Vatandaşlık Üstüne Bir Tez
Vatandaşlık Üstüne Bir Tez
Åžafak Evran TOPUZKANAMIÅž
Şafak Evran Topuzkanamış
1981 yılında Ä°zmir'de doÄŸdu. Ä°zmir Özel Türk Anadolu Lisesinin (1999) ardından Dokuz Eylül Üniversitesi (DEÜ) Hukuk Fakültesi nden (2003) mezun oldu. Aynı yıl DEÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Avrupa BirliÄŸi Hukuku Anabilim Dalında yüksek lisansa baÅŸladı. AÄŸustos 2004'te DEÜ Hukuk Fakültesi Anayasa Hukuku Anabilim Dalı nda araÅŸtırma görevlisi olarak çalışmaya baÅŸladı. 2005 yılında "Avrupa BirliÄŸi nde Anayasal Hareketler" baÅŸlıklı yüksek lisans tezini sunduktan sonra aynı yıl DEÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü nde Kamu Hukuku Doktora Programına baÅŸladı. Doktora yeterlilik aÅŸamasından sonra 2007-2008 akademik yılında Fulbright bursiyeri olarak American University Washington College ofLaw'da doktora araÅŸtırmasında bulundu. Ocak 2013'te "Türk Hukukunda Anayasal GeliÅŸmeler Işığında VatandaÅŸlık" konulu tezini savundu. Åžu an DEÜ Hukuk Fakültesi Anayasa Hukuku Anabilim Dalı nda yardımcı doçent olarak görevine devam etmektedir.
ONSOZ
Türkiye için "yeni" bir anayasanın konuÅŸulduÄŸu günümüzde, vatandaÅŸlığın anayasada nasıl formüle edileceÄŸi önemli bir tartışma konusunu oluÅŸturuyor. VatandaÅŸlığın, "yeni" anayasanın önemli eÅŸiklerinden biri olduÄŸu aÅŸikâr. Türkiye'de "yeni" anayasa, iktidarı sınırlandırmanın daha uygun yollarını bulmak veyahut temel hak ve özgürlükleri daha güvenceli bir hale getirmek için mi kaleme alınıyor? Bu amaçlara yönelik samimi, özverili öneriler ve çalışmalar elbette mevcut ancak bugünün Türkiye'sinde bu amaçlara uygun inisiyatifin ÅŸekillenebileceÄŸi bir iradenin ve iklimin olduÄŸunu söylemek güç. "Daha demokratik" bir anayasanın "daha demokratik" ilkelerin habercisi olacak geliÅŸmelerle zenginleÅŸmesi beklenirken, maalesef aksi yaÅŸanıyor. "Daha fazla demokrasi" vurgusu, neredeyse anayasacılığın, "iktidarı sınırlandırma" amacını gölgeler hale getirdi. "Daha sivil/demokrat/katılımcı/paylaşımcı anayasa" için daha güçlü bir iktidar yapılanmasından çok, anayasal güvenceler ve kurumlar yoluyla sınırlandırılmış bir iktidara ihtiyaç duyulduÄŸu ÅŸüphesiz. Anayasalar, çıkılan kaçak katların meÅŸruluk zemini olmamalıdır. Anayasalar, iktidarın kullanımını ve paylaşımını dengelerken güç odaklarını ehlileÅŸtirmelidir. Ancak siyasi iktidarın tasmasını çıkaran bir anayasa, bu açık saldırıya karşı vatandaÅŸların elini kolunu baÄŸlayabilir. Bu nedenle "yeni" anayasanın çaÄŸrışımları, bu gibi tereddütleri uyandırırken; "yeni" anayasada, "yeni" vatandaÅŸlık tanımının nasıl olacağı ya da böylesine bir tanıma gerçekten ihtiyaç duyulup duyulmayacağı akla geliyor. O yüzden elinizdeki çalışma, sadece "vatandaÅŸlık üstüne bir tez". Büyük zaman dilimlerini, sosyolojik olayları ve hukuki geliÅŸmeleri, aynı anda deÄŸerlendirmenin zorluÄŸunu dikkate alarak, farklı bakış açılarını göz ardı etmeme niyetiyle yazılmaya çalışılmış bir "tez".
Dünyada birçok anayasada, vatandaÅŸlık/vatandaÅŸ tanımlanmasa bile vatandaÅŸa iliÅŸkin bir atıf veya referans muhakkak bulunmaktadır. Vatandaşın anayasalarda tanımlanması veya adlandırılması vazgeçilmez bir teknik olarak karşımıza çıkıyor. Ancak bu olaÄŸan yöntem, nasıl oluyor da Türkiye'de farklı bir zemine yerleÅŸiyor? 1924 Anayasasında vatandaşın, "Türk" olarak tanımlanmasıyla günümüze taşınan vatandaÅŸlık tartışmalarının baÅŸladığını görmekteyiz. 1924 Anayasasından bu yana, vatandaÅŸlığı benzer noktalardan tartışmamızın nedeni; anayasalarda vatandaÅŸlığa iliÅŸkin hükmün, anayasa yazım tekniÄŸi açısından sahip olduÄŸu eksiklikler deÄŸildir. Bu tartışmanın özünde, cumhuriyetin kurucu felsefesine yönelik eleÅŸtiriler yer almaktadır. VatandaÅŸlık tartışmaları üzerinden anlatılmak istenen ÅŸudur: Türkiye Cumhuriyeti yanlış inÅŸa edildi, tekrar inÅŸa edelim! VatandaÅŸlık, artık fazlasıyla demode ancak "günümüzün" kimlikler dünyası, daha pırıltılı ve canlı! Çünkü kimlikleri "yok sayan" onları "cendere" içine aldığı söylenen fail, ulus-devletlerin; bu "ezici" yöntemini vatandaÅŸlık yoluyla yerine getirmesi, postmodernlerin en büyük derdi. Devlet ve birey iliÅŸkisi, farklı alanlara ve kurumlara yayılırken, vatandaÅŸlığın klasik tanımlarından ve iÅŸlevlerinden artık pek de bahsedilmiyor. Ayrıca küreselleÅŸme, tüm kavramları ve kurumlan kendi diliyle biçimlendirirken, elbette vatandaÅŸlık da bundan nasibini alıyor. VatandaÅŸlık problemleriyle "hesaplaÅŸmak/yüzleÅŸmek" anayasadaki vatandaÅŸlık hükmünün yeniden düzenlenmesiyle mi mümkün olacaktır? Ayrımcılık üzerinden yürütülen politikalar, vatandaÅŸlığın anayasalarda bahsedildiÄŸi gibi etnik bir göndermeyle tanımlanmasının neticesinde geliÅŸmemiÅŸtir. Anayasada vatandaÅŸlığa iliÅŸkin bir tanım yer almasaydı da maalesef bu örnekler yaÅŸanabildi. "Türk" ifadesiyle eÄŸer "Türk soylu"lar anayasalarda yüceltilmek istenmiÅŸ olsaydı, "Türk soylu"lann, sadece bu ihtiÅŸamlı tanım nedeniyle bile diÄŸer etnik gruplardan farklı olarak, ayrıcalıklı haklara sahip olması beklenirdi. Ancak öyle olmadı. Etnik ve kültürel problemler, sistem ve yönetim sorunlarına gerekçe oluÅŸturmaya devam etti. Türkiye'de farklı etnik gruplar, "TürkleÅŸtirildiÄŸi" için deÄŸil "TürkleÅŸ-tirilemediÄŸi" için sorunlar ortaya çıkmaktadır. "TürkleÅŸtirmek"ten kastımız, etnik unsurların asimile edilmesi anlamında "TürkleÅŸtirmek" deÄŸil; milleti oluÅŸturan bireylerin, anayasada belirtilen nötr tanımla "Türk" olması yani "vatandaÅŸ" haline ge(tiri)lmesidir. Birçok açıdan "Türkler"in de "TürkleÅŸtirilemediÄŸini" söylemek mümkündür. Bu nedenle "Türk" vatandaÅŸlığı, yaÅŸanan maÄŸduriyetlerin nedeni olarak kaçınılacak, yok sayılacak veya utanılacak bir ifade deÄŸildir.
Elinizdeki bu çalışma, 30.01.2013 tarihinde Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü'nde savunduÄŸum "Türk Hukukunda Anayasal GeliÅŸmeler Işığında VatandaÅŸlık" baÅŸlıklı doktora tezimin gözden geçirilmiÅŸ halidir. Yaptığım deÄŸiÅŸikliklerde ve düzeltmelerde, tez jürisinde yer alan çok deÄŸerli hocalarım sayın Prof. Dr. Melda Sur, Prof. Dr. Meltem Dikmen CaniklioÄŸlu, Prof. Dr. Ömer Anayurt, Doç. Dr. OÄŸuz ÅžimÅŸek ve Yrd. Doç. Dr. Tijen Dündar Sezer'in kıymetli önerileri yol gösterici olmuÅŸtur. Bu çalışmanın ortaya çıkmasında ve bir kitap haline gelmesinde deÄŸerli katkıları bulunan çok deÄŸerli hocalarıma ve sevdiklerime bir teÅŸekkür etme denemesine giriÅŸmek zorundayım. Ä°sterim ki her teÅŸekkür, kendi mahrem güzelliÄŸini korusun. Çünkü dile getirilen ve alenileÅŸen her teÅŸekkür, duyguların eksik ya da abartılı ÅŸekilde ifade edilmesi gibi bir tuzağı barındırıyor. Ancak bile bile bu tuzaÄŸa girmek zorundayım çünkü çok deÄŸerli hocalarım ve sevdiklerim olmadan düÅŸünmenin ve yazmanın zorluÄŸunu en aza indirme lüksüne asla eriÅŸemezdim. Bu tuzaktaki eksiklerimi, dikkatsizliÄŸime; abartılı görünebilecek ifadelerimi ise duyduÄŸum heyecana ve minnete dayandırarak izah edebilirim belki. Öncelikle çok deÄŸerli Hocam Sayın Prof. Dr. Meltem Dikmen CaniklioÄŸlu'nun asistanı olmaktan onur duyduÄŸumu belirtmek isterim. Hocam, sadece anayasa hukukuna deÄŸil hayata bakışımı da deÄŸiÅŸtirmiÅŸ insanlardan biridir. Güzel insanlarla çevreli güzel bir masa varsa orada muhakkak Meltem Hocam vardır. HoÅŸ sohbetler, derin analizler, ayrıntılı okumalar, çaylar, kahveler ve kediler hepsi bir aradadır. Anayasa hukukuna vâkıf olabilmenin yolu, hayatla temas ederek mümkün olabiliyormuÅŸ. Åžanslıyım ki buna, Meltem Hocam'la çalışma fırsatı edinerek ÅŸahit oldum. Hayatı çok sevmek ya da deÄŸerli kılmaktan çok, hayatı tümüyle hissetmek ve anlamak üzerine kurulu bahsettiÄŸim bu temas. Bu nedenle Hocam, derin ve yukarıdan bir bakışla konulara yaklaşırken bize de hep ÅŸunu sorar: "Neden bu konuyu çalışıyorsun?". Hocam, basit görünen bu zor soruyu yanıtlamamızı isterken çalıştığımız konunun zeminini yakalamamızı ve araÅŸtırma hevesinin sistemleÅŸtirilip disipline edilmesini saÄŸlar. Bu çalışmanın eksikliklerinden doÄŸrudan elbette ben sorumluyum ancak eÄŸer bu çalışmanın bir artısı ya da takdir edilecek yönleri varsa bunda Meltem Hocam'm emeÄŸi önceliklidir. Bu nedenle Hocama ne kadar saygı duysam, teÅŸekkür etsem az kalır. Meltem Hocam, "Rahmetli Hocam Bülent Tanör..." diye söze baÅŸlayıp gözleri dolduÄŸunda, akademik bilginin yanı sıra, o ruhun ve paylaşımın ne kadar önemli olduÄŸunu görüyorum. Yolun çok başında olan bir öÄŸrenme heveslisi için özellikle anayasa hukuku alanındaki akademik miras çok kıymetli. Bu nedenle tüm zorluklara raÄŸmen akademik onurlu duruÅŸun, vicdanın ve erdemin simgesi olan çok deÄŸerli hocalarımıza derin saygılarımı ve ÅŸükranlarımı sunarım. Bugün "yeni" bir söz söylemek için cesaretimiz ve umudumuz varsa bu, hocalarımız sayesindedir.
Son olarak, ifadesi güç iki özel teÅŸekkür: "Engin"e ve oÄŸlum "Ali"ye...
Şafak Evran Topuzkanamış Ekim 2013-Buca/İzmir
Ä°ÇÄ°NDEKÄ°LER
Birinci Bölüm :VatandaÅŸlığın Kavramsal Temelleri ve Anayasal Zemini
I. VatandaÅŸlığın Kavramsal Çerçevesi
A. Vatandaşlığın Tanımı ve Temel Nitelikleri
B. Ä°liÅŸkili OlduÄŸu Kavramlar Çerçevesinde VatandaÅŸlık
1. Tabiiyet ve Vatandaşlık
2. Milliyet ve Vatandaşlık
C. Vatandaşlığın Tarihsel Evrimi
1. Sparta'da, Eski Yunan'da ve Roma'da Vatandaşlık
a. Vatandaşlığın Kapsamı
b. Vatandaşın Hakları ve Yükümlülükleri
c. Vatandaşlık Eğitimi
2. VatandaÅŸlığın DönüÅŸümünde Önemli Bir AÅŸama: OrtaçaÄŸ
a. OrtaçaÄŸ Toplum Yapısının VatandaÅŸlığa Etkileri
b. OrtaçaÄŸ'da Zoon Politikon
c. OrtaçaÄŸ'da Åžehir ve VatandaÅŸlık Ä°liÅŸkisi
II. VatandaÅŸlığın Tarih Ä°çindeki DönüÅŸümünde Etkili Olan Faktörler
A. Ekonomik Faktörler
1. Feodalizmin Ekonomik Yapısında Meydana Gelen DeÄŸiÅŸiklikler ve Burjuvazinin Ortaya Çıkışı
2. Kapitalizmin Evrim Sürecinde VatandaÅŸlık
3. Üretim Ä°liÅŸkilerinde Meydana Gelen DeÄŸiÅŸikliklerin VatandaÅŸlığa Etkileri
B. Siyasi Faktörler
1. ModernliÄŸe Giden Süreçte Sosyal ve Kültürel ÖÄŸelerin Etkisi
2. ModernliÄŸin Temel Özellikleri ve Modern Devlet(le)te Biçimlenen VatandaÅŸlık
3. Modern Devletin VatandaÅŸlığı DönüÅŸtüren Özellikleri
a. Åžiddet Araçlarının Denetimi ve VatandaÅŸlık
b. Vatan Kavramının Ortaya Çıkışı, Vatan ve VatandaÅŸlık Ä°liÅŸkisi
c. Egemenlik Olgusunun VatandaÅŸlık Statüsüne Kazandırdığı Anlam
(1) Modern Devlette Egemenlik
(2) Klasik Egemenlik Anlayışı Işığında Egemenlik ve Vatandaşlık
III. Anayasal Devletin Yapıtaşı Olarak Vatandaşlık
A. Millet, Ulus Devlet ve MilliyetçiliÄŸin Kavramsal GeliÅŸimine EÅŸlik Eden Devlet Anlayışı: Anayasal Devlet
1. Bir Toplum SözleÅŸmesi Olarak Anayasalar
2. Anayasacılığın Anlamı ve AnayasalaÅŸma Hareketleri Ä°çinde VatandaÅŸlık
3. Fransız Devrimi ve Vatandaşlık
B. Ulus devlet, Millet, Milliyetçilik ve VatandaÅŸlık
1. Millet ve Ulus Devlet İlişkisinde Vatandaşlık
2. Milliyetçilik ve VatandaÅŸlık
a. Millet ve Milliyetçilik Ä°liÅŸkisi Ä°çinde VatandaÅŸlık
b. Farklı Milliyetçilik Akımları
3. Milli Kimlik ve Vatandaşlık
Ä°kinci Bölüm : Osmanlı Devleti'nden Türkiye Cumhuriyeti'ne, Tebaadan VatandaÅŸa
I. Osmanlı Devleti'nde "Tabiiyet" Statüsünün Ä°çinde GeliÅŸtiÄŸi Toplumsal, Hukuksal ve Siyasal KoÅŸullar
A. Toplumsal Yapıyı Biçimlendiren Faktörler ve Bu Faktörlerin Tebaanın Hak ve Yükümlülüklerinin BelirleniÅŸindeki Etkileri
1. Ä°slam Hukukuna Göre Toplum Yapısı ve Ä°slam Hukuku Kurallarının Osmanlı Yönetim Anlayışındaki Yeri
2. Osmanlı Devleti'nde Gayrimüslimler ve Millet Sistemi
a. Osmanlı Millet Sisteminin Ayırt Edici ÖÄŸeleri
b. Osmanlı Millet Yapılanmasında Milletlere Özgü Haklar ve Özgürlükler
(1) Yönetimde Özerklik: Uygulamalar ve Sonuçları
(2) Milletlerin Ä°simlendirilmesinden Kaynaklanan Hak ve Statü Farklılıkları
3. Osmanlı Devleti'nde Gayrimüslimlerin Hakları ve Yükümlülükleri
a. Hakların Genel Çerçevesi
b. Vergi YükümlülüÄŸü
c. Askerlik YükümlülüÄŸü
d. Sosyal Yükümlülükler
4. Edinilen Statüler Bakımından Toplum Yapısındaki Sınıflandırma
a. Askeri ve Reaya Sınıfının Sahip OlduÄŸu Özellikler
b. Askeri ve Reaya Sınıflarının, Osmanlı'nın Yönetim Anlayışına ve Ekonomik Yapısına Etkileri
5. Tebaanın Hak ve Yükümlülükleri Bakımından Ä°lk Yazılı Osmanlı Belgeleriyle Kaydedilen GeliÅŸmeler
B. Tanzimat Dönemi ve VatandaÅŸlık
1. Tanzimat Dönemi'nin Genel Özellikleri ve Tanzimat Dönemi’nde ModernleÅŸme
2. Tanzimat Dönemi'nde YaÅŸanan Hukuki GeliÅŸmelerin VatandaÅŸlığa Etkisi
a. Gülhane Hattı Hümayûnu
b. Islahat Fermanı
c. Tabiiyeti Osmaniye Kanunnamesi
C. MeÅŸrutiyet Dönemi ve 1876 Tarihli Kanunı Esasî
1. Kanunı Esasî ile VatandaÅŸlık Statüsünün Düzenlenmesi
2. MeÅŸrutiyet Döneminde Seçme ve Seçilme Hakkı
3. MeÅŸrutiyet Döneminde Meclisin Yapısı ve Bu Dönemin VatandaÅŸlık Tartışmaları
II. VatandaÅŸlığın OluÅŸ(turul)ması Süreci: Osmanlı Devleti'nden Türkiye Cumhuriyeti'ne Geçerken VatandaÅŸlık
A. Milli Mücadele Döneminde VatandaÅŸlık
1. Ulusdevlete Giden Yolda Milli Mücadele Dönemi
2. Milli Mücadele Dönemi Kongreleri ve Belgelerinde VatandaÅŸlık
B. 1921 Anayasasında Vatandaşlık
C. Cumhuriyet'e ve 1924 Anayasasına Giderken Lozan Barış Andlaşması ile Şekillenen Devlet ve Vatandaşlık
1. Lozan Barış AndlaÅŸması ile Tespit Edilen Azınlık Statüsü
2. Azınlıklara Dair Ayrıcalıklar ve Güvenceler
3. Medeni Kanunun Kabulü ve Azınlıklar Ä°çin Önemi
D. Ä°lk Cumhuriyet Anayasası: 1924 TeÅŸkilatı Esasîyesi
1. Ä°lk Cumhuriyet Anayasasını Biçimleyen Temel Ä°lke: Atatürk MilliyetçiliÄŸi
a. Atatürk MilliyetçiliÄŸinin Anlamı
b. Atatürk MilliyetçiliÄŸine Yönelik EleÅŸtiriler
c. VatandaÅŸlığın Anayasal Hükümler Ä°çindeki Yeri
2. TeÅŸkilatı Esasîye'de VatandaÅŸların Sahip OlduÄŸu Haklar ve Ödevler
3. 1924 Teşkilatı Esasiyesi ve Azınlıklar
a. Askerlik, Memuriyet ve İşe Alınma Koşulları Bakımından Azınlıklar
b. EÄŸitim, Dil, Din ve Kültür Açısından Azınlıklar
c. Ekonomik Hayat ve Azınlıklar
E. VatandaÅŸlık Konusunda Osmanlı'nın, Cumhuriyet Türkiyesi'ne Bıraktığı "Miras"ın ve Cumhuriyet Türkiye'sinde VatandaÅŸlığa Ä°liÅŸkin EleÅŸtirilerin DeÄŸerlendirilmesi
Üçüncü Bölüm :1961 ve 1982 Anayasalarında VatandaÅŸlık ve Anayasa Hukuku Işığında VatandaÅŸlığa Ä°liÅŸkin Güncel Tartışmalar
I. VatandaÅŸlığın 1961 ve 1982 Anayasalarında DüzenleniÅŸi
A. 1961 ve 1982 Anayasalarında Yer Alan Vatandaşlık Tanımları ve Buna İlişkin Tartışmalar
1. 1961 ve 1982 Anayasasının Hazırlanması Sürecinde VatandaÅŸlık Kavramına Ä°liÅŸkin Tartışmalar
2. 1982 Anayasasında Vatandaşlık Kavramı
a. "Yeni Anayasa" Gündeminde VatandaÅŸlığa Ä°liÅŸkin Tartışmalar
b. Anayasadaki VatandaÅŸlık Hükmüne Ä°liÅŸkin Öneriler
3. Bazı Devlet Anayasalarında Yer Alan VatandaÅŸlık Tanımları ve VatandaÅŸlık Ä°çin Kullanılan Ä°fadeler
B. VatandaÅŸlığın Kazanılması ve Kaybedilmesine Ä°liÅŸkin Düzenlemeler
II. Haklar ve Yükümlülükler Ekseninde VatandaÅŸlık
A. VatandaÅŸlık Statüsünün NiteliÄŸi
B. VatandaÅŸlık Statüsünden DoÄŸan Haklar
1. Seçme ve seçilme hakkı
a. Seçim Ä°lkeleri Işığında VatandaÅŸlık
b. Seçme ve Seçilme Yeterlilikleri Işığında VatandaÅŸlık
2. Siyasi Partilere Girme ve Üye Olma
3. Kamu Hizmetine Girme
4. Dilekçe, Bilgi Edinme ve Kamu Denetçisine BaÅŸvurma Hakkı
C. VatandaÅŸlık Statüsünden DoÄŸan Ödevler
1. Çalışma Ödevi
2. Vatan Hizmeti
a. Bir Vatan Hizmeti Olarak Askerlik YükümlülüÄŸü
b. Askerlik YükümlülüÄŸü ve Vicdani Ret
3. Vergi Ödevi
D. Bazı Anayasalarda Düzenlenen VatandaÅŸlık Hakları ve Yükümlülükleri
III. Devletin Temel Nitelikleri Bağlamında Vatandaşlık
A. Milliyetçilik ve VatandaÅŸlık
1. "Devletin Ülkesi ve Milletiyle Bölünmez BütünlüÄŸü" Ä°lkesi BaÄŸlamında VatandaÅŸlık
2. Resmi Dil, Anadil Tartışmaları Işığında Vatandaşlık
B. Demokrasi ve Vatandaşlık
1. Demokrasilerde Vatandaşlığın Anlamı
2. Demokrasi ve Kimlik Ä°liÅŸkisi
C. Cumhuriyet ve Vatandaşlık
1. Cumhuriyetçi VatandaÅŸlık Kavramının Ä°çeriÄŸi
2. Bir Erdem Olarak VatandaÅŸlığın ÖÄŸretilmesi: VatandaÅŸlığın Ä°nÅŸası
3. Cumhuriyetçi ve Liberal VatandaÅŸlık "Karşıtlığı" ve Liberal VatandaÅŸlığa Ä°liÅŸkin Yeni Bir Okuma: Toplulukçuluk
D. Laiklik ve Vatandaşlık
1. Osmanlı'dan Türkiye Cumhuriyeti'ne Laiklik ve VatandaÅŸlık Ä°liÅŸkisi
2. Kamusal Alan, Laiklik ve Vatandaşlık
3. Laik Olmayan Bir Devlette VatandaÅŸlık: Ä°srail ÖrneÄŸi
IV. Anayasa Mahkemesi'nin ve Avrupa Ä°nsan Hakları Mahkemesi'nin VatandaÅŸlığa ve "Türk"lük Ä°fadesine Ä°liÅŸkin DeÄŸerlendirmeleri
A. Anayasa Mahkemesi Kararlarında Vatandaşlık
B. Yargıtay'ın TCK'nın 301. maddesinden hareketle yaptığı "Türklük" Tanımına, Avrupa Ä°nsan Hakları Mahkemesi'nin Bakışı
V. Vatandaşlık Ekseninde Yaşanan Tartışmalar ve Sorunlar
A. VatandaÅŸlık Tartışmalarının YükseliÅŸi
B. Kimlik, ÇoÄŸulculuk ve Çokkültürlülük
1. ÇokkültürlülüÄŸün Anlamı ve Ortaya Çıkış Nedenleri
2. Bir Çokkültürlülük ÖrneÄŸi Olarak Kanada
3. Kimlik Eksenli Vatandaşlık Sorunları