Vedat Kitapçılık
Kargo Gönderim Saatleri;
Hafta İçi Saat 16:00 'ya kadar
Cumartesi Saat 11:00 'e kadar
Kartlarına Taksit
Seçeneklerimiz Vardır!
Banka Hesap Bilgilerimiz
Destek
HATTI
0212
240 12 54
240 12 58
Favori
Listenizde
Ürün Yok!
Sepetinizde
Ürün Yok!
Yeni Çıkan Yayınlar:      Mart (135)      Şubat (116)      Ocak (139)      Aralık (134)

Uluslararası Ekonomi Hukuku Açısından Dünya Ticaret Örgütü Gümrük Birliği Ve Türkiye

Uluslararası Ekonomi Hukuku Açısından Dünya Ticaret Örgütü Gümrük Birliği Ve Türkiye



Sayfa Sayısı
:  
384
Kitap Ölçüleri
:  
16x23 cm
Basım Yılı
:  
2010
ISBN NO
:  
9786054259304

2.000,00 TL









ÖNSÖZ






Bu kitap, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Kamu Hukuku Ana-bilim Dalında doktora tezi olarak \"Dünya Ticaret Örgütü\′nün Antlaşmalara Dayalı Milletlerarası Ekonomik Düzendeki Yeri ve Türk Hukukuna Etkisi\" başlığıyla yazılmış ve Prof. Dr. Ferit Hakan Baykal, Prof. Dr. Jale Civelek, Prof. Dr. Rauf Versan, Prof. Dr. Nihal Saban ve Yrd. Doç. Dr. Murat Yörüng\′den oluşan tez jürisi tarafından 10 Temmuz 2008 tarihinde oybirliği ile kabul edilmiştir. Eser yayına hazırlanırken içeriğe ilişkin bir değişiklik yapılmamış ancak okuyucuya yol göstermek amacıyla Dünya Ticaret Örgütü konularında ülkemizde son iki senede yayımlanan diğer eserlere de kaynakçada yer verilmiştir. Ayrıca başvurulan mevzuata ve internet verilerine ilişkin bilgiler gözden geçirilerek güncellenmiştir. Kitabın adı için, tezin orijinal başlığı uzunluğundan dolayı tercih edilmemiş ve içerikle uyumlu olarak kısaltılmıştır.






Bu eserin yazılmasında kıymetli görüşleri ve eserleri ile bana yön gösteren tüm bilim insanlarına sonsuz teşekkürü bir borç biliyorum. Şüphesiz onlar olmadan bu kitabın yazılması şansı da yoktu. Öncelikle, akademik çalışma hayatımın başlangıcından bugüne üzerimde büyük emekleri olan, beni her zaman destekleyen ve takdirlerini esirgemeyen doktora tez danışmanım ve çok değerli hocam Prof. Dr. Ferit Hakan Baykal\′a en içten teşekkürlerimi sunarım. Tez izleme komitesi toplantıları ile ilgili kapısını her çalışımda bana zaman ayıran ve her görüşmeden yeni bir şey öğrenerek ayrılmamı sağlayan saygıdeğer hocam Prof. Dr. Rauf Versan\′a ise doktora tezimin ötesinde bana katkılarından dolayı ayrıca teşekkür ederim.






2008 senesinde Ankara\′da kendisiyle görüştüğümde benden vaktini ve kıymetli önerilerini esirgemeyen Dış Ticaret Müsteşarlığı Anlaşmalar Genel Müdürlüğü Daire Başkanı Ziya Demirdüzen\′e ve bana vakit ayıran diğer Dış Ticaret Müsteşarlığı mensuplarına da şüphesiz teşekkür borçluyum.






Kitabın yayma hazırlanması için beni teşvik eden Uluslararası Hukuk Anabilim Dalı Başkanımız ve değerli hocam Prof. Dr. Selami Kuran başta olmak üzere, huzurlu ve keyifli bir çalışma ortamına sahip olmamı sağlayan dostlarım ve meslektaşlarım Dr. Reşat Volkan Günel\′e, Dr. Derya Aydın Okur\′a ve Dr. Hakkı Hakan Erkiner\′e sevgilerimi ve teşekkürlerimi sunarım.
Sevgili arkadaşım ve değerli akademisyen Muzaffer Şenel\′e ise doktora tezimi yazdığım dönemde, şekil yönünden hazır hale getirmekte uzun saatler süren yardımları ve kıymetli tavsiyeleri için sonsuz teşekkürler ediyorum.





Her zaman maddi ve manevi destekleriyle yanımda olan sevgili aileme, özellikle annem Gülümser Sarıbeyoğlu\′na, babam Günay Sarıbeyoğlu\′na ve biricik kardeşim Av. Güneş Sarıbeyoğlu Demir\′e her zaman bana destek oldukları için buradan da teşekkür ederim.




Bu eserin yayımını gerçekleştiren Türkmen Kitabevi yöneticisi Mustafa Türkmenoğlu\′na ve tüm yayınevi çalışanlarına ve özellikle de Ufuk Çetiner\′e titiz ve özverili çalışmaları için teşekkür ederim.




Tüm gözden geçirmelere rağmen kitapta eksik ve hatalar bulunduğu takdirde sorumluluğu şüphesiz ki bana aittir. Konuya ilgi duyan herkese yararlı olmasını ve keyifli bir okuma sağlamasını dilerim.



Dr. Meltem Sarıbeyoğlu

Ağustos 2010, İstanbul








GİRİŞ






Uluslararası ticaret denildiğinde ilk bakışta bunun uluslararası hukuk içerisinde yeri olduğunu söylemek mümkün değildir. İçeriği itibariyle uluslararası ticaret hukuku (lex mercatoria) doğrudan devletlerarası ilişkileri düzenlemez ve bu sebeple de uluslararası hukukun klasik anlayışına uymaz.1 Nasıl ki bir devletin sınırları içinde her gün kişiler arasında mallar ve hizmetler alınıp satılıyor, sermaye yer değiştiriyor ise iki ayrı devlet sınırları içerisinde bulunan iki kişi arasında bu işlemler yapıldığında buna uluslararası ticaret denir.2 Diğer bir deyişle, bir devletin ülkesi içinde yapılan ticari işlemler ticaret hukukunun konusunu, farklı devletlerin ülkelerinde bulunan kişiler arasında yapılan ticari işlemler ise uluslararası ticaret hukukunun konusunu oluşturur. Diğer yandan, uluslararası ticarete konu olan işlemi yapan iki ayrı özel hukuk kişisi, iki ayrı devlet ekonomisine dâhil oldukları için onların aralarında yaptıkları ticari işlem sadece kendilerinin yararını değil parçası oldukları devlet ekonomilerinin yararını da ilgilendirir.3 Tanımı itibariyle lex mercatoria herhangi bir devletin millî hukukunun bir bölümünü de teşkil etmez, ancak doğrudan devletlerarası ilişkileri düzenlemediğinden klasik uluslararası hukuk nosyonuna da uymaz.4




Bir devletin sınırını aşar şekilde malların alınıp satılması, üreticinin artık kendi ülkesinde üretmeyip kendisi için daha kârlı üretim yapabileceği bir başka devlet ülkesine giderek orada üretim yapması, sermayenin devletler arasında yer değiştirmesi aynı zamanda \"küreselleşme\" olgusunu ifade eder.5 Bu koşullar içinde millî ekonomi de farklı bir görünüme bürünmüştür. Devletlerin ekonomileri kendi sınırları dışında gelişen ve kendi hükümetlerinin belki de hiç payı olmayan faaliyetlere bağlı hale gelmiştir. Sermaye serbestleştikçe, mallar, hizmetler ve bazen de işgücü sınır aşarak hareket ettikçe devletler tek başlarına kendi nüfuslarının refa-hini etkileyen ekonomik güçleri kontrol edemez duruma gelmişlerdir.6 Bu durum devletlerin herhangi bir anlaşmadaki taahhütlerinden değil bütün olarak uluslararası ekonomi sisteminden kaynaklanır.7






En geniş anlamıyla uluslararası ekonomi hukuku, uluslararası hukukun kişileri arasında ekonomik ilişkileri konu alan uluslararası hukuk kuralları bütünüdür.8 Uluslararası ekonomi hukukunu uluslararası hukuktan ayırmak gerçekte uluslararası hukukun konu bütünlüğünü zedelemek anlamına gelecektir çünkü uluslararası hukuk kişileri arasındaki barışçıl ilişkiler büyük ölçüde ekonomik ilişkileri içerir.9 Böylece ilk bakışta uluslararası hukukun konusunu hiç ilgilendirmediği düşünülen lex mercatoria, uluslararası ekonomiyi teşkil etmesi dolayısıyla uluslararası hukukun konularından birini oluşturur.




Nasıl ki Birleşmiş Milletler (BM), II. Dünya Savaşının ardından uluslararası barış ve güvenliği tesis etmek için kurulduysa Dünya Ticaret Örgütü (DTÖ) de Soğuk Savaşın ardından uluslararası ticaret rejimini tesis etmek için kurulmuştur.10 DTÖ, üye sayısı dikkate alındığında uluslararası ticaretin düzenlenmesinde evrenselliği büyük ölçüde gerçekleştirmiştir. Hatta kimilerine göre DTÖ, ilk kez uluslararası hukukun gerçekten var olduğunun kanıtını sunmuştur.11 Çünkü evrensel bir uluslararası örgüt ilk kez olarak uluslararası uyuşmazlıklarda zorunlu yetki sahibidir ve kararların yerine getirilmesini denetlemektedir.12





Serbest ticaret düzeninin altında yatan mantığa göre devletler arasında ticaret
engelleri üretimin verimliliğim engeller. Daha az verimli üretim dünya mal ve
hizmet üretimini azaltır. Ekonomik refah, bireylerin verimli üretebildikleri ürünleri
üretip, kendi üretemedikleri ürünleri ise satın almalarına bağlıdır. Bu nedenle de
verimli üretimi engelleyen politikalar ekonomik refahı düşürür. GATT/DTÖ altın
da yürütülen uluslararası ticaret rejiminin üzerine kurulduğu mantıksal temel
budur. Bu, \"serbest ticaretin\" gerekçesidir. Bu tür bir mantıksal temel elbette mal
ların, hizmetlerin veya sermayenin devletlerarası hareketine konulan engellerin
kaldırılmasını zorlamaktadır.13





Bir devletin faaliyet gösterdiği birçok alan ilk bakışta bütünüyle kendi iç işleyişine ilişkindir ancak diğer devletlerin menfaatleri etkileniyorsa konu, bir uluslara-
rası hukuk sorunu haline gelebilir.14 Gerçekten, BM Antlaşmasının 2\′nci maddesi devletlerin egemen eşitliği, devletlerin egemen eşitliğinin ve siyasi bağımsızlığının korunması ve devletlerin millî yetkilerine müdahale edilmemesi ilkelerini ortaya koymuştur. Buna göre, devletler kendi ülkeleri sınırları içerisinde olanları denetlemek yetkisine sahiptirler, tabii bu yetki de özellikle insan haklan güvenceleri açısından gittikçe daha çok evrensel standartlara tabi olmaktadır. Bir dereceye kadar uluslararası ticaret düzenlemeleri de bu uluslararası yetki - millî yetki modeline uyar. Örneğin bir iç sanayi dalına sağlanan sübvansiyon bir millî ekonomik problemle baş etmek için gayet meşru bir yöntemdir. Ancak sübvansiyondan yararlanan ürün yabancı bir pazara ihraç ediliyorsa veya millî pazar, yabancı ürünlerin de rekabet ettiği bir pazar ise bu sorun, millî bir sorun olarak değerlendirilemez. Diğer bir deyişle, bu takdirde devlet, diğer devletlerin menfaatlerini etkileyen bir faaliyette bulunmuştur ve bu nedenle tamamen millî olan alanın dışına çıkmıştır.15 Ancak ticaret söz konusu olduğunda konunun uluslararasılaşmasının sebebi yukarıdakinden temelde farklıdır. Bu durumda, uluslararası ticaret hukukunun devreye girmesinin sebebi, bir devletin diğer bir devletin menfaatlerine zarar vermiş olması değildir. Bunun sebebi, bu tür faaliyetlerin ekonomik refahı düşürme-sidir. Korunan ekonomik refah, sadece bu tür faaliyetlerden etkilenen devletin ekonomik refahı değil bu faaliyette bulunan devletin de ekonomik refahıdır.16 Bir başka deyişle uluslararası ekonomi düzenidir.




Bu kitapta temel amaç karmaşık uluslararası ekonomi düzeninde Türkiye\′nin bulunduğu konumun hukuksal düzenlemeler karşısında neresi olduğunun tespit edilmesidir. Adeta örümcek ağı gibi ülkenin dış ilişkilerini saran ticaret anlaşmaları ve bunların birbirleriyle olan ilişkileri, aslında tek bir uluslararası ekonomik düzenin yansımasıdır. 1995\′ten bu yana Türkiye, iç hukukunu bu anlaşmalarla uyumlaştırmaya çalışmıştır. DTÖ nezdinde yükümlülüklerini yerine getirmek için her bir anlaşmaya uygun yasa, yönetmelik veya tebliğ çıkartmış, özelleştirmeleri hızlandırmış, yabancı yatırımlara gitgide daha çok açılmıştır. Özellikle de devletin egemenliğinin gittikçe daha fazla sınırlandırıldığı yönünde haklı eleştirilere uğrayan bu faaliyetler çoğunlukla DTÖ\′nün adı bile anılmadan gümrük birliği ile ilişki-lendirilerek tartışılmaktadır. Oysa bir bölgesel ticaret düzenlemesi olarak gümrük birliği, DTÖ sistemi içinde bazı yönlerden bir istisna oluştururken bir yandan da sistemle bütünlük arz eder. Gümrük Birliği uygulaması doğrultusunda tam üyelikperspektifi çerçevesinde Avrupa Birliği (AB) acquis communautaire\′ine uyum amacıyla neredeyse her gün yeni yasal düzenlemeler yapılması veya mevcut yasal düzenlemelerin değiştirilmesi eleştirilerin başlıca odağıdır. Gerçekten, gümrük birliğinden kaynaklanan yükümlülüklerinin dışında Türkiye\′nin uluslararası ticaret düzenindeki yükümlülükleri nelerdir, uygulaması nasıldır, Türk hukukuna nasıl sirayet etmiştir ve etmektedir? Bu sorunun cevabının kimi zaman gümrük birliğinden ayırt edilerek verilmesi zordur çünkü AB de bir DTÖ üyesi olduğundan onun ilişkileri de DTÖ kurallarından bağımsız değildir. Ancak Türkiye -(gümrük birliği çerçevesinde) AB ilişkilerinin de bir bölümünü oluşturduğu daha büyük bir resim vardır. Bu büyük resim, Türkiye-AB gümrük birliği gibi bölgesel ticaret düzenlemelerinin de tabi olduğu uluslararası ticaret hukuku düzeninden oluşur. DTÖ\′nün, karar alma mekanizması dikkate alındığında zayıf olduğu sonucuna varmak yanıltıcıdır. Anlaşmazlıkların Halli Organı (AHO), DTÖ Anlaşmalarından kaynaklanan devletlerarası uyuşmazlıkları bağlayıcı şekilde çözmekte yetkili yargısal bir mekanizma sunarak ordadır.17






Bu kitap birinci bölümde uluslararası ticareti yöneten DTÖ hukuk sisteminin işleyiş şeklini açıklamayı amaçlamıştır. Küreselleşme ve DTÖ\′ye zemin hazırlayan gelişmeler, ekonomik kurumsallaşma, GATT/DTÖ temel ilkelerinin açıklanması ve DTÖ Anlaşmalarının basitleştirilerek sınıflandırılması sistemin nasıl işlediğinin anlaşılması için gereklidir.




İkinci bölümde AHO, tüm işleyiş kural ve usulleriyle ele alınmış ve kendi içtihat hukukunun yardımıyla açıklanmıştır. AHO her ne kadar sadece devletlerarası uyuşmazlıklara bakmakla yetkili de olsa uluslararası sistemin kendisi, sonuçlarını özel hukuk kişileri üzerinde doğurur. AHO\′nun çalışma usullerinin ve uyguladığı kuralların (DTÖ Anlaşmaları) özel hukuk kişilerince çok büyük önemi vardır. Özel hukuk kişilerince sistemin işleyişinin bilinmesi ve takip edilmesi gereklidir. Birinci ve üçüncü bölümlerde yer alan ilgili başlıklar altındaki açıklamalarda bu konu incelenmiştir.




Üçüncü bölümde, Türkiye\′nin bu karmaşık anlaşmalar \"yığını\" içerisinde ilişkileri tasnif edilmiş, tüm bu karmaşık ilişkiler ağını yöneten DTÖ düzenlemelerinin Türk hukukunda yeri ve değeri saptanmıştır. Bu tespitler yapılırken aslen rakamlara dayanan ve başka bilim dallarının alanına giren ekonomik yönden yararlı veya zararlı değerlendirmelerinden özellikle uzak durulmuş, sadece hukuki ilişkilerin nasıl işlediği ele alınmıştır. Türkiye\′nin dış ticaret ilişkilerinin büyük kısmını yöneten gümrük birliği konusu, Türkiye\′nin taraf olduğu diğer bölgesel ticaret düzenlemelerinin ötesinde bir önem taşıdığından kapsamlı şekilde incelenmiştir. Gümrük birliğinin özellikleri ve gümrük birliği düzenlemelerinin Türk hukukunda yeri ve değeri konusu birçok önemli yazar tarafından halihazırda ortaya konul-muştur.18 Burada gümrük birliği ile ilgili olarak bu hususlara, söylenenin tekrarından kaçınmak amacıyla, sadece gerekli olduğu ölçüde değinilmiştir. Gümrük birliği, DTÖ sistemi içinde bir bölgesel ticaret anlaşması olmanın dışında Türkiye\′nin dış ticaret ilişkilerinin köşe taşı halindedir. Ekonomik ilişkiler DTÖ Anlaşmalarıyla yönetiliyor olmakla birlikte gümrük birliği perspektifinde kurulmaktadır. Bu perspektif ekonomik olmanın dışında siyasi bir hedefi belirtir. Türkiye\′nin Dış Ticaret Stateji Belgesinde19 de gümrük birliğine bu siyasi hedefi (AB\′ye üyelik) gerçekleştirme yöntemi olarak bakılmıştır. Diğer yandan karşı görüşte olanlarca gümrük birliğinin bu hedefi gerçekleştirmeyeceği de dile getirilen bir olgudur. Oysa konuyla ilgili bu görüşlerin hiçbiri somut bir incelemeye dayanmamıştır. Bu eksikliği gidermek amacıyla, üçüncü bölümde gümrük birliğinin AB\′ye üyeliği gerçekten sağlayıp sağlayamayacağı sorusuna da bir yanıt aranmıştır. Bu yanıt önemlidir, çünkü üyelik gerçekleşmediği sürece gümrük birliğinin dezavantajlar getirdiği genellikle kabul edilen bir olgudur. Diğer yandan geriye kalan tüm ekonomik ilişkiler de gümrük birliğine uygun olarak şekillendirilmiştir. Yine de gözden kaçırılmaması gereken husus tüm ekonomik ilişkilerin ve gümrük birliğinin de, DTÖ Anlaşmaları tarafından yönetilen uluslararası ticaret sisteminin bir parçası olduğudur. İşte üçüncü bölümün amacı da tam olarak budur: Türkiye\′nin bu karmaşık ilişkiler yığını içindeki konumunun tespit edilmesi. Son olarak da AHO önünde Türkiye\′nin tarafı olduğu uluslararası ekonomik uyuşmazlıklar incelenmiştir.








İÇİNDEKİLER





GİRİŞ





BİRİNCİ BOLUM



KÜRESELLEŞME OLGUSU VE
ULUSLARARASI EKONOMİK DÜZEN İÇERİSİNDE DÜNYA TİCARET ÖRGÜTÜ







I. KÜRESELLEŞME OLGUSU VE ULUSLARARASI HUKUKTA
ANTLAŞMALARA DAYALI EKONOMİK DÜZENİN OLUŞUMU 7
A. KÜRESELLEŞME 7
1. Kavram 7
2. Tarihte Küreselleşme Süreci 11
B. KURUMSALLAŞMA 14
II. DÜNYA TİCARET ÖRGÜTÜ 33
A. TARİHİ GELİŞİM 33
1. Uluslararası Ticaret Kurallarının Erken Gelişimi 33
2. II. Dünya Savaşı ve Bretton Woods Süreci 34
3. GATT\′dan Dünya Ticaret Örgütü\′ne 35
B. DTÖ\′NÜN İŞLEVLERİ VE YAPISI 37
1. Organları ve işlevleri 37
2. Üyelik, Katılma ve Çekilme 38
3. Karar Alma 39
a. Genel Karar Alma 39
b. Yorum 40
c. Vazgeçme (Aykırılık) 40
d. Tadil 41
C. DTÖ KAPSAMINDA DÜZENLENEN KONULAR 41
1. Genel Olarak DTÖ Anlaşmaları 41
2. Anlaşmalarda Düzenlenen Başlıca Konular ve Kavramlar 43
a. Mal Ticareti 43
(1) Tarifeler , 43
(2) Tarım 44
(3) Standartlar ve Güvenlik 45
(a) Sağlık ve Bitki Sağlığı Önlemlerinin Uygulamasına




İlişkin Anlaşma 45
(b) Ticarette Teknik Engeller Anlaşması 46
(4) Anti-Damping, Sübvansiyonlar ve Diğer Koruma Tedbirleri 47
(a) GATT 1994\′ün VI. Maddesinin Uygulanmasına
Dair Anlaşma 47
(b) Sübvansiyonlar ve Telafi Edici Tedbirler Anlaşması 49
(c) Korunma Tedbirleri Anlaşması 51
(5) Tarife Dışı Engeller 53
(a) İthalat Lisansları Anlaşması 53
(b) 1994 GATT\′ın VU\′nci Maddesinin Uygulanmasına
İlişkin Anlaşma 54
(c) Sevk Öncesi İnceleme Anlaşması 54
(d) Menşe Kuralları Anlaşması 55
(e) Ticaretle Bağlantılı Yatırım Tedbirleri Anlaşması 56
(6) Tekstil 56
b. Hizmetler 56
c. Fikri Mülkiyet 57
d. Uyuşmazlık Çözümü 58
e. Ticaret Politikası İzleme 58
f. Çoklu Ticaret Anlaşmaları 59
(1) Sivil Uçak Ticareti 59
(2) Kamu Alımları 60
3. Uruguay Turu Sonrasında Eklenen Konular 60
D. TEMEL İLKELER 61
1. Ticaretin Ayırımcılığa Dayanmaması İlkesi 61
a. En Çok Gözetilen Ulus İlkesi 62
(1) Kavram 62
(2) İstisnalar 65

(a) Genel İstisnalar 65
(b) İzin Klozu .\′ 65
(c) Bölgesel Ticaret Anlaşmaları 66
(d) Sınır Ticareti 67
(e) Kamu Alımları 67
(f) Güvenlik Gerekçesi 67
(g) DTÖ Anlaşmalarının İzin Verdiği Tedbirler 67
(h) Çoklu Anlaşmalar 67
b. Millî Muamele İlkesi 67
(1) Kavram 67
(2) İstisnalar 72

(a) GATT Madde XX 72
(b) Kamu Alımları 72


2. Ticaretin Serbestliği İlkesi 73
3. Öngörülebilirlik İlkesi 73
4. Rekabetin Geliştirilmesi İlkesi 74
E. DTÖ HUKUKUNUN ÖZEL HUKUK KİŞİLERİNE ETKİSİ 74
1. Amerika Birleşik Devletleri 75
2. Avrupa Birliği 78








İKİNCİ BOLUM

DTÖ ANLAŞMAZLIKLARIN HALLİ ORGANI



I. GENEL OLARAK 81
A. DTÖ ANLAŞMAZLIKLARIN HALLİ SİSTEMİNİN TARİHİ GELİŞİMİ 82
B. AHO\′NUN BAŞLICA İŞLEVLERİ 85
1. Çok Taraflı Ticaret Sisteminin Güvenirliğini Sağlamak 85
2. DTÖ Üyelerinin Hak ve Yükümlülüklerini Güvence Altına Almak 85
3. DTÖ Üyelerinin Hak ve Yükümlülüklerini Yorum Yoluyla
Açıklığa Kavuşturmak 86
4. Karşılıklı Çözüm Yolu Olmak 89
5. Uyuşmazlıkların İvedi Çözümünü Sağlamak 90
6. Tek Taraflı İşlemleri Engellemek 91
7. Münhasır ve Zorunlu Yargı Yetkisi Bulunmak 92
a. Münhasır Yargı Yetkisi 92
b. Zorunlu Yargı Yetkisi 92
II. AHO ÖNÜNDE TARAF SIFATI 92
III.AHO ÖNÜNDE UYGULANAN KURALLAR 93
IV. ANLAŞMAZLIKLARIN HALLİ USULÜNDE YER ALAN DTÖ
ORGANLARI 95
A. Anlaşmazlıkların Halli Organı 95
1. İşlevleri ve Yapısı 95
2. Karar Alma 96
3. Başkanın Rolü 97
B. GENEL MÜDÜRLÜK VE DTÖ SEKRETERYASI 98
C. PANELLER 99
1. İşlevleri ve Oluşumu 99
2. idari ve Hukuki Yardımcıları 100
D. TEMYİZ ORGANI 100
1. Görevleri 100
2. Temyiz Organının Oluşumu ve Yapısı 101
3. Temyiz Organı Sekreteryası : 102
E. TAHKİM 102
F. UZMANLAR 102
V. YÜRÜRLÜK KURALLARI 104



VI. AHO ÖNÜNE GETİRİLEBİLECEK UYUŞMAZLIKLAR 104
A. ÇOK TARAFLI TİCARET ANLAŞMALARI VE AHMM\′DE
YER ALAN HÜKÜMLER 104
B. ŞİKÂYET TİPLERİ VE GATT 1994\′E GÖRE İLERİ SÜRÜLMESİ
GEREKEN İDDİALAR 105
1. İhlal Şikâyeti 107
2. İhlal Bulunmazken Şikâyet 109
3. Durum Şikâyeti 111
C. DİĞER ÇOK TARAFLI MAL TİCARETİ ANLAŞMALARINDAN
KAYNAKLANAN UYUŞMAZLIK TİPLERİ 112
D. GATS\′DA UYUŞMAZLIK TİPLERİ 112
E. TRIPS ANLAŞMASINDA UYUŞMAZLIK TİPLERİ 113
- F. DİĞER UYUŞMAZLIKLAR 114
VII. PANELLERİN VE TEMYİZ ORGANININ YARGI YETKİSİ 114
VIII. DTÖ UYUŞMAZLIK ÇÖZME SÜRECİNİN AŞAMALARI 118
A. İSTİŞARELER 119
1. İstişarelerin Amacı ., 119
2. İstişare Talebinde Bulunmanın Koşullan 120
3. Anlaşmazlıkların Halli Sistemine Başvurmanın Verimli Görülmesi 121
4. İstişare Usulü 121
5. İstişarelerde Üçüncü Taraflar 122
B. PANEL AŞAMASI. 123
1. Panelin Oluşturulması 123
2. Panel Karşısında Üçüncü Taraflar 125
3. Panelin Oluşumu (Kompozisyonu/Teşkili) 125
4. Kompozisyona ilişkin Özel Kurallar 127
5. Çoklu Şikâyetçiler 127
6. Çoklu Şikâyetçiler Durumunda Panelin Oluşturulması ve
Kompozisyonu 128
7. Panelin Çalışma Usulü 129
a. Yazılı Sunuşlar ve Duruşmalar 129
b. Panel Müzakereleri ve Panel Raporunun Hazırlanması 132
c. Bulgular, Sonuçlar ve Uygulama Üzerine Görüş ve Tavsiyeler 133
d. Ara Değerlendirme (Geçici Rapor) 134
e. Nihai Raporun Çıkartılması ve Dağıtılması 135
f. Süreler, Zaman Cetveli ve Erteleme 135
g. Panel Raporlarının Kabulü , 137
C. TEMYİZ İNCELEMESİ 139
1. Temyiz İncelemesinin Kuralları 139
2. Temyiz Başvurusunda Süre 140
3. Temyiz Hakkı 140



4. Temyiz Sürecinde Üçüncü Katılımcılar 141
5. Temyiz Başvurusunun Konusu 143
6. Temyiz Dilekçesi 144
7. Temyiz Organı Dairelerinin Kompozisyonu 146
8. Temyiz İncelemesi Usulü 146
9. Temyiz Organı Müzakereleri ve Temyiz Organı
Raporunun Hazırlanması 147
10. Temyiz Organının Görevi ve Hukuki İncelemenin Tamamlanması 148
11. Temyiz Organının Sonuçlan ve Tavsiyeleri 149
12. Temyiz Talebinin Geri Alınması 150
13. Temyiz İncelemesinin Tamamlanmasında Süre 151
D. AHO\′NUN RAPORLARI KABUL ETMESİ 151
E. UYGULAMA AŞAMASI 152
1. Tavsiyelerin ve Kararların Uygulanması 152
a. \"Kaybeden\" Tarafın AHO Tavsiyelerini ve Kararlarını Uygulaması. 152
b. Uygulama Niyeti 153
c. Uygulama Süresi 153
d. Diğer Süreler 155
e. AHO\′nun Denetim Yetkisi 156
f. AHMM Madde 21/5 Altında Tavsiye ve Kararlara
Uyulmasının Denetimi 156
2. Tavsiye ve Kararların Uygulanmaması 157
a. Tazminat 157
b. \"Kazanan\" Tarafın Alacağı Karşı Önlemler
(Yükümlülüklerin Askıya Alınması) 158
(1) Önkoşullar ve Amaçlar 158
(2) Yükümlülüklerin Askıya Alınmasına Uygulanan Kurallar 161
(3) Yetkilendirme ve Tahkim 163
(4) Karşı Önlemlerle ilgili Özel Kurallar (Sübvansiyonlar ve
Telafi Edici Tedbirler Anlaşması) 164
c. Yanşan Hükümler (AHMM Madde 21/5 ve 22/2) 165
d. Nihai Uygulamaya Kadar Denetim 166
3. İhlal Bulunmazken Şikâyet ve Durum Şikâyetlerine
Uygulanan Özel Usuller 166
a. İhlal Bulunmazken Şikâyetler 166
b. Durum Şikâyetleri 166
IX. PANEL VE TEMYİZ ORGANININ RAPORLARI İLE AHO\′NUN
TAVSİYE VE KARARLARININ HUKUKİ SONUÇLARI 167
A. BELİRLİ BİR UYUŞMAZLIK BAĞLAMINDA SONUÇLARI 167
1. AHO\′nun Tavsiye ve Kararları 167
2. \"Bölgesel veya Yerel İhlal\" Durumunda Yükümlülükler 169



B. DİĞER UYUŞMAZLIKLARDA KABUL EDİLEN VE KABUL
EDİLMEYEN RAPORLARIN HUKUKİ STATÜSÜ 170
X. PANEL VE TEMYİZ ORGANINA BAŞVURMAKSIZIN
UYUŞMAZLIK ÇÖZÜMÜ 170
A. TARAFLARIN KARŞILIKLI ANLAŞTIĞI ÇÖZÜMLER 171
1. İki Taraflı İstişareler veya Sonrası 171
2. Arabuluculuk, Uzlaştırma, İyi Mesai (İyi Niyet Diplomasisi) 175
B. AHMM MADDE 25 UYARINCA TAHKİM 174
XI. UYUŞMAZLIK ÇÖZME SÜRECİNE KATILMA 175
A. TARAFLAR, ÜÇÜNCÜ TARAFLAR VE GİZLİLİK İLKESİ 175
B. HUKUKİ TEMSİL 175
C. AMİCUS CURİAE SUNUŞLAR 176
1. Panel Safhasında Amicus Curiae Sunuşlar 176
2. Temyiz Safhasinda Amicus Curiae Sunuşlar 176
XII. ANLAŞMAZLIKLARIN HALLİ SİSTEMİNDE GELİŞMEKTE OLAN
ÜLKELER İLE EN AZ GELİŞMİŞ ÜLKELERİN DURUMU 178
A. ANLAŞMAZLIKLARIN HALLİ SİSTEMİNDE GELİŞMEKTE
OLAN ÜYE ÜLKELER 179
1. Özel ve Farklı Muamele 181
a. İstişareler Aşamasında Özel ve Farklı Muamele 181
b. Panel Aşamasında Özel ve Farklı Muamele 181
c. Uygulama Aşamasında Özel ve Farklı Muamele 182
2. Hızlandırılmış Usul 182
B. ANLAŞMAZLIKLARIN HALLİ SİSTEMİNDE EN AZ GELİŞMİŞ
ÜYE ÜLKELER 183
1. Hukuki Yardım 184
2. Hukuki Temsil 184
a. Özel Temsilci Tarafından Temsil Edilme 184
b. DTÖ Hukuku Danışma Merkezi Tarafından Temsil Edilme 184
XIII. DTÖ UYUŞMAZLIK ÇÖZME USULÜNDEN KAYNAKLANAN
HUKUKİ SORUNLAR 186
A. DAVACI SIFATI 186
B. İDDİALAR VE SAVLAR 186
C. MUHATABIN İSTİSNALARI İLERİ SÜRME ZORUNLULUĞU 187
D. USUL EKONOMİSİ 187
E. DEĞERLENDİRME STANDARTI 188
F. İSPAT YÜKÜ 189
G. PANELLERİN BİLGİ İSTEME HAKKI 190


UÇÜNCU BÖLÜM


DTÖ, BÖLGESEL TİCARET ANLAŞMALARI VE TÜRK HUKUKU






I. GENEL OLARAK DTÖ SİSTEMİ İÇİNDE BÖLGESEL TİCARET
ANLAŞMALARI 191
A. BÖLGESEL TİCARET ANLAŞMASI TİPLERİ 193
1. Serbest Ticaret Alanı 194
2. Gümrük Birliği 195
B. BÖLGESEL TİCARET ANLAŞMALARININ GATT/DTÖ
SİSTEMİNE UYGUNLUĞU 196
1. GATT/DTÖ Sistemi İçinde Bölgesel Ticaret Anlaşmalarının Yeri 196
2. Bölgesel Ticaret Anlaşmalarının GATT Sisteminde Arzu Edilirliği 198
3. Bölgesel Ticaret Anlaşmalarının DTÖ\′ye Bildirilmesi 203
a. Bildirim Yükümlülüğü 203
b. Bildirim Zamanı , 203
c. Bölgesel Ticaret Anlaşmalarının İncelenmesi 205
(1) GATT Çalışma Grupları 205
(2) DTÖ Bölgesel Ticaret Anlaşmaları Komitesi 206
d. Bölgesel Ticaret Anlaşmalarının Taraflarının Yükümlülükleri 208
II. BÖLGESEL TİCARET ANLAŞMALARI VE TÜRKİYE 209
A. GÜMRÜK BİRLİĞİ 209
1. Tarihte Gümrük Birlikleri 210
2. AT Gümrük Birliği 218
3. Türkiye-AB Gümrük Birliği 224
B. DİĞER BÖLGESEL TİCARET ANLAŞMALARI 235
III. DTÖ VE TÜRKİYE 237
A. DTÖ ANLAŞMALARI VE TÜRK HUKUKU 237
1. Genel Olarak Uluslararası Antlaşmaların Türk Hukukundaki
Yeri ve Değeri 238
2. DTÖ Anlaşmalarının Türk Hukukundaki Yeri ve Değeri 243
3. DTÖ Anlaşmalarının Özel Hukuk Kişilerine Etkisi 249
B. DTÖ\′DE TÜRKİYE\′NİN TARAF OLDUĞU ULUSLARARASI
UYUŞMAZLIKLAR 253
1. Türkiye\′nin DTÖ\′de Gümrük Birliği ile İlişkili Olarak Taraf
Olduğu Uluslararası Uyuşmazlıklar 253
a) Hindistan/Türkiye - Tekstil ve Giyim Ürünleri İthalatına
Getirilen Kısıtlamalar .......253
(1) Şikâyet Konusu Olay 253
(2) Panel Raporu 255
(3) Temyiz Organı Raporu 258
(4) AHO Aşaması 261



2. Hong Kong, Çin/Türkiye - Tekstil ve Giyim Ürünleri İthalatına
Getirilen Kısıtlamalar 261
3. Tayland/Türkiye - Tekstil ve Giyim Ürünleri İthalatına Getirilen
Kısıtlamalar 261
B. TÜRKİYE\′NİN DTÖ SİSTEMİNDE TARAF OLDUĞU DİĞER
ULUSLARARASI UYUŞMAZLIKLAR 262
1. Türkiye\′nin Şikâyetçi Olduğu Uluslararası Uyuşmazlıklar 262
a. Türkiye/Mısır - Türkiye\′den İnşaat Demiri İthalatına
Uygulanan Anti-Damping Tedbirleri 262
(1) Şikâyet Konusu Olay 262
(2) Panel Raporu 263
(3) AHO Aşaması 264
b. Türkiye/Güney Afrika - Türkiye\′den İthal Edilen Battaniyelere
Kesin Anti-Damping Tedbiri 264
2. Türkiye\′nin Şikâyet Edildiği Uluslararası Uyuşmazlıklar 265
a. ABD/Türkiye - Yabancı Film Gelirlerinin Vergilendirilmesi 265
b. Brezilya/Türkiye - Çelik ve Demir Boru Ekleme Parçaları
Üzerindeki Anti-Damping Vergisi 265
c. Ekvator/Türkiye - Taze Meyve İthal Usulleri 266
d. Macaristan/Türkiye - Macaristan\′dan Evcil Hayvan Yemine
İthal Yasağı ..266
e. ABD/Türkiye - Pirinç İthalatını Etkileyen Tedbirler 267
(1) Şikâyet Konusu Olay 267
(2) Panel Raporu 268
(3) AHO Aşaması 270
SONUÇ 271
Ekler 279
EK 1: Türkiye\′nin Üçüncü Taraf Sıfatıyla Katıldığı Uyuşmazlıklar 279
EK 2: DTÖ Anlaşmazlıkların Halli Belgelerinin WT/DS Kodlarının Okunması... 283
EK 3: DTÖ Üyeleri ve Gözlemcileri 284
EK 4: Dünya Ticaret Örgütü Kuruluş Anlaşması ve Anlaşmazlıkların Halli
Kural ve Yöntemleri Hakkındaki Mutabakat Metni - Türkçe Metinler 289
EK: 5 Dünya Ticaret Örgütü Kuruluş Anlaşması ve Anlaşmazlıkların Halli
Kural ve Yöntemleri Hakkındaki Mutabakat Metni - İngilizce Metinler ... 328

Kaynakça 367