Vedat Kitapçılık
Kargo Gönderim Saatleri;
Hafta İçi Saat 16:00 'ya kadar
Cumartesi Saat 11:00 'e kadar
Kartlarına Taksit
Seçeneklerimiz Vardır!
Banka Hesap Bilgilerimiz
Destek
HATTI
0212
240 12 54
240 12 58
Favori
Listenizde
Ürün Yok!
Sepetinizde
Ürün Yok!
Yeni Çıkan Yayınlar:      Mart (135)      Şubat (116)      Ocak (139)      Aralık (134)

Yatırım Fonu Katılma Belgeleri

Yatırım Fonu Katılma Belgeleri



Sayfa Sayısı
:  
290
Kitap Ölçüleri
:  
16x23 cm
Basım Yılı
:  
2004
ISBN NO
:  
9755371605

140,00 TL











GİRİŞ § 1. KONUNUN SUNULMASI Tasarruf sahiplerinin temel amacı; birikimlerini en az riskle, en yüksek geliri getirecek şekilde değerlendirmektir. Ancak tasarruf sahiplerinin böyle bir yatırımı gerçekleştirebilmeleri için, belli bir düzeyde ekonomi bilgisini haiz olmaları, yerinde değerlendirmeler yaparak doğru yatırım araçlarını seçmeleri gerekmektedir. Söz konusu zorluklar nedeniyle, uygulamada küçük tasarruf sahipleri, sermaye piyasası araçları yerine, -daha az uzmanlık gerektiren- faize dayalı yatırım araçlarına, altına, dövize ya da gayrimenkule yönelmektedirler. Üstelik tasarruf sahiplerinin doğru yatırım araçları seçmeleri de, arzu edilen nitelikte bir yatırımın gerçekleşmesi için, tek başına yeterli olmamaktadır. Şöyle ki; tasarruf sahiplerinin, yatırım yaptıktan sonra da, ekonomik ve siyasî gelişmeleri yakından takip etmeleri, gerekli gördükleri önlemleri almaları, yatırımın gerektirdiği tahsil ve ödeme külfetlerini yerine getirmek için zaman ayırıp, çaba sarfetmeleri erekmektedir. Ayrıca, bireysel yatırımlarda birikim miktarı sınırlı olduğundan, tasarruf sahipleri birikimlerini ya tek bir yatırım aracına yatırmakta ya da az sayıda yatırım aracı arasında paylaştırmaktadırlar. Bunun sonucu olarak da risk artmakta, yatırım yapılan araçlarda meydana gelen dalgalanmalar, tasarruf sahiplerinin getirilerini büyük oranda etkilemektedir. İşte bireysel yatırımdaki bu zorlukların bertaraf edilerek, küçük tasarruf sahiplerinin birikimlerinin ehil eller aracılığıyla sermaye piyasasına aktarılması amacıyla, kollektif yatırım kavramı ortaya çıkmıştır. Anılan yatırım türünde, kollektif yatırım kuruluşu adı verilen profesyonel kuruluşlar, küçük tasarruf sahiplerinin birikimlerini bir araya toplayarak, ortak bir portföy oluşturmakta ve bu portföydeki birikimlerle, getirişi yüksek sermaye piyasası araçları satın almaktadırlar. Söz konusu araçlardan elde edilen gelir de, tasarruf sahiplerine kâr payı olarak dağıtılmaktadır. Kollektif yatırım kuruluşlarının tipik örneğini, yatırım fonları oluşturmaktadır. Anılan kuruluşlar; tasarruf sahiplerinin birikimlerinin, sermaye piyasası araçları ve/veya kıymetli madenlerden oluşan fon portföyüne aktarılması, bu portföyün de, riskin dağıtılması ilkesi ve inançlı mülkiyet hükümleri çerçevesinde, tasarruf sahipleri hesabına işletilmesi esaslarına dayanmaktadır. Yatırım fonları, küçük tasarruf sahiplerinin birikimlerini sermaye piyasasındaki verimli yatırımlara yönlendirme fonksiyonunu ise, katılma belgeleri aracılığı ile yerine getirmektedirler. Katılma belgesi, yatırım fonuna katılarak birikimlerini fon portföyüne aktaran tasarruf sahiplerine, bu katılımı temsilen verilen belgeyi ifade etmektedir. Anılan belge, tasarruf sahibinin kaç fon payı satm alarak, fona ne oranda katıldığını göstermektedir. Ayrıca, tasarruf sahibinin fondan talep edebileceği haklar da, kıymetli evrak niteliğindeki bu belgeye bağlanmıştır. Katılma belgeleri aracılığıyla yatırım yapılması, tasarruf sahiplerine büyük kolaylıklar ve avantajlar sağlamaktadır. Anılan belgeler; özellikle küçük tasarruf sahipleri için basit, pratik ve güvenli bir yatırım seçeneği sunmaktadır. Şöyle ki; bu belgeler aracılığıyla, tasarruf sahiplerinin birikimleri, profesyonel ve uzman kuruluşlar tarafından değerlendirilmektedir. Böylelikle de, tasarruf sahipleri, bireysel yatırımın pek çok külfetinden kurtulmaktadırlar. Yatırım fonlarında fon portföyü, "riskin dağıtılması ilkesi" çerçevesinde, çeşitli sermaye piyasası araçlarından oluştuğundan, katılma belgeleri aracılığı ile yapılan yatırımlarda risk, diğer yatırım seçeneklerine oranla çok düşük düzeyde kalmaktadır. Ayrıca, bu belgelerde belli bir vadenin ya da asgarî yatırım miktarının bulunmaması da, tasarruf sahiplerine kısa veya belirsiz süreler yahut düşük meblağlar için yatırım yapma olanağı tanımaktadır. Katılma belgelerinin en önemli özelliği, belge sahiplerine, kurucudan bu belgeleri geri satın almasını talep hakkı tanımasıdır. Geri satım olanağı sayesinde, katılma belgesi sahipleri, fona aktardıkları birikimlerini diledikleri anda nakde çevirebildiklerinden, anılan belgeler, tasarruf sahiplerinin yatırımlarına büyük ölçüde likidite kazandırmaktadır. Katılma belgeleri aracılığıyla toplanan birikimler ile fon portföyüne sermaye piyasası araçları satın alınmakta; böylelikle sermaye piyasalarına sürekli kaynak sağlanmaktadır. Bu nedenle, katılma belgelerinin, ülke ekonomisi açısından da büyük önemi bulunmaktadır. Taşıdıkları önem nedeniyle, yatırım fonları aracılığıyla yatırım yapılması, Devlet tarafından da teşvik edilmiş; bu amaçla katılma belgelerine çeşitli vergi muafiyetleri tanınmıştır. Böylelikle, ülkemizde katılma belgeleri aracılığıyla yapılan yatırım miktarı artmış; yatırım fonları toplam portföy büyüklüğü, azımsanamayacak bir büyüklüğe ulaşmıştır. Özellikle küçük tasarruf sahiplerine hitap eden bu yatırım araçları, sermaye piyasalarına duyulan güvensizliği de azaltmaya başlamıştır. Katılma belgeleri, diğer kıymetli evrak ve menkul kıymet tiplerinden esaslı farklılıklar gösteren, kendine has özellikleri olan yatırım araçlarıdır. Örneğin ihraçcısı tarafından geri satın alınmasının zorunlu olması, itibarî değerinin bulunmaması, bu belgelerin tipik özellik-lerindendir. Bunun yanı sıra, katılma belgeleri, menkul kıymet-diğer sermaye piyasası aracı ayırımı ve Kurul′un bir senet tipine menkul kıymet niteliği tanıma yetkisinin kapsamı açısından da önem arz etmektedir. Yatırım fonlarına ilişkin esasları düzenleyen Seri: VII No: 10 Tebliği′nde, katılma belgelerinin kaydî tutulacağı belirtilmiştir. Kaydîleştirme kurumu, hukukumuz için yeni bir kavram olup, gerekli alt yapı tamamlanmadığından, henüz kaydî sistem uygulamasına başlanmamıştır. Ancak katılma belgeleri, kaydîleştirilmede öncelikli sermaye piyasası araçlarından olup; bu belgelerin kaydî işlem görme süreci, diğer pek çok sermaye piyasası aracına örnek teşkil edecektir. Katılma belgelerinin özellik arz ettiği bir diğer husus da, bu belgelerin uygulamada fiilen kaydî gibi işlem görmeleridir. Anılan belgeler, Takasbank′ta mislen toplu saklama esaslarına göre saklanmakta olup; fona katılan tasarruf sahiplerine katılma belgesi teslim edilmemektedir. Bu durum ise, kıymetli evrak hukukunun temel ilkelerine aykırı bir durum yaratmakta; söz konusu belgelerin gerek devrinde gerekse rehni ve icra yoluyla takibinde kıymetli evraka ilişkin hükümlerin uygulanmasını güçleştirmekte ya da olanaksız kılmaktadır. Çalışmamızda, uygulamadaki durum da dikkate alınarak, katılma belgeleri, hem mislen toplu saklama esasları hem de yakın zamanda geçilecek olan kaydî sistem esasları açısından incelenmiştir. Bunun yanı sıra, katılma belgeleri, borsada işlem görebilmeleri itibariyle de özellik arz etmektedir; zira, nitelikleri borsaya uygun olmamakla birlikte, belirli şartlan taşıyan katılma belgelerinin borsada işlem görmelerine izin verilmiştir. Söz konusu husus, Kurul′un Borsa Yatırım Fonlarına İlişkin Seri: VII No: 23 Tebliği′ni yayımlaması ile tekrar gündeme gelmiştir. Avrupa Birliği′nde, yatırım fonları ve katılma belgelerine ilişkin temel esaslar, 85/611 sayılı Yönerge ile belirlenmiş olup; üye ülkeler, iç hukuk düzenlemelerinde, Yönerge′ye uyum için gereken değişiklikleri yapmışlardır. Söz konusu Yönerge, ülkemiz henüz Avrupa Birliği′ne üye ülke statüsü kazanmadığından, Türkiye′de yerleşik yatırım fonlarına uygulanmamaktadır. Bununla birlikte Avrupa Birliği ile ülkemiz arasındaki bütünleşme çalışmalarında Gümrük Birliği′nin ardından gerçekleştirilmesi hedeflenen ikinci aşama, mal ve hizmetlerin serbest dolaşımıdır. Bu aşamanın gerçekleşmesi ile birlikte, Birlik üyesi ülkelerin sermaye piyasası araçları Türk sermaye piyasasında, Türk sermaye piyasası araçları da üye ülkelerin sermaye piyasalarında serbestçe işlem görecektir. Söz konusu hedeflerin gerçekleşmesinin temel gereği ise, sermaye piyasası hukukumuzun Birlik mevzuatına uyumlaştırılmasıdır. Bu doğrultuda, yatırım fonları ve katılma belgelerine ilişkin mevzuatımızın Yönerge ile uyum içinde olmasına özen gösterilmiştir. Çalışmamızda, yatırım fonları hukukumuz açısından önem arz eden bu Yönerge de işlenmiştir. Katılma belgeleri, kıymetli evrak nitelikleri itibariyle kıymetli evrak hukukunun, sermaye piyasası aracı olmaları itibariyle ise, sermaye piyasası hukukunun konusuna girmektedir. Bunun yanı sıra, söz konusu belgeler, belli durumlarda banka hukuku kapsamında da değerlendirilebilmek-tedirler. Şöyle ki; hukukumuzda fon kurabilecek kişiler tahdidi (sınırlı) olarak sayılmış olup; bunlar arasında en önemli yeri, bankalar almaktadır. Kurucunun banka olduğu durumlarda, katılma belgesi satın alan tasarruf sahibi ile kurucu arasındaki sözleşme, aynı zamanda banka sözleşmesi niteliği de kazanmaktadır. Ancak pek çok hukuk dalı açısından bu denli önem arz etmelerine rağmen, katılma belgeleri, bugüne kadar, yeterince incelenmemiştir. Yatırım fonlarına ilişkin temel eserlerde, katılma belgelerine yüzeysel olarak değinilmişse de, bunların pek çoğu, Sermaye Piyasası Kanunu′nun kabulünden önce kaleme alınmış eserler olup, güncelliklerini yitirmişlerdir. § 2. İNCELEME YÖNTEMİ Çalışmamızda, yatırım fonu katılma belgelerinin incelenmesi amaçlanmıştır. Katılma belgeleri, pek çok bilim ve hukuk dalını ilgilendirmekle birlikte, çalışmamızda, bu belgeler, kıymetli evrak hukuku ve sermaye piyasası hukuku açısından ele alınmıştır. Hukukumuzda yatırım fonları, doktrin ve uygulayıcılar tarafından; menkul kıymet yatırım fonları, emeklilik yatırım fonları, yabancı yatırım fonları ve borsa yatırım fonları şeklinde tasnif edilmektedir. Bunlardan emeklilik yatırım fonları ve yabancı yatırım fonlarına ilişkin düzenlemelerde, katılma belgesi değil, fon payı kavramı temel alınmıştır. Borsa yatırım fonları, borsa yatırım fonu katılma belgesi olarak adlandırılan özel bir menkul kıymet türü ihraç etmektedirler. Bunlar dışında kalan ve Seri: VII No: 10 Tebliği′nin kapsamına giren fonlar ise, doktrin ve uygulamada, menkul kıymet yatırım fonları olarak adlandırılmaktadır. Ancak bu fonların portföyünde, menkul kıymetlerin yanı sıra, diğer sermaye piyasası araçları ile altın ve başka kıymetli madenler de bulunabilmektedir. Bu itibarla, söz konusu fonların menkul kıymet yatırım fonu, ihraç ettikleri belgelerin ise, menkul kıymet yatırım fonu katılma belgeleri olarak adlandırılmaları, kanaatimizce isabetli değildir. Anılan nedenlerden dolayı, çalışmamızda, menkul kıymet yatırım fonu ve menkul kıymet yatırım fonu katılma belgesi kavramları kullanılmamıştır. Çalışmamız, esas olarak, Seri: VII No: 10 sayılı Yatırım Fonlarına İlişkin Esaslar Tebliği hükümleri uyarınca ihraç edilen yatırım fonu katılma belgelerini temel almaktadır. Aksi belirtilmedikçe, çalışmamızda kullanılan Tebliğ ifadesi ile Seri: VII No: 10 Tebliği; yatırım fonu ya da fon ifadesi ile, Seri: VII No: 10 Tebliği′nde düzenlenen yatırım fonları; yatırım fonu katılma belgesi veya sadece katılma belgesi ifadesi ile ise, Seri: VII No: 10 Tebliği m. 35′de düzenlenen belgeler kastedilmektedir. Çalışmamızda yararlanılan eserlerin son baskılarına atıf yapılmasına özen gösterilmiştir. Ancak konumuzla ilgili olarak sadece eski baskılarında bilgi veren ve son baskısında konumuza değinmeyen eserlerin eski baskısına atıf verilmiştir (Örneğin Ali Bozer, Bankacılar için Kıymetli Evrak Hukuku Bilgisi, 7. Baskı, Ankara 1986). Yukarıda da belirtildiği gibi, çalışmamızda katılma belgeleri, esas olarak, kıymetli evrak hukuku ve sermaye piyasası hukuku açısından ele alınmıştır. Ancak anılan belgeler, yatırım aracı olmaları itibariyle, ülke ekonomisi açısından da büyük önem arz etmektedirler. Çalışmamızda, katılma belgelerinin ülke ekonomisi üzerindeki etkileri, yüzeysel biçimde de olsa, incelenmiştir. Ayrıca anılan belgelerin tasarruf sahipleri tarafından büyük rağbet görmesinin öncelikli nedenlerinden birisi, vergilendirilmelerindeki avantajlardır. Bu itibarla, çalışmamızda, katılma belgelerine ilişkin olarak, vergi hukukundaki düzenlemelere de, ayrıntıya girmeden değinilmiştir. Çalışmamız, yatırım fonlarını değil, bu sermaye piyasası kurumlan tarafından ihraç edilen sermaye piyasası araçlarını konu edinmektedir. Dolayısıyla, çalışmamızda yatırım fonları ile ilgili kavramlar incelenmemiştir. Bununla birlikte, konunun bütünlüğünün sağlanabilmesi için gerektiği ölçüde, yatırım fonlarının temel özellik ve kavramlarına, yüzeysel olarak değinilmiş; atıflar yoluyla okuyucu, yatırım fonlarıyla ilgili güncel bilgiye yönlendirilmiştir. "Yatırım fonu katılma belgeleri" başlıklı çalışmamızda, "Giriş" ile "Sonuç ve Öneriler" bölümleri dışında, beş bölüm bulunmaktadır. Birinci bölüm, genel olarak yatırım fonu katılma belgesi kavramının tanıtılmasına ayrılmıştır. Bu bölümde ilk olarak, anılan belgelerin tanımı yapılmış, şekil şartlarına değinilmiştir. Ardından katılma belgeleri ile yapılan yatırımın tipik örneğini teşkil ettiği kollektif yatırım kavramı anlatılmıştır. Daha sonra ise, bu belgelerin sağladığı avantajlar, hem tasarruf sahipleri hem de ülke ekonomisi açısından incelenmiştir. Çalışmamızda mümkün olduğu ölçüde, teori ile uygulamanın bir arada ele alınması amaçlanmıştır. Bu doğrultuda, birinci bölümde, ülkemizdeki katılma belgesi uygulamasına değinilmiştir. Söz konusu hususa ilişkin olarak, güncel istatistiklere yer verilmiş; diğer ülkelerdeki durum ile ülkemiz uygulaması karşılaştırılmıştır. Birinci bölümde ayrıca, katılma belgelerinin büyük benzerlik gösterdiği yatırım ortaklığı hisse senetleri, bu belgelerle karşılaştırılmalı biçimde incelenmiş, iki yatırım aracının ortak ve farklı yönleri ortaya konmuştur. Birinci bölümde son olarak, katılma belgelerine ilişkin çeşitli hukuk sistemlerindeki düzenlemeler, ana hatları ile ele alınmıştır. Bu kapsamda ilkin, Kıta Avrupası hukuk sistemi incelenmiş; anılan hukuk sistemine tâbi ülkelerden Almanya, İsviçre ve Avusturya′nın konu ile ilgili düzenlemelerine değinilmiştir. Ardından yatırım fonlarının menşeini teşkil eden Anglosakson hukuk sistemi üzerinde durulmuştur. Anglosakson hukuk sistemi ile Kıta Avrupası hukuk sistemi ve dolayısıyla Türk hukuk sistemi arasında, yatırım fonlarına ilişkin temel farklılıklar bulunmaktadır. Dolayısıyla, Anglosakson hukuk sistemindeki düzenleme ve kavramların gerekli uyumlaştırma yapılmadan dilimize çevrilmesi, karışıklığa yol açmaktadır. Bu itibarla, çalışmamızda ilk olarak, anılan hukuk sistemleri arasındaki terminoloji farklılığından kaynaklanan sorun çözülmeye çalışılmış; ardından da İngiliz ve ABD hukuk sistemlerindeki kanunlar ele alınmıştır. Bu bölümde, ayrıca, Avrupa Birliği sistemindeki düzenlemeler incelenmiş; yatırım fonları hakkındaki temel düzenleme olan 85/611 sayılı Yönerge üzerinde durulmuştur. Birinci bölümde son olarak, Türk hukukunda katılma belgelerine uygulanan düzenlemeler sayılmış; ayrıntılar sonraki bölümlere bırakılarak, konu, yüzeysel olarak incelenmiştir. Çalışmamızın ikinci bölümünde, katılma belgelerinin hukukî nitelik ve özellikleri incelenmiştir. Bu bölümde, anılan belgelerin hukukî nitelikleri kapsamında, kıymetli evrak, sermaye piyasası aracı ve menkul kıymet-diğer sermaye piyasası aracı nitelikleri üzerinde durulmuştur. Katılma belgelerinin kıymetli evrak niteliğine ilişkin olarak, öncelikle, bu belgelere kıymetli evrak niteliğinin tebliğ hükmü ile tanınması konusu üzerinde durulmuş; anılan belgelerin kıymetli evrakın kapalı sayıda olduğu yönündeki görüş karşısındaki durumu ele alınmıştır. Ardından katılma belgelerinin kıymetli evrak çeşitleri içindeki yeri saptanmıştır. Bu bağlamda, anılan belgeler; temsil ettiği hakkın niteliğine, hakkın senetten önce var olup olmadığı kıstasına,-düzenlenmesine neden olan hukukî işlem ile ilgisine, hak sahibini tespit ve devir şekline ve son olarak da kamu itimadına mazhar olup olmadığı kıstasına göre değerlendirilmiştir. Katılma belgelerinin hukukî nitelikleri kapsamında, ayrıca, bu belgelerin sermaye piyasası aracı nitelikleri anlatılmış; anılan belgeler, sermaye piyasası aracı kavramının alt dalları olan menkul kıymet ve diğer sermaye piyasası aracı kavramları açısından da incelenmiştir. Hukukumuzda sadece "içtüzüğünde kurucu dışındaki aracı kuruluşlarca serbestçe alım satımı öngörülen A tipi yatırım fonlarının katılma belgeleri", menkul kıymet sayılmaktadır. Çalışmamızda öncelikle, bu belgelerin menkul kıymet niteliklerine ilişkin olarak doktrinde yaşanan tartışmalar ve hukukumuzdaki ilgili düzenlemeler anlatılmış; söz konusu hususların açıklanabilmesi için gerekli görülen fon tipleri ayırımına değinilmiştir. Daha sonra da, katılma belgeleri, Sermaye Piyasası Kanunu′nda (m. 3/b) sayılan menkul kıymet unsurları açısından ele alınmıştır. Bu bağlamda, Kurul′un bir sermaye piyasası aracına menkul kıymet niteliği tanıma yetkisi üzerinde durulmuş; Kurul′un sadece belirli katılma belgelerine menkul kıymet niteliği tanıyarak, bu belgelerin kendi içinde yaptığı ayırımın yerindeliği değerlendirilmiştir. Katılma belgelerinin hukukî nitelikleri kapsamında, ayrıca, diğer sermaye piyasası aracı niteliği taşıyan katılma belgeleri de incelenmiştir. Çalışmamızın ikinci bölümünün ikinci kısmı, katılma belgelerinin özelliklerine ayrılmıştır. Bu kısımda öncelikle, katılma belgelerinde itibarî değerin bulunmaması konusuna değinilmiş; ardından da anılan belgelerin kaydî değer olma özelliği, ayrıntılı biçimde incelenmiştir. Kaydî sistem kurumunun hukukumuz açısından yeni olması ve kıymetli evrak hukuku kuralları ile çatışması nedeniyle, çalışmamızda önce kaydî değer kavramı ile kaydî değere geçiş aşamalarına, ardından da hukukumuzdaki kaydî değere ilişkin düzenlemelere yer verilmiştir. Daha sonra ise, Seri: VII No: 10 Tebliği′nde kaydî olarak tutulacağı belirtilen katılma belgelerinin kaydî değere uygunluğu sorunu tartışılmış ve uygulamadaki durum anlatılmıştır. Hukukumuzda her ne kadar katılma belgelerinin kaydî olarak tutulacağı belirtilmişse de, anılan belgelerin kaydî tutulması için, Sermaye Piyasası Kurulu′nun bu yönde bir karar alması gerekmektedir. Kurul ve Merkezî Kayıt Kuruluşu, katılma belgelerinin kaydîleştirilmesi hususunu gündemlerine almış olup, kısa süre içinde Kurul′un bu yönde bir karar vermesi beklenmektedir. Günümüzde katılma belgelerinde temsil edilen fon payları, yakın bir gelecekte, katılma belgesine (senede) bağlanmadan, tamamen kaydî olarak işlem göreceklerdir. Anılan sistemin getireceği yenilikleri ve sorunları şimdiden öngörebilmek amacıyla, çalışmamızda katılma belgelerinin kaydî tutulma esasları, Merkezî Kayıt Kuruluşu′na tescilin etkileri ile kaydî tutulmanın sonuçlarının incelenmesi de gerekli görülmüştür. Söz konusu hususlar incelenirken, katılma belgesi kavramını ifade etmek üzere, "kaydî katılma belgesi (fon payı)" ibaresi kullanılmıştır. Bunun yanı sıra, her ne kadar Merkezî Kayıt Kuruluşu ile ilgili mevzuatta "sicil" kavramı değil, "kayıt" kavramı benimsenmişse de, çalışmamızda, bir "haklar sicili" olan bu kuruluşun işleyişi anlatılırken, her iki kavramın birlikte kullanılması uygun görülmüştür. Kaydı sisteme ilişkin olarak belirtilmesi gereken son husus; katılma belgelerinin kaydı tutulmaları hâlinde, çalışmamızda yer alan esasa ilişkin bilgilerin, bu aşamadan sonra katılma belgeleri için değil, fon payı için geçerli olacağıdır. Çalışmamızın üçüncü bölümü, katılma belgelerinin ihracına ayrılmıştır. Bu bölümde konu, katılma belgelerinin ihraç yöntemlerinden halka arz ve tahsisli satış yöntemleri temel alınarak, ikili bir ayırım çerçevesinde incelenmiştir. Ancak sayılan ihraç yöntemlerinden uygulamada yaygın olanı, halka arz yöntemi olduğu için, çalışmamızda bu yönteme daha geniş yer verilmiştir. Bu kapsamda önce halka arz kavramı incelenmiş; ardından Kurul kaydına alınma zorunluluğu, bu zorunluluğa uyulmamasının sonuçları ile kayda alınma başvurusu konuları ele alınmıştır. Daha sonra ise, halka arzın diğer aşamaları olan izahnamenin tescil ve ilânı, sirkülerin ilânı, satış ve satış sonrası işlemler incelenmiştir. Bu kapsamda halka arz aşamasındaki ilân ve reklâmlara ilişkin esaslar da anlatılmıştır. Çalışmamızın üçüncü bölümünde son olarak, katılma belgelerinin tahsisli satış yöntemi ile ihracı konusu ele alınmış; tahsisli satış ve özel fon kavramlarının açıklanmasının ardından, bu ihraç yönteminin halka arzdan farklılıkları üzerinde durulmuştur. Çalışmamızın dördüncü bölümünde, katılma belgesi sahibi ile kurucu arasında akdedilen kollektif yatırım sözleşmesi konu edilmiştir. Anılan sözleşme, uygulamada çok sık akdedilmekle birlikte, bugüne kadar yeterince incelenmemiştir. Bu bölümde öncelikle, kollektif yatırım sözleşmesinin tanımı yapılmış; tarafları belirtilmiştir. Ardından da, anılan sözleşmenin diğer kollektif yatırım sözleşmelerinden bağımsız, iltihakı, sürekli, isimsiz ve inançlı sözleşme özellikleri anlatılmıştır. Bu bölümde ayrıca, kollektif yatırım sözleşmesinin hukukî niteliği üzerinde durulmuş; bu sözleşmenin büyük benzerlik gösterdiği vekâlet sözleşmesinden farkları incelenmiştir. Çalışmamızın kollektif yatırım sözleşmesine ayrılan dördüncü bölümünde, uygulamada anılan sözleşmeyle sıklıkla karıştırılan içtüzük kavramına da yer verilmiştir. Bu kapsamda öncelikle, içtüzük kavramı ve bu kavramın hukukî niteliği irdelenmiş; ardından da içtüzükle kollektif yatırım sözleşmesi arasındaki ilişki ele alınmıştır. Yatırım fonundaki ilgililer arasında kurulan hukukî ilişkileri ve bu ilişkilerin hukukî niteliklerini konu edinen Seri: VII No: 10 Tebliği m. 18 hükmünün özensiz biçimde kaleme alınmış ifadesi, anılan hukukî ilişkilerin niteliklerinin yanlış anlaşılmasına ve belirsizliğe yol açmıştır. Söz konusu belirsizliğin giderilmesi amacıyla, çalışmamızda, Tebliğ m. 18 hükmü değerlendirilmiş; katılma belgesi satın alarak fona katılan tasarruf sahiplerinin, bu katılım nedeniyle kurdukları hukukî ilişkiler incelenmiştir. Katılma belgesinin sahibine tanıdığı haklar ve borçlar, katılma belgesi sahibi ile kurucu arasında akdedilen kollektif yatırım sözleşmesinden doğdukları için, çalışmamızın dördüncü bölümünde ele alınmıştır. Bu kapsamda, ilkin katılma belgesi sahibinin geri satım hakkı açıklanmış; söz konusu hakkın yenilik doğurucu hak niteliği ve alım (iştira) hakkından farkları üzerinde durulmuştur. Katılma belgesi sahibinin hakları kapsamında, ayrıca, kâr payı, bilgi ve tasfiye payı alma hakları ile katılma belgesinin teslimini ve fonların birleştirilmesi hâlinde katılma belgesinin değiştirilmesini talep hakları incelenmiştir. Dördüncü bölümde son olarak, katılma belgesi sahibinin kollektif yatırım sözleşmesinden doğan borcu ile kollektif yatırım sözleşmesinin sona ermesi konuları işlenmiştir. Çalışmamızın beşinci bölümü, katılma belgelerinin konu edildiği hukukî işlemlere ayrılmıştır. Bu bölümde ilk olarak, katılma belgelerinin satımı konusu incelenmiştir. Çalışmamızda, anılan satım sözleşmeleri, birinci el-ikinci el piyasa ayırımı temel alınarak sınıflandırılmıştır. Birinci el piyasada akdedilen satım sözleşmeleri ise, doğrudan kurucu ile akdedilenler ve aracı kuruluşlar aracılığıyla akdedilenler şeklinde ikiye ayrılarak incelenmiştir. Doğrudan kurucu ile akdedilen satım sözleşmeleri kapsamında, ilk olarak, kurucudan katılma belgesi satın alınması konusu ele alınmıştır. Bu hususa ilişkin olarak öncelikle, anılan işlemin birinci el piyasa işlemi niteliği tartışılmış; ardından ihraç fiyatının tespiti için gereken değerleme konusuna değinilmiştir. Daha sonra ise, alım talimatı verilmesine, alım fiyatının tespitine, marj uygulamasına, alım talimatının yerine getirilmesine ilişkin esaslar anlatılmıştır. Uygulamada küçük tasarruf sahipleri, genellikle B tipi likit fonların katılma belgelerini satın almayı tercih etmektedirler. Söz konusu tercihin nedenlerinden biri, anılan belgelerin, diğerlerine oranla daha az risk içermesidir. Bunun yanı sıra, B tipi likit fonlar dışında kalan yatırım fonlarının katılma belgelerinin alım-geri satım fiyatlarının saptanmasının ve ödeme/tahsil esaslarının, bu katılma belgelerine göre daha karmaşık olması da, söz konusu tercihin nedenlerindendir. Bu itibarla, çalışmamızda anılan esasların açık bir şekilde ortaya konmasına özen gösterilmiş; konu, sayısal örneklerle açıklanmıştır. Doğrudan kurucu ile akdedilen satım sözleşmeleri kapsamında, ayrıca, katılma belgesinin kurucuya geri satılması konusu da incelenmiştir. Geri satıma ilişkin olarak; geri satım talimatı verilmesi, ihbar süresi, geri satım fiyatının tespiti ile komisyon uygulaması ve geri satım talimatının yerine getirilmesine ilişkin esaslar anlatılmıştır. Bu kapsam dahilinde, son olarak, olağanüstü durumlarda alım-geri satımın durdurulması konusu işlenmiştir. Çalışmamızın beşinci bölümünde, ayrıca, aracı kuruluşlar aracılığıyla akdedilen satım sözleşmeleri ile ikinci el piyasada katılma belgesi ahm-satımı konusuna da yer verilmiştir. Katılma belgelerinin ikinci el piyasada alım-satımı konusu, sistematik olması açısından, borsa dışında akdedilen ve borsada akdedilen satım sözleşmeleri şeklinde ikili bir ayırıma gidilerek işlenmiştir. Katılma belgelerinin borsada ahm-satımı konusu, önce, çalışmamızda temel aldığımız Seri: VII No: 10 Tebliği açısından ele alınmış; ardından, karşılaştırma olanağı tanıması amacıyla Borsa Yatırım Fonlarına İlişkin Seri: VII No: 23 Tebliği yönünden değerlendirilmiştir. Katılma belgelerinin konu edildiği satım sözleşmelerine ilişkin incelediğimiz son husus, bu sözleşmelerin ifası aşamasında devrin gerçekleştirilmesi şeklidir. Devir konusu, öncelikle, uygulamada hâlen kullanılmakta olan mislen toplu saklama sistemi çerçevesinde değerlendirilmiş; bu kapsamda devir şekli ile devrin sonuçları açıklanmıştır. Ardından da, katılma belgelerinin -yakın zamanda geçilmesi plânlanan- kaydî sistem esaslarına göre devri konusu üzerinde durulmuştur. Bu bağlamda, kaydî sisteme gerekli hukukî düzenlemeler kabul edilmeden geçilmesi hâlinde, katılma belgelerinin devrinde yaşanacak sorunlara dikkat çekilmiş, söz konusu hususa ilişkin önerilerde bulunulmuştur. Çalışmamızın beşinci bölümünde son olarak, katılma belgeleri üzerinde rehin hakkı kurulması ve bu belgelerin cebrî icra yoluyla takibi konularına yer verilmiştir. Anılan hususlar da, ilkin, uygulanmakta olan mislen toplu saklama esaslarına göre; daha sonra ise, yakın zamanda geçilmesi plânlanan kaydî sistemde uygulanacak esaslara göre incelenmiştir. Çalışmamız, "Sonuç ve Öneriler" kısmının ardından, İngilizce özetle tamamlanmıştır. İÇİNDEKİLER BİBLİYOGRAFYA XV KISALTMALAR XXVII GİRİŞ § 1. KONUNUN SUNULMASI 1 § 2. İNCELEME YÖNTEMİ 4 BİRİNCİ BÖLÜM YATIRIM FONU KATILMA BELGESİ KAVRAMI VE İLGİLİ DÜZENLEMELER § 1. TANIM 11 § 2. ŞEKİL 12 § 3. SAĞLADIĞI AVANTAJLAR 14 I. Kollektif Yatırım Olanağı Tanıması 14 II. Ekonomik Fonksiyonu İtibariyle 17 1. Tasarruf Sahiplen Açısından 17 2. Ülke Ekonomisi Açısından 21 § 4. ÜLKEMİZDEKİ UYGULAMA 22 § 5. YATIRIM ORTAKLIĞI HİSSE SENETLERİ İLE KARŞILAŞTIRILMASI 25 § 6. KATILMA BELGELERİNE İLİŞKİN DÜZENLEMELER 30 I. Çeşitli Hukuk Sistemlerindeki Düzenlemeler 30 1. Kıta Avrupası Sisteminde 30 A- Alman Hukukunda 30 B- İsviçre Hukukunda 32 C- Avusturya Hukukunda 33 2. Anglosakson Sisteminde 34 A- Terminoloji Sorunu 34 B- İngiliz Hukukunda 38 C- ABD Hukukunda 40 3. Avrupa Birliği Sisteminde 43 II. Türk Hukukundaki Düzenlemeler 45 İKİNCİ BÖLÜM YATIRIM FONU KATILMA BELGELERİNİN HUKUKÎ NİTELİK VE ÖZELLİKLERİ HUKUKÎ NİTELİKLERİ 51 I. Kıymetli Evrak Niteliği :. 51 1. Katılma Belgelerine Tebliğ Hükmü ile Kıymetli Evrak Niteliği Verilip Verilemeyeceği Sorunu 51 2. Kıymetli Evrak Çeşitleri Arasındaki Yeri 53 A- Temsil Ettiği Hakkın Niteliğine Göre 53 a- Alacak Senetleri - Eşya Hukuku Senetleri - Hisse Senetleri Ayırımına Göre 53 b- Katılma Senedi Ayırımına Göre 55 B- Hakkın Senetten Önce Var Olup Olmadığı Kıstasına Göre 56 C- Düzenlenmesine Neden Olan Hukukî İşlem ile İlgisine Göre 56 D- Hak Sahibini Tespit ve Devir Şekline Göre 57 E- Kamu İtimadına Mazhar Olup Olmadığı Kıstasına Göre 58 II. Sermaye Piyasası Aracı Niteliği 59 1. Genel Olarak 59 2. Menkul Kıymet Niteliği Taşıyan Katılma Belgeleri 60 VIII A- Seri: VII No: 4 Tebliği′nden Önceki Durum 61 B- Fon Tipleri :.62 C- SerPK m. 3/b′deki Menkul Kıymet Tanımı Açısından Değerlendirme 64 a- Genel Olarak 64 b- Menkul Kıymetin Unsurları Açısından 65 aa- Ortaklık veya Alacaklılık Sağlaması 65 bb- Belirli Bir Meblağı Temsil Etmesi 65 cc- Yatırım Aracı Olarak Kullanılması 67 dd- Dönemsel Gelir Getirmesi 68 ee- Mislî Nitelikte Olması 69 ff- Seri Hâlinde Çıkarılması 70 gg- Üzerindeki İbarelerin Aynı Olması 70 hh- Şartlarının Kurul′ca Belirlenmiş Olması 71 D- Kurul′un Belirli Katılma Belgelerini Menkul Kıymet Olarak Nitelendirmesine İlişkin Değerlendirme ....71 a- Genel Olarak 71 b- Kurul′un SerPK m. 3/b′dc Öngörülen ′ Yetkisinin Niteliği 72 c- Kurul′un Belirli Katılma Belgelerini Menkul Kıymet Olarak Nitelendirmesinin Nedeni 74 3. Diğer Sermaye Piyasası Aracı Niteliği Taşıyan Katılma Belgeleri 75 2. ÖZELLİKLERİ 77 I. İtibarî Değerinin Bulunmaması 77 II. Kaydı Değer Olması 78 1. Kaydî Değer Kavramı ve Kaydî Değere Geçiş Aşamaları 78 2. Hukukumuzda Kaydî Değere İlişkin Düzenlemeler 80 3. Katılma Belgelerinin Kaydî Değere Uygunluğu ve Uygulamadaki Durum 84 IX ■«= ■ -■&. 4. Katılma Belgelerinin Kaydî Tutulma Esasları 86 5. Merkezî Kayıt Kuruluşu′ndaki Kayıtların Etkisi 88 6. Katılma Belgelerinin Kaydî Tutulmasının Sonuçları 89 A- Fizikî Olarak Basılmamaları ve Geçiş Dönemi Uygulamaları 89 B- Hak-Senet Bağlılığının Bulunmaması 92 C- İyiniyetle İktisapları 92 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM YATIRIM FONU KATILMA BELGELERİNİN İHRACI 1. GENEL OLARAK 95 2. HALKA ARZI 96 I. Halka Arz Kavramı 96 II. Katılma Belgelerinin Kurul Kaydına Alınması 97 1. Kayda Alınma Zorunluluğu ve Bu Zorunluluğa Uyulmamasının Sonuçları 97 2. Kayda Alınma Başvurusu 99 A- Kuruluşta Kayda Alınma İçin Aranan Ön Şartlar 99 B- Başvuru Şartları 99 3. Kayda Alınma Belgesi 101 III. İzahnamenin Tescil ve İlânı 102 1. İzahnamenin Onaylanması 102 2. İzahnamenin Onaylanmasından Sonraki İşlemler 103 IV. Sirkülerin İlânı 104 V. Satış 105 VI. Satış Sonrası İşlemler 107 VII. Halka Arz Aşamasındaki İlân ve Reklâmlara İlişkin Esaslar 108 X § 3. TAHSİSLİ SATIŞI 109 I. Tahsisli Satış ve Özel Fon Kavramları 109 II. Tahsisli Satış Yönteminin Aşamaları 110 DÖRDÜNCÜ BÖLÜM KOLLEKTİF YATIRIM SÖZLEŞMESİ § 1. KAVRAM 113 § 2. TARAFLARI 116 § 3. ÖZELLİKLERİ 120 I. Diğer Kollektif Yatırım Sözleşmelerinden Bağımsız Olması 120 II. İltihakî Sözleşme 122 III. Sürekli Sözleşme. 123 IV. İsimsiz Sözleşme 123 V. İnançlı Sözleşme 124 § 4. HUKUKÎ NİTELİĞİ 124 § 5. İÇTÜZÜK İLE İLİŞKİSİ 127 I. İçtüzük 127 1. Kavram 127 2. Hukukî Niteliği 128 II. İçtüzükle Kollektif Yatırım Sözleşmesi Arasındaki İlişki 129 1. Genel Olarak 129 2. Tebliğ m. 18 Hükmünün Değerlendirilmesi 130 § 6. KATILMA BELGESİ SAHİBİNİN KOLLEKTİF YATIRIM SÖZLEŞMESİNDEN DOĞAN HAKLARI VE BORCU 135 I. Hakları 135 1. Genel Olarak 135 2. Geri Satım Hakkı 137 A- Genel Olarak 137 XI B- Hukukî Niteliği 141 a- Yenilik Doğurucu Hak Niteliği 141 b- Alım (İştira) Hakkı ile Karşılaştırılması 142 3. Kâr Payı Alma Hakkı 143 4. Bilgi Alma Hakkı 145 5. Tasfiye Payı Alma Hakkı 148 6. Katılma Belgesinin Teslimini Talep Hakkı 148 7. Fonların Birleşmesi Hâlinde Katılma Belgesinin Değiştirilmesini Talep Hakkı 150 II. Borcu 150 ü 7. SONA ERMESİ 151 BEŞİNCİ BÖLÜM YATIRIM FONU KATILMA BELGELERİNİN HUKUKÎ İŞLEMLERE KONU OLMASI § 1. SATIM SÖZLEŞMESİNE KONU OLMASI 153 I. Birinci El Piyasada Alım-Satımı 153 1. Doğrudan Kurucu ile Akdedilen Satım Sözleşmeleri 153 A- Fon Kurucusundan Katılma Belgesi Satın Alınması 153 a- Birinci El Piyasa İşlemi Niteliği 153 b- İhraç Fiyatının Tespiti 155 aa- Değerleme İşlemi 155 bb- Değerleme Esasları 156 cc- Değerleme Sonrası İşlemler 157 c- Alım Talimatı Verilmesi 159 d- Alım Talimatının Verildiği Saatin Alım Fiyatının Tespitine Etkisi 160 e- Marj Uygulaması 161 f- Alım Talimatının Yerine Getirilmesi 162 XII g- Alım Talimatına İlişkin Sayısal Örnek 164 B- Fon Kurucusuna Katılma Belgesinin Geri Satılması 165 a- Geri Satım Talimatı Verilmesi 165 b- Geri Satım Talimatı Verilmeden Önce Kurucuya Bildirimde Bulunulması 166 c- Geri Satın Alma Fiyatının Tespitine İlişkin Esaslar 166 d- Geri Satım Talimatının Verildiği Saatin Geri Satım Fiyatının Tespitine Etkisi 167 e- Geri Satımda Komisyon Uygulaması 168 f- Geri Satım Talimatının Yerine Getirilmesi 168 C- Ahm-Satımın Durdurulması 169 2. Aracı Kuruluşlar Aracılığıyla Akdedilen Satım Sözleşmeleri 170 II. İkinci El Piyasada Alım-Satımı 171 1. Borsa Dışında Alım-Satımı 171 2. Borsada Alım-Satımı 172 A- Katılma Belgelerinin Borsada İşlem Görmesi 172 B- Seri: VII No: 10 Tebliği Açısından Durum 174 a- Genel Olarak 174 b- Katılma Belgelerinin Borsada İşlem Görmesi İçin Aranan Şartlar 174 aa- Menkul Kıymet Niteliği Taşıması 174 bb- İçtüzükte Belirtilmiş Olması 175 cc- Borsa Kotuna Alınması 175 dd- Aracılık Sözleşmesi Akdedilmesi 176 c- Borsada İşlem Gören Katılma Belgelerinin Satım Fiyatının Tespiti 176 d- Uygulamadaki Durum 176 XIII C- Borsa Yatırım Fonlarına İlişkin Seri: VII No: 23 Tebliği Açısından Durum 177 III. Devrin Gerçekleştirilmesi 180 1. Mislen Toplu Saklama Uygulamasında 180 A- Devrin Şekli 180 B- Devrin Sonuçlan 181 a- Kurucuya Devredilmesinin Sonuçlan 181 b- Başka Bir Tasarruf Sahibine Devredilmesinin Sonuçlan 182 2. Kaydî Değer Uygulamasında 183 § 2. REHİN HAKKINA KONU OLMASI 185 I. Mislen Toplu Saklama Uygulamasında 185 II. Kaydî Değer Uygulamasında 186 § 3. CEBRÎ İCRAYA KONU OLMASI 187 I. Mislen Toplu Saklama Uygulamasında 187 II. Kaydî Değer Uygulamasında 188 SONUÇ VE ÖNERİLER 189 ABSTRACT 207 EK 1: İlk Halka Arz Katılma Belgesi Örneği 209 EK 2: Tutar Artırımı Katılma Belgesi Örneği 211 EK 3: Yatırım Fonlarına İlişkin Esaslar Tebliği 213 EK 4: Yatırım Fonu Standart İçtüzük Metni 253 EK 5: Yatırım Fonu İlk Halka Arz İzahname Metni 277 EK 6: Yatırım Fonları İlk Halka Arz Sirküler Örneği 285