Kargo Gönderim Saatleri;
Yeni Üyelik
Üye Girişi
Yönlendirici Vergilendirme
Yönlendirici Vergilendirme
Cenker GÖKER
Sayfa Sayısı
:
135
Kitap Ölçüleri
:
16x23 cm
Basım Yılı
:
2011
ISBN NO
:
9786055593513
270,00
TL ÖNSÖZ ve TEŞEKKÜR Vergilerin/vergilendirmenin kamu giderlerinin karşılanabilmesi için gerekli mali kaynağın sağlanmasında kullanılan bir araç olma özelliğinin yanında iktisadi, sosyal ve kültürel hayatı etkileyen yönleri de mevcuttur. Devlet, siyasi iktidar, kanunkoyucu vb. pek çok biçimde ifade edilebilen egemenlik gücünün sahibinin vergilendirme yetkisini kullanması ile toplum hayatında çeşitli değişimler görülebilmektedir. İktidarın vergilendirmeyi topluma bir yön vermek adına kullandığı durumlardaysa gelir elde amacı dışında bir kullanım söz konusu olmaktadır. Çalışmada kavramlaştırilmaya çalışıldığı şekliyle yönlendirici vergilendirme, devletin elde etmeyi planladığı vergi gelirinin yanında ya da sadece belirli bir amacı gerçekleştirmek için dolaylı veya doğrudan vergiler eliyle vergi mükelleflerinin belirli davranışlarının özendirilmesi veya ödüllendirilmesi, bunun yanında bazı davranışların yapılmaması için caydırılması yahut cezalandırılması yöntemlerinin uygulanmasına verilen addır. Yönlendirici vergilendirmenin yöntemlerini, kullanım alanlarını ve olması gereken hukuk bakımından sınırlarını inceleyen bu çalışma, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Kamu Hukuku Doktora Programı çerçevesinde hazırlanan ve 02.02.2011 tarihinde Prof. Dr. Muallâ ÖNCEL, Prof. Dr. Nami ÇAĞAN, Prof. Dr. Mustafa AKKAYA, Doç. Dr. Semih ÖZ ve Yrd. Doç. Dr. Bülent ALGAN′dan oluşan jüri tarafından oybirliği ile kabul edilen doktora tezinin jüri üyelerinin yönlendirmeleri sonucu geliştirilmiş halidir. Elinizdeki çalışmanın bugüne gelmesindeki en büyük pay Sayın Hocam Prof. Dr. Muallâ ÖNCEL′e aittir. Beni sabırla dinleyen, yönlendiren ve her an yanımda olduğunu hissettiren, yüksek lisans ve doktora çalışmalarım sırasındaki desteğini asla unutamayacağım sayın Hocama milyonlarca kez teşekkür etsem de azdır. 1997 yılından itibaren lisans, yüksek lisans ve doktora programlarında öğrencisi ve 2002 yılından başlamak üzere Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Vergi Hukuku Anabilim Dah′nda asistanı olmaktan gurur duyduğum, yüksek lisans tez danışmanım ve doktora tezimin son dönemine kadar tez danışmanım olan ve bugüne kadar benden desteğini ve ilgisini hiçbir zaman esirgemeyen Sayın Hocam Prof. Dr. Ahmet KUMRULU′ya en derin duygularımla şükranlarımı sunmak isterim. Doktora tez konumun ne olacağına kadar verdiğim 2002 yılından bugüne kadar ÖNCEL&KUMRULU&ÇAĞAN ekolünün başyapıtı Vergi Hukuku kitabında "yönlendirici vergiler"den söz edilen cümlelerin sahibi olmasınedeniyle doktora tezimin bir diğer doktorababası olan ve özgün bir çalışma yapacağıma inancını her zaman paylaşan Sayın Hocam Prof. Dr. Nami ÇAĞAN′a içten teşekkür etmek istiyorum. 2000 yılının Ağustos ayında kapısını çalarak, vergi hukuku alanında çalışma isteğimi ilettiğim, o günden itibaren bana en çok güvenen ve inanan insanlardan biri olan ve doktora programının son döneminde tez danışmanlığımı üstlenerek tezin son dokunuşlarını gerçekleştirmemi sağlayan Sayın Hocam Prof. Dr. Mustafa AKKAYA′ya sonsuz teşekkürü bir borç biliyorum. 2001 yılından bugünlere gelen kürsü kardeşliğinin halkaları Sayın İnci SOLAK AKMAN ve Sayın Dr. Cihat ÖNER, iyi ki varsınız ve bilmelisiniz ki "O, öyle değil o". Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi′nin eski adıyla Vergi Hukuku yeni adıyla Mali Hukuk Anabilim Dalı′nda göreve başladığım ilk günden itibaren kürsü ağabeyliğini her zaman hissettiğim Sayın Dr. Hakan FURTUN′un üzerimdeki emeğine de teşekkür ediyorum. Aynı şekilde şu an vatani hizmetini yapmakta olduğu için uzaklarda olan Sayın Dr. Ertuğrul Akçaoğlu′na özellikle çalışmanın son zamanlarındaki paylaşımları için teşekkür ederim. Tez savunması sırasındaki katkıları için Say m Doç. Dr. Semih ÖZ′e ve Sayın Yrd. Doç. Dr. Bülent ALGAN′a çok teşekkür ederim. Çalışmanın en önemli dayanak noktasını oluşturan Almanca kaynaklara ulaşmamdaki desteğin ve Freiburg Üniversitesi′nin bana gösterdiği konukseverliğin mimarı Sayın Prof. Dr. Uwe BLAUROCK′a, Passau Üniversitesi′ndeki çalışmalarım sırasında, yardımları ile konunun teorik kısımlarının labirentlerinde kayboimamamı sağlayan Sayın Prof. Dr. Rainer WERNSMANN′a, Konstanz′da her zaman bir evim olduğunu hissettiren kardeşim ve dostum Sayın Dr. Doğan ARAT′a teşekkürü bir borç biliyorum. Hayatımın son dakikasına kadar yanımda olacağını bildiğim ve çalışmanın son noktasına kadar sonsuz desteğini hissettiğim Sayın Çağıl SÜT′e teşekkür ederim. Son olarak, doğduğum günden beri, bu uslu çocuğun haylazlıklarına gözyuman ve her daim sıcaklıklarını hissettiğim canım Anneme ve Babama sonsuz teşekkürlerimi sunuyorum. Elinizdeki çalışmanın hazırlanmasinda emeği geçen Turhan Kitabevi′nin değerli çalışanlarına titizlikleri için minnettarım. İnsanın özgür iradesinin sonsuzluğa ulaşması dileklerimle.... Mayıs 2011 Dr. Cenker GÖKER GİRİŞ Devlet, kamu harcamalarının finansmanı amacıyla vergi toplamaktadır. 1982 Anayasasının 73. maddesinde mali güce sahip herkesin vergi ödemekle yükümlü olduğu belirtilmiştir. Mali güçleri olduğu sürece kişiler vergi yükümlüsü durumundadır. Vergi yükümlülüğünün temeli mali gücün varlığıdır. Dola¬yısıyla ödeme gücüne sahip bireyler vergi mükellefi olsun olmasın vergilendirmenin ilgi alanına girmektedir. Vergilendirmenin ülkenin mali sınırlarındaki bu rolü devletin, vergiler eliyle ekonomik istikrarı sağlamak ve bunun yanında sosyal ve kültürel hayata yön vermek amacıyla vergi salmasına veya toplayabileceği kamu gelirlerinden vergi kolaylıklarının kullanımı yoluyla vazgeçmesine neden olabilmektedir. Denilebilir ki tüm istisna ve muafiyetler devletin belli bir amacına hizmet etmektedir. Hal böyle olunca devlet vergiyi doğuran olayın gerçekleşmesini de kontrol etmenin yollarını arayabilmektedir. Birey davranışları yönlendirilerek vergiyi doğuran olayın gerçekleştirilmesi veya gerçekleştirilmemesi yöntemleri geliştirilmeye başlanmıştır. Özellik¬le paranın söz konusu olduğu durumlarda vergilendirmenin bireylerin davranış¬larında araç olarak kullanılabileceği yöntemler vergi artırımı ile caydırma ve vergi azaitımı ile özendirme olmaktadır. Ekonomik insan, homo economicus, akçeü işlerde diğer tüm değişkenler sabitken, yani toplumsal yapının, vergi ahlakının gelişmişliğinin, ülkenin ekonomik yapısının ve kültürel özelliklerin göz ardı edildiği düzenlemelerle özendirilmeye veya fiyat açısından dezavantajlı bir durumda caydırılmaya müsaittir. Vergilendirmenin birey davranışlarında özendirme ve caydırma yöntemlerini kullanarak değişimler yaratabilmesi bizi "yönlendirici vergilendirme" kavramına götürmektedir. Amaçları yönünden vergilendirme "mali amaçlı" ve "mali amaç dışı" olmak üzere sınıflandırılabilir. Vergilendirmeden gelir elde edilmesi birincil amaçtır. Bazen yapılmaya çalışılan ise gelir elde etmek dışında başka bir hedefe ulaşmaktır. Bunun yanında, elde edilmesi mümkün vergi gelirlerinden vazgeç i İmes indeki fayda, gelir olarak toplanmayan miktarın toplanacak olduğu takdirdeki faydasını kat kat aşmaktadır. Tüm bu nedenler, yönlendirici vergilendirme kavramını ortaya çıkarmaktadır. Vergilendirmenin amaçlan bakımından yapılan ayrımda mali amaç dışı vergilendirme ile topluma bir yön verme çabası içindeki toplum mühendisliği kavramının kesişme noktalarına da değinilmeye çalışılmıştır. Toplum mühendisliğinin toplum iradesi üzerinde uygulamaya çalıştığı model/plan ile yönlendi¬rici vergilendirmenin bir araç olarak kullanılması ve belirli davranışların değiş¬tirilmesi amacı örtüşmektedir. Bu nedenle yönlendirici vergilendirmenin, top¬lum mühendisliğinin mali yönü olup olmadığının irdelenmesi gerekmektedir. Yönlendirici vergilendirmenin toplum mühendisliği ile olan ilişkisi, bireylerin davranışlarında hangi yöntemler kullanılarak değişimler yaratılmaya çalışıldığı ile de ilgilidir. Öyle ki, vergilendirme ile özendirme ve caydırma mümkünken, toplum mühendisliği yasaklama ve ödüllendirmeyi de metot olarak kullanabilir. Özendirme ve caydırma yöntemleri vergi yükünün artırılması ve azaltılması, vergi afları, sübvansiyonlar, vergi iadesi, vergi cezalan gibi kav¬ramlarla ilişkilendirildikleri alanlarda kullanılabilmektedir. Yöntemlerin kullanım alanlarının tespiti yönlendirici vergilendirme ile toplum mühendisliği alanlarının belirlenmesinde gereklidir. Toplum mühendisliğinin ülkenin her alanında geçerli olabilecek bir modeli hayata geçirmesi mümkünken vergilendirme ile bu durum ancak belirli alanlarda söz konusu olabilecektir. Akla ilk gelen tüketim alışkanlıklarının değiştirilmesi olmaktadır. Çevrenin korunması, nüfus planlaması, bağımlılık yaratan mamullerin tüketimi¬nin azaltılması amaçlarını gerçekleştirmek için yönlendirici vergilendirmeye başvurulması mümkündür. Caydırma ve özendirme yöntemleriyle, örneğin nü¬fus planlamasında, çocuk sahibi olmanın özendirilmesi veya çok sayıda çocuk sahibi olmanın caydırılması için vergi düzenlemeleri güdüleyici olabilecektir. Türkiye Cumhuriyeti′nin ilk yıllarında savaşlarla nüfusu azalmış olan ülkenin hızlı nüfus artışını gerçekleştirmek için vergilendirme aracının kullanılması örnek gösterilebilir. Tüm değişkenler sabitken yapılan yönlendirme amaçlı vergilendirmenin sonuçları hedeflendiği şekilde gerçekleşebileceği gibi hiç tahmin edilemeyen noktalara da ulaşabilir. Bireylerin yönlendirmeye olumlu tepki göstermeleri sonucu vergiye uyum yerleşebilecektir. Vergiden kaçınma da seçilen değişim yönüne göre bir başarı sayılabilir. Örneğin, alkol tüketiminin azaltılması amacıyla alkollü içecekler üzerine yüksek vergi yükü getirildiğinde kişilerin alkol tüketmekten vazgeçmeleri vergiden kaçınmanın, dolayısıyla caydırmanın başa¬rısı olarak görülmelidir. Elbette öngörülebilenler kadar tahmin edilemeyen so¬nuçlar da söz konusu olabilecektir. Toplumun ekonomik, sosyal, kültürel yapısının dinamiklerinin farklılıklarından kaynaklanan sebeplerle yönlendirmede başarısızlık ihtimali de her zaman mevcuttur. Yönlendirici vergilendirmenin birey davranışlarında değişme meydana getirebilmesi, temel hak ve özgürlükler bakımından incelenmeye muhtaçtır. İnsan, özgür irade sahibidir. Yönlendirici vergilendirme ile bu irade değiştirilmeye çalışıldığında bunun sınırlarının da tespiti gerekecektir. Yönlendirmenin sınırı ne olmalıdır? Olması gereken bakımından yapılabilecek değerlendirmeler¬le bu soruya cevap bulunabilir. Bir diğer soru da, yönlendirmeye kimin karar vereceğidir. Devletin bireylerin iradelerine dokunabilme hakkının olup olmadı¬ğının da irdelenmesi, yönlendirici vergilendirmenin sınırlarının belirlenmesi bakımından önem arz etmektedir. Yönlendirici vergilendirmenin, devlet ile bireyi karşı karşıya getiren vergi hukuku ilişkisinin en önemli başlıklarından birini oluşturduğuna şüphe yoktur. Bir davranışın devletin iradesi yönünde değiştirilmesi yöntemlerinin, kullanım alanlarının ve sonuçlarının incelenmesi ile yönlendirici vergilendirme kavramının toplum mühendisliğinin mali yönü olmaktaki rolü gözlemlenebilecektir. Çalışmanın amacı, yönlendirici vergilendirmenin yöntemleri, kullanım alanları, beklenen ve beklenmeyen sonuçları irdelenerek vergilendirmenin toplum mühendisliğinin aracı olarak kullanılıp kullanılamayacağının belirlenmesidir. Birinci bölümde vergilendirmenin amaçlarına değinilerek, mali amaç dışı vergilendirmenin mümkün olup olmadığına yanıt aranmaktadır. İkinci bölümde yönlendirici vergilendirmenin yöntemleri ve kullanım alanları irdelenmektedir. Ayrıca yönlendirici vergilendirme sonrasındaki sonuçlar beklenen ve beklen¬meyen sonuçlar bağlamında ikili bir ayrıma gidilerek incelenmektedir. Üçüncü bölümde ise olması gereken hukuk açısından yönlendirici vergilendirmenin temel hak ve özgürlüklere müdahale noktasındaki sınırları belirlenmeye çalışıl¬maktadır. Son olarak vergilendirmenin sosyolojik sonuçlarının değerlendirilme¬si gerektiğinden hareketle vergilendirmenin sosyolojik etkilerini araştırma kuru¬lu önerisine yer verilmektedir. Vergilendirmenin sosyal hayata etkilerinin ve birey davran iş lanndaki görünümlerinin incelenmesi ile vergiye uyumun artırıla¬bileceği ve devletin istediği modele uygun davranış yönlendirmelerinin gerçekleştirilebileceğinden bahisle önerilen birimin hayata geçirilmesinin ekonomik ve sosyal hayata olumlu bir şekilde yansıyabileceği düşünülmektedir. İÇİNDEKİLER BİRİNCİ BOLUM VERGİLENDİRMENİN AMACI A. Genel Olarak 5 B. Amaca Göre Vergilendirme Tasnifi 8 a. Mali Amaçlı Vergilendirme 8 b. Mali Amaç Dışı Vergilendirme 11 i. Ekonomik İstikrarın Sağlanması ve Maliye Politikasının Aracı Olarak Vergilendirme 11 ii. Toplum Mühendisliği Aracı Olarak Vergilendirme 16 1. Toplum Mühendisliği Kavramı... 16 2. Toplum Mühendisliğinin Mali Yönü 17 C. İktisadi Doktrinlere ve Düşünürlerin Bakış Açılarına Göre Vergilendirmenin Amacı 21 a. Merkanülistler 21 b. Kameralistler 23 c. Klasik İktisatçılar 24 i. Öncü Liberaller - Fizyokratlar 24 ii. Liberaller (Klasik İktisatçılar) 25 d. Müdahaleci Devlet Görüşü Taraftarları 27 i. Adolph Wagner 27 ii. Nasyonal Sosyalistler 28 iiî. Arthur Cecil Pigou 29 iv. John Maynard Keynes 29 e. Keynes Sonrası Dönem 30 İKİNCİ BÖLÜM TOPLUM MÜHENDİSLİĞİNİN ARACI OLARAK VERGİLENDİRME (YÖNLENDİRME FONKSİYONU) A. Yönlendirici Vergilendirmenin Yöntemleri 33 a. Genel Olarak 33 b. Caydırma 36 i. Vergi Yükünün Artırılması 37 1.Harcamalardan Alınan Vergiler Bakımından 37 2.Servetten Alınan Vergiler Bakımından 39 3.Gelir Üzerinden Alınan Vergiler Bakımından 40 ii. Vergi Kolaylıklarının Kullanımı 42 iii. Vergi Cezalarının Kullanımı 43 c. Özendirme 45 i. Vergi Yükünün Azaltılması 46 1 .Harcamalardan Alınan Vergiler Bakımından 47 2.Servetten Alman Vergiler Bakımından 48 3.GeIir Üzerinden Alınan Vergiler Bakımından 48 ii. Vergi Kolaylıklarının Kullanımı 51 1. Harcamalardan Alman Vergiler Bakımından 51 2. Servetten Alman Vergiler Bakımından 52 3. Gelir Üzerinden Alman Vergiler Bakımından 53 iii. Sübvansiyonlar ve Özendirme 53 iv. Vergi İadesi ve Özendirme 55 v. Vergi Afları ve Özendirme 57 B. Yönlendirici Vergilendirmenin Kullanım Alanları 59 a. Tüketim Alışkanlıklarının Değiştirilmesi 59 b. Kültürel Alan 62 c. Çevre Koruma Alanı 64 d. Nüfus Planlaması 70 i. Nüfus Artışı Sağlanması 72 ii.Nüfus Artışının Kontrol Altına Alınması 74 e. Bağımlılık Yaratan Maddelerin Kullanımının Önlenmesi 75 i. Tütün Mamullerinin Kullanımının Azaltılması 76 ii. Alkollü İçeceklerin Kullanımının Azaltılması 79 C. Yönlendirici Vergilendirmenin Sonuçları Bakımından Değerlendirilmesi 83 a. Gerçekleşmesi Beklenen/Tahmin Edilen Sonuçlar 84 ii. Vergiye Uyum 84 ii. Vergiden Kaçınma 87 iii. Vergi Kaçırma 88 b. Gerçekleşmesi Beklenmeyen/Tahmin Edilmeyen Sonuçlar 90 i. Kültürel Sonuçlar 90 ii. Kanundışı Yollara Sapma 91 iii. Hükümetlere Karşı Toplumsal Baskı Oluşması 93 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM OLMASI GEREKEN HUKUK BAKIMINDAN YÖNLENDİRİCİ VERGİLENDİRME A. Yönlendirmenin Temel Hak ve Özgürlükler Bakımından Sınırları ....97 a. Yönlendirici Vergilendirmede Ölçülülük 99 b. Birey Olma Özgürlüğü 103 i. Kişi İradesinin Doğrudan Etkilenmesi 105 ii. Kişi İradesinin Kamuoyu Baskısıyla Etkilenmesi 107 B. Vergilendirmenin Sosyolojik Etkilerini Araştırma Kurulu Önerisi 109 a. Kurulun Yapısı 110 b. Kurulun İşlevi 111 Sonuç 115 Özet 117 Summary 119 KAYNAKÇA 121
© Copyright 2024
Sitemizde yayınlanan görsel ve yazılı