Yabancıların Çalışma Hakkı (Hürriyeti) ve Yabancılara Çalışma İzni Verilmesinde İdarenin Takdir Yetkisi
Yabancıların Çalışma Hakkı (Hürriyeti) ve Yabancılara Çalışma İzni Verilmesinde İdarenin Takdir Yetkisi
Musa AYGÜL
ÖNSÖZ
Babam 1960’lı yılların sonunda İsveç’e kısa bir süreliğine çalışmak için gitmiş, ancak 2000 yılında yaş haddinden emekli olarak dönebilmişti. Herhalde bizim üniversiteye girip bir meslek sahibi olamayacağımızı düşündüğünden olsa gerek babam, 1988 yılında lisede okurken, kardeşim ve benim için aile ikamet iznine müracaat etmiş idi. İsveç devleti de, bize bir yıllık aile ikamet izni vermiş ve daha sonra bu ikamet izni her seferinde üçer yıllık süreler ile uzatılmıştı. İsveç makamları tarafından verilen aile ikamet izni, aynı zamanda çalışma hakkını/iznini de ihtiva etmekte idi. Nitekim kardeşim ve ben her yaz tatilinde İsveç’e gittik ve başka hiçbir izin almaksızın İsveç’te yasal yollardan çalışma imkânına sahip olduk.
Her sene yabancılar hukuku dersinde yabancıların çalışma iznini anlatırken, yaşadığımız bu olayı hatırlar ve Türk hukukunda benimsenen ve yabancının ancak izin alarak çalışabileceğini öngören sistemin doğru olmadığı yönünde bir sezgi içinde olurdum. Nitekim son yıllardaki derslerimde de, hep İsveç (ve diğer Avrupa ülkeleri) hukukunu örnek olarak vermeye ve Türk hukukunda da bu sistemi benimsenmesi gerektiğini ifade etmeye başladım.
İşte konuyu seçmemin sebebi, Türk hukukunda benimsenen ve yabancıların çalışma haklarının rahatlıkla izin şartına bağlanabileceğini ifade eden düşünceyi, bir türlü kabul edememem ve yukarıdaki yaşadığım olaydır.
Çalışmanın ortaya çıkmasında pek çok kimsenin katkısı vardır.
Üzerimde emeği çok olan ve her daim teşekkür borçlu olduğum Hocam Prof. Dr. Vahit Doğan, bu eserin ortaya çıkmasında da beni teşvik etmiş ve yönlendirmiştir. Kendisine saygı ve şükranlarımı sunarım.
Huzurlu bir çalışma ortamı sağlayan ve bütün çalışmalarımızı destekleyen Ankara Yıldırım Beyazıt Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dekanı Prof. Dr. Fatih Uşan’a, hem kürsü işlerinde beni hiç yalnız bırakmayan hem de bu eserin tashihini yapan kürsü arkadaşlarım, Dr. Öğretim Üyesi Belkıs Vural Çelenk’e, Arş. Gör. Halil Alperen Işık’a, Arş. Gör. Biset Sena Güneş’e, Arş. Gör. Ranegül Camız’a, Arş. Gör. Elif Hande Altıntaş’a, Arş. Gör. Gülşah Ulubay’a, Arş. Gör. Bengi Sargın’a ve Arş. Gör. Ahmet Oğuz Bacanak’a teşekkür ederim.
Bu çalışmamda gerek kaynak desteği veren ve gerekse görüşleri ile katkı sunan değerli meslektaşlarım, Dr. Öğretim Üyesi Yasin Poyraz’a, Doç. Dr. Engin Saygın’a ve Doç. Dr. Ersin Erdoğan’a şükranlarımı sunarım.
Yine bu eserin ortaya çıkmasında her türlü maddî ve manevi desteklerini gördüğüm değerli dostlarım, Prof. Dr. Murat Atalı’ya, Prof. Dr. Okan Taşar’a, Doç. Dr. Savaş Çevik’e, Dr. Öğretim Üyesi M. Onursal Cin’e, Dr. Öğretim Üyesi Yılmaz Yurtseven’e ve Avukat İhsan Mantıcı’ya gönülden teşekkür ederim.
Kitabın basımını üstlenen Yetkin Yayıncılık yetkilisi Muharrem Başer’e, kitabı baskıya hazırlayan Sayın Nilüfer Aydın Erdoğan’a her türlü yardımlarından dolayı teşekkürlerimi sunarım.
Ve nihayet diğer çalışmalarımda olduğu gibi bu çalışmamda da, en büyük katkıyı eşim Banu Aygül’den gördüm; vermiş olduğu destek, gösterdiği sabır ve anlayış için kendisine minnet ve şükran borçluyum. Bu çalışma sebebiyle kendilerine çok vakit ayıramadığım biricik evlâtlarım Süleyman Alp, Ali Emir ve İpek’e de teşekkür ederim.
İÇİNDEKİLER
KISALTMALAR
GİRİŞ
Birinci Bölüm
ÇALIŞMA HAKKINININ HUKUKÎ NİTELİĞİ VE YABANCILARIN ÇALIŞMA HAKKININ SINIRLANDIRILMASI
§ 1. ÇALIŞMA HAKKININ TANIMI VE ÜLKEYE GİRİŞ HAKKI İLE İLGİSİ
I.ÇALIŞMA HAKKININ TANIMI
II.YABANCILARIN ÜLKEYE GİRİŞ HAKKININ ÇALIŞMA
HAKKI İLE İLGİSİ
§. 2.HAKLARIN SINIFLANDIRILMASINDA
ÇALIŞMA HAKKININ BULUNDUĞU YER
I. GENEL OLARAK
II. 1982 ANAYASASINA GÖRE SINIFLANDIRMA
III. JELLINEK’İN SINIFLANDIRMASI
IV. TARİHÎ GELİŞİM SÜRECİNE GÖRE HAKLAR
§. 3. MİLLETLERARASI BELGELERDE ÇALIŞMA HAKKI
I. GENEL OLARAK
II. İNSAN HAKLARI EVRENSEL BEYANNAMESİ
III. EKONOMİK, SOSYAL VE KÜLTÜREL HAKLAR
ULUSLARARASI SÖZLEŞMESİ
IV.AVRUPA İNSAN HAKLARI SÖZLEŞMESİ
V.AVRUPA SOSYAL ŞARTI
VI.TÜM GÖÇMEN İŞÇİLERİN VE AİLE FERTLERİNİN
HAKLARININ KORUNMASINA DAİR ULUSLARARASI
SÖZLEŞME
VII.ILO SÖZLEŞMELERİ
VIII.MÜLTECİLERİN HUKUKÎ DURUMUNA DAİR SÖZLEŞME
IX.AVRUPA İKAMET SÖZLEŞMESİ
§. 4.ÇALIŞMA HAKKININ HUKUKÎ NİTELİĞİ HAKKINDA DEĞERLENDİRME
§. 5.TÜRK HUKUKUNDA YABANCILARA ÇALIŞMA HAKKININ TANINMASI
I.YABANCILARA HAK TANIMADA KABUL EDİLEN
SİSTEMLER/ESASLAR
A) EŞİTLİK SİSTEMİ
B)ASGARÎ HAD ESASI (ADALETİN MİLLETLERARASI STANDARDI PRENSİBİ)
C) KARŞILIKLILIK (MÜTEKABİLİYET)
D) KONTENJAN SİSTEMİ
E) İZİN SİSTEMİ
F) EN ÇOK GÖZETİLEN ULUS KAYDI (EN ZİYADE MÜSAADEYE MAZHAR MİLLET MUAMELESİ)
G) TAHDİT (SINIRLAMA) SİSTEMİ
H) KAZANILMIŞ HAKLARA SAYGI ESASI
II. TÜRK HUKUKUNDA KABUL EDİLEN SİSTEM/SİSTEMLER
III. YABANCILARIN TEMEL HAK VE HÜRRİYETLERİNİN
SINIRLANDIRILMASININ ŞARTLARI
A) GENEL OLARAK
B) KANUNLA SINIRLAMA
C)MİLLETLERARASI HUKUKA UYGUN OLMA
1. Genel Olarak
2. Sınırlamanın Milletlerarası Andlaşmalara Uygun Olması
3. Sınırlamanın Milletlerarası Teamül Kurallarına Uygun
Olması
4. Sınırlamanın Hukukun Genel İlkelerine Uygun Olması
5. Sınırlamaların Milletlerarası Hukukun Yardımcı Kaynaklarına (İçtihat ve Doktrin) Uygun Olması
IV. TÜRK HUKUKUNDA YABANCILARA ÇALIŞMA HAKKI TANINMASINDA KABUL EDİLEN SİSTEMLER
İkinci Bölüm
Yabancıların Çalışma İzinleri
§. 6.ULUSLARARASI İŞGÜCÜ KANUNUNDAN ÖNCEKİ
DÖNEM
I.4817 SAYILI YABANCILARIN ÇALIŞMA İZİNLERİ
HAKKINDAKİ KANUNDAN ÖNCEKİ DÖNEM
II.4817 SAYILI YABANCILARIN ÇALIŞMA İZİNLERİ
HAKKINDA KANUN DÖNEMİ
§. 7.ULUSLARARASI İŞGÜCÜ KANUNU DÖNEMİ
I. KANUNUN İSMİ VE ELEŞTİRİSİ
II. KANUNUN AMACI VE KAPSAMI
III. KANUNUN GETİRDİĞİ HUKUKÎ REJİM
§. 8. ÇALIŞMA İZNİ VERİLMESİNDE İDARENİN TAKDİR YETKİSİ
I. GENEL OLARAK İDARENİN TAKDİR YETKİSİ
II.ÇALIŞMA İZNİ VERMESİNDE İDARENİN TAKDİR
YETKİSİNİN HUKUKÎ DAYANAĞI
III.ÇALIŞMA İZNİ VERİLMESİNDE İDARENİN TAKDİR
YETKİSİNİN DAYANDIĞI ESASLAR
A) GENEL OLARAK
B) ÇALIŞMA İZNİ VERİLMESİNDE ULUSLARARASI
İŞGÜCÜ POLİTİKASI, ÇALIŞMA İZNİ PUANLAMA SİSTEMİ VE DEĞERLENDİRME KRİTERLERİ
1. Uluslararası İşgücü Politikası
2. Çalışma İzni Puanlama Sistemi
3. Değerlendirme Kriterleri
4. Uluslararası İşgücü Politikası, Çalışma İzni Puanlama Sistemi, Değerlendirme Ölçütleri ve Kanunîlik İlkesi
§. 9.ÇALIŞMA İZNİ VERİLMESİNDE İDARENİN TAKDİR YETKİSİNE ETKİ EDEN UNSURLAR
I. GENEL OLARAK
II. ÇALIŞMA İZNİ BAŞVURUSUNUN REDDİ (UİK m. 9)
A) ULUSLARARASI İŞGÜCÜ POLİTİKASINA DAYALI
RED SEBEPLERİ
B) SAHTE VE YANILTICI BİLGİ VE BELGELER İLE BAŞVURU YAPILMASI
C) BAŞVURUNUN KANUNÎ SÜRESİ İÇİNDE YAPILMAMIŞ OLMASI
D) YABANCILARA YASAKLANMIŞ BİR ÇALIŞMA İÇİN MÜRACAAT EDİLMİŞ OLMASI
E) YUKK’A DAYANAN RED SEBEPLERİ
F) KAMU DÜZENİ, KAMU GÜVENLİĞİ VE KAMU
SAĞLIĞI
G) TÜRKİYE TARAFINDAN TANINMAMIŞ VE
DİPLOMATİK İLİŞKİSİ BULUNMAYAN BİR ÜLKE VATANDAŞI OLMAK
III. ÇALIŞMA İZNİNİN UİK M. 12/3 GEREĞİNCE
SINIRLANDIRILMASI
IV.İZİN TÜRLERİ BAKIMINDAN İDARENİN TAKDİR
YETKİSİ
A) ÖN İZNE TÂBİ İŞLER BAKIMINDAN
B) SÜRELİ ÇALIŞMA İZNİ
C) SÜRESİZ ÇALIŞMA İZNİ
D) BAĞIMSIZ ÇALIŞMA İZNİ
E) TURKUAZ KART
F) ÇALIŞMA İZNİNİN İSTİSNAÎ OLARAK VERİLDİĞİ DURUMLAR
V. ÇALIŞMA İZNİ MUAFİYETİNDE İDARENİN TAKDİR
YETKİSİ
VI.ÇALIŞMA İZNİNE DAİR MÜRACAATIN TÜRKİYE İÇİNDEN
VEYA YURT DIŞINDAN YAPILMIŞ OLMASINA GÖRE
İDARENİN TAKDİR YETKİSİ
A) YURT DIŞINDAN YAPILACAK BAŞVURULAR
1. Başvuru Usulü
2. Yurt Dışından Yapılacak Başvuruların Değerlendirilmesi
B) YURT İÇİNDEN YAPILAN BAŞVURULAR
1. Başvuru Usulü
2. Yurt İçinden Yapılan Başvuruların Değerlendirilmesi
SONUÇ
KAYNAKÇA