Uzayın ve Uzay Faaliyetlerinin Hukuki Rejimi

ÖNSÖZ

Uzayın ve uzay faaliyetlerinin hukuki rejimini inceleyen bir çalışma yapma fikri henüz Lisans yıllarında kafamda olan bir konuydu. 2009 yılında Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Kamu Hukuku Yüksek Lisans Programına kabul edilmem sayesinde işbu çalışmayı yapma olanağı bulmuş oldum ve değerli hocam Yrd. Doç. Dr. Cavid ABDULLAHZADE'nin danışmanlığında hazırladığım "Uzaya İlişkin Birleşmiş Milletler Antlaşmaları İle Öngörülen Rejimin Uluslararası Hukuk Açısından Değerlendirilmesi" başlıklı yüksek lisans tezim böylelikle ortaya çıktı.

Prof. Dr. Serap AKİPEK, Doç. Dr. Funda KESKİN ve Yrd. Doç. Dr. Cavid ABDULLAHZADE'den oluşan jüri önünde savunulan ve oybirliği ile kabul edilen yüksek lisans tezi, elinizdeki işbu çalışmanın ilk halini teşkil etmektedir. 2011 Aralık ayında yapılan savunmadan sonra, tarafımca yapılan güncellemeler ve eklemelerle birlikte kitabın son hali oluşmuştur.

Gerek tez yazma dönemimde gerek kitabı baskıya hazırlama döneminde bana verdikleri destek için teşekkür etmem gereken pek çok isim mevcut. Bu isimlerin başında danışman hocam Yrd. Doç. Dr. Cavid ABDULLAHZADE ve danışmanım kadar teze katkı sağlayan hocam Yrd. Doç. Dr. Ülkü HALATÇI ULUSOY geliyor. Çalışmama olan katkıları nedeniyle iki hocama da şükranlarımı sunarım. Tezimde yer verdiğim ancak çalışma alanımın dışında kalan konularda yardımını esirgemeyen Prof. Dr. Fügen SARGIN'a, çalışmama olan katkısı için ayrıca teşekkür ederim. Yine aynı şekilde çalışmama katkı sağlayan değerli meslektaşım ve arkadaşım Ar. Gör. Meliha Sermin PAK-SOY'a da teşekkürü bir borç bilirim. Anneme ve babama, yakın arkadaşlarım Sema UZ'a ve Hakan HASIRCI'ya, kürsü arkadaşım Ar. Gör. Nasıh Sarp ERGÜVEN'e, Ar. Gör. Burcu YÜKSEL'e manevi destekleri için çok teşekkür ederim. Son olarak kapak tasarımında başarılı iş çıkaran Çağrı Biber ve Yalım KARTAL'm katkılarına olan minnetimi de belirtmek isterim.

Merve ERDEM Ankara 2014

GİRİŞ

Uzaya ve uzay faaliyetlerine ilişkin hukuki rejimin tartışılması XX. yüzyılın ortalarında başlasa da, insanoğlunun uzaya ilgisinin kökeni XVII. yüzyıla kadar uzanmaktadır. Eski Yunan efsanelerini bir tarafa bırakırsak uzaya ulaşma yönündeki ilk fikirler gökbilimci Kepler tarafından ortaya atılmıştır.¹ Bunun yanında Neıvton yapma bir uyduyu yörüngeye nasıl yerleştirilebileceği hususunda çalışmış (1640); VVilkins, Cyrano, De Bergerac, Jules Verne, E. Hail ve H.G. Wells gibi yazarlar da romanlarında uzayı ve uzay yolcuğunu işlemişlerdir. XIX. yüzyılın sonlarında ise Rus matematikçisi Konstantin Ziolkovski füzeli araçlarla uzayda yolculuk konusunda bilimsel yayınlar yapmaya başlamıştır. ABD'li fizikçi Robert H. Goddard, 1914 yılından II. Dünya Savaşı'na kadar geçen zaman diliminde, füzelerle atmosferin yukarı tabakaları hakkında ilk araştırma denemelerine girişmiş ve 1926 yılında ilk akaryakıtlı füzesini fırlatmıştır. Avrupa'da da uzaya ilişkin çalışmalar başlamış; XX. yüzyılın ilk çeyreğinde Alman matematikçisi HermannOberth füzelerin uzaya ulaşabilmesine ilişkin kitap yayınlamıştır.- XX. yüzyılda 4 Ekim 1957 tarihinde Sovyetler Birli-ği'nin Spütnikl'i fırlatmasıyla başlayan atmosfere uydu gönderme ve hatta Ay'a kadar ulaşma gelişmeleriyle, büyük bir teknolojik atılım gerçekleştirilmiştir. XXI. yüzyıla gelindiğinde ise, yörüngeye uydu yerleştirmenin ötesinde, insanların artık turistik amaçla uzaya gidebilmelerini ve hatta konaklamalarını sağlayacak teknolojiler üzerinde çalışılmaktadır. Uzaya ilginin teorik olarak başlamasını takiben teknolojik gelişmelerin yaşanması, söz konusu alanın hukuken de düzenlenmesi ihtiyacını otaya çıkarmıştır. Nitekim teknolojik gelişmelerle birlikte uzaya ve uzay faaliyetlerine ilişkin hukuki düzen, Birleşmiş Milletler nezdinde tartışmaya açılmışür. Birleşmiş Milletler Genel Kurulu bünyesinde hem uzaya ve uzay faaliyetlerine ilişkin temel ilkeleri ortaya koyan kararlar alınmış hem de bu çalışmanın temel eksenini oluşturan antlaşmalar kabul edilmiştir. Böylece uzayın ve uzay faaliyetlerinin hukuki rejimini düzenleyen Uzay Hukuku, Uluslararası Kamu Hukuku'nun bir inceleme alanı olarak ortaya çıkmıştır.

Uzay faaliyetlerinin çeşitlenmesiyle birlikte, bazı faaliyetler farklı örgütlere özgülenmiştir. Bu nedenle Uzay Hukuku, her biri ayrıçalışmayı gerektirecek farklı dallar altında incelenmeye başlamıştır. Ayrıca uzay faaliyetlerinin devletlerin tekelinden çıkmasıyla ve uzay faaliyetlerinin küreselleşme, bölgeselleşme ve özelleştirmeden etkilenmesiyle birlikte, uzay faaliyetlerinde yeni aktörler devreye girmiştir. Bu yeni aktörler özel hukuk kişileri olarak karşımıza çıkmaktadır. Doktrinde bazı yazarlar, özel hukuk kişilerinin de devreye girmesiyle, Uzay Hukuku'nu artık kamu hukuku ve özel hukuk ayrımına tabi tutmaya başlamıştır. Yapılan ayrıma göre, Uzay Kamu Hukuku, Uzay Hukuku'nun başlangıç aşamasını oluşturmakta; uzayın ve uzay faaliyetlerinin temel rejimini ortaya koymaktadır. Uzay özel hukuku ise uzayın ve uzay faaliyetlerinde yer alan devlet dışı aktörlerin özellikle fırlatma, yörüngeye yerleştirme sırasında oluşabilecek zarardan sorumluluğu ve zararın tazmini, sigorta, fikri mülkiyet vs. gibi hukuki meseleleri muhteva etmektedir. Gelinen noktada uzaya ve uzay faaliyetlerine ilişkin yapılan uluslararası antlaşmalar; uzay teknolojisinin gelişim hızı nedeniyle bazı hususları düzenlemek ya da bunlara açıklık getirmek bakımından eksik, yetersiz veya yoruma ihtiyaç duyar hale gelmiştir. Söz konusu eksiklikleri gidermek amacıyla Birleşmiş Milletler Genel Ku-rulu'nda uzaya ve uzay faaliyetlerine ilişkin birtakım ilkeler kabul edilmiş, ancak ilkelerin uluslararası antlaşmalar gibi bağlayıcı olmaması nedeniyle sorun yine çözülememiştir.

Çalışmamızın ana eksenini Uzay Kamu Hukuku oluşturacaktır. Bu bağlamda uzaya ve uzay faaliyetlerine ilişkin temel antlaşmalar incelenerek, gerek antlaşmanın yorumlanmasından kaynaklanan gerek teknolojinin ilerlemesi neticesinde uzay faaliyetlerinin çeşitlen-mesiyle ortaya çıkan sorunlar karşısında antlaşmaların durumu değerlendirilecektir. Konuya ilişkin olarak hem doktrinde yer alan tartışmalar hem de uluslar arası örgütlerin özellikle Birleşmiş Millet- ler'in- ve devletlerin tutumu mercek altına alınacaktır. Sonuç olarak uzayın ve uzay faaliyetlerine ilişkin de lege lata ayrıntılı olarak incelenip; delege feranda ortaya konulmaya çalışılacaktır.

Birinci bölümde; Uzay Hukuku'nun başta Birleşmiş Milletler olmak üzere uluslararası örgütler nezdinde ortaya çıkışı ve doktrinin o dönemdeki gelişmelere katkısı incelenecektir. Uzaya ve uzay faaliyetlerine ilişkin temel Birleşmiş Milletler Antlaşmaları ayrıntılı olarak ele alınacak, söz konusu Antlaşmalarla birlikte getirilen hukuki rejim anlatılacaktır. Bunun yanında Birleşmiş Milletler Genel Kurulu'nun almış olduğu bazı ilkesel kararlara yer verilerek, kararların antlaşmalara etkisi incelenecektir. Ayrıca uzaya ilişkin Birleşmiş Milletler Ant-laşmaları'nın, Antlaşmalar'a taraf olmayan devletler bakımından durumu da değerlendirilecektir.

İkinci bölümde ise, uzayın rejimine ilişkin hem hava sahası ile uzay arasındaki sınır meselesi hem de uzayda ve gök cisimleri üzerinde egemenlik ve mülkiyet hakları meselesi tartışılacaktır. İlgili konuda Antlaşmalar' in getirdiği temel rejim ve doktrinde yapılan tartışmalar ortaya konulup değerlendirilecektir. Uzay ve gök cisimlerinin hukuki rejimine ilişkin temel sorunların tartışılıp Antlaşmalar ile birlikte incelenmesinin ardından, uzay faaliyetlerine ilişkin temel hukuki sorunlar ele alınacaktır. Uzay faaliyetlerinin çok çeşitli olması sebebiyle, günümüzde uzay faaliyetlerinin neler olduğu kısaca anlatılıp uzay faaliyetleri başlığı altında genel sorunlar uzaya ilişkin Birleşmiş Milletler Antlaşmaları çerçevesinde incelenecektir. Son olarak da, uzay faaliyetlerinin gerçekleştirilmesi sonucu ortaya çıkacak zarardan sorumluluk meselesi ele alınacaktır.

İÇİNDEKİLER

BİRİNCİ BÖLÜM
UZAY HUKUKU’NUN GELİŞİMİ VE BİRLEŞMİŞ
MİLLETLER NEZDİNDE YAPILAN ANTLAŞMALAR
I. UZAY HUKUKU’NUN ORTAYA ÇIKIŞI VE GELİŞİMİ............... 5
A. Genel Olarak ................................................................................. 5
B. Uzay Hukuku ve Doktrin ........................................................... 7
C. Uzay Hukuku ve Uluslararası Örgütler ................................... 9
1. Uzay Hukuku ve Birleşmiş Milletler ................................. 9
a. Genel Olarak .................................................................. 9
b. Birleşmiş Milletler Uzayın Barışçıl Amaçlarla
Kullanılması Komitesi ................................................ 12
c. Birleşmiş Milletler Uzmanlık Kuruluşları ............... 16
2. Uzay Hukuku ve Birleşmiş Milletler Dışındaki
Uluslararası ve Hükümet-dışı Örgütler .......................... 17
D. Uzay Hukuku ve Uluslararası Hukuk İlişkisi ........................ 20
II. BİRLEŞMİŞ MİLLETLER ANTLAŞMALARI’NDA UZAYA VE
UZAY FAALİYETLERİNE İLİŞKİN ÖNGÖRÜLEN DÜZEN .... 22
A. Genel Olarak ............................................................................... 22
B. Uzaya İlişkin Birleşmiş Milletler Antlaşmaları ...................... 24
1. 1967 Ay ve Diğer Gök Cisimleri Dahil, Uzayın
Araştırılması ve Kullanılmasında Devletlerin
Faaliyetlerini Yöneten İlkeler Hakkında Antlaşma ....... 24
a. Genel Olarak ................................................................ 24
IX
b. Antlaşma’nın Getirdiği Düzenlemeler .................... 29
c. Antlaşma’nın Sonuç Hükümleri ............................... 35
2. 1968 Astronotların Kurtarılması, Astronotların ve
Uzaya Fırlatılmış Olan Araçların Geri Verilmeleri
Hakkında Anlaşma ............................................................ 35
a. Genel Olarak ................................................................ 35
b. Anlaşma’nın Getirdiği Düzenlemeler ...................... 38
c. Anlaşma’nın Sonuç Hükümleri ................................ 40
3. 1972 Uzay Araçları Tarafından Verilen Zararlardan
Dolayı Uluslararası Sorumluluk Hakkında Sözleşme .. 41
a. Genel Olarak ................................................................ 41
b. Sözleşme’de Öngörülen Sorumluluk ....................... 45
c. Sözleşme’de Öngörülen Zararın Tazmini ............... 49
d. Sözleşme’nin Sonuç Hükümleri ............................... 53
4. 1975 Uzaya Fırlatılan Araçların Tescilleri
Hakkında Sözleşme ............................................................ 54
a. Genel Olarak ................................................................ 54
b. Sözleşme ile Öngörülen Tescil Sistemi .................... 55
c. Sözleşme’nin Sonuç Hükümleri ............................... 58
5. 1979 Ay ve Diğer Gök Cisimleri Üzerinde Devletlerin
Faaliyetlerini Düzenleyen Anlaşma ................................. 59
a. Genel Olarak ................................................................ 59
b. Anlaşma’nın Getirdiği Düzenlemeler ...................... 61
c. Anlaşma’nın Sonuç Hükümleri ................................ 68
6. Antlaşmaların Taraf Olmayan Devletler
Bakımından Durumu ......................................................... 69
C. Birleşmiş Milletler Genel Kurul Kararları İle Uzay
Konusunda Kabul Edilen İlkeler .............................................. 76
1. Devletlerin Uzayın Araştırılması ve Kullanılması
Faaliyetlerini Düzenleyen Hukuki İlkeler Bildirgesi..... 76
2. Devletlerin Uluslararası Televizyon Yayını Uydularının
Kullanımını Düzenleyen İlkeler ....................................... 77
3. Dünyayı Uzaktan Algılamaya İlişkin İlkeler .................. 78
X
4. Nükleer Enerji Kaynaklarının Uzayda Kullanımına
İlişkin İlkeler ........................................................................ 80
5. Uzayın Tüm Devletlerin, Özellikle Gelişmekte
Olan Devletlerin Menfaati ve Yararına Araştırılması
ve Kullanılmasına İlişkin Uluslararası
İşbirliği Bildirgesi ............................................................... 81
6. Kararların Uzaya İlişkin Birleşmiş Milletler
Antlaşmaları ile İlişkisi ...................................................... 83 İKİNCİ BÖLÜM
BİRLEŞMİŞ MİLLETLER ANTLAŞMALARI’NIN
UZAYA VE UZAY FAALİYETLERİNE İLİŞKİN
GENEL HUKUKİ SORUNLAR AÇISINDAN
DEĞERLENDİRİLMESİ
I. UZAYIN HUKUKİ REJİMİNE İLİŞKİN SORUNLAR .................. 89
A. Genel Olarak ............................................................................... 89
B. Uzayda ve Uzaydaki Gök Cisimleri Üzerinde Egemenlik ... 90
1. Uzayın Hukuki Rejimine İlişkin
Doktrindeki Tartışmalar .................................................... 90
2. Birleşmiş Milletler Antlaşmaları ile Getirilen Rejim ...... 94
3. 1976 Bogota Bildirisi ve Günümüze Etkileri ................. 101
4. Uzayda Egemenlik ve Mülkiyet Hakları İlişkisi .......... 105
C. Hava Sahası ile Uzay Arasındaki Sınır Sorunu ................... 116
1. Sınıra İlişkin Tartışmalar ve Getirilen Öneriler ............ 116
2. Devletlerin Sınıra İlişkin Yaklaşımları........................... 124
3. Hava Sahası ile Uzay Arasında Sınır
Çizilmesinin Önemi ......................................................... 132
II. UZAY FAALİYETLERİNİN HUKUKİ REJİMİNE İLİŞKİN
SORUNLAR ...................................................................................... 135
A. Uzay Faaliyetlerinin Kapsamı ve Ortaya Çıkan
Yeni Aktörler............................................................................. 135
1. Genel Olarak ..................................................................... 135
XI
2. Uzay Faaliyetlerinde Ortaya Çıkan Yeni Aktörler ...... 139
3. Yeni Aktörlerin Faaliyetlerinin Uzay
Hukuku’na Etkisi.............................................................. 140
B. Uzayın Barışçıl Amaçlarla Kullanılması Sorunu ................. 142
1. Genel Olarak ..................................................................... 142
2. Barışçıl Amaç Kavramı .................................................... 142
3. Uzayda Silahsızlanma ...................................................... 147
C. Kurtarma, Tescil ve Uzay Trafiği’ne İlişkin Sorunlar ......... 154
1. Kurtarma ............................................................................ 154
2. Tescil ................................................................................... 157
3. Uzay Trafiği ....................................................................... 160
D. Uzay Çevresinin Korunması ve Uzay Çöpü
(Space Debris) Sorunu ............................................................. 162
E. Eşitlik İlkesi ve Üçüncü Dünya Ülkeleri ............................... 167
F. Uzay Turizmi ............................................................................ 170
III. UZAY FAALİYETLERİ NEDENİYLE DOĞAN
ZARARDAN SORUMLULUK ....................................................... 174
A. Genel Olarak ............................................................................. 174
B. Devletlerin Uzay Faaliyetleri Nedeniyle Doğan
Zarardan Sorumluluğu............................................................ 177
C. Yeni Aktörlerin Uzay Faaliyetleri Nedeniyle Doğan
Zarardan Sorumluluğu............................................................ 195
SONUÇ ..................................................................................................... 199
KAYNAKÇA ............................................................................................ 207
EKLER ....................................................................................................... 229
EK – I .................................................................................................. 229
EK – II ................................................................................................ 231
EK – III ............................................................................................... 235
EK – IV ............................................................................................... 239
EK – V ................................................................................................ 248
ÖZET ......................................................................................................... 251
ABSTRACT .............................................................................................. 252

Yorum yapabilmek için üye girişi yapmalısınız, üye değilseniz tıklayınız...

Taksit	Taksit Tutarı	Toplam Tutar
Peşin	115,00 TL.-	115,00 TL.-
2	57,50 TL.-	115,00 TL.-

Taksit	Taksit Tutarı	Toplam Tutar
Peşin	115,00 TL.-	115,00 TL.-

Taksit	Taksit Tutarı	Toplam Tutar
Peşin	115,00 TL.-	115,00 TL.-
2	57,50 TL.-	115,00 TL.-
3	38,33 TL.-	115,00 TL.-
4	28,75 TL.-	115,00 TL.-
5	23,00 TL.-	115,00 TL.-
6	19,17 TL.-	115,00 TL.-

Taksit	Taksit Tutarı	Toplam Tutar
Peşin	115,00 TL.-	115,00 TL.-

Taksit	Taksit Tutarı	Toplam Tutar
Peşin	115,00 TL.-	115,00 TL.-

Taksit	Taksit Tutarı	Toplam Tutar
Peşin	115,00 TL.-	115,00 TL.-

Taksit	Taksit Tutarı	Toplam Tutar
Peşin	115,00 TL.-	115,00 TL.-

Taksit	Taksit Tutarı	Toplam Tutar
Peşin	115,00 TL.-	115,00 TL.-

Taksit	Taksit Tutarı	Toplam Tutar
Peşin	115,00 TL.-	115,00 TL.-

Hafta İçi:
Saat 16:00'ya kadar verilen siparişleriniz aynı gün, özel durumlarda bir sonraki işgününde kargoya verilir.

Saat 16:00'dan sonra vermiş olduğunuz siparişleriniz bir sonraki iş gününde kargoya verilir.

Kitabın stoklarımızda olmaması durumunda kitabın temini yayınevinden, dağıtıcılar kanalı ile yapılacaktır. Gecikme yaşanabilecek durumlarda üyelik bilgilerinizde kayıtlı telefon numaralarınızdan bilgi verilecektir.

Cumartesi ve Pazar Günü verilen Siparişler:
Cumartesi günü verilen siparişleriniz Saat 11:00'e kadar ve Pazar günü verilen siparişleriniz ise bir sonraki iş gününde kargoya verilecektir.

Kargo Teslim Süresi:
Kargo teslim süresi, İstanbul içi ve çevresinde genellikle 1 gündür. İstanbul dışı illerde iki güne çıkabilmektedir. Kargo firmasından kaynaklanan problemlerde bu sürenin uzaması söz konu olacaktır.

Hava koşullarına, yol durumuna ve özel durumlara bağlı olarak teslimat süresi uzamaktadır.

Vedatkitapcilik.com'dan satın aldığınız her ürünü, teslim tarihinden itibaren 7 gün içerisinde ürün hasarlı olmasa dahi hiçbir gerekçe belirtmeksizin- iade edebilirsiniz.

İade için, satın aldığınız ürünün tahrip edilmemiş, kullanılmamış veya tekrar satılabilirliği bozulmamış olması gerekmektedir.

Ambalajı açılmış, kullanılmış ve tahrip edilmiş ürünlerin iadesi kabul edilmemektedir.

Hiçbir gerekçe belirtmeksizin yapabileceğiniz ürün iadesinin, ürünün tarafınıza teslim edildiği hali ile gerçekleştirilmesi gerekmektedir. Satın aldığınız üründe veya ürün ambalajında herhangi bir bozulma, açılma, kırılma, yırtılma, aksesuarlarında eksiklik ve sair hallerin tespiti halinde ürün iadesi kesinlikle kabul edilmemektedir.

Ürünün faturası gönderilmemişse, eksikse iade kabul edilmez.

İade edilecek ürünlerin mutlaka ürün faturasının orijinali ile birlikte teslimi gerekmektedir.

Gerekçesiz ürün iadesi malın tarafınıza teslimini takip eden 7 günlük süre içerisinde ve yazılı şekilde yapılmalıdır.

İadesi yapılacak ürünler Vedatkitapcilik.com'un çalıştığı kargo şirketleri aracılığı ile tarafımıza ulaştırılmalıdır.

Ürün, paket koruyucu bir ambalaj içerisine yerleştirilmeli ve kargo şirketinin etiketi ürün ambalajının üzerinde bulunmamalıdır.

Ürünün ambalajında meydana gelecek olan deformasyon, ürünün tekrar satılmasını engelleyen durumlar arasında yeralmaktadır.

Yukarıda belirtilen koşulları taşımayan ürün iadeleri kesinlikle kabul edilmemektedir.

Ürün iadesinin yukarıda belirtilen koşullara uygun şekilde gerçekleştirilmesi halinde, iade işlemine konu ürün bedeli en geç 7 iş günü içerisinde iade edilecektir.