Uluslararası Boyutlarıyla SAĞLIK HAKKI
Uluslararası Boyutlarıyla SAĞLIK HAKKI
İzzet Mert ERTAN
Sayfa Sayısı
:
271
Kitap Ölçüleri
:
16x23 cm
Basım Yılı
:
2012
ISBN NO
:
978-605-4354-54-2





ÖNSÖZ Bu çalışma İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Kamu Hukuku Anabilim Dalı bünyesinde hazırlamış ve Prof. Dr. Mehmet Semih Gemalmaz (danışman), Prof. Dr. Oktay Uygun, Prof. Dr. Adem Sözüer, Prof. Dr. Ömer Ekmekçi ve Prof. Dr. Aydın Gülan\\\′dan oluÅŸan jüri önünde savunmuÅŸ olduÄŸum doktora tezimin gözden geçirilmiÅŸ halidir. Bu çalışmanın tamamlanması yazarının dışındaki birçok kiÅŸinin emeÄŸi sayesinde mümkün olmuÅŸtur. Bu kiÅŸilerin başında deÄŸerli hocam Prof. Dr. Mehmet Semih Gemalmaz gelmektedir. Kendisi öncelikle konuya iliÅŸkin heyecanımı paylaÅŸmış, bunun yanı sıra deÄŸerli vaktini ayırarak düÅŸünsel katkılarıyla ufkumu geniÅŸletmiÅŸtir. Belki bunlardan daha önemlisi insan haklan hukukuna ilgim, İÜHF\\\′deki ilk yılım olan 1999-2000 öÄŸretim yılında kendisinden aldığım Kamu Özgürlükleri dersinde baÅŸladı. O gün bugündür iyi bir öÄŸrencisi olmaya çalışıyorum. Çalışmada kullanılan kaynaklarının büyük bir kısmına Max-Planck KarşılaÅŸtırmalı Kamu Hukuku ve Uluslararası Hukuk Enstitüsü, Heidelberg ve İÜHF kütüphanelerinden eriÅŸilmiÅŸtir. Her iki kütüphane çalışanlarına teÅŸekkür borçluyum. Bu vesileyle Heidelberg\\\′de geçirdiÄŸim dönemdeki yakın arkadaÅŸlıkları ve yardımları için BuÄŸra Henden ve Sare Solaklı\\\′ya da teÅŸekkür etmem gerekir. Yard. Doç. Dr. Burak Gemalmaz her zamanki akademik titizliÄŸiyle bu dönemde de yardımıma koÅŸtu. Metni gözden geçirip gözünü budaktan esirgemeden eleÅŸtirilerini benimle paylaÅŸtı. DeÄŸerli oda arkadaÅŸlarım ve meslektaÅŸlarım Ubeydullah Türkyılmaz ve Ayça Küçük ise iÅŸimi kolaylaÅŸtırmak için yardımlarını esirgemediler. Gösterdikleri dayanışma için ne kadar teÅŸekkür etsem az. Görkem DoÄŸan, Cemil Ozansü, Barkın Asal ve Emek Öztürk arkadaÅŸlıklarının yanında birçok noktada görüÅŸlerinden yararlanmamı saÄŸladılar. Bu zorlu dönemde yalnız olmadığımı hatırlattılar. Kendilerine müteÅŸekkirim. Seda İrem Çakırca metinlerimi usanmadan defalarca okudu, eksikliklerini gösterdi, teknik ayrıntılara çeki düzen verdi ve fakat en önemlisi her düÅŸtüÄŸümde beni kaldırdı. Borcumun ve ÅŸansımın farkında olarak teÅŸekkür ediyorum. Son fakat en büyük teÅŸekkür ise baÅŸta annem Nurcan HacıhasanoÄŸlu olmak üzere bütün aileme. Onların koÅŸulsuz sevgisi ve desteÄŸi ve de fedakarlıkları olmadan buraya kadar gelemezdim. Hiç ÅŸüphe yok ki her türlü kusur ya da eksikliÄŸin yükü yazarın üzerindedir. İÇİNDEKİLER Konunun Sunulması ve Önemi 1 Kavramsal Çerçeve ve Yöntem 6 Terminoloji 8 I. SAÄžLIK HAKKININ NORMATİF KAYNAKLARI VE HAKKIN ÖZNELERİ 11 A. SaÄŸlık Hakkına İliÅŸkin Normatif Düzenlemelerin Bilançosu 11 1. Uluslararası Düzlemde Üretilen Belgelerde SaÄŸlık Hakkı 13 a. SaÄŸlık Hakkının DoÄŸuÅŸu: WHO Anayasası 13 b. İnsan Hakları Manzumesinde SaÄŸlık Hakkı 18 (1) Evrensel İnsan Hakları Bildirisi 18 (2) Uluslararası Ekonomik, Sosyal ve Kültürel Haklar SözleÅŸmesi 20 c. DiÄŸer BM İnsan Hakları Belgelerinde SaÄŸlık Hakkı 22 (1) Her Biçimiyle Irksal Ayrımcılığın Ortadan Kaldırılması SözleÅŸmesi 22 (2) Kadınlara Karşı Her Biçimiyle Ayrımcılığın Ortadan Kaldırılması SözleÅŸmesi 24 (3) Çocuk Hakları SözleÅŸmesi 25 (4) Tüm Göçmen İşçilerin ve Aile Üyelerinin Haklarının Korunmasına Dair Uluslararası SözleÅŸme 27 (5) Engelli KiÅŸilerin Hakları SözleÅŸmesi 30 (6) Yerli Halklara İliÅŸkin Belgeler 32 i) Yerli ve Kabile Nüfus/(Ahali) SözleÅŸmesi (SözleÅŸme No. 107) 32 ii) Yerli ve Kabile Halklar SözleÅŸmesi (SözleÅŸme No.169) 33 iii) Yerli Halkların Hakları BirleÅŸmiÅŸ Milletler Bildirisi 35 2. Bölgesel Düzlemde Üretilen Belgelerde SaÄŸlık Hakkı 36 a. Avrupa Konseyi Belgelerinde SaÄŸlık Hakkı 36 i) Avrupa Sosyal Åžartı 36 ii) İnsan Hakları ve Biyotıp SözleÅŸmesi 39 b. Amerikan Devletleri Örgütü Belgelerinde SaÄŸlık Hakkı 40 i) Amerikan İnsan Hakları ve Ödevleri Bildirisi 40 ii) Amerikan İnsan Hakları SözleÅŸmesi ve Ekonomik, Sosyal ve Kültürel Haklar Alanında Ek Protokolü 41 c. Afrika BirliÄŸi Belgelerinde SaÄŸlık Hakkı 43 i) Afrika İnsan ve Halkların Hakları Åžartı 43 ii) Afrika İnsan ve Halkların Hakları Åžartı’nın AfrikaÂ’da Kadınların Hakları Protokolü 44 iii) Afrika Çocuk Hakları ve EsenliÄŸi Åžartı 46 iv) Afrika Gençlik Åžartı 48 B. Öznenin SpesifikleÅŸmesi ve Hakkın Kapsamı Arasındaki İliÅŸki 50 1. Genel Özne: Herkes 50 2. Spesifik Özneler 51 a. Kadın 51 b. Çocuk 54 c. Yerli Halklar 56 3. Spesifik Öznelerin Etkisi 56 C. Ara Sonuç 58 II. SAÄžLIK HAKKINDAN KAYNAKLANAN SPESİFİK YÜKÜMLÜLÜKLER 61 A. Genel ve Spesifik Yükümlülükler 62 1. Genel SözleÅŸmesel Yükümlülükler 62 a. ElveriÅŸli Kaynakların Azami Düzeyde Kullanılması 63 b. AÅŸamalı GerçekleÅŸtirme 65 c. Önlemler Alma 68 d. Uluslararası İşbirliÄŸi 69 2. Yükümlülük Tipolojileri Paradigmasından SaÄŸlık Hakkının Kapsamı 71 a. Saygı Gösterme YükümlülüÄŸü 75 b. Koruma YükümlülüÄŸü 86 c. Edimde Bulunma YükümlülüÄŸü 98 B. SaÄŸlık Hakkının Özü/ÇekirdeÄŸi 113 1. Öz/Çekirdek Yükümlülüklerin Dayanağı 114 2. SaÄŸlık Hakkının Özünün Belirlenmesi 117 a. Öz/Çekirdek Yükümlülükler 117 b. Benzeri Yükümlülükler 120 C. Ara Sonuç 122 III. SAÄžLIK HAKKININ DİĞER İNSAN HAKLARI İLE İLİŞKİSİ 125 A. Genel Olarak: SaÄŸlık Hakkının DiÄŸer Haklarla İliÅŸkisi EtkinleÅŸtirme Potansiyeli Taşıyor Mu? 127 B. Birinci KuÅŸak Haklarla İliÅŸkisi 128 1. YaÅŸam Hakkı 130 a. Avrupa İnsan Hakları SözleÅŸemesi 131 b. Medeni ve Siyasi Haklar SözleÅŸmesi 135 c. Amerikalılararası İnsan Hakları SözleÅŸmesi 137 2. İşkence ve Kötü Muamele Yasağı 139 a. SaÄŸlık Durumu Temelli Sınır Dışı/İade Vakaları 139 b. Mahpusların Tıbbi Bakım Hakkı 143 3. Özel YaÅŸama Saygı Gösterilmesi Hakkı 150 a. Tıbbi Müdahaleler 150 b. Çevre Kirlenmesi 151 4. Birinci KuÅŸak Hakların Kayıtlanması Ölçütü Olarak SaÄŸlık 153 C. DiÄŸer İkinci KuÅŸak Haklarla İliÅŸkisi 156 1. Sosyal Güvenlik Hakkı 157 2. EÄŸitim Hakkı 160 3. Gıda Hakkı 162 4. Su Hakkı 165 D. Üçüncü KuÅŸak Haklarla İliÅŸkisi 170 1. Çevre Hakkı 170 a. Genel Gözlemler 170 b. İnsan Hakları SözleÅŸmelerinde Çevre Hakkı 172 c. Çevre Hakkı ve SaÄŸlık Hakkı İliÅŸkisi 173 2. GeliÅŸme Hakkı 176 E. Ara Sonuç 181 IV. SAÄžLIK HAKKININ ETKİNLEÅžTİRİLMESİ 185 A. Maddi Hukuk: SaÄŸlık Hakkı versus KüreselleÅŸme 185 1. Temel Engel Olarak KüreselleÅŸme 186 2. Spesifik Engeller 188 a. İlaç Patentleri ve İlaca EriÅŸim-TRIPS 188 (1) TRIPS 191 (2) TRIPSÂ’in SaÄŸladığı İmkanlar 196 (3) TRIPS ve İnsan Hakları 203 i) İnsan Hakları Organları ve TRIPS 203 ii) Uluslararası İşbirliÄŸi 204 iii) Fikri Mülkiyet ve Bilimsel İlerlemeden Yararlanma 207 b. ÖzelleÅŸtirme 209 c. Devlet-dışı Aktörlerin SorumluluÄŸu 217 B. Usul Hukuku: SaÄŸlık Hakkının EtkinleÅŸtirilmesinde Organlar ve Usuller 224 1. Genel Olarak: Organlar ve Usuller 225 2. Tarihsel Birikim: SaÄŸlık Hakkının Korunmasında Rapor Usulünün Rolü 228 3. Umut Vaat Eden Gelecek: Åžikayet BaÅŸvurusuyla SaÄŸlanan Koruma 235 C. Ara Sonuç 240 SONUÇ 243 KAYNAKÇA 247