Kargo Gönderim Saatleri;
Kartlarına Taksit
Yeni Ãœyelik
Ãœye GiriÅŸi
Yaşlılıkta Gelir Güvencesi
Yaşlılıkta Gelir Güvencesi
Gökhan POLAT
Sayfa Sayısı
:
416
Kitap Ölçüleri
:
16x23 cm
Basım Yılı
:
2011
ISBN NO
:
9786054420285
610,00
TL ÖNSÖZ Sosyal güvenlik sisteminin modern toplumlarda benimsenen anlayışlarla ele alınarak buna göre emeklilik planlamaları yapılması Türk sosyal güvenlik hukukunda olumlu bir rol oynayacaktır. Türk emeklilik sisteminin kapsayıcılı-ğındaki yetersizlik ve sigortalı hizmet sürelerinin yaÅŸlılık aylığı baÄŸlanmasında zorunlu koÅŸul olarak aranması sistemin temel ve belirleyici ilkeleridir. Öte yandan sistemin dışında kalmış bulunan yaÅŸlılar için yeterli gelirin saÄŸlanması hususu sistemin içine dahil edilmelidir. Sistemin muhtaç kimseleri yaÅŸlılıkta sosyal güvencesiz bırakmasındaki dezavantajlı konumu hafifletilerek bu sayede ülkemiz sosyal güvenliÄŸinin bir daralma sarmalına mahkûm olması engellenebilir. Bununla birlikte muhtaç, güçsüz ve kimsesiz yaÅŸlı vatandaÅŸlara yaÅŸlılık¬larında gelir baÄŸlanması özelinde bir emeklilik planlamasının sosyal güvenlik sistemi kapsamında gerçekleÅŸtirilmesine çalışılmalıdır. Belirtmek isteriz ki mevcut emeklilik sisteminde yaÅŸlılık aylığı baÄŸlanmasında belli yaÅŸta ve muh¬taç olan her vatandaşı dikkate almadan yapılan planlamanın kapsamının bu sıkıntılar dikkate alınarak geniÅŸletilmesi refah devleti politikaları doÄŸrultusunda saÄŸlanabilir. Ä°ÅŸte tam bu planlama yaÅŸlı kiÅŸilerin hem ekonomik yoksulluk hem de sosyal yoksunluktan kaynaklanan sorunlarını onarıcı bir düzenlemeyi bera¬berinde getirecektir. Ne var ki sosyal güvenlik sistemi zorunlu sosyal sigortalar rejimi uygulaması ve kendi içindeki eksiklikleri Ä°le varlığını sürdürme eÄŸilimi taşıyan düzenlemelere sahiptir. Anılan model sosyal hukuk devletinin gerçek¬leÅŸmesi bakımından yeterli olmayan sonuçlar ortaya çıkarmaktadır. Diyebiliriz ki emeklilik sistemlerinin temel hedeflerinden baÅŸta geleni yaÅŸlılıkta yoksulluÄŸun Önlenmesi ve bununla birlikte insani yaÅŸam standartları¬nın korunmasına yöneliktir. Nitekim ülkemiz emeklilik sisteminin yapılanması ciddi öneme sahip olan bu dengeyi saÄŸlamak üzerine kurulu bir model olmak¬tan uzaktır. Dünyada ortaya çıkan yapısal deÄŸiÅŸimlerle birlikte yeni yoksulluk türleriyle karşı karşıya kalmaktayız. Öyle ki bu geliÅŸmeler ülkemizde sosyal sigortalar tekniÄŸinin açmazlarını ve sosyal devletin felsefi krizini açıklayabilir bir döngüyü içermektedir. Bu çalışmada primli - primsiz rejim kapsamında yaÅŸlılık aylığı olarak saÄŸlanan yardımların bir karşılaÅŸtırması yapılmış ve elde edilen verilerin, yaÅŸlı yoksulluÄŸunun önlenmesi açısından, modern sosyal güvenlik hukuku çerçeve¬sinde edindiÄŸi boyut incelenmiÅŸtir. Åžu halde primli - primsiz rejimin birlikte deÄŸerlendirilmesi neticesinde, yaÅŸlı yoksulluÄŸunun ortadan kaldırılması ama¬cıyla, 65 yaÅŸ aylığı alan her vatandaşın yeterli bir gelir hakkına kavuÅŸturulması gerektiÄŸinin önemi açıkça görülmektedir. Bu kitabın ortaya çıkmasında katkıları bulunan, akademik yaÅŸama dair fi¬kirleri ile bana yol gösteren, görüÅŸ ve düÅŸünceleri ile katkı saÄŸlayan, kiÅŸilikle¬riyle örnek olan, bu çalışmanın oluÅŸmasında her aÅŸamada çaba göstererek emeÄŸi bulunan deÄŸerli hocalarım Prof. Dr. Ali Güzel′e, Prof. Dr. Ali Rıza Okur′a, tez danışmanım Prof. Dr. Müjdat Åžakar′a, Doç. Dr. Zeki Parlak′a, Doç. Dr. Fuat Bayram′a; ayrıca, bu çalışmanın olgunlaÅŸması ve sonuçlandırılması aÅŸamasında gerekli yönlendirme ve yardımlarını esirgemeyen saygıdeÄŸer hocam Yrd. Doç. Dr. Åžebnem GökçeoÄŸlu Balcı′ya; kitabın dizgi ve sayfa düzenlemelerini büyük bir titizlikle ve özveriyle gerçekleÅŸtiren Seçil BakkalcıoÄŸlu SaÄŸel ile bu çalış¬manın kitaplaÅŸmasmı saÄŸlayan Legal Yayınlan deÄŸerli yöneticilerinden sayın Av. Ramazan Çakmakçı′ya baÅŸta olmak üzere, kitabın baskı hizmetinde emeÄŸi geçen deÄŸerli çalışanlara, ayrı ayrı teÅŸekkür borçluyum. Çalışmanın her aÅŸamasında manevi desteklerini esirgemeyen herkese çok teÅŸekkür eder, çalışmanın tüm ilgililere yararlı olmasını dilerim. Ä°stanbul, 2011 Dr. Gökhan Polat GÄ°RÄ°Åž Türk sosyal güvenlik hukuku kapsamında emeklilik sistemi ile ilgili ek¬siklikler genel hatları ile tartışılmalıdır. Böylelikle batı toplumlarında benimse¬nen yaklaşımlar doÄŸrultusunda ele alman planlamalarla karşılaÅŸtırmalar yapıl¬ması gündeme gelecektir. Bu ÅŸekilde bir deÄŸerlendirme ülkemiz mevcut emek¬lilik sisteminin geliÅŸimine katkı saÄŸlayacaktır. Yapılacak deÄŸerlendirmeler sonrasında emeklilik sistemi çerçevesinde gerçekleÅŸtirilecek reformların an¬lamlı gerekçeler ile hazırlanması olumlu sonuçlar doÄŸuracaktır. Türk emeklilik sistemi kapsamının yetersizliÄŸi, zorunlu hizmet sürelerinin emeklilikte koÅŸul olarak aranması, muhtaç kimseleri yaÅŸlılıklarında sosyal yardımsız bırakmasın-daki dezavantajlı konumu ve kiÅŸilerde ortalama "yaÅŸam beklentisinin (life expectancy) tam olarak hesaplanamaması gibi unsurları sisteme dair sorunların içine katabiliriz. Öyle ki, sistemin çaÄŸdaÅŸ eÄŸilimleri yansıtan bir model oldu¬ÄŸunu söylemek zorlaÅŸmaktadır. Sosyal güvenlik sistemimizde sorun olarak görülen bu biçimsel durumlar dikkate alınmadan yapılacak deÄŸerlendirmeler yetersiz kalacaktır. Çalışma¬mızda anılan hususlardan yola çıkılarak özellikle 65 yaÅŸ aylığı alan muhtaç, güçsüz ve kimsesiz Türk vatandaÅŸlarına yaÅŸlılıklarında yeterli gelirin baÄŸlan¬ması özelinde bir incelemenin -konunun genel gerekçelerine inilerek- yapılma¬sına özen gösterilecektir. Bu çalışmada, mevcut sosyal güvenlik sistemi içinde yaÅŸlılık aylığı baÄŸlanması çerçevesinde yaÅŸlı aynı zamanda muhtaç 65 yaÅŸ ay¬lığı alan vatandaÅŸları dikkate almadan yapılan planlama ve bu planlama sorun¬larının irdelenmesi gerektiÄŸi ileri sürülmektedir. Ekleyelim ki getirilecek plan¬lama hem ekonomik yoksulluk hem de sosyal yoksunluktan kaynaklanan so¬runları onarıcı bir düzenlemeyi öngörmelidir. Emeklilik sistemi zorunlu sosyal sigortalar rejiminin kendi içindeki eksiklikleri ile varlığını sürdürme yönünde bir eÄŸilime sahiptir. Diyebiliriz ki emeklilik pl ani amal arındaki temel amaçlardan birincisi yaÅŸlılıkta yoksulluÄŸun önlenmesi ve insani yaÅŸam standartlarının bu dönemde korunmasıdır. Bu hedefin gerçekleÅŸtirilmesi için muhtaç durumdakiler lehine bir gelir dağılımı politikasına iÅŸlerlik kazandırılmalıdır. Genel olarak sosyal güvenlik sistemlerinin bu dengeyi gözetmesinin gerektiÄŸi düÅŸünülmektedir. Bu sayede kiÅŸiler arasında hayat alışkanlıklarının büyük deÄŸiÅŸiklikler göstermesin¬den kaynaklanan sakıncalı durumlar telafi edilecektir. Nitekim ülkemiz emek¬lilik sistemi önemli sayılan bu dengeyi saÄŸlayamamaktadır. Dolayısı ile bu temel prensibe dayalı sakıncaları bünyesinde taşımaktadır. Modern toplumlara iliÅŸkin alışkanlıklar ile anılan konu deÄŸerlendirildiÄŸinde belli sonuçlara ulaşıl¬maktadır. Buna göre, ülkelerin sıralanan benzeri amaçları ne kadar karşıladık¬ları ölçülmektedir. Sosyal korumanın yaygınlaÅŸtırılması bakımından ülkelerToplumdaki bireylerin çıkarları iyi toplumsal iliÅŸkileri yerinde kurmak ve her halükârda sorunlarını en aza indirmek, ayrıca ekonomik, sosyal ve kültürel dinamiklere dayanan iliÅŸkileri geliÅŸtirmekle mümkündür. BaÅŸka bir anlatımla, kiÅŸi toplumsal yapı içinde sosyo-ekonomik yeterliliÄŸini saÄŸlamış bir fert olsa dahi kendi durumunda olmayan diÄŸer fertlerin yoksulluklarına karşı kayıtsız kalmayacaktır. Onları dikkate almayan politikaların izlenmesine katkıda bu¬lunmayacaktır. Burada her birey toplumdaki öteki ve ihtiyaçlı konumda bulu¬nan yaÅŸlı vatandaÅŸlar için yeni birtakım deÄŸerlendirmeler yapabilmelidir. Top¬lumsallaÅŸmanın gereÄŸini yerine getiren yeni programlamaların hayata geçiril¬mesinin zorunluluÄŸu unutulmamalıdır. Bireyler insan onuruna yaraşır ve baÅŸ¬kalarının lehine olumlu davranışlar sergileyebilmelidirler. Çalışmamızda bilinen bir yöntemin yeni bir alana uygulanmasını içeren bir deÄŸerlendirmenin yapılması amaçlanmıştır. Bilhassa bu yeni bir sentezi ortaya koyma çabası olarak görülebilir. Toplumumuzda aile iliÅŸkilerinin önemli aynı zamanda korumacı anlayışa sahip olduÄŸu, komÅŸuluk ve cemaat kültürünün etkileyici bulunduÄŸu düÅŸünülmektedir. Ekleyelim ki yeni toplumsal geliÅŸmeler, kentleÅŸmenin getirdiÄŸi deÄŸer yargıları, aile yapısının deÄŸiÅŸmesi ve çevresel olgular yardım saÄŸlayacak aile ve toplumsal baÄŸların aynı zamanda aynı ko¬ÅŸulları yaÅŸlılarla birlikte yaÅŸamasını beraberinde getirmiÅŸtir. Toplumda hızla yaÅŸanan bu süreç yaÅŸlılar için öngörülen yardımların boyutunu daraltmakta ve yok denecek düzeye indirgemektedir. YaÅŸlı kimselere yaÅŸamlarım sürdürecek geliri saÄŸlayacak bir düzenin kurulması amacıyla yasal çalışmaların yapılması gayet doÄŸaldır. 65 yaÅŸ aylığı alan ihtiyaçlı yaÅŸlı vatandaÅŸlar için belirtilen söz konusu düÅŸüncelerin hayata geçirilmesinin, bu kimselerin gerek ekonomik gerek Ä°se sosyal yoksunluklarına çare olacağı anlaşılmaktadır. Uzun zamanlar sürdürülmüÅŸ geleneksel sosyal güvenlik teknikleri maa¬lesef baÅŸarısızlıklara uÄŸramıştır. Çalışmamızın kendine Özgü nitelikleri ve so¬mut örnekleri ile literatürdeki yeri, önemi ve boyutlarına bakıldığında bu hu¬susu mümkün mertebe yansıttığı görülecektir. Böyle olunca da hangi koÅŸulların ortaya çıkacağı ve hangi sosyal politika uygulamalarının bu geliÅŸmeye paralel hususları içinde barındıracağı önemli olmuÅŸtur. Bu yaklaşımlar çerçevesinde çalışma konumuz ele alınacaktır. Toplumsal alanda varlığını sürdürmeye çalı¬ÅŸan vatandaÅŸların yaÅŸlılıklarında gelire ihtiyaçları olduÄŸunda, mevcut sosyal sigortalar anlayışının ne ölçüde yeterli olduÄŸu ÅŸüphelidir. Geleneksel aile iliÅŸ¬kilerinin ve bunun yanında kısıtlı devlet yardımlarının artık kentleÅŸmenin getirdiÄŸi modern yaÅŸam biçimleri karşısında yeterliliÄŸi, varlığı, sürekliliÄŸi ve uygu¬lanabilirliÄŸi tartışmalıdır. Sosyal sigortalar sistemi tarafından saÄŸlanan sınırlı emeklilik planlamaları yaÅŸlı nüfusun tamamını kapsamamaktadır. Emeklilik sisteminde bu yönüyle önemli boÅŸluklar bulunduÄŸunu söyleyebiliriz. Åžartlı ve sınırlı emeklilik yerine yaÅŸama hakkının kiÅŸiler için bir hak olarak tanınması ön plana çıkarılmalıdır. Bu açıdan ülkemiz sosyal güvenlik sistemi içinde anılan muhtaç vatandaÅŸların yaÅŸlılıklarında güvenceli bir gelir hakkına kavuÅŸturulması tartışılmalıdır. Ne var ki günümüzde bu yaklaşım ülke gerçeklerinin ötesinde bir politika gibi görülmektedir. Ancak böyle düÅŸünülmediÄŸinde sosyal güvenlikuygulamaları çerçevesinde kiÅŸilere aylık baÄŸlanmasına yönelik planlamalar kapsam yetersizliÄŸi sorun olmaktan kurtarılabilir. Toplumdaki korunma;) muhtaç geçmiÅŸimiz en deÄŸerli varlıklarımız sayılmalıdır. Öyle ki bu kapsam) kiler demografik dinamiklerin merkezinde ve önemli bir baÄŸlamda yer almai tadırlar. Çalışmamızın yönteminde öncelikli olarak konunun teorik çerçevesini açıklanmasına ve sosyal sigortalar sisteminin ve sosyal yardım sisteminin mel cut Türk sosyal güvenlik hukuku içindeki yerinin belli edilmesine çalı sılaca™ Çalışmamız çerçevesinde pozitif hukuktaki uygulamalar önemli görülmektedil Dolayısı ile bugünkü evrensel literatürde sosyal güvenliÄŸin yeniden dönüÅŸül münü etkileyen dinamiklerin neler olduÄŸunun saptanması gerekecektir. Sos/ politika alanında korunmaya muhtaç yaÅŸlı vatandaÅŸların gelir düzeylerinin Ä°Ä°rlenmesi, primli sistemde aylık baÄŸlananların saptanması, aylık baÄŸlanmasın) yetecek sigortalı hizmetine ulaÅŸamayanların veyahut sosyal sigortaların dışınd kalanların konumunun bilimsel verilerle açıklanmasına dayanan bir yönlenil benimsenmesi somut veriler bakımından önemli görülmektedir. Literatürdeki ve kamu kurumlarının yayımladığı verilere dayalı olarak somut gerekçeler vc| karşılaÅŸtırmalarla konu ortaya konulacaktır. Çalışmamıza özgü temel düÅŸüncelerin ifade edilmesi amacıyla; sosyali sigorta yasaları, sosyal hizmet ve sosyal yardım yasaları, Türk sosyal güvenlik! hukukunda reform sürecine geçiÅŸi hazırlayan etkenleri içine alan çalışmalar,! konuyla ilgili mevzuat derlemeleri, sosyal politika alanında vatandaÅŸlık gelin] uygulamalarını içeren öÄŸretideki düÅŸünceler, kitap, makale ve tezlerin bulun¬duÄŸu kaynak derlemeleri yapılacaktır. Ä°statistikler, yıllıklar, seminer bildirileri,! kamu kurumlarınca hazırlanan proje ve veriler toplanıp ilgili kayıtlara bakıla¬caktır. Nihayetinde çalışmamız üç ayrı bölüm halinde oluÅŸturulacaktır. Birinci bölümde kavram analizi, yaÅŸlılıkta gerçekleÅŸebilecek risklerin Türkiye ve uluslararası literatürdeki yeri, yaÅŸlılıkta gelir güvencesi saÄŸlanmasına zemin hazırlayan etkenler, Türkiye′de hem sosyal sigortalar hem de primsiz ödemeler kapsamında tahsisi yapılan yaÅŸlılık aylıklarının mevcut durumu ve sonrasında çalışmamızın amacı doÄŸrultusunda konunun alacağı yeni boyutlar irdelenecek¬tir. Öte yandan primsiz sistemde gelir anlamında saÄŸlanan sosyal yardımlardan 65 yaÅŸ aylığının mahiyeti, anılan aylığa hak kazanma ÅŸartları ve sosyal güven¬lik sistemimizdeki yerine deÄŸinilecektir. Ä°kinci bölümde Türk sosyal güvenlik sisteminin finansman konusu ortaya konulacaktır. Bunun yanı sıra 65 yaÅŸ aylığı alan vatandaÅŸlar için düÅŸünülen gelir güvencesinin finansman boyutuna deÄŸi¬nilecektir. Ayrıca, bu yardım türünün gelir dağılımına etkileri aynı yerde ince¬lenmeye çalışılacaktır. Üçüncü ve son bölümde ise anılan muhtaç vatandaÅŸla¬rımıza gelir güvencesi saÄŸlanmasına iliÅŸkin konumuzun ana baÅŸlıklarını içeren genel deÄŸerlendirmelere ve sistemin yeniden yapılandırılmasına yönelik ek model önerisine yer verilecektir. Çalışmamızın hipotezi kurulurken bunun gelecekte sosyal güvenlik sis¬temine katkısı ve varolan boÅŸluÄŸu nasıl dolduracağı üzerine eÄŸilinmesi amaç¬lanmıştır. EÄŸer söz konusu yaÅŸlıların hayatlarını muhtaç ve baÅŸkalarına bağımlı geçirmesinin nedeni gelir eksikliÄŸi ise sosyal politikanın öncelikle bu konu üzerine yoÄŸunlaÅŸması gerekmektedir. Sosyal güvenlik modellerinin temel he¬defi bireylerin yaÅŸlılıktaki hayatının iyi halde bulunmasını güvence altına al¬maktır. Söz konusu durum anılan kapsamda bulunan kiÅŸilerin yaÅŸlılıkta mini¬mum düzeyde bir yaÅŸam geliri hakkına kavuÅŸturulmaları ile mümkün olacaktır. YaÅŸamın bu döneminde yaÅŸlı kimseler eski güçlerini artık bulamazlar. Belirte¬lim ki, kiÅŸiler çalışmak istese dahi dinlenmenin saÄŸlıklı yaÅŸam için daha deÄŸerli olduÄŸu bir gerçektir. Böyle olunca da çalışma kavramı yalnız başına bir deÄŸer sayılmayacaktır. Sosyal politika alanında yapılması gereken yardımlar söz ko¬nusu olduÄŸunda devlet çoÄŸunlukla bu planlamalar için öngörülen kaynakların sınırlı olduÄŸunu ileri sürmektedir. Sosyal sigortalar sisteminin benimsediÄŸi karşılıklılık ilkesine zarar vermeden yürürlükte bulunan sosyal güvenlik ka¬nunlarının saÄŸladığı aylık hesaba katılarak, muhtaç yaÅŸlı vatandaÅŸlar için prim-siz ödemeler sistemi içinde sosyal yardım olarak saÄŸlanan 65 yaÅŸ aylığının yenibaÅŸtan düzenlenmesi toplumsallaÅŸmanın getirdiÄŸi sıkıntıların giderilmesine katkı saÄŸlayacaktır. Sosyal birlikteliÄŸin getirdiÄŸi imkânlar çerçevesinde aile yakınları, çevre ve diÄŸer yardım eden kiÅŸilerce düzensiz ve yetersiz düzeylerde yaÅŸlılara saÄŸlanan yardımların anılan yardımı yapanlarca birikim olarak har¬canmasına ortam hazırlanacak olması da ayrı bir gerçektir. Çalışmamızda önerileceÄŸi gibi, Türkiye′de GSMH′nm % 1 ′lik oranından daha az bir bölümünün yaÅŸlılıkta kiÅŸilere aylık baÄŸlanmasında kullanılması yaÅŸlı kimselerin yoksulluÄŸunu ve sosyal dışlanmayı büyük oranda çözecektir. Daha iyi yaÅŸam koÅŸullarının oluÅŸması -bu programların ortaya konulması ile-devletin kaynaklarının yetersizliÄŸi genel fikrinin tersine çevrilmesine zemin hazırlayacaktır. Asgari temel ihtiyaçlarını karşılayabilen bir topluma dönüÅŸü¬mün gerçekleÅŸmesi önemli sayılmalıdır. Geleneksel yardım alışkanlıklarıyla yaÅŸlılara yardımda bulunan kiÅŸilerin ekonomik kaynaklarının azalmasının önü kesilecektir. Toplumların mutlu yaÅŸamlarını bu yönüyle tesis etmekle birlikte güvenceye alınmış yarınlarımızı ÅŸimdiden görebiliriz. Bu sosyal güvenlik poli¬tikası devletin gelirin yeniden dağılımı asli fonksiyonunu yerine getirmesinden ibaret bir uygulama olacaktır. Belirtelim ki, dünyada genel olarak meÅŸru görü¬len yaklaşım sosyal hakkın bilfiil tesis edilmesidir. Öte taraftan gerçekleÅŸtiril¬mesi hedeflenen düÅŸünce ise öncelikle mülkiyet hakkının kamu düzeninin re¬fahı gözetilerek sınırlandırılmasıdır. Çalışmamızın birinci bölümünde genel olarak sosyal güvenlik kavramına açıklık getirilmeye çalışılacaktır. Bu açıklamalarda sosyal sigortalar ve sosyal yardımların ne anlama geldiÄŸi ortaya konulacaktır. Ayrıca insan hayatının ya¬pısı gereÄŸi yaÅŸa baÄŸlı nedenlerle ekonomik ve sosyal yoksunlukların artmaya baÅŸladığı yaÅŸlılık kavramı irdelenecektir. KiÅŸiler bakımından sosyal korumanın varlığını yoÄŸun bir ÅŸekilde hissettirdiÄŸi bu zaman diliminin sosyal güvenlik hukuku bakımından ciddi önemi bulunmaktadır. Türk emeklilik sisteminde bir kiÅŸinin yaÅŸlılıkta aylığa hak kazanması belli koÅŸullara baÄŸlanmıştır. Bunların baÅŸlıcaları, kanunen kabul edilen yaÅŸa ulaÅŸma ve belli bir süre prim ödemiÅŸ olma ÅŸartlarıdır. Bundan baÅŸka birinci bölümde, primli sistem olarak tanımladığımrz model içinde yer alan ve reform çalışmalarından önce sosyal sigortala sisteminin yapısını oluÅŸturan üç farklı sosyal güvenlik kurumu emeklilik prog| ramları araÅŸtırılacaktır. Öte yandan, yaÅŸlılık aylığına hak kazanmada yeni 5510 sayılı Karnini çerçevesinde getirilen esaslar ve yaÅŸlılık aylığı kapsamında gerçekleÅŸtirileni reformlara baÄŸlı sürecin geliÅŸimi ve bir deÄŸerlendirmesi yapılacaktır. NiteJaM primli rejim kapsamında Türk emeklilik sistemi esas olarak üç ayrı sosyal gii-[ venlik kurumu tarafından yönetilen farklı emeklilik yasalarına göre düzenlen-! misti. Reform yasalarıyla birlikte gerek hizmet yasaları gerekse kurum yasaları! norm ve standart birliÄŸinin gerçekleÅŸtirilmesi hedefiyle mevcut sistemde tekel indirilmiÅŸtir. Ä°lerideki deÄŸerlendirmelerimizde görüleceÄŸi gibi sosyal güvenlin reformu kapsamında getirilen yeni düzenlemeler ile geçmiÅŸi ilgilendiren emek-! Iilik sistemine yönelik yasalar karşılıklı incelemeye tabi tutulacaktır. Bu ne-l denle geçmiÅŸ dönemlerde yürürlülüÄŸü Öngörülen emeklilik planlamalarının | deÄŸerlendirilmesi günümüz uygulamalarıyla kıyaslama yapılması açısında Önem kazanmaktadır. Çalışmamızın birinci bölümünde ayrıca primli rejim uyarınca benimse¬nen emeklilik programlarının tanıtılması yanında, asıl olarak muhtaç yaÅŸlılara yardımı Öngören ve 65 yaÅŸ aylığı olarak tanımlanan sosyal yardım uygulama¬sına yer verilecektir. 2022 sayılı Kanun kapsamında yer alanlar, diÄŸer sosyal′ güvenlik kanunları kapsamı dışında kalanlar ile bu kanunlara göre emeklilik f aylığı almayan muhtaç durumdaki 65 yaşını doldurmuÅŸ yaÅŸlı vatandaÅŸlarımız-,′ dan oluÅŸmaktadır. Anlaşıldığı gibi sosyal yardımlar, elinde olmayan nedenlerle toplumun kıyısında kalmış bulunan muhtaç, yoksul ve kimsesiz duruma düÅŸ¬müÅŸ bireylere insanlık onuruna yaraşır bir hayata kavuÅŸmaları adına devlet bütçesinden saÄŸlanan parasal yardımları ifade etmektedir. Ä°nceleme konumuzu ilgilendirmesi bakımından 65 yaşını doldurmuÅŸ muhtaç ve kimsesizlere saÄŸla¬nan aylık hükümlerinden genel hatlarıyla bu bölümde bahsedilecektir. BaÅŸka bir ifade ile 2022 sayılı Kanunun uygulaması bakımından zorunlu sigortalılık geçerli olmadığından primli sisteme katkı sunmamış olanların prim-siz rejim içinde yeterince korunması mümkün olmamaktadır. Bu kapsamda bulunanların sosyal sigortalar rejimine paralel bir anlayışla sosyal koruma kap¬samına alınmasının gerekip gerekmediÄŸi çalışmamızda tartışılacaktır. Ayrıca sosyal yardımlar alanında hazırlanan yeni kanun tasarısıyla 65 yaÅŸ aylığının genel çerçevesini ilgilendiren birtakım deÄŸiÅŸikliklerin getirilmesi öngörülmüÅŸ¬tür. Tasanda sosyal yardımlardan sayılan yaÅŸlılık aylığından belli ÅŸartlara sahip Türk vatandaÅŸları için yararlanma koÅŸullarının neler olduÄŸu ve bu aylığın kap¬samı 2022 sayılı Kanunla karşılaÅŸtırmalı olarak incelenecektir. Çalışmamızın ikinci bölümü sosyal güvenlikte önemli görülen finansman unsuruna ayrılacaktır. Sosyal güvenlikte öne çıkan en belirgin husus bilindiÄŸi gibi hem kiÅŸiler bakımından hem de sosyal riskler bakımından günümüzde bir uygulama çerçevesinin geniÅŸlemiÅŸ olduÄŸu gerçeÄŸidir. Öyle ki, ilgililere saÄŸla¬nan sosyal koruma yardımlarında gerek nicelik gerek ise nitelik açısından bir hacim büyümesi olmaktadır. DoÄŸal olarak bütün bu geliÅŸmelerle baÄŸlantılı yenifinansman tekniklerine ihtiyaç duyulmaktadır. Primli rejimde sosyal güvenliÄŸin finansman kaynağı çalışanlardan alman primlerdir. Beveridge tipi sosyal gü¬venlik sisteminin öngörülmesi halinde ise sistemin finansmanı toplanan vergi¬lerle saÄŸlanmaktadır. Burada finansman kaynağı devletin kamu gücüne dayana¬rak yasalarla koyduÄŸu ve bunu ödemekle mükellef olanların bir anlamda so¬rumlu tutulduÄŸu vergi gelirleridir. Bismarck tipi sosyal güvenlik sistemlerinde sosyal sigortalar iliÅŸkisi egemen olup, kazanca baÄŸlı olarak sisteme katkı su¬nulmaktadır. Sonuç olarak, ülkeler sosyal güvenliÄŸin finansmanında kullanılan kaynakları sistem modelleri çerçevesinde kendi yapılarına uygun bir biçimde öngörmektedir. Ülkemizin koÅŸullan göz önünde tutularak v^lı ^aV&vıJAarçjm önleme amacıyla incelenmeye çalışılacak 65 yaÅŸ aylığı alanlara saÄŸlanacak gelir güvencesi ve finansmanına baÄŸlı çözüm önerileri çalışmamızda sunul¬maya gayret edilecektir. Çalışmamızda bu bölümde ele alacağımız diÄŸer bir konu ise sistemin fi¬nansman yöntemine iliÅŸkin deÄŸerlendirmelerdir. Sosyal güvenlik sistemlerinin finansmanı konusunda iki deÄŸiÅŸik yöntemden birincisi fon biriktirme yöntemi, ikincisi ise dağıtım yöntemidir. Dünyada olduÄŸu gibi ülkemizde de kiÅŸiler ve riskler açısından sosyal güvenliÄŸin kapsamı geniÅŸlemektedir. Böylece saÄŸlanan sosyal koruma yardımlarının miktarı arttığından sistemler finansman sorunu ile karşılaÅŸmaktadır. Söz konusu finansman yöntemleri birbirleri ile karşılaÅŸtırıldı¬ÄŸÄ±nda nesiller arasındaki dayanışma unsurunun büyük ölçüde dağıtım yöntemi ile gerçekleÅŸtirildiÄŸi anlaşılmaktadır. Türk sosyal güvenlik sistemi açısından teorik olarak fon biriktirme yönteminin benimsendiÄŸini söyleyebiliriz. Ancak, uygulamada dağıtım yönteminin finansman yöntemi olarak tercih edildiÄŸi ayrı bir gerçektir. Nüfusun yaÅŸlanmasıyla finansman yönteminde izlenen metodun deÄŸiÅŸti¬rilmesi gerektiÄŸi iddia edilmektedir. Türk sosyal güvenlik sisteminin "dağıtım yÖntemi"nden "fon biriktirme yöntemi"ne dönüÅŸümü sıkça konuÅŸulmuÅŸtur. Yeni sosyal güvenlik reformu çerçevesinde emeklilik sistemi planlamalarında birtakım köklü ve eski düzenlemelerden farklı deÄŸiÅŸikliklere gidilmiÅŸtir. Neti¬cede finansman yöntemi konusunda da buna benzer deÄŸiÅŸimlerin yaÅŸanması beklentisi tartışılmıştır. Ne var ki böyle bir geliÅŸme sistem içinde somut olarak hayata geçirilememiÅŸtir. Çalışmamızın ikinci bölümü ayrıca sistemin finans¬man krizine iliÅŸkin genel ilkeler ve söz konusu sorunun belirlenmesi ile doÄŸru¬dan baÄŸlantılı olduÄŸunu düÅŸündüÄŸümüz finansman krizini etkileyen nedenlere ayrılacaktır. Böylece finansman krizini doÄŸuran nedenler arasında sayılabilecek konu baÅŸlıkları açıklanacaktır. Ekleyelim ki sosyal güvenlik sistemi içinde fi¬nansman krizi nedenlerinden genel itibarıyla inceleme konumuzla ilgisi bakı¬mından yaÅŸlılık aylığıyla baÄŸlantılı olanlar hakkında bilgi verilecektir. Çalışmamızın üçüncü ve son bölümünde sosyal güvenlik sistemimiz içinde yaÅŸlılara aylık baÄŸlanması hakkında genel bir deÄŸerlendirme yapılacak¬tır. Ä°ÇÄ°NDEKÄ°LER BÄ°RÄ°NCÄ° BOLUM SOSYAL RÄ°SK OLARAK YAÅžLILIK VE GELÄ°R GÜVENCESÄ° I. SOSYAL GÜVENLÄ°K KAVRAMI 27 A. Genel Olarak 27 B. Sosyal Sigortalar 28 C. Sosyal Yardımlar 33 II. YAÅžLILIK KAVRAMI 38 III. PRÄ°MLÄ° SOSYAL GÜVENLÄ°K REJÄ°MÄ°NDE YAÅžLILIK AYLIÄžI 43 A. YaÅŸlılık Aylığına Hak Kazanma KoÅŸullan 43 1. Genel Olarak 43 2. Kanunen Kabul Edilen YaÅŸta Olma 44 a) Emeklilik yaşının belirlenmesi 45 b) Türk emeklilik sisteminde yaÅŸ uygulamaları 50 3. Belli Bir Süre Prim ÖdemiÅŸ Olma 56 B. Bağımlı Çalışanların, Memurların ve Bağımsız Çalışanların YaÅŸlılık Aylığına Hak Kazanmaları 59 1. YaÅŸlılık Aylığının Amacı 59 2. YaÅŸlılık Aylığı KoÅŸulları 61 a) Ä°ÅŸçiler açısından aylığa hak kazanma koÅŸulları 61 aa) YaÅŸlılık aylığına normal koÅŸullarda hak kazandıran haller 61 bb) Sigortalının iÅŸine veya saÄŸlık durumuna baÄŸlı kolaylaÅŸtırılmış koÅŸullar 67 aaa) Yeraltı maden iÅŸlerinde çalışanlar 67 bbb) Malul ve özürlü sigortalılar 72 ccc) Erken yaÅŸlananlar 79 b) Memurlar açısından aylığa hak kazanma koÅŸulları 82 aa) Genel bilgi 82 bb) Emeklilik türleri 83 aaa) Ä°stek üzerine emeklilik 84 bbb) Re′sen emeklilik 89 ccc) YaÅŸ haddi nedeniyle emeklilik 91 cc) Emekli aylığına hak kazanma koÅŸulu olarak hizmet süresi 92 aaa) Fiili hizmet süresi 92 1 Fiili hizmet müddeti zammı 95 ccc) Ä°tibari hizmet süresi 108 c) Bağımsız çalışanlar açısından aylığa hak kazanma koÅŸulları 111 aa) Genel bilgi 111 bb) Tam yaÅŸlılık aylığı açısından 114 cc) Kısmi yaÅŸlılık aylığı açısından 115 dd) KolaylaÅŸtırılmış yaÅŸlılık aylığı açısından 116 3. YaÅŸlılık Aylığına Hak Kazanmada 5510 sayılı Kanunla Getirilen Esaslar 118 4. YaÅŸlılık Aylığı Kapsamında GerçekleÅŸtirilen Reformlara BaÄŸlı Sürecin GeliÅŸimi ve DeÄŸerlendirmesi 129 a) Genel bilgi 129 b) Getirilen reformun gerekçe ve öngörüleri 139 c) Reform ile getirilen yasal düzenlemelerin esasları 144 IV. PRÄ°MSÄ°Z SOSYAL GÜVENLÄ°K REJÄ°MÄ°NDE YAÅžLILIK AYLIÄžI YARDIMI 151 A. Genel Bilgi 151 B. Gelir Anlamında SaÄŸlanan Sosyal Yardımlar 154 1. 65 YaÅŸ Aylığının Ä°çeriÄŸi 156 2. 65 YaÅŸ Aylığına Hak Kazanma KoÅŸullan 161 Ä°KÄ°NCÄ° BOLUM YAÅžLILIK AYLIÄžININ FÄ°NANSMANI I. GENEL BÄ°LGÄ° 167 II. FÄ°NANSMAN KAYNAKLARI 168 A. Primlerle Finansman 170 B. Kamu Gelirlerinden Yapılan Aktarımlarla Finansman 176 C. Vergilerle Finansman 201 D. Sistemin Finansman Yapısına Ä°liÅŸkin DeÄŸerlendirme 205 III. FÄ°NANSMAN YÖNTEMLERÄ° 216 A. Genel Olarak 216 B. Fon Biriktirme Yöntemi 216 C. Dağıtım Yöntemi 222 IV. SÄ°STEMÄ°N FÄ°NANSMAN SORUNU 230 A. Genel Olarak 230 B. Finansman Krizini Etkileyen Nedenler 242 1. Genel Bilgi 242 2. Ortalama YaÅŸam Beklentisindeki DeÄŸiÅŸiklikler 264 3. Sosyal Güvence SaÄŸlanan Nüfus Bakımından Sistemin Kapsam Alanının GeniÅŸlemesi 268 4. SaÄŸlanan Sosyal Güvenlik Yardımlarına Hak Kazanma KoÅŸullarındaki DeÄŸiÅŸiklikler 277 5. SaÄŸlanan Sosyal Güvenlik Yardımlarının Düzeyi 290 C. Finansman Krizinin Aşılması 300 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM YAÅžLILARIN GELÄ°R GÜVENCESÄ° AÇISINDAN TÜRK SOSYAL GÜVENLÄ°K HUKUKUNUN YENÄ°DEN YAPILANDIRILMASI I. GENEL OLARAK 305 n. YÜRÜRLÜKTE BULUNAN SOSYAL GÜVENLÄ°K MODELÄ°NÄ°N YAÅžLILIK AYLIÄžI BAKIMINDAN TEMEL SORUNLARI 312 A. Genel Olarak 312 B. KiÅŸiler Açısından Kapsam 314 C. Aylığa Hak Kazanma Esasları 318 D. Prim KoÅŸulu 320 E. 65 YaÅŸ Aylığının Miktarı 324 III. YAÅžLILIKTA GELÄ°R GÜVENCESÄ°NE DUYULAN Ä°HTÄ°YAÇ 328 A. Genel Olarak 328 B. YaÅŸlıların Ekonomik Yoksullukları ile Mücadele Bakımından 338 C. YaÅŸama Hakkına Etkileri Bakımından 341 IV. SOSYAL GÜVENLÄ°K SÄ°STEMÄ°NE YÖNELÄ°K EK MODEL ÖNERÄ°SÄ° 352 A. Genel Esaslar 352 B. Toplumsal GeliÅŸmelere BaÄŸlı Olarak Sosyal Güvenlik Sistemi Kapsamının GeniÅŸletilmesi ZorunluluÄŸu 365 C. Bugünkü Sosyal Güvenlik Sisteminin Varolan YoksulluÄŸu Önlemesi Bakımından Yapılması Gerekenler 372 GENEL DEÄžERLENDÄ°RME VE SONUÇ 379 KAYNAKÇA 389
© Copyright 2024
Sitemizde yayınlanan görsel ve yazılı