Yargının Yönetimi ve Denetimi

Doç. Dr. Murat YANIK

drmuratyanik@yahoo.com İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Anayasa Hukuku Anabilim Dalı öğretim üyesi olan Doç. Dr. Murat Yanık, 1994 yılında İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi'nden mezun olmuştur. 1995-1997 eğitim döneminde "Baş­kanlık Sistemi ve Türkiye'de Uygulanabilirliği" isimli tez çalışmasıyla yüksek lisans eğitimini tamamlayan yazarın bu çalışması 1997 yılında aynı isimle kitap uhrak basılmıştır. 1997 yılında İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Kamu Hukuku Anabilim Dalında doktoraya başlayan yazar, 2002 yılında "Parti İçi Demokrasi" ismini taşıyan doktora tezi ile doktora eğitimini tamamlamış ve yazarın bu çalışması, 2002 yılında kitap olarak basılmıştır. 3. kitabı olan "Siyasi Partiler Hukuku" Mayıs 2007'de yayınlanan yazar, 2008 yılında "Yüce Divan" isimli kitabıyla Anayasa Hukuku Doçenti olmuştur. Yazarın "Sorularla Anayasa Hukuku" kitabı 2013 yılında basılmıştır. Bu kitaplarının yanında birçok makale­si bulunan yazar, 2006 yılında İngiltere Southampton Üniversitesi Hukuk Fa­kültesinde, 2011-2012 yıllarında Amerika Georgetovvn Hukuk Fakültesinde misafir öğretim üyesi olarak bulunmuş, çeşitli araştırma ve incelemeler yapmış­tır. Anayasa Hukukçuları Derneğinin kurucu başkanı olan yazar, halen İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Anayasa Hukuku Anabilim Dalında öğretim üyesi olarak çalışmaya devam etmektedir.

ÖNSÖZ Yargı ve yargının yönetimi ve denetimi son dönemde yoğun tartışma­lara konu olmaktadır. Özellikle, bir kısım üst düzey kamu görevlilerinin bazı davalarda yoğun olarak yargılanmaya başlanması ve 12 Eylül 2010 tarihinde halkoylamasıyla yargıyla alakalı bazı köklü anayasal değişikliklerin yapılmasıy­la, bu tartışma daha da artmıştır. Elbette, ülkemizde son yıllarda devam eden demokratik, sivil ve özgürlükçü bir anayasa yapım süreci de, yargıyla ilgili bazı sorun ve konuların gündemde kalmasını sağlamıştır.

Dolayısıyla, bu tartışmalar doğrultusunda çalışmamızda uluslararası standartlar ve karşılaştırmalı hukuk verileri ışığında yargının yönetimi ve deneti­mini detaylı olarak irdelemeye çalıştık. Bu bağlamda, konuyla ilgili tüm demok­ratik devletlerdeki düzenlemeleri gözden geçirdik ve bunlardan bazı kural ve değerleri ülkemize almamız gerektiğine işaret ettik.

Bu çerçevede konuyla ilgili ülkemizdeki mevcut durum, tarihsel tecrübe ve gelecek perspektifini de sunmaya çalıştık. Zira, bu çalışmanın temel amacı: ülkemizde ideal bir yargı yönetim ve denetim sisteminin nasıl ve hangi şartlarda sağlanacağıdır. Çünkü, çağdaş demokratik hukuk devletinde ideal bir yargı düzeni, çok önemli yaşamsal bir gerekliliktir. Böyle bir yargı düzeni, sadece mağdurlar ve mazlumlar için değil, kendisini vazgeçilmez sanan mağrurlar ve muktedirler için de hava ve su kadar gerekli bir zorunluluktur.

Dolayısıyla, üstünlerin hukukunun değil hukukun üstünlüğünün ve gü­cün hukukunun değil, hukukun gücünün geçerli bir adalet değeri olduğu hukuk devletlerinde muktedir ve güçlüler de dahil herkes, ideal bir yargı düzeninin yaşama geçmesi için çaba sarfetmelidirler. Bu çabayı sarfedenler unutmamalı­lar ki, bir gün gelir kendileri de bağımsız, tarafsız ve adil bir yargıya kaderlerini emanet etmek zorunda kalabilirler.

Bu bağlamda, çalışmamda ilk teşekkürü, her türlü kaderimizi emanet ettiğimiz ve genellikle kararlarıyla konuşmak durumunda kalan yargının meçhul çilekeşleri haketmektedir.

Bunun yanında, hayatın engebeli yolunda her türlü zorluğu ve mutluluğu paylaştığım ve hep desteğini, yardımını ve inanılmaz fedakarlığını gördüğüm sevgili eşim Canan da, büyük bir teşekkürü fazlasıyla haketmektedir.

Elbette 3. bin yıldaki çoğulcu demokrasi ve hoşgörü çağının mimarları olmalarını ümit ettiğim sevgili oğullarım Fatih ve Levent'in ve onlar kadar sevdi­ğim asistanlarımın da desteklerini unutamam.

Burada özel bir teşekkür borcumu da ödemeliyim. Akademik yaşamımız­da her türlü iyiliği ve zorluğu beraber paylaştığımız sevgili oda ve kürsü arka­daşım Doç. Dr. Hüseyin Özcan'a da ebedi dostluğu ve destekleri için kalpten teşekkürümü ifade etmeliyim. Eğer onun dostluğu ve desteği olmasaydı...

Son olarak, Der Yayınlarının sahipleri değerli dostlarım İbrahim ve Elif Derbeder'in şahsında kitabımın basımında ve yayımında emeği geçenlere te­şekkür ederim.

Yanıkh Köyü, Kasım 2013

İÇİNDEKİLER

ÖNSÖZ................................................................................................ IX

KISALTMALAR................................................................................. XXI GİRİŞ.................................................................................................... 1

BİRİNCİ BÖLÜM

YARGI

I. YARGI KAVRAMI............................................................................... 11

II.YARGI ORGANI (TEŞKİLATI)............................................................. 15

A. Savcı............................................................................................. 17

B. Avukat............................................................................................ 26

C. Hakim............................................................................................ 28

D. Mahkeme....................................................................................... 30

E. Diğer Görevliler.............................................................................. 33

F.  Adalet Bakanlığı............................................................................ 34

G. Türkiye Adalet Akademisi.............................................................. 37

III. YARGININ KURUMSALLAŞMASI..................................................... 39

A. Yargı Yolu Kavramı............................................................................ 40

a.  Askeri Yargı Yolu....................................................................... 41

b. İdari Yargı Yolu.......................................................................... 48

c. Adli Yargı Yolu........................................................................... 51

B. Yargı Sistemleri............................................................................ 52

a.  Yargı Birliği............................................................................... 52

b. Yargı Ayrılığı................................................................................. 54

C. Değerlendirme.............................................................................. 56

İKİNCİ BÖLÜM

DEMOKRATİK HUKUK DEVLETİNDE YARGININ TEMEL İLKELERİ

I. DEMOKRATİK HUKUK DEVLETİ VE KUVVETLER AYRILIĞI................. 61

A. Demokratik Hukuk Devleti..................................................................... 61

B. Kuvvetler Ayrılığı.................................................................................. 70

C. İngiltere'de Yargısal Reform.................................................................... 77

II. ADİL YARGILAMA............................................................................ 80

III. YARGI BAĞIMSIZLIĞI...................................................................... 90

A. Yargı Bağımsızlığı Kavramı.............................................................. 90

B. Yargı Bağımsızlığı........................................................................... 94

a.  Kurumsal (Objektif) Bağımsızlık................................................. 109

aa. Yasamaya Karşı Bağımsızlık................................................. 109

bb. Yürütmeye Karşı Bağımsızlık................................................. 115

cc. Yargının Kendisine Karşı Bağımsızlık..................................... 128

dd. Diğer Kurumlara Karşı Bağımsızlık......................................... 135

b. Kişisel (Sübjektif) Bağımsızlık................................................... 143

aa. Hakimlerin Bağımsızlığı......................................................... 143

bb. Savcıların Bağımsızlığı.......................................................... 155

cc. Diğer Görevlilerin Bağımsızlığı................................................. 170

IV.  YARGI BAĞIMSIZLIĞININ AMACI: TARAFSIZLIK............................ 171

V. BAĞIMSIZ VE TARAFSIZ YARGININ ARAÇLARI............................... 177

A.  Yargı Teminatı.............................................................................. 179

a.  Yargı Mensuplarının Az/edilememesi.......................................... 181

b.  Yargı Mensuplarının Emekliye Sevk Edilememesi........................ 193

c.  Yargı Mensuplarının Mali Teminatı.............................................. 194

d.  Yargı Mensuplarının Yasaklanması, Çekilmesi ve Reddi............... 196

B.  Yargıyı Etkileme Suçu.................................................................. 199

D.  Tabii Hakim................................................................................. 203

VI. DENETLENEBİLİR, HESAP VEREBİLİR, ŞEFFAF, DÜRÜST,

ÖZENLİ, HIZLI, VERİMLİ VE ETKİN YARGI.................................... 204

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

YARGININ YÖNETİMİ

I. TARİHSEL GELİŞİM........................................................................ 207

A. Bağımlı Yargı................................................................................... 207

B. Bağımsız Yargı: Bağımsız Yargısal Kurul................................................. 211

II. YARGISAL KURULLARIN

HUKUKSAL STATÜSÜ VE NİTELİĞİ.............................................. 215

III. KARŞILAŞTIRMALI HUKUKTA

BAĞIMSIZ YARGISAL KURULLAR............................................... 218

A. Yargıyı Yöneten Bağımsız Yargısal Kurullar............................................... 222

Fransa.......................................................................................... 222

italya........................................................................................... 225

ispanya....................................................................................... 227

Portekiz...................................................................................... 228

B.Yargının Yönetimine Katılan Yargısal Kurullar.................................. 229

Hollanda...................................................................................... 229

Danimarka.................................................................................. 230

Yunanistan.................................................................................... 230

irlanda......................................................................................... 231

İsveç........................................................................................... 231

Belçika....................................................................................... 232

ingiltere ve Galler......................................................................... 233

Kıbrıs Rum Yönetimi.................................................................... 233

Macaristan.................................................................................. 234

Slovakya..................................................................................... 234 Estonya....................................................................................... 235 Litvanya....................................................................................... 235 Malta........................................................................................... 236

Slovenya...................................................................................... 238 Hırvatistan................................................................................... 238 Romanya..................................................................................... 239 Polonya....................................................................................... 239 Bulgaristan.................................................................................. 240 Iskoçya....................................................................................... 241 Makedonya.................................................................................. 242

Sırbistan...................................................................................... 244 İz/anda........................................................................................ 244 Moldova....................................................................................... 244 Kosova........................................................................................ 245 Bosna-Hersek.............................................................................. 246 Norveç......................................................................................... 246

Ukrayna...................................................................................... 246

Ürdün........................................................................................... 247 Madagaskar.................................................................................. 247 Malavi.......................................................................................... 248

Malezya....................................................................................... 248

Maldivler...................................................................................... 249

Marshall Adaları............................................................................ 251

Moritanya..................................................................................... 251

Mauritius Cumhuriyeti.................................................................... 252

Meksika...................................................................................... 252

Fildişi Sahili................................................................................. 269 Demokratik Kongo Cumhuriyeti...................................................... 270

Cibuti........................................................................................... 270

Dominik....................................................................................... 271

Dominik Cumhuriyeti..................................................................... 271

Doğu Timor................................................................................... 273 Ekvator........................................................................................ 274

El Salvador.................................................................................. 275

Ekvator Ginesi.............................................................................. 276

Eritre............................................................................................ 276 Etiyopya....................................................................................... 276

Gabon.......................................................................................... 277

Samao......................................................................................... 278

Suudi Arabistan............................................................................ 278

Senegal........................................................................................ 279

Sierra Leone................................................................................. 279

Singapur....................................................................................... 279

Solomon Adaları........................................................................... 280

Somali......................................................................................... 281

Güney Afrika................................................................................ 281

Güney Sudan............................................................................... 282

Gambiya...................................................................................... 283

Gana........................................................................................... 283

Gine............................................................................................ 284

Guyana....................................................................................... 284

Haiti............................................................................................ 285 Endonezya................................................................................... 285

Jamaika.................................................................. '..................... 286

Kazakistan.................................................................................... 286

Kenya.......................................................................................... 286

Kiribati......................................................................................... 287

Kırgızistan.................................................................................... 287

Lesoto.......................................................................................... 288

Sudan.......................................................................................... 288

Suriye.......................................................................................... 288

Tacikistan..................................................................................... 289

Tanzanya...................................................................................... 289

Togo............................................................................................ 289

Trinida and Tobago........................................................................... 289

Uganda......................................................................................... 290

Vanuatu........................................................................................ 291

Zimbabwe.................................................................................... 291

C. Değerlendirme............................................................................. 292

DÖRDÜNCÜ BÖLÜM TÜRKİYE'DE YARGININ YÖNETİMİ

I. TARİHSEL GELİŞİM........................................................................ 295

A.  1961 Anayasası'na Kadar Olan Dönem.......................................... 295

B.  1961 Anayasası Dönemi (Bağımsız Yargısal Kurul: HSYK).............. 300

C.  1982 Anayasası Dönemi............................................................... 306

D.  12 Eylül 2010 Halkoylaması Değişikliği Sonrası Dönem................... 315

II. TAM BAĞIMSIZ YARGISAL KURUL: YENİ HSYK............................. 316

A. Yeni HSYK Sistemi...................................................................... 316

B. Kurulun Oluşumu.......................................................................... 330

a. Üyelerin Seçimi......................................................................... 334

b. Geniş Tabanlı Demokratik Temsil.............................................. 338İ

c. Adalet Bakanı ve Müsteşarı'nın Durumu....................................... 343İ

d. Üyelerin Hukuksal Statüsü......................................................... 349İ

C. Bağımsız Fiziki Mekan ve Mali Özerklik.......................................... 351

D. Kurul'un Teşkilatı, Örgütlenişi ve Yetki ve Görevleri........................... 354İ

a. Başkan.................................................................................... 357

b. Genel Kurul.............................................................................. 358

c. Daireler.................................................................................... 359

d. Genel Sekreterlik...................................................................... 362

E. Kurulun Çalışma Usulü.................................................................. 367

F. HSYK'nın Kararlarının Yargısal Denetimi ve Şeffaflığı........................ 3691

BEŞİNCİ BÖLÜM

YARGI MENSUPLARININ SEÇİLMESİ, ATANMASI, TAYİNİ VE TERFİSİ

I. YARGI MENSUPLARININ SEÇİLMESİ VE ATANMASI........................ 380

A. Karşılaştırmalı Hukukta Yargı Mensuplarının Seçilmesi ve Atanması .380

a.  Halk Tarafından........................................................................ 384

b. Yasama Organı Tarafından......................................................... 386

c.  Yürütme Organı Tarafından........................................................ 386

d.  Özel Kurulmuş Konsey ya da Komisyonlar Tarafından.................. 387

e.  Bağımsız Yargısal Kurul Tarafından............................................ 388

B. Türkiye'de Yargı Mensuplarının Seçilmesi ve Atanması.................... 389

a. Adayların Seçilmesi................................................................... 390

b. Adaylık Eğitimi.......................................................................... 400

c. Adayların Mesleğe Kabulü ve Atanması....................................... 403

II.                                                                                                        YARGI MENSUPLARININ TERFİSİ VE TAYİNİ 405

A. Terfi............................................................................................ 405

a.  Mevcut Terfi Sistemi..................................................................... 406

b.  ideal Terfi Sistemi Arayışları........................................................... 418

c.  360 Derece Performans Değerlendirme Sistemi.................................... 423

B. Tayin............................................................................................ 425

ALTINCI BÖLÜM YARGININ SORUMLULUĞU VE DENETİMİ

I.  DENETİM VE SORUMLULUĞUN GEREKLİLİĞİ VE ÖNEMİ.............................. 434

II.  DENETLENEBİLİR, HESAP VEREBİLİR, ŞEFFAF, DÜRÜST,
ÖZENLİ, HIZLI, VERİMLİ VE ETKİN YARGI................................................. 437

A.  Denetlenebilir, Hesap Verebilir ve Şeffaf Yargı......................................... 437

B.  Özenli, Hızlı, Verimli ve Etkin Yargı..................................................... 444

III.  YARGININ SORUMLULUĞU............................................................ 454

A.  Hukuki Sorumluluk.......................................................................... 456

B.  Cezai Sorumluluk........................................................................... 460

C.  İdari Sorumluluk (Disiplin Sorumluluğu)................................................ 464

IV.  YARGININ DENETİM...................................................................... 469

A. Karşılaştırmalı Hukukta Denetim.......................................................... 469

Almanya....................................................................................... 469

Fransa............................................................................................ 470

italya............................................................................................ 472

ispanya......................................................................................... 474

Amerika......................................................................................... 474

İsveç............................................................................................ 474

Hollanda........................................................................................ 475

ingiltere......................................................................................... 475

Belçika.......................................................................................... 476

Finlandiya...................................................................................... 477