Kargo Gönderim Saatleri;
Kartlarına Taksit
Yeni Üyelik
Üye Girişi
Uluslararası Deniz Ticareti Taşımacılığı Ve Türkiye Ekonomisindeki Yeri ( 1923 - 1980 )
Uluslararası Deniz Ticareti Taşımacılığı Ve Türkiye Ekonomisindeki Yeri ( 1923 - 1980 )
Hüseyin TOPUZ
Sayfa Sayısı
:
276
Kitap Ölçüleri
:
16x23 cm
Basım Yılı
:
2010
ISBN NO
:
9786053772071
274,00
TL TOPUZ HÜSEYİN : Burdur/Bucaklı olan yazar 1967 yılında Diyarbakır′da doğdu. İlk ve orta öğrenimini Eskişehir Cumhuriyet lisesinde tamamladıktan sonra Atatürk Üniversitesi İİBF İktisat bölümünü bitirdi. Askerlik görevini Asteğmen olarak İzmir/E. Foça Amfibi Deniz Komando Tugayın da tamamladıktan sonra Süleyman Demirel Üniversitesi İİBF′de Arş. Gör. olarak akademik hayatına başladı. Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İktisat Bölümünde "Göller Bölgesinin Kalkınmasında Mermercilik Sektörü ve Sorunları" konulu tez çalışmasını tamamlayarak yüksek lisans derecesini aldı. İstanbul Üniversitesi İktisat Bölümü İktisat Tarihi ABD′de Araştırma Görevlisi olarak çalıştı. İstanbul Üniversitesi İktisat Bölümü İktisat Tarihi ABD′de Doktorasını tamamladı. Doktora sonrası Süleyman Demirel Üniversitesi İİBF İktisat bölümüne atandı. Yurt içinde ve yurt dışında yayınlanmış makaleleri bulunan yazar evli ve bir çocuk babasıdır. öNSöZ Ülke ekonomisinin kalkınmasında önemli bir fonksiyonu olan Uluslararası deniz ticari taşımacılığında doğru hedefleri seçebilmenin ve isabetli kararlar verebilmenin, önceden yapılmış araştırma sonuçlarının değerlendirilmesi ve mevcut bilgi birikiminin kullanılması ile mümkündür. Ülkemiz ekonomisinin geliştirilmesi için uluslararası deniz ticareti gibi önemli bir döviz kazandıran imkânlarından yararlanmak ve bu yolda milli bir politika tespit etmek zorundayız. Eserde temel bir araştırma sorusuna cevap vermek ve elde edilen cevap neticesinde Türkiye ekonomisinin uluslararası deniz ticari taşımacılığına, bugün ve geleceğe yönelik olarak ekonomik politik öneriler getirebilmek için kaleme alınmıştır. Temel problem Türkiye Cumhuriyetinin kuruluşundan bugüne, uluslararası deniz ticari taşımacılığının tarihsel gelişim süreci içinde, gelişmesinin önündeki en büyük engellerin ne olduğudur. Aynı zamanda paralel bir başka araştırma sorusu da bu sektörün Türkiye′nin millî geliri içindeki rolünün hangi düzeyde ve boyutta oluştuğudur. Bu temel sorulara cevap aranırken dünyadaki uluslararası ticari taşımacılıkta söz sahibi olan bazı yabancı ülkeler yanında Türkiye′nin konumunun ne olduğu sorusuna da cevap aramaya çalışılmıştır. Çalışmamız için gerekli olan araştırma da karşılaştığımız en önemli soran her yıl için sabit fiyatlarla safı deniz ticaret hacimlerine ulaşmaktı. Bunun için son derece meşakkatli bir yol izlenmiştir. Öncelikle Cari fiyatlarla safı ithalat ve ihracat rakamlarına ulaşmak gerekiyordu. Bu rakamlara ulaşmak için ise fiili ithalat ve fiili ihracat rakamlarından, her yılın kara hudutlarımız itibarıyla yapılan sınır taşımalarımız çıkartılarak ulaşılabilecekti. Bu amaçla TUİK arşivleri düzenli olarak taranmıştır. Ancak seneler itibarıyla tutulan istatistik yıllıkların da özellikle 1924-1934 arasında ki istatistik yıllıkları manyetik ortama aktarılacağı gerekçesiyle ulaşılamamıştır. Kara Hudutlarımız itibarıyla yapılan sınır taşıma değerlerini elde etmek için TUİK Ankara ve İstanbul Bölge temsilciliğinin arşivlerinden, Ankara da Merkez Bankası ve Merkez Kütüphanesinden, İstanbul Üniversitesi İktisat Kütüphanesi ve İstanbul Ticaret Odası Kütüphanelerinden, çalışmamız için gerekli olan veriler seri olarak tamamlanabilmiştir. Ayrıca Türkiye′nin ihracat ve ithalatının hangi oranlarda Türk ve yabancı gemilerle yapıldığı hakkında TUİK ^vetomda bilgi mevcut değildir. Ancak bu yayınlarda mevcut uluslararası deniz istatistiklerini Türk ve yabancı gemilerle yüklenen ve boşaltılan eşya tonajı istatistiklerinden yararlanılmıştır. Araştırmalarımız da limanlarımızda gerçekleşen, 1950-1980 ara- sında ki yıllar için hesaplanan, boşaltılan ve yüklenen mal miktarlarının Türk ve yabancı bayraklı gemiler arasındaki dağılımı ile 1963-1972 Yılları′na yönelik değişik kaynaklardan hesaplanan dağılım arasında birkaç yıl hariç çok fazla bir değişiklik olmadığı gözlemlenmiştir. 1923-1949 yılları arasındaki Türkiye′nin deniz yoluyla yaptığı ithalat ve ihracat taşımalarının, Türk ve yabancı bayraklı gemiler arasındaki dağılım yüzdeleri Dİ-E yayınlarında tutulmadığı için bu yıllar için en yakın olan son dört yılın ortalaması alınmıştır. Çalışmamızda maddi ve manevi olarak desteği bulunanların teker teker zikredilmesi bizim için akademik bir borçtur. Her şeyden önce genç yaşta aramızdan ayrılan ama her anımda yüreğimde hissettiğim babam merhum Hv.Ast.sb. Ahmet Topuz′ıı minnet ve şükranla anarak çalışmamı onun aziz hatırasına atfediyorum. Yürütülen Çalışmamın her aşamasında benimle tüm zahmetleri paylaşan sevgili eşim Öğr. Gör. Meltem Topuz ve biricik canım kızım Egenaz′a duyduğum sevgi kelimelerin ötesindedir. Yine bilimsel çalışmalarım sırasında, en zor dönemlerimde beni maddi ve manevi olarak destekleyen kardeşim Hakan Topuz, Annem Gülser Topuz, Ablam Gülnur Uysal ile hukuki danışmanlığımı yapan, zor günlerimin vefalı eniştesi, Av. Süleyman Uysal′in destekleri hiçbir zaman göz ardı edilmeyecek derecededir. Bilim yolunda ilerlerken en karamsar zamanlarımda beni motive eden ve bugünkü bilgi birikimi ve bilim insanı olgunluğuna ulaşmamda şüphesiz birçok hocamın da etkisi bulunmaktadır. Çalışmanın hazırlanması esnasında beni motive ederek çalışma ortamımın ve çalışma psikolojimin dinamik kalmasında rol oynayan, konunun tespit edilmesi, Planlanması ve değerlendirilmesi aşamalarında düşünceleri ile destek veren ve programı serbestçe oluşturmamı sağlayan sayın hocam Prof.Dr. Tevfik Güran′a sonsuz teşekkürü bir borç bilirim. Metnin Akademik ve bilimsel olarak incelenmesinde benimle aynı çabayı gösteren Prof.Dr. Hüseyin Özdeğer, Prof. Dr.Ahmet Tabakoğlu. Prof.Dr. Ahmet Kal′a Prof.Dr. Coşkun Çakır ve Prof.Dr. A.Mesud Küçükkalay hocalarımın engin bilgilerine ve şahısların′a hürmetim sonsuzdur. Metnin yazım hatalarının düzeltilmesinde, tabloların ve grafiklerin bilgisayar ortamında dizayn edilmesinde ise Yrd. Doç.Dr. Ş.Kamil Akar, Yrd. Doç.Dr. Ercüment Balcı. Arş.Gör. Yakııp Akkuş. Arş.Gör. Kadir Yıldırım ve Arş.Gör. Sevinç Yaraşır′ın büyük katkıları vardır. Nihayet bu çalışmanın kitaplaşmasını sağlayan Beta Yayınları yönetim kurulu başkanı Sayın Seyhan Satar ve ekibine sonsuz teşekkürlerimi sunarım. Modem dönemlere gelindiğinde uluslararası deniz ticari taşımacılığı ülkelerin millî gelirlerini yaratan sektörler içinde önemli bir yer işgal etmeye başlamıştır. Araştırmanın gelecekte bu konuda yapılacak olan çalışmalara temel oluşturması ve çok daha kapsamlı bilimsel araştırmalara bir ölçüde de olsa yol göstermesi başlıca dileğimizdir. İstanbul/Beyazıt Ocak 2010 GİRİŞ Denizler, insanlık tarihi kadar eski bir mekân olarak insanoğlunun ekonomik ve sosyal ilişkilerinin üzerinden yürütüldüğü alanlardır. İnsanoğlu denizlere, mitolojik bakış açısından reel alana uzanan bir önem atfede gelmiştir. Bilinen tarihin ilk dönemlerinde bir sır niteliğini koruyan denizler ve okyanuslar, ilerleyen dönemlerde insanlığın kendisine gerekli olan pek çok ürünü sunan ve aynı zamanda değişik bölge, kabile ve ulusların birbirleri ile ilişki kurabilmelerinin gizemli mekânları olagelmiştir. Ortaçağ gibi çok geç dönemlerde bile mitolojilerde denizlerin kazandaki bir su gibi kaynadığı ve içinde büyük canavarların yaşadığı şeklinde dilden dile dolaşan mitolojiler eksik olmamıştır. Ancak bütün bunlara rağmen insanlar bu gizemli alandan faydalanma ve onu kendi yaşamlarını kolaylaştıracak bir unsura dönüştürme bağlamında etkinliklerini hiç yitirme -mişlerdir. Denizlerin insanlık tarihindeki getirilen çok olmakla birlikte bu geti-riler üç ana başlık altında gruplanabilir. Bunlardan ilki bizzat denizlerin gıda başta olmak üzere insanlara sunduğu tüketim maddeleridir. İkincisi, denizler aracılığı ile insanların yapa geldikleri keşif ve diğer bölgelerle ilişki kurma faaliyetleridir. Üçüncü ve en önemlisi ise, bir tür geniş sınır bölgesi olarak kabul edilebilecek olan denizlerin, ulusların birbirleri ile siyasi ve ekonomik ilişkiler kurmalarına imkân sağlamasıdır. Roma döneminde, hatta daha eskilerde, Antik Yunan döneminde bile o dönemlerin ticari ve ekonomik hacmine uygun olarak insanlar, denizleri ticaret yapmak ve kendilerinde bulunmayan malları başka bölgelerden getimıek için kullanmışlardır. Özellikle Roma döneminde zirveye çıkan bu faaliyetler modern uluslararası deniz ticari taşımacılığının ilk nüveleri olarak değerlendirilmektedir. Nitekim büyük Roma İmparatorluğumda Mısır, Kuzey Afrika, Hindistan ve Afrika içlerinden sahillere taşman çeşitli mallar Roma′nm ihtiyaçlarının karşılanması amacıyla denizyoluyla İtalya Yarımadasına taşınmıştır. Tarihçi H. Heaton her yıl hububat yüklü 5.000 geminin Tiber Nehri′nden girerek mallarını Ro-ma′ya indirdiğini belirtmektedir. O dönemin gemi taşıma kapasiteleri her ne kadar az olsa da bu rakam küçümsenecek bir rakam değildir. Aynı yoğunluk yalnızca Roma′da değil, Hint Okyanusu nda da cereyan eden ve Muson rüzgârları kullanılarak yapılan ticarette de kendini göstermektedir. Nitekim Hicazlı tüccarlar, profesyonel olarak dünyanın diğer bölgelerinden elde ettikleri malları Hin- distan′a taşımıştır. Hintli tüccarlar yaklaşık 1600′lü yıllara kadar tekelini ellerinde tuttukları mallan dünyanın diğer bölgelerine taşımışlardır. Avrupalı iktisat tarihçilerinin göz ardı etmelerine rağmen, bugün birçok araştırmacı. Avrupa′nın Ortaçağı idrak ettiği bir dönemde söz konusu bölgede nasıl olup da etkin bir ticareti yürüttüklerini ve bunun için gerekli olan organizasyonları kurduklarını araştırmaktadırlar. Karayolu ticaretinin maliyetli, altyapısının ilkel düzeyde ve güvenlik unsurlarının yok denecek kadar az olduğu dönemlerde denizlere verilen bu öneme akıl yatmaktadır. Denizler üzerinden yapılan ticaretin gelişimi tarihin hemen her döneminde deniz taşımacılığı ile el ele yürümüştür. Ticaretin yapılabilmesinin ilk koşulu, hatta en önemli koşulu ticarete konu olan malların taşındıkları mekânlar ve taşındıkları araçlarla olan ilişkisinin gücüne bağlıdır. Ancak bu karşılıklı etkileşimde döngüsel bir ilişki değil aksine tek taraflı bir belirleyicilik ilişkisi bulunmaktadır. Ticaretin hacmindeki artışa bağlı olarak ticaretin yapıldığı yerler ve taşıma araçları da geliştirilmek, çeşitlendirilmek ve verimlilik bağlamında yeniden tasarlanmak zorunda kalınmıştır. Ticaret hacminin artışının nedenleri burada incelenmesine gerek olmayacak derecede çok ve çeşitlidir. Nedeni her ne olursa olsun, artan ticaretin taşımacılıkta ve ticari mekânlarda gelişme ve yenilikleri te-tiklemesi kaçınılmaz olmuştur. Ortaçağlarda gemilerle ticaretin yapılabilmesi için tüccarın elde etmeyi umduğu gerekli kâr payının, taşıma maliyetlerinden dolayı, taşınan malların değerlerine yakın, hatta zaman zaman ondan daha fazla bir miktara ulaşması ticaretin yapılmasının önündeki en büyük engeli oluşturmuştur. Bu nedenle, bu alandaki karlılığı artırabilmek için deniz araçlarının verimliliklerinin artırılması ve taşıma maliyetlerinin hızla düşürülmesi yoluna gidilmiştir. Düşen maliyetler, artan ticaret hacmine paralel olarak tüccarların karlarını artırmış ve ticaretin yapılabilme gerekçesini güçlendirmiştir. Taşıma teknolojisinde gösterilen bu gelişmelere paralel olarak ilerleyen dönemlerde, yalnızca taşımacılık işleminin, kendi başına bir ekonomik getiriye neden olduğunun görülmesi ile birlikte uluslararası deniz ticari taşımacılığı ayrı bir sektör olarak örgütlenmeye başlamıştır. Nitekim ülkelerin bir yandan kendi dış ticaretlerine konu olan mallan gemileriyle taşımaları kendi ülke ekonomilerine bir katkı sağlarken, yalnızca aracı olarak faaliyet gösteren taşımacılık yapan şirketlerin de ülkelerine önemli oranda getiri kazandırdıklarının farkına varılmıştır. Modem dönemlere gelindiğinde uluslararası deniz ticari taşımacılığı ülkelerin millî gelirlerini yaratan sektörler içinde önemli bir yer işgal etmeye başlamıştır. Türk tarihine bakıldığı zaman, istisnalar dışarıda tutulmakla birlikte, neredeyse hiçbir dönemde deniz ticari taşımacılığının, diğer ülkelere göre etkin bir sektör olarak yer almadığını gözlemlemek mümkündür. Selçuklu döneminde zaten gelişme fırsatı bulamayan denizcilik, Osmanlı döneminde ise daha çok ordu- nun deniz gücüne önem verilmesi ve Osmanlının izlediği ekonomik politikalar nedeniyle pek fazla başarılı olamamıştır. Dış ticarette özellikle ithalat ile ilgile-nilmesi ve ihracata pek fazla yönelinmemesine ek olarak, eyalet ve sancak sistemi ile bölünmüş ve iç gümrüklerle desteklenmiş, küçük birimlere dayanan bir yapılanmanın benimsenmesi bu gelişmenin yeterince hızlı olamamasının en önemli nedenlerinden birisidir. Bu nedenle Osmanlı′nın en büyük limanlarından olan İzmir ve İstanbul gibi limanların ticaret kayıtlarına bakıldığında, buradaki ticaretin özellikle. İngiliz, Fransız, Avusturya, Rus, Venedik ve Rum gemiciler tarafından yapıldığı görülmektedir. Osmanlı ekonomisinin genel trendi ile paralellik gösteren uluslararası deniz ticari taşımacılığı yenileşme dönemlerinde bile, arzulanan yenilikleri izleyememiş, ülke ekonomisine yeterince katkı sağlayamamıştır. Artık bugün itibariyle çok iyi bilinmektedir ki, uluslararası deniz ticari taşımacılığı ülkelerin millî gelirlerine çok önemli katkılar sağlayabilecek bir sektör konumundadır. Osmanlı sonrası dönem söz konusu olduğunda Cumhuriyet döneminde de uluslararası deniz ticari taşımacılığının istenilen düzeye geldiğini söylemek son derece zordur. Hemen hemen bütün hükümetler ve kalkınma planları bu konuda gerekli atılımı yapma vaadinde bulunmuşlar; ancak hukuki, orga-nizasyonel, yapısal ve teknolojik nedenlerden doğan eksiklikler nedeniyle başarılı bir gelişme dönemi yaşanamamıştır. Kitabımız temel bir araştırma sorusuna cevap vermek ve elde edilen cevap neticesinde (Türkiye ekonomisinin) uluslararası deniz ticari taşımacılığına bugün ve geleceğe yönelik olarak ekonomik politik öneriler getirebilmek için kaleme alınmıştır. Temel problem Türkiye Cumhuriyetinin kuruluşundan bugüne uluslararası deniz ticari taşımacılığının tarihsel gelişim süreci içinde, gelişmesinin önündeki en büyük engellerin ne olduğudur. Aynı zamanda paralel bir başka araştırma sorusu da bu sektörün Türkiye′nin millî geliri içindeki rolünün hangi düzeyde ve boyutta oluştuğudur. Bu temel sorulara cevap aranırken dünyadaki uluslararası ticari taşımacılıkta söz sahibi olan bazı yabancı ülkeler yanında Türkiye′nin konumunun ne olduğu sorusuna da cevap aramaya çalışılacaktır. Bu temel sorulara bağlı olarak çalışmanın çeşitli amaçları bulunmaktadır. Eserin temel amacı Cumhuriyet dönemi uluslararası deniz ticari taşımacılığının tarihsel gelişim sürecini ortaya koyarak, bu süreç içinde, sektörün karşılaştığı temel problemleri ve dezavantajları saptamak ve buna ek olarak söz konusu sektörün Türkiye ekonomisindeki rolünü açığa çıkararak analiz etmektir. Bunun için sektörün Cumhuriyet dönemindeki artı ve eksileri değerlendirilerek Türkiye ekonomisindeki ağırlığı bulunmuştur. Tarihsel ve rakamsal incelemeler sonucunda elde edilen sonuçlara bağlı olarak bugün ve gelecek için çözüm önerileri oluşturulmuştur. Çalışmanın sonucunda elde edilmesi umulan temel fayda, Tür- kiye′nin uluslararası deniz ticari taşımacılığının önündeki engellerin kaldırılarak Türkiye ekonomisine gerekli katkıları yapabilmesinin sağlanmasıdır. "Uluslararası Deniz Ticari Taşımacılığının Türkiye Ekonomisindeki Rolü 1923 1980′* ismiyle kaleme alman bu çalışma üç bölüm halinde düzenlenmiştir. Her bir bölümün kendi içinde alt amaçlan bulunmaktadır ve bu alt amaçlar birbirleri ile ilişkili olarak çalışmanın temel araştırma sorularının çözümüne hizmet ettikleri gibi. çalışmanın ana amaçlan ile uyumlu ve onları destekler niteliktedir. Kitabın birinci bölümünün başlığı "Osmanlı′dan Cumhuriyet′e Uluslararası Deniz Ticari Taşımacılığı" şeklinde belirlenmiş ve bu bölümde Selçuklu döneminden 1980′li yıllara gelene kadar Türkiye′nin denizcilik serüveni ve bu serüven içinde uluslararası deniz ticari taşımacılığın tarihsel gelişimi netleştirilme-ye çalışılmıştır. Bu bölümde aynı zamanda ikinci ve üçüncü bölüme hazırlık olması için çalışmanın kavramsal düzeydeki bazı unsurları açıklanmıştır. Bu amaçtan hareketle Osmanlı öncesi ve Osmanlı dönemi denizcilik faaliyetleri özellikle uluslararası ticari taşımacılık ekseninde incelenmiştir. Bu incelemede limanlar, organizasyonel ve hukuksal gelişmeler, ticari taşımacılık şirketleri ve bazı Osmanlı limanlarındaki ticari durum incelenmeye çalışılmıştır. Ama asıl inceleme 19. yüzyılın ikinci yansında Osmanlı dış ticari taşımacılığının kapasitesi konusunda yapılmıştır. Burada liman hareketleri bir örnek oluşturması için bir dönem alınarak incelenmiştir. İkinci bölümde ise birinci bölümdeki incelemeleri destekler mahiyette olmak üzere Cumhuriyet dönemindeki uluslararası deniz ticari taşımacılığı ele alınmıştır. Bunun için, ilk olarak Osmanlı′dan devralman yapı incelenmiş, daha sonra gemicilik işletmeleri, Cumhuriyet dönemindeki deniz ticari taşımacılığına ilişkin olarak yapılan hukukî düzenlemeler ve dönemler itibariyle ilgili hükümet programları ele alınarak, uluslararası deniz ticari taşımacılığının sahip olduğu avantajlar ve dezavantajlar saptanmıştır. Üçüncü bölüm temel bir soruyu cevaplamak için, birinci ve ikinci bölüm üzerine inşa edilmiştir. Bu bölümde Türkiye′nin uluslararası deniz ticaret taşımacılığında yer alan olumsuzlukların gerçekte var olup olmadığını saptamak için rakamsal bir inceleme yapılmıştır. Bunun için, 1926-1980 dönemindeki navlun gelirlerinin, aynı dönemdeki GSMH içindeki paylarına bakılmış ve bu payların diğer ülkelere oranla hangi durumda olduğu saptanmıştır. Elde edilen sonuç, Türkiye′nin bu alanda söz sahibi olan bazı ülkelerin gerisinde kaldığıdır. Sonuç ve değerlendirme bölümü olarak, elde edilen bulgular çerçevesinde Türkiye′nin uluslararası deniz ticari taşımacılığının tarihten bugüne devam eden eksikliklerinin giderilmesi ve bugün içinde bulunduğu durumun daha da iyileştirilerek ileriye götürülebilmesi için hangi önlemlerin alınması gerektiği yönünde bir projeksiyon sunulmuştur. İÇİNDEKİLER ÖNSÖZ V İÇİNDEKİLER VII TABLOLAR LİSTESİ XII GRAFİK LİSTESİ XV KISALTMALAR XVII GİRİŞ 1 BİRİNCİ BÖLÜM OSMANLI′DAN CUMHURİYETE ULUSLARARASI DENİZ TİCARİ TAŞIMACILIĞI 1.1. Osmanlı Öncesi Türklerde Denizcilik, Selçuklu ve Anadolu Beylikler Dönemi...5 1.1.1. Selçuklu Dönemi 5 1.1.2. Anadolu Beylikler Dönemi 7 1.2. Osmanlı Dönemi Deniz Ticareti ve Deniz Taşımacılığı 10 1.2.1. Kuruluşundan 18()0′e Kadar Osmanlı Deniz Ticari Taşımacılığı 10 1.2.1.1. 1300-1700 Dönemi 10 1.2.1.2. 1700-1800 Dönemi 17 1.3. Kapitülasyonlar ve Osmanlı Denizciliği 20 1.3.1. Kapitülasyonların Ekonomiye ve Denizciliğe Etkileri 20 1.3.2. Kapitülasyonların Kaldırılmasına Dair Girişimler ve Denizciliğe Etkileri 24 1.4. Osmanlı Dönemi Limanları 25 1.4.1. İstanbul Limanı 25 1.4.2. İzmir Limanı 27 1.4.3. Diğer Limanlar 29 1.4.3.1. Trabzon Limanı 29 1.4.3.2. Samsun Limanı 31 1.4.3.3. İskenderun Limanı 32 1.4.3.4. Mersin Limanı 33 1.5. Yenileşme Döneminden Cumhuriyet′e Osmanlı Deniz Ticari Taşımacılığı 34 1.5.1. Bahriye Nezareti ve Bahriye Meclisinin Kuruluşu 38 1.5.2. Osmanlı Deniz Taşımacılığında Özel Teşebbüse Ait Gemicilik İşletmeleri 40 1.5.2.1. Şirkct-i Hayriye (1853-1945) 40 1.5.3. Osmanlı Deniz Taşımacılığında Kamuya Ait Gemicilik İşletmeleri 42 1.5.3.1. Fevaid-i Osmaniye Şirketi (1843-1870) 42 1.5.3.2. İdare-i Aziziye (1870-1878) 46 1.5.3.3. İdare-i Mahsusa (1878-1909) 47 1.5.3.4. Osmanlı Seyr-i Sefam İdaresi (1910-1923) 48 1.6. XIX. Yüzyılda Osmanlı Limanlarından Gerçekleşen Ticaret Hacmi 50 1.6.1. Osmanlı İmparatorluğunun Beş Büyük Limandan Yaptığı İhracat 51 1.6.2. 1878-1894 Arası İthalat ve İhracatın Kıymeti ve Alınan Gümrük Vergisi Miktarları 52 1.6.3. (1888-1897) Osmanlı Limanlarına Ticaret Eşyası ve Saire Nakleden Sefai′nin Miktarı 53 1.6.4. 1897 Senesi Osmanlı İmparatorluğuna Eşya ve Saire Nakleden Yabancı Sefainin Milliyeti ve Gemi Sayıları 54 1.6.5. 1897 Senesi Osmanlı Limanlarında Mevcut Osmanlı Sancağı Taşıyan Toplam Sefain (Gemi) ve Kayık ve Sairenin Miktarı 55 1.6.6. Osmanlının Son Dönemlerinde, İstanbul ve İzmir Liman Hareketleri 56 1.6.6.1. İzmir Liman Hareketleri 56 1.6.6.2. İstanbul Liman Hareketleri 58 1.6.7. Osmanlı İstatistiklerindeki Verilere Göre Osmanlı Dış Ticareti (1878-1913) 61 1.6.7.1. Yirminci Yüzyıl Başlarında Osmanlı İmparatorluğunun İthalat ve İhracat Yaptığı Uluslar ve Mal Çeşitleri (1907-1911) 63 1.6.7.2. Osmanlı′nın Son Dönem de Deniz Ticaretinin Geliştirilmesine Yönelik Layihalar 66 1.6.8. Osmanlı Son Dönem Deniz Ticaret Filosu ve Taşıma Kapasitesi 67 1.7. 19. Yüzyılın İlk Yarısı (1823) Yılı İstanbul Limanı ve Diğer Limanlarımız Arasında ki Bir Haftalık Deniz Ticari Taşımacılığının Analizi 69 1.7.1. Liman Hareketleri 70 1.7.1.1. İstanbul Limanından Çıkan Gemiler 70 1.7.1.2. İstanbul Limanına Giren Gemiler 72 1.7.1.3. Marmara ve Ege Denizinden, İstanbul Limanına Giren ve Çıkan Gemilerin Uğradığı Limanların Envanteri 74 1.7.1.4. Karadeniz′den, İstanbul Limanına Giren ve Çıkan Gemilerin Uğradığı Limanların Envanteri 74 1.7.2. Döneme Ait Gemilerin Taşıdığı Yükler 74 1.7.3. Gemi Çeşitleri ve Mürettebat 82 Yabancı Bandıralı Gemiler Açısından İstanbul Liman Hareketleri (1848-1851) 87 1.8.1. İstanbul Limanına Gelen Yabancı Bandıralı Gemiler ve Toplam Bandıra İçinde Ulusların Paylan (1848-1851) 87 İstanbul Limanına Giren ve Çıkan Osmanlı ve Yabancı Bandıralı Gemilerin Liman Hareketleri (1899- 1908) 95 IKiNCI BOLUM CUMHURİYET DÖNEMİ ULUSLARARASI DENİZ TİCARİ TAŞIMACILIĞI 2.2. 2.3. .105 Cumhuriyetin Devraldığı Yapı 107 110 2.1.1. Cumhuriyet Dönemi Deniz Taşımacılığında Özel Teşebbüse Ait Gemicilik İşletmeleri 2.1.2. Cumhuriyet Dönemindeki Kamuya Ait Gemicilik İşletmeleri 2.1.2.1. Türkiye Seyrisefain İdaresi Umum Müdürlüğü (6.12.1923-30.6.1933) 111 2.1.2.2. Denizyolları, Akay ve Fabrika ve Havuzlar İşletmeleri (1933-1937) 113 2.1.2.3. Denizbank( 1938-1939) 114 -2.1.2.4. Devlet Denizyolları İşletmesi (1939-1944) 116 2.1.2.5. Devlet Denizyolları ve Limanlan İşletmesi Umum Müdürlüğü (1944-1952) 118 2.1.2.6. Denizcilik Bankası T.A.Ş. (1952-1983) 119 Cumhuriyetin İlk Yıllarında Denizcilik Politikaları 124 2.2.1. Kapitülasyonların Kaldırılması 125 2.2.2. İzmir İktisat Konferansı ve Denizciliğimiz 126 2.2.3. Lozan Konferansı ve Denizciliğimiz (24 Temmuz 1923) 129 2.2.4. Limanlar Kanunu ve Denizciliğimiz 134 2.2.5. Kabotaj Kanunu ve Deniz Ticari Taşımacılığımız 135 Planlı Dönem Öncesi Cumhuriyet Dönemi Hükümet Programlarında Belirlenen Denizcilik Politikaları 141 2.3.1. İcra Vekilleri Heyetlerinin Hükümet Programlarında Denizcilik ve Deniz Ulaştırması (3 Mayıs 1920-28 Ekim 1923) 142 2.3.2. Atatürk′ün Cumhurbaşkanlığı Döneminde Kurulan Hükümetlerin Programlarında Denizcilik ve Deniz Taşımacı lığı (29 Ekim 1923-11 Kasım 1938) 143 2.3.2.1. Okyar Hükümeti (22.11.1924-3.3.1925) 144 2.3.2.2. İnönü Hükümetleri (1,11,111, IV, V,VI, VII 6 Mart 1924-22 Kasım 1924, 3 Mart 1925-1 Kasım 1937) 144 2.3.2.3. Birinci Bayar Hükümeti (1 Kasım 1937-11 Kasım 1938) 146 2.3.3. İsmet İnönü′nün Cumhurbaşkanlığı Dönemindeki Hükümet Programlarında Denizcilik ve Deniz Taşımacılığı Politikaları (1.1 Kasım 1938-21 Mayıs 1950) 148 2.3.4. Celal Bayar′in Cumhurbaşkanı, Adnan Menderes′in Başbakan Olduğu Dönemde Hükümetlerin Denizcilik Politikaları (22.5.1950-27.5.1960) ..151 2.4. Beş Yıllık Kalkınma Planlan Döneminde Denizcilik Politikaları 152 2.4.1. Birinci Beş Yıllık Kalkınma Dönemi Denizcilik Politikaları (1963-1967). 153 2.4.2. İkinci Beş Yıllık Kalkınma Dönemi Denizcilik Politikaları (1968-1972)... 157 2.4.3. Üçüncü Beş yıllık Kalkınma Dönemi Denizcilik Politikaları (1973-1978). 160 2.5. 1923-1957 Dönemi Milli Ticaret Filomuzun Büyümesine Yönelik Rakamlar ve 1929 Yılı ile 1957 Yılındaki Milli Ticaret Filomuzun Şirketler Bazındaki Karşılaştırmaları 163 2.5.1. Türk Ticaret Filosunun 1939 Yılı Başındaki Durumu İle 1947 Yılı Başındaki Durumunun Karşılaştırılması 168 2.5.2. Dünyanın Önde Gelen Ülkelerinin Filo Tonajları ile Türkiye′nin Filo Tonajları Açısından Karşılaştırılması (1948-1956) 169 2.6. Türk Ticaret Filosundaki Kamu ve Özel Sektöre Ait Yük Gemileri (1963-1973).. 171 2.7. Türk Deniz Ticaret Filomuzun Son Dönem Gelişimi (1970-1980) 173 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM CUMHURİYET DÖNEMİ ULUSLARASI DENİZ TİCARİ TAŞIMACILIĞININ TÜRKİYE EKONOMİSİNDEKİ YERİ 3.1. Tanıtım ve Kavramlar 177 3.1.1. Uluslararası Taşımacılık da Ton ve Tonaj Kavramları 178 3.1.1.1. Deplasman Tonilatosu (Maimahreç-Displacement Tonnage or Tonnes) 178 3.1.1.2. Gross Tonilato (Gross Tonnage) 179 3.1.1.3. Net Tonilato (Nett Tonnage) 179 3.1.1.4. Dedveyt ton (DeacKveight Tonnes) 179 3.2. Dünya Deniz Taşımacılığındaki Gelişmeler ve Dünya Ticaret Filosu 180 3.2.1. Dünya Deniz Taşımacılığındaki Gelişmeler 180 3.2.2. Dünya Deniz Ticaret Filosundaki Gelişmeler 183 3.3. Türkiye′nin Uluslararası Deniz Taşımacılığındaki Gelişmeler ve Türk Deniz Ticaret Filosu 185 3.3.1. Uluslararası Deniz Taşımacılığımızdaki Gelişmeler 185 3.3.2. Türk Deniz Ticari Filosundaki Gelişmeler ve Yapısal Analizi 186 3.4. Türkiye′de Deniz Yoluyla Yük Taşımacılığı 194 3.4.1. Kabotaj Taşımacılığı 194 3.4.2. Uluslararası Taşımacılık 194 3.5. Türk Deniz Yolu Taşımacılığının Dış Ticaretteki Gelişimi (1950-1980) 195 3.5.1. Türk ve Yabancı Bayraklı Gemilerle Yapılan Taşımalar 200 3.6. Deniz Ticari Taşımacılığının Türkiye Ekonomisine Katkıları 202 3.6.1. Ödemeler Dengesine Katkısı 204 3.6.2. Döviz Girdisi ve Döviz İkamesi Sağlamaya Yönelik Katkısı 204 3.6.3. İstihdama Olan Katkısı 205 3.7. Uluslararası Deniz Taşımacılığı İçindeki Navlun Getirilerinin Türkiye Ekonomisine Katkılarına Yönelik Bir Analiz 206 3.8. Türkiye′de Uluslararası Deniz Taşımacılığına Yönelik Sorunlar ve Gelecek İçin Çözüm Önerileri 221 SONUÇ 227 KAYNAKÇA 237 EKLER 255 Ek-1: 13 Mart/ 12 Nisan 1899 Akdeniz′den İstanbul′a Giren Gemiler 257 £k-2: 13 Mart/ 12 Nisan 1899 İstanbul′dan Akdeniz′e Giren Gemiler 258 Ek-3: 13 Ekim / 12 Kasım 1899İstanbuFdan Çıkan Akdeniz′e Giren Gemiler 260 fi-4.′ ü flüffî / 12 Kamil 1899 Akdeniz′den Çıkıp İstanbul′a Giren Gemiler 262 Ek-5: 14 Ocak / 13 Şubat 1901 Akdeniz′den Gelip İstanbul′a Giren Gemiler 263 Ek-6: 14 Ocak / 13 Şubat 1901 İstanbul′dan Çıkan Akdeniz′e Gelen Gemiler 264 Ek-7: 14 Şubat ■ 13 Mart 1907 Akdeniz′den Gelip İstanbul′a Giren Gemiler 265 Ek-8: 14 Şubat / 13 Mart 1907 İstanbul′dan Çıkan Akdeniz′e Giden Gemiler 267 Ek-9- 14 Nisan / 13 Mayıs 1908 Akdeniz′den Gelip İstanbul Limanına Giren 269 Gemiler Ek-10: 14 Nisan / 13 Mayıs 1908 İstanbul′dan Çıkıp Akdeniz′e Giden Gemiler 270 Ek-11: Uluslararası Deniz Ticari Taşımacılığımız ve Navlun Gelirlerinin GSMH İçindeki Payı 271 Fk-1> 1 Temmuz 1926 Tarihli Cumhuriyet Gazetesi′nin Kabotajın Başlamasını *" ">71 Duyurduğu Haber " " Ek-13: 1838 Ticaret Sözleşmesi Metni 274 TABLOLAR LİSTESİ Tablo 1.1: Fevaid-i Osmaniye′nin İlk Dönemlerinde Osmanlı Limanlarına Gelen Gemi Sayısı (1841-1849) 44 Tablo 1.2: 19. Yüzyılda Önemli Osmanlı Limanlarında Gerçekleşen Ticaret Hacmi ..51 Tablo 1.3: Anadolu′dan İhracatta Beş Büyük Liman: İzmir, Trabzon, Samsun, Mersin ve İskenderun (1819-1912 Yıllık Ortalamalar, İngiliz Sterlini Olarak) 52 Tablo 1.4: İthalat ve İhracatın Kıymetiyle Alman Verginin Miktarı (1878-1894) 53 Tablo 1.5: Osmanlı Limanları′na Ticari Eşya Taşıyan Gemi Sayısı (1888 - 1897) ..54 Tablo 1.6: Osmanlı İmparatorluğu′na Eşya ve Saire Nakleden Yabancı Gemi Sayıları (1897) 55 Tablo 1.7: Osmanlı Limanlan′nda Osmanlı Sancağı Taşıyan Gemi ve Kayıkların Sayısı (1897) 56 Tablo 1.8: İzmir Limanı′nda 19. Yüzyılda Gemi Giriş Çıkışları (1863-1888) 57 Tablo 1.9: Tüm Limanlar İçerisinde İstanbul Limanı′nın Payı (1000 Ton Olarak)..60 Tablo 1.10: Osmanlı Dış Ticaretinin Gelişimi (1878-1913) 62 Tablo 1.11: I. Dünya Savaşfndan Önce Türkiye Limanlarına Kayıtlı ve Türk Sancağı Taşıyan Gemi ve Deniz Vasıtaları 68 Tablo 1.12: I. Dünya Savaşı′nda Kaybedilen Türkiye Limanlarına Kayıtlı ve Türk Sancağı Taşıyan Gemi ve Deniz Vasıtaları 68 Tablo 1.13: İstanbul′dan Çıkan Gemilerin Karadeniz′de Gittiği Limanların İsimleri ve Liman Hareketleri (1823) 70 Tablo 1.14: İstanbul′dan Çıkan Gemilerin Marmara ve Ege Denizinde Gittiği İskelelerin İsimleri ve Liman Hareketleri (3-9 Mart 1823) 71 Tablo 1.15: Karadeniz′deki Limanlardan İstanbul′a Giren Gemilerin Liman Hareketleri (1823) 72 Tablo 1.16: Marmara ve Eğedeki Limanlardan İstanbul′a Giren Gemilerin Liman Hareketleri (3-9 Mart 1823) 73 Tablo 1.17: Marmara, Ege Denizi ve Karadeniz′den Gelip, İstanbul′a Giden Gemilerin 1 Haftada İstanbul′a Taşıdığı Mal Çeşitleri, Geldikleri Limanlar. Gemi Türleri ve Tayfa Sayıları (3-9 Mart 1823) 76 Tablo 1.18: İstanbul′dan Çıkan Karadeniz′e Giden Gemilerin 1 Haftada Karadeniz′deki Limanlara Taşıdığı Mal Çeşitleri, Gidilen Limanlar, Gemi Türleri ve Tayfa Sayıları (3-9 Mart 1823) 81 Tablo 1.19: İstanbul′dan Çıkıp Marmara ve Ege Denizi′ne Giden Gemilerin 1 Haftada Limanlara Taşıdığı Mal Çeşitleri. Gidilen Limanlar. Gemi Türleri ve Tayfa Sayıları (3-9 Mart 1823) 81 Tablo 1.20: İstanbul′dan Çıkıp Karadeniz′e Giden Gemi Türleri, Sayısı, Tayfa Sayısı ve Uyruğu (3-9 Mart 1823) 83 Tablo 1.21: İstanbul′dan Çıkıp Marmara ve Ege Denizine Giden Gemi Türleri, Sayıları, Tayfa Sayısı ve Uyruğu (3-9 Mart 1823) 84 Tablo 1.22: Marmara ve Eğeden İstanbul′a Giren Gemi Türleri ve Sayısı (3-9 Mart 1823) 84 Tablo 1.23: Karadeniz den İstanbul′a Giren Gemi Türleri ve Sayısı (3-9 Mart 1823) ....85 Tablo 1.24: İstanbul′dan Çıkıp Marmara ve Ege Limanlarına Giren, Marmara, Ege ve Karadeniz′den Çıkıp İstanbul Limanı′na Giren gemiler (3-9 Mart 1823) 86 Tablo 1.25: İstanbul Limanı′na Gelen Yabancı Bandıralı Gemiler (13 Mayıs / 12 Haziran 1848) 88 Tablo 1.26: İstanbul Limanı′na Gelen Yabancı Bandıralı Gemiler (15 Temmuz/ 12 Ağustos 1849) 90 Tablo 1.27: İstanbul Limanı′na Gelen Yabancı Bandıralı Gemiler (15 Aralık 1850/12 Ocak 1851) 92 Tablo 1.28: İstanbul Limanı′na Gelen Yabancı Bandıralı Gemiler (14 Ocak / 12 Şubat 1851) 94 Tablo 2.1: D.B.Deniz Nakliyatı T.A.Ş.′nin Navlun Gelirleri (Yıllar İtibariyle) 123 Tablo 2.2: Toplam Taşıt Yatırımları İçinde Deniz Taşıtlarına Yapılan Yatmm 155 Tablo 2.3: Türk Deniz Ticaret Filosu Gelişimi (DWT) (% Bir önceki yıla göre artış azalış) 156 Tablo 2.4: Deniz Yoluyla Taşman İhracat ve İthalat Mallarının Türk ve Ecnebi Gemileriyle Taşınan Miktarını Gösterir Cetvel (1963-1967) 157 Tablo 2.5: Türk Deniz Ticaret Filosu Gelişimi(DWT) (% Bir önceki yıla göre artış azalış) 158 Tablo 2.6: Deniz Yoluyla Taşınan İhracat ve İthalat Mallarının Türk ve Ecnebi Gemileriyle Taşman Miktarı (1968-1973) 159 Tablo 2.7: Türk Deniz Ticaret Filosu Gelişimi (DWT) (% Bir önceki yıla göre artış azalış) 161 Tablo 2.8: Üçüncü Plan Döneminde Dış Hatlar Yük Taşımasında Gelişmeler 162 Tablo 2.9: Millî Ticaret Filomuzun İnkişafına Dair Rakamlar 164 Tablo 2.10: Millî Filonun Firma İtibarıyla Mevcudu (1929) 166 Tablo 2.11: Millî Filonun Firma İtibarıyla Mevcudu (1957) 167 Tablo 2.12: Millî Ticaret Filomuzun Kapasitesi (1935-1960) 167 Tablo 2.13: Türk Ticaret Filosu 1939-1947 Ton (DWT) 168 Tablo 2.14: Başlıca Memleketlerin Filo Tonajı (1946-1956) 1000 Gros Ton 170 Tablo 2.15: Türk Ticaret Filosundaki 2500 DWT Üzerindeki Yük Gemileri (1963-1973) 12 Tablo 3.1: Dünya Ticaretinin 5′er Yıllık Ortalama Artış Hızları 180 Tablo 3.2: Ülkelere Göre Dünya Deniz Ticaret Filolarındaki Gelişme (Bin GRT.) ..181 Tablo 3.3: Dünya Deniz Ticaret Filosunun Gelişmesi (1955-1982) 184 Tablo 3.4: Sahiplen İtibariyle 18 ve Yukarı Gross Tonilatoluk Gemiler (1933-1974)..187 Tablo 3.5: Türk Deniz Ticaret Filosu ve Başlıca Ülkelerin Ticaret Filoları (1924-1971) 190 Tablo 3.6: Türkiye′nin Denizyolu Dış Ticaretine İlişkin Rakamlar (1950-1980)... 196 Tablo 3.7: Taşıma Sistemleri Maliyetleri 203 Tablo 3.8: Sabit ve Cari Fiyatlarla Gayri Safı Millî Hâsıla TL. (000.000) 209 Tablo 3.9: Türkiye′nin Denizyolu İle Yaptığı Net Dış Ticareti ve Sabit Fiyatlarla Safi Deniz Ticaret Hacmi ( 1926-1980) 211 Tablo 3.10: İthalat ve İhracat Taşımalarımız İçin Ödenen Navlun Bedellerinin GSMH İçindeki Oranı (1926-1980) 215 GRAFİK LİSTESİ Grafik 1.1: Beş Büyük Liman İçerisinde İstanbul Limanının Nakliyatta Aldığı Pay (1000 ton olarak) (1909/ 1910) 61 Grafik 1.2: Osmanlı Devleti′nin En Çok İthalat Yaptığı 5 Ülke (Bin Altın Lira Hesabı İle) (1907-1911) 63 Grafik 1.3: Osmanlı Devleti′nin En Çok İhracat Yaptığı 5 Ülke (Bin Altın Lira Hesabı İle) (1907-1908) 64 Grafik 1.4: Osmanlı Devleti′nin En Çok İhracatını Yaptığı 5 Mal (Bin Altın Lira Hesabı İle) (1907-1911) 65 Grafik 1.5: Osmanlı Devleti′nin En Çok İthalatını Yaptığı 5 Mal (Bin Altın Lira Hesabı İle) (1907-1911) 65 Grafik 1.6: Toplam Bandıra İçinde Ulusların Payı (13 Mayıs-12 Haziran 1848) 89 Grafik 1.7: Toplam Bandıra İçinde Ulusların Payı (15 Temmuz / 12 Ağustos 1849) 91 Grafik 1.8: Toplam Bandıra İçinde Ulusların Payı (15 Aralık 1850 / 12 Ocak 1851 J....93 Grafik 1.9: Toplam Bandıra İçinde Ulusların Payı (14 Ocak / 12 Şubat 1851) 94 Grafik 1.10: Akdeniz den İstanbul′a Giren Gemilerin Toplam Bandıra İçindeki Payları (13 Mart/ 12 Nisan 1899) 96 Grafik 1.11: İstanbul′dan Akdeniz′e Giden Gemilerin Toplam Bandıra İçindeki Payları (13 Mart / 12 Nisan 1899) 97 Grafik 1.12: İstanbul′dan Çıkıp Akdeniz′e Giden Gemilerin Toplam Bandıra İçindeki Paylan (13 Ekim / 12 Kasım 1899) 97 Grafik 1.13: Akdeniz den Çıkıp İstanbul′a Giren Gemilerin Toplam Bandıra İçindeki Payı (13 Ekim/ 12 Kasım 1899) 98 Grafik 1.14: Akdeniz′den Gelip İstanbul′a Giren Gemilerin Toplam Bandıra İçindeki Paylan (14 Ocak/ 13 Şubat 1901) 98 Grafik 1.15: İstanbul′dan Çıkıp Akdeniz′e Gelen Gemilerin Toplam Bandıra İçindeki Paylan (14 Ocak / 13 Şubat 1901) 99 Grafik 1.16: Akdeniz′den Gelip İstanbul′a Giren Gemilerin Toplam Bandıra İçindeki Payları (14 Şubat / 13 Mart 1907) 100 Grafik 1.17: İstanbul′dan Çıkıp Akdeniz′e Giden Gemilerin Toplam Bandıra İçindeki Payları (14 Şubat / 13 Mart 1907) 100 Grafik 1.18: Akdeniz′den Gelip İstanbul′a Giren Gemilerin Toplam Bandıra İçindeki Payları (14 Nisan/ 13 Mayıs 1908) 101 Grafik 1.19: İstanbul′dan Çıkıp Akdeniz′e Giden Gemilerin Toplam Bandıra İçindeki Payları (14 Nisan/13 Mayıs 1908) 102 Grafik 2.1: Millî Ticaret Filomuzun Gelişimi 165 Grafik 2.2: Türk Ticaret Filosundaki Kamu Sektöriine Ait Kum Yük Gemisi (1963-1973) 172 Grafik 2.3: Türk Ticaret Filosundaki Özel Sektöre Ait Kuru Yük Gemisi (1963-1973) 173 Grafik 3.1: Türk Ticaret Filosunun (1933-1974) Yılları Arasındaki Hususi ve Devlet Sektörü Açısından, Sayı ve Groston Olarak Değişim Grafiği ...188 Grafik 3.2: Deniz Ticaret Filomuzun Gelişim Seyri (1924-1971) 191 Grafik 3.3: Limanlarımızdan Yüklenen ve Boşaltılan Yükün Türk ve Yabancı Bandıralı Gemiler Tarafından Taşıma Yüzdesi 199 Grafik 3.4: Dış Ticaret Hacmi İçinde Türk ve Yabancı Gemilerin Taşıma Yüzdeleri ..201 Grafik 3.5: İhracat. İthalat ve İhracat-İthalat Taşımalarının Toplam Navlun Bedellerinin GSMH İçindeki Oranı (%) 216
© Copyright 2024
Sitemizde yayınlanan görsel ve yazılı