Uygulamalı Hukuka Giriş

                          ÖNSÖZ

"Uygulamalı Hukuka Giriş" ismini verdiğimiz bu kitabımız, sadece hu­kuk eğitimine yeni başlayanlara ve sosyal bilimlerin başka alanlarında üni­versite eğitimi almakta olup hukuk başlangıcını bir ders olarak gören öğren­cilere değil, aynı zamanda temel hukuk kavramlarını öğrenmek, bilgi sahibi olmak isteyen herkese yönelik hazırlanmıştır. Amacımız bu kitabın bir kay­nak kitap olarak, ihtiyaç duyan herkes tarafından kullanılması, kolay anlaşılır olmasıdır.

Bu amaca ulaşmak için öncelikle pozitif hukuk temel alınarak konu se­çimi yanılmıştır. Hukukun felsefesel ve sosyolojik esaslarına ilişkin konu ve sorunlara sadece ihtiyaç olduğu ölçüde yer verilmiş, ayrıntılı açıklamalardan, doktrinsel tartışmalardan kaçınılmıştır. Günlük yaşamda herkesin temel ola­rak kullanabileceği hukuki kurum ve kavramlar ise daha ayrıntılı olarak ela alınmıştır.

Kitabımızın ikinci bir amacı da kitapta açıklanan konuların anlaşılıp an­laşılmadığını, okuyucuların kendi kendilerine denetlemelerine imkân sağla­maktır. Bu amaca ulaşmak için her bölümün sonuna çoktan seçmeli sorular­dan oluşan bir bölüm testi konulmuştur.

Kitabımızın en sonunda ise temel hukuk kavramlarına bir bütün olarak yer verdiğimiz, kısa bir sözlük hazırlanmıştır. Böylece bir kavram hakkında özlü bilgi sahibi olmak isteyenlerin kolayca bu bilgiye ulaşabilmesi sağlan­maya çalışılmıştır.

Uygulamalı Hukuka Giriş'in tüm bu amaçlara ulaşması ve okuyucuya yararlı olması en büyük dileğimizdir.

Son olarak bu kitabın basılmasında her zaman olduğu gibi son derece ti­tiz ve gayretli bir çalışma gerçekleştiren başta Yetkin Basım, Yayım ve Da­ğıtım AŞ'nin değerli yöneticileri Y. Ziya Gülkök ve Muharrem Başer olmak üzere tüm çalışanlarına, kitabın tashihlerini bizimle birlikte yapan Arş. Gör. Tuğçe Oral'a teşekkür ederiz.

Ankara, Ekim 2013

İÇİNDEKİLER

İÇİNDEKİLER................................................................................ 7

KISALTMALAR............................................................................ 19

KAYNAKÇA................................................................................. 21

                          BİRİNCİ BÖLÜM

 TOPLUM HAYATINI DÜZENLEYEN KURALLAR

I. GENEL OLARAK........................................................................... 27 II.    DİN KURALLARI.......................................................................... 28

A.  Genel Olarak............................................................................. 28

B.  Din Kuralları ile Hukuk Kuralları Arasındaki Farklar............................. 29 III.   AHLÂK KURALLARI.................................................................... 30

A.  Genel Olarak............................................................................. 30

B.   Ahlâk Kuralları ile Hukuk Kuralları Arasındaki Farklar.......................... 31 IV.   GÖRGÜ KURALLARI.................................................................... 32

A.  Genel Olarak............................................................................. 32

B.  Görgü Kuralları ile Hukuk Kuralları Arasındaki Farklar.......................... 33

V. HUKUK KURALLARI..................................................................... 34

A.  Genel Olarak............................................................................. 34

B.  Hukukun Tanımı......................................................................... 34

C.  Hukukun Çeşitli Anlamları............................................................. 35

1. Pozitif (Müspet) Hukuk........................................................... 35
2. Doğal Hukuk (Tabiî Hukuk)..................................................... 36
3. Mevzu Hukuk...................................................................... 36
4. Objektif Hukuk - Sübjektif Hukuk............................................... 36
5. Maddî Hukuk - Usul Hukuku.................................................... 37

D.  Hukukun Amaçları...................................................................... 37

1. Genel Olarak....................................................................... 37
2. Dirlik ve Düzeni Sağlama........................................................ 37
3. Hukukî Güvenliği Sağlama....................................................... 38
4. Adaleti Sağlama................................................................... 38
5. Toplumun Gereksinimlerini Karşılama........................................ 40

E. Hukuk Alanındaki Yaptırımlar........................................................ 40

1. Yaptırım Kavramı................................................................. 40
2. Yaptırımların Tarihî Gelişimi................................................... 41
3. Yaptırım Türleri................................................................... 42

a.   Ceza............................................................................ 43

b.   Zorla Yaptırma............................................................... 43

c.   Zararın Tazmini (Tazminat)............................................... 44

d.   Geçersizlik (Hükümsüzlük) - Yokluk.................................... 44

aa. Genel Olarak............................................................. 44

bb. Eksiklik................................................................... 45

cc. Kesin Hükümsüzlük (Butlan)......................................... 45

dd. İptal........................................................................ 46

e.   Yapılan İşlemin İptal Edilmesi............................................ 46

BÖLÜM TESTİ............................................................................ 47

İKİNCİ BÖLÜM

 HUKUKUN KAYNAKLARI

I. GENEL OLARAK......................................................................... 5fl

II. HUKUKUN YAZILI KAYNAKLARI.................................................. 5l|

A.  Anayasa................................................................................. 51|

B.  Kanunlar................................................................................ 53j

1. Genel Olarak..................................................................... 53İ
2. Kanunların Özellikleri.......................................................... 541

a.   Kanunların Genelliği....................................................... 541

b.   Kanunların Sürekliliği...................................................... 541

3.    Kanunların Hazırlanması, Kabulü ve Yayımlanması..................... 55|

C.  Kanun Hükmünde Kararnameler.................................................. 56:

D.  Milletlerarası (Uluslararası) Andlaşmalar........................................ 58 4

E.  Tüzükler................................................................................

F.   Yönetmelikler....................................................................... III. HUKUKUN YAZILI OLMAYAN KAYNAKLARI -

ÖRF VE ÂDET HUKUKU......................

A.  Genel Olarak.......................................................................... 60

B.  Örf ve Âdet Hukukunun Unsurları................................................ 61 _a         1.   Süreklilik......................................................................... 61                                                             

2. Genel İnanç...................................................................... 61
3. Devlet Desteği.................................................................. 62

C.  Örf ve Âdet Hukukunun Rolü.................................................. 63

1. Örf ve Adetin Tamamlayıcı Rolü........................................ 63
2. Örf ve Âdetin Belirtici Rolü............................................... 63
3. Örf ve Âdetin Yorumlayıcı Rolü......................................... 64

D.  Örf ve Âdet Hukuku Kurallarında Kanuna Aykırılık Sorunu....... 64 IV. HUKUKUN YARDIMCI KAYNAKLARI................................. 65

A.  Mahkeme İçtihatları (Yargı Kararlan)...................................... 65

B.  Doktrin (Bilimsel Görüşler)...................................................... 66

V. KANUNLARIN ANAYASAYA UYGUNLUK DENETİMİ....... 67

A.  Genel Olarak.......................................................................... 67

B.  Esas Bakımından Denetim....................................................... 68

1. Sebep Unsuru Bakımından................................................. 68
2. Amaç Unsuru Bakımından................................................. 68
3. Konu Unsuru Bakımından.................................................. 69

C.  Şekil Bakımından Denetim....................................................... 70

D.  İptal Davası (Soyut Norm Denetimi)........................................ 70

E.  İtiraz Yolu (Somut Norm Denetimi).......................................... 71

F.  Bireysel Başvuru Hakkı.......................................................... 71

G.  Anayasa Mahkemesi Tarafından Verilen Kararların

Yürürlüğe Girişi...................................................................... 72

BÖLÜM TESTİ......................................................................... 74

            ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

HUKUKUN KOLLARA AYRILIŞI

I. GENEL OLARAK..................................................................... 79

II. ÖZEL HUKUK-KAMU HUKUKU AYRIMI............................. 79

A. Özel Hukukun Dalları............................................................. 80

1.   Medeni Hukuk.................................................................. 80

a.  Kişiler Hukuku............................................................. 80

aa. Kişiliğin Başlangıcı ve Ehliyet................................... 80

bb. Hısımlık.................................................................. 81

cc. Yerleşim Yeri (İkametgâh)...................................... 81

dd. Kişiliğin Korunması................................................. 82

ee. Tüzel Kişiler........................................................... 82

aaa. Kamu Hukuku Tüzel Kişileri.................................. 83

bbb. Özel Hukuk Tüzel Kişileri..................................... 83 b.   Aile Hukuku................................................................... 83

aa. Nişanlanma-Evlenme............................................. 84

bb. Evlenme Engelleri....................................................... 84

cc. Boşanma.................................................................. 85

dd. Eşler Arasındaki Mal Rejimleri....................................... 86

aaa. Yasal Mal Rejimi - Edinilmiş Mallara

Katılma Rejimi................................................. 87

bbb. Seçimlik Mal Rejimleri......................................... 87 c.   Miras Hukuku................................................................. 88

aa. Yasal Mirasçılar......................................................... 88

bb. Ölüme Bağlı Tasarruflar............................................... 89^

cc. Mirasın Açılması ve Paylaşımı......................................... 90: d.   Eşya Hukuku.................................................................. 90;

aa. Zilyetlik ve Tapu Sicili................................................. 9İİ

bb. Aynî Haklar............................................................... 91İ

cc. Mülkiyet................................................................... 92

dd. Sınırlı Aynî Haklar...................................................... 93| e.   Borçlar Hukuku............................................................... 94*

aa. Sözleşme................................................................... 95

bb. Haksız Fiil................................................................ 96

cc. Sebepsiz Zenginleşme................................................... 97

Ticaret Hukuku.................................................................... 97 a.   Ticarî İşletme................................................................. 97 b.   Ticaret Şirketleri............................................................. 98

aa. Kollektif Şirketler....................................................... 99

bb. Komandit Şirketler...................................................... 99

cc. Anonim Şirketler....................................................... 100

dd. Sermayesi Paylara Bölünmüş

Komandit Şirketler................................................... 100

ee. Limited Şirketler....................................................... 101

ff. Kooperatif Şirketler.................................................... 101 c.   Kıymetli Evrak............................................................. 102 d.   Deniz Ticareti............................................................... 104 e.   Sigorta Hukuku............................................................. 105

3.   Devletler Özel Hukuk...................................................... 105

a.   Tabiiyet (Vatandaşlık)................................................. 106

b.   Yabancılar Hukuku..................................................... 106

c.   Kanunlar İhtilafı.......................................................... 107

B. Kamu Hukukunun Dalları...................................................... 107

1.   Anayasa Hukuku............................................................. 107

a.   Türk Anayasa Hukukunun Tarihi Gelişimi..................... 107

b.   Anayasanın Temel İlkeleri........................................... 109

aa. İnsan Haklarına Saygılı Devlet İlkesi....................... 109

bb. Atatürk Milliyetçiliğine Bağlılık............................... 109

cc. Demokratik Devlet İlkesi....................................... 110

dd. Lâik Devlet İlkesi.................................................. 110

ee. Sosyal Devlet İlkesi............................................... 111

ff.  Hukuk Devleti İlkesi.............................................. 112

c.   Devlet Organları......................................................... 113

aa. Yasama............................................................... 113

bb. Yürütme............................................................... 114

cc. Yargı................................................................... 115

2.   İdare Hukuku.................................................................. 115

a.  Genel Olarak.............................................................. 115

b.  İdarenin Kuruluşuna İlişkin Temel İlkeler...................... 116

aa. Merkezden Yönetim.............................................. 116

bb. Yerinden Yönetim................................................. 117

aaa. Yerel Kuruluşlar........................................... 117

bbb. Hizmetsel Kuruluşlar..................................... 118

c.  İdari İşlemlerin Hukukî Rejimi...................................... 118

d.  İdarenin Sorumluluğu.................................................. 119

3. Ceza Hukuku.................................................................. 120
4. Yargılama Hukuku.......................................................... 120
5. İcra ve İflas Hukuku........................................................ 121
6. Devletler Hukuku (Uluslararası Hukuk)............................ 121
7. Genel Kamu Hukuku....................................................... 122
8. Mali Hukuk..................................................................... 122

A. İş Hukuku............................................................................ 122

B.  Hava Hukuku....................................................................... 123

C.  Banka Hukuku...................................................................... 123

D.  Çevre Hukuku...................................................................... 123

BÖLÜM TESTİ........................................................................ 124

DÖRDÜNCÜ BÖLÜM

KANUNLARIN UYGULANMASI, HÂKİMİN HUKUK YARATMASI VE TAKDİR YETKİSİ

I. KANUNLARIN UYGULANMASI........................................... 133

A.  Genel Olarak........................................................................ 133

B.  Kanunların Yer Yönünden Uygulanması................................. 133

C.  Kanunların Zaman Yönünden Uygulanması............................ 134

1. Kanunların Yürürlüğe Girmesi.......................................... 134
2. Kanunların Yürürlükten Kalkması..................................... 135

a.  Kanunların Açık Olarak Yürürlükten Kaldırılması.......... 135

b.  Kanunların Üstü Kapalı Olarak

Yürürlükten Kaldırılması.............................................. 135

D.  Kanunların Anlam Yönünden Uygulanması............................. 136

1.    Kanunların Yorumlanması................................................ 136

a.  Yasama Yorumu ....................................................... 136

b.  Yargısal Yorum.......................................................... 136

c.  Bilimsel Yorum........................................................... 137

2.    Yorum Yöntemleri.......................................................... 137

a.  Söze Göre (lâfzı) Yorum Yöntemi................................ 137

b.  Tarihî Yorum Yöntemi................................................ 137

c.  Amaca Göre (gaî) Yorum Yöntemi.............................. 138

d.  Karma Yorum Yöntemi.............................................. 139

3.    Kanunların Yorumlanmasında Kullanılan

Mantık Kuralları.............................................................. 139

a.   Kıyas (örnekseme-argumentum a pari)........................ 139

b.   Evleviyet yolu (yeğleme-argumentum a fortiori)............ 140

c.   Aksi ile kanıt yolu (argumentum a cantrario)................. 140

E.  Kanunların Niteliklerine Göre Uygulanması............................. 141

1.   Emredici Hukuk Kuralları................................................ 141

a.   Kamu Düzeni............................................................. 141

b.   Genel Ahlâk ve Âdap................................................. 142

c.   Zayıfların Korunması Düşüncesi.................................. 143

2.   Yedek Hukuk Kuralları................................................... 143

a.  Tanımlayıcı Hukuk Kuralları........................................ 143

b.  Tamamlayıcı Hukuk Kuralları...................................... 144

c.  Yorumlayıcı Hukuk Kuralları....................................... 144 II. HÂKİMİN HUKUK YARATMASI VE TAKDİR YETKİSİ.... 144

A. Genel Olarak........................................................................ 144

B. Hâkimin Hukuk Yaratması.................................................... 145

C. Hâkimin Takdir Yetkisi......................................................... 147

BÖLÜM TESTİ....................................................................... 149

BEŞİNCİ BÖLÜM

HAK KAVRAMI VE TÜRLERİ, KİŞt VE KİŞİLİK KAVRAMLAR

I. HAK KAVRAMI..................................................................... 153

A. İrade Teorisi......................................................................... 153

B.  Menfaat Teorisi.................................................................... 154

C.  Karma Teori........................................................................ 154 II. HAKLARIN TÜRLERİ........................................................... 155

A. Kamu Hakları....................................................................... 155

1. Kişisel Kamu Hakları...................................................... 155
2. Sosyal ve Ekonomik Haklar............................................. 155
3. Siyasal Haklar................................................................. 155

B. Özel Haklar.......................................................................... 156

1.   Niteliklerine Göre Özel Haklar......................................... 156

a.  Mutlak Haklar............................................................ 156

aa. Mallar Üzerindeki Mutlak Haklar........................... 156

bb. Kişiler Üzerindeki Mutlak Haklar........................... 157

b.  Nisbî Haklar (Şahsi Haklar)......................................... 158

aa. Borç ilişkisinden Doğan Nisbî Haklar...................... 158

aaa. Hukukî İşlemden Doğan

Haklar ve Borçlar......................................... 158

bbb. Haksız Fiilden Doğan

Haklar ve Borçlar......................................... 158

ccc. Sebepsiz Zenginleşmeden

Doğan Haklar ve Borçlar.............................. 159

bb. Aile İlişkilerinden Doğan Nisbî Haklar.................... 159

cc. Miras İlişkilerinden Doğan Nisbî Haklar.................. 159

dd. Eşya Hukukundan Doğan Nisbî Haklar................... 159

2.   Konularına Göre Özel Haklar........................................... 160

a.   Malvarlığı (Mamelek) Haklan...................................... 160

b.   Kişilik Hakları............................................................ 161

3.   Devredilip Devredilememelerine Göre Özel Haklar............ 161

a.  Devredilebilen Haklar................................................. 161

b.  Devredilemeyen Haklar.............................................. 161

4.   Amaçlarına Göre Özel Haklar.......................................... 161

a.  Yenilik Doğuran Haklar.............................................. 162

aa. Kurucu Yenilik Doğuran Haklar............................. 162

bb. Değiştirici Yenilik Doğuran Haklar......................... 162

cc. Bozucu Yenilik Doğuran Haklar............................. 163

b.  Alelade Haklar........................................................... 163

5.   Bağımsız Olup Olmamalarına Göre Özel Haklar................ 163

a.  Bağımsız Haklar......................................................... 163

b.  Bağımlı Haklar........................................................... 163

aa. Eşyaya Bağlı Haklar............................................. 164

bb. Alacağa Bağlı Haklar............................................ 164

cc. Sözleşmeye Bağlı Haklar....................................... 164

C. Özel Haklar İle Kamu Haklarının Karşılaştırılması................... 164

GENEL OLARAK KİŞİ KAVRAMI........................................ 165 KİŞİ ÇEŞİTLERİ...................................................................... 165 A. Gerçek Kişiler...................................................................... 165

1. Kişiliğin Başlangıcı........................................................... 165
2. Kişiliğin Sona Ermesi....................................................... 166
3. Kişilerin Ehliyetleri........................................................... 166

a.   Hak Ehliyeti (Medeni Haklardan

Yararlanma Ehliyeti)................................................... 166

b.   Fiil Ehliyeti (Medeni Hakları Kullanma Ehliyeti)............ 167

aa. Genel Olarak........................................................ 167

bb. Fiil Ehliyetinin Şartlan............................................ 167

aaa. Ayırt Etme Gücüne Sahip Olmak................... 167

bbb. Ergin Olmak................................................. 167

ccc. Kısıtlı Olmamak............................................ 168

aa. Tam Ehliyetliler..................................................... 168

bb. Sınırlı Ehliyetliler.................................................... 168

cc. Tam Ehliyetsizler................................................... 169

dd. Sınırlı Ehliyetsizler................................................. 170

B. Tüzel Kişiler......................................................................... 170

1.    Tüzel Kişiliğin Başlangıcı................................................. 170

a.  Serbest Kuruluş Sistemi.............................................. 171

b.  Tescil Sistemi............................................................. 171

c.  İzin Sistemi................................................................ 171

2. Tüzel Kişiliğin Sona Ermesi.............................................. 172
3. Tüzel Kişilerin Türleri...................................................... 172

a.  Özel Hukuk Tüzel Kişileri........................................... 172

aa. Kazanç Paylaşma Amacı Güden

Tüzel Kişiler......................................................... 172

bb. Kazanç Paylaşmak Amacı Gütmeyen

Tüzel Kişiler......................................................... 173

b.  Kamu Hukuku Tüzel Kişileri........................................ 173

aa. Kamu İdareleri...................................................... 173

bb. Kamu Kurumlan................................................... 174

BÖLÜM TESTİ....................................................................... 175

ALTINCI BÖLÜM

HAKLARIN KAZANILMASI, KAYBEDİLMESİ VE KORUNMASI

I. HAKKIN KAZANILMASI...................................................... 179

A. Hakkın Aslen Kazanılması..................................................... 179

B. Hakkın Devir Yoluyla Kazanılması......................................... 179

C. Kurma (Tesis) Yolu ile Hakkın Kazanılması........................... 180 II. HAKKIN KAYBEDİLMESİ.................................................... 180

A. Hakkı Sona Erdiren Hukukî Olaylar....................................... 180

1. Ölüm............................................................................... 180
2. Eşyanın Yok Olması........................................................ 181
3. Mücbir Sebep ve Beklenmeyen Durumlar......................... 181
4. Belli Bir Zamanın Geçmesi.............................................. 181

B.  Hakkı Sona Erdiren Hukukî Fiiller.......................................... 182

C.  Hakkı Sona Erdiren Hukukî İşlemler...................................... 182

III.  HAKLARIN KAZANILMASINDA VE
KULLANILMASINDA İYİNİYET.......................................... 182

A.  İyiniyet................................................................................. 182

1. Genel Olarak.................................................................. 182
2. İyiniyetin Unsurları.......................................................... 183

a.  Bilgisizlik veya Yanlış Bilgi.......................................... 183

b.  Bilgisizliğin Mazur Görülebilmesi.................................. 183

3. İyiniyetin İspatı............................................................... 184
4. İyiniyetin Sonuçları.......................................................... 185

B.  Dürüstlük Kuralı................................................................... 185

1. Genel Olarak.................................................................. 185
2. İlkenin Uygulama Alanı................................................... 186
3. Hakkın Kötüye Kullanılması............................................. 186

IV.   HAKLARIN KORUNMASI..................................................... 187

A.  Genel Olarak........................................................................ 187

B.  Hakkın Hak Sahibi Tarafından Korunması.............................. 187

1. Haklı Savunma (Meşru Müdafaa).................................... 187
2. Zorunluluk Hali (Zaruret Hali).......................................... 188
3. Kendi Hakkını Korumak İçin Kuvvet Kullanma................. 189

C.  Hakkın Devlet Eliyle Korunması............................................ 189

1. Talep Hakkı.................................................................... 189
2. Dava Hakkı.................................................................... 190

a.  Dava Çeşitleri............................................................ 190

b.  Davada Görev ve Yetki Kuralları................................ 191

c.  Davaya Karşı Savunma Yollan.................................... 191

d.  Davada İspat............................................................. 192

BÖLÜM TESTİ........................................................................ 195

YEDİNCİ BÖLÜM HUKUKÎ İŞLEMLER

I. GENEL OLARAK.................................................................... 199

II. HUKUKÎ İŞLEM KAVRAMI VE HUKUKÎ İŞLEMİN

UNSURLARI........................................................................... 199

A.  Hukukî İşlem Kavramı................................................................................... 199

B.   Hukukî İşlemin Unsurları...................................................................... 199

1. Kurucu Unsurlar................................................................................ 200
2. Geçerlik Unsurları................................................................................... 200
3. Etkinlik Unsurları.................................................................................... 200

A.  İrade ile Beyan Arasında İstenerek Meydana Getirilen
Uygunsuzluklar......................................................................................... 201

1. Muvazaa................................................................................................ 201
2. Zihnî (Gizli) Kayıt............................................................................. 202
3. Latife Beyanı (Şaka)......................................................................... 202

B.   İrade ile Beyan Arasında İstenmeden Meydana Gelen
Uygunsuzluklar......................................................................................... 202

1. Yanılma (Hata).................................................................................... 203
2. Aldatma (Hile).................................................................................... 203
3. Korkutma (Tehdit -İkrah)............................................................... 203

A.  Genel Olarak.................................................................................................... 204

B.   Tek Taraflı - Çok Taraflı Hukukî İşlemler....................................... 204

1. Tek Taraflı Hukukî İşlemler.......................................................... 204
2. Çok Taraflı Hukukî İşlemler................................................................... 204

C.   Sağlararası - Ölüme Bağlı İşlemler.................................................... 204

1. Sağlararası İşlemler................................................................................. 204
2. Ölüme Bağlı İşlemler........................................................................ 205

D.   İvazlı - İvazsız İşlemler........................................................................... 205

1. İvazlı İşlemler........................................................................................... 205
2. İvazsız İşlemler................................................................................... 205

E.   Sebebe Bağlı - Sebebe Bağlı Olmayan İşlemler........................... 205

1. Sebebe Bağlı İşlemler...................................................................... 205
2. Sebebe Bağlı Olmayan İşlemler................................................... 206

F.   Taahhüt - Tasarruf İşlemleri................................................................ 206

1. Taahhüt İşlemleri (Borçlandırıcı İşlemler) ............................ 206
2. Tasarruf İşlemleri (Kazandırıcı İşlemler).............................................. 206

G.   Özel Hukuk - Kamu Hukuku İşlemleri ve

Kamu Hukuku İşlemlerinin Türleri.................................................... 207

1.   Yasama İşlemleri...................................................................................... 207