Türkiye’nin Orta Demokrasi Sorunları ve Çözüm Yolu (Yargı,Hesapverirlik,Temsilde Adalet )
Türkiye’nin Orta Demokrasi Sorunları ve Çözüm Yolu (Yargı,Hesapverirlik,Temsilde Adalet )
Mehmet GÜN
Yazarın diğer ürünlerine gözatmanızı tavsiye ederiz...
ÖNSÖZ
Atatürk ve silah arkadaşları bizlere ilelebet payidar olacak bir devlet, özgürce serpilip gelişebileceğimiz bir ülke ve çağının en ilerisi olan halkın kendi kendini yönettiği cumhuriyeti bırakmıştır. Bize miras bırakılan Türk istiklâlini, Türk Cumhuriyeti’ni ilelebet muhafaza ve müdafaa etme görevini, Türkiye’mizi çağdaş medeniyet seviyesinin üzerine çıkarmak suretiyle yerine getirmek onlara minnet borcumuzdur.
Türkiye, geriden geldiği ve neredeyse herşeye sıfırdan başladığı mücadalede çok ileri gitmiş; dünyanın önde gelen sayılı ülkeleri ve büyük ekonomileri arasına girmeyi başarmıştır. Aksama ve kesintilere uğramışsa da bunlardan gereken dersleri çıkarmış, demokratik yönetim yönünde önemli aşamalar kaydetmiş, demokrasinin tüm kurumlarını oluşturmuş ve yerleştirmiştir. Cüzi bir kısmı dışında yetişkinlerini ve elitlerini 1. Dünya ve Kurtuluş Savaşı’nda kaybetmiş olan toplum, Cumhuriyet idaresi altında ekonomik ve kültürel alanda önemli ilerlemeler katetmiş; demokratik yönetim tarzını benimseyerek ısrarla talep eder hale gelmiştir.
Fakat Türkiye’de demokrasi birçok bakımdan tezatlar içindedir.
Uluslararası sözleşmeler Anayasa’dan; Anayasa iç hukuktan üstündür. Ancak Anayasa’ya uyarlık denetimi sınırlı ve yetersiz kalmakta; Anayasa Mahkemesi’nin bir yerde Anayasa’ya aykırı bularak iptal ettiği düzenlemeler başka bir yerde yürürlükte kalabilmektedir. Anayasa’ya göre yargı gücü bağımsızdır fakat en üst yargı organını yasama ve yürütme güçleri tayin etmekte; bu hayati organın işlevini gösterebilmesi yürütmenin bakan ve müsteşar unsurlarına sıkıca bağlı bulunmaktadır. Türkiye, bir cumhuriyet ve bir hukuk devleti olup Anayasa’ya göre kanun önünde herkes eşittir. Fakat bu niteliklere aykırı olduğu Anayasa Mahkemesi’nin 1977’deki içtihadında açıkça belirtilen düzenlemeler sonucunda HSK, YSK, Yargıtay, Danıştay ve Sayıştay üyeleri, haklarındaki kararlara karşı yasal başvuru yolları kapalı olması nedeniyle sorumluluktan fiilen bağışık imtiyazlı bir zümre haline gelmiştir. Yürütme kanuna uygun olmak zorundadır fakat kamu görevlilerinin suç teşkil eden faaliyetleri hakkında Yargı’nın işlevini gösterebilmesi yürütmenin izin vermesine bağlıdır. Yürütmenin en üst kademesi ve siyasilerin, hukuka değil seçimden seçime seçmenlere hesap vermesi öngörülmekte, fakat çok özel ve istisnai durumlar haricinde bu kesimler hiç hesap vermemektedir. Anayasaya göre Türkiye demokratik bir hukuk devletidir fakat devlet yöneticilerini belirleyen siyasi partilerde, yerel yönetimlerde ve kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşlarında antidemokratik delegelik ve merkezi yönetimler hâkimdir. Halkın gelişmiş bir demokrasi isteğini gerçekleştirmekten sorumlu olan kurumlar, halkın temsil hakkını kısıtlamakta mahirleşen zümrelerin hâkimiyeti altında görevlerinin tersini yapmakta ustalaşmış bulunmaktadır. Yöneticilerin demokratik yollardan değiştirilebileceği kabul edilmekte fakat siyasi parti ve seçim sistemleri merkez yönetimlerinin ve liderlerin hâkimiyetini perçinlemeye yaramakta; onların tercih ve kararına tabi olmak zorunda kalan halk, yönetimdekilerin alternatif yollarla değişmesini ummaktadır.
Devletin yönetim şekli cumhuriyettir fakat halk kendi yöneticilerini seçemez; partilerin yönetimlerindeki zümrenin belirlediği adaylar arasında bir tercih yapar.
Liderlik ve yönetimleri tabanları tarafından oluşturulmamış olan siyasi partiler, ülke sorunlarını tespit ederek çözümler üreten fikir ocakları değil devletin mevki, makam, güç ve imkânlarını paylaşmak için bir araya gelmiş kurtlar sofrası gibidir. Siyasi partiler, fikirleri yayarak yeni üyeler edinmek ve üye aidatlarıyla mali güç kazanmak yerine halkın kendilerine katılımını ve tabanın partilere hâkimiyetini kısıtlamakta; onun yerine hazine parasına, devlet gücünden pay almak isteyen adayların resmi veya gayriresmî katkılarına meyletmektediler.
Partilerin tabanları, ön seçimle sıralanan adaylar arasından ehil gördüklerini yönetici seçmek yerine lider ve merkez yönetimlerinin türlü pazarlık ve entrikalarla oluşturarak dayattığı listedekilere oy vermeye zorlanmaktadır. Kapalı kapılar ardında oluşturulan listeler sadece parti yönetimini değil, milletvekili ve belediye adaylarını belirlemek için de kullanılmakta ve halkın seçimine değil tercihine sunulmaktadır. Yani halk kendi yöneticilerini seçmemekte; partilerin merkez yönetimlerinin önlerine koyduğu listeler arasında bir tercih yapmak durumunda kalmaktadır.
Bu şartlarda yöneticilerin kişiliğine, ferasetine ve kişisel bütünlüğüne göre ekonomi kâh iyi kâh kötü gitmekte; uzun vadeli plan yapmak, refahı sürdürülebilir bir şekilde artırmak kolay olmamaktadır.
Özüne inildiğinde Türkiye’nin aslında demokrasi sorunu değil Yargı’da, Yürütme’de, hukukun üstünlüğü ve hesapverirlik ile temsilde adalet sorunu yaşadığı görülmektedir. Hukukun üstünlüğü alanındaki sorunlar Türkiye’nin, orta demokrasi sorunu olmak üzere diğer sorunlarının temelinde yatan kök sebeptir. Dolayısıyla hukukun üstünlüğü sorunu çözüldüğünde Türkiye’nin orta demokrasi sorunları da kendiliğinden çözülecektir.
Türkiye’nin orta demokrasi sorunlarını çözmesini sağlayacak olan yegâne şey, kamusal alanda hukukun üstünlüğünü sağlamaktır. Yargı ve kamu görevlilerinin hesapverir olmaması hukukun üstünlüğünde oluşmuş olan en büyük karadeliklerden biridir. Kamunun hesapverir olmaması ülkemizde yaşanan birçok içsel çelişkinin de (paradoks) temel nedenidir. Gerçekten de “Yargı’nın bağımsızlığının kısıtlanması, yanlıştır; fakat kendisi hesapverir olmadığı için haklıdır.”Kamu görevlilerinin suç işlediklerinde Yargı’ya hesap vermesinin üstlerinin iznine bağlı olması, yanlıştır; fakat hesap sorması gereken Yargı hesapverir olmadığı için haklıdır. Başka bir deyişle hukukun üstünlüğünü temin için yargı, bağımsız olmalıdır; fakat bağımsızlığının kısıtlanması için haklı sebepler vardır. Yürütme, hesapverir olmalıdır; fakat Yargı’nın bağımsız ve hesapverir olmaması sebebiyle yargıya hesap vermemesi haklıdır.
İşte bu, kendini yükseltme amacı, kendisini alçaltmasının gerekçesi olan çelişkili durum (paradoks) Türkiye’nin en hızlı çözülmesi gereken en önemli sorunudur. Çözümün de tek adresi kamuda hukukun üstünlüğünü sağlamaktır. Bu da büyük oranda kamu kurum ve görevlilerinin hesapverirliğini sağlamakla mümkündür.
Bu eserin amacı, akademik bir referans kaynağı olmak değil; Türkiye’nin demokrasi sorunlarını tespit etmek, buna neden olan ve değişik hukuk metinleri içine serpiştirilmiş bulunan kök sebeplerini ortaya çıkarmak ve nihayet düzeltilmeleri veya ortadan kaldırılmaları için öneriler getirerek basit bir yol haritası çizmektir. Bununla birlikte eserin bu güne kadar Türkiye’nin demokratikleşmesi konusunda yazılmış olan rapor ve eserlerin en kapsamlısı olmaya çalışmak gibi bir iddiası da vardır.
Özellikle siyasi partiler ve seçim hukuku alanlarında olmak üzere oldukça ağır ve incitici sayılabilecek “lider sultası”, “oligarşik grup”, “azınlık” “üye ve delege ağaları”, “naylon kayıt” gibi terimler yararlanılan kaynaklarda sıklıkla kullanılmaları nedeniyle bu kitaba da geçmiş bulunmaktadır. Akademik kaynaklarda bu terimlerin kullanılması, tahmin etiğim kadarıyla, bu terimlerin anlattığı mefhumları oldukları gibi, yalın ve halkın anlayacağı şekilde anlatabilen başka terimler bulunmadığı içindir. Bu terimlerin ifade ettiği gruplar içinde yer alanlar bundan incinmemeli, esere karşı bu yüzden önyargılı olmamalıdır.
Bu eserde tespit edilen sorunlar ile getirilen çözüm önerilerinin Yargı’ya ilişkin olanları dışındakiler, hâlihazırda Türkiye’nin zengin akademik kaynaklarında tartışılmış ve dillendirilmiş bulunmaktadır. Yargı’ya ilişkin olanların cüzi bir kısmı diğer kaynaklardan derlenmiştir. Maalesef Yargı konusunda tartışmalar şiddetli olmasına karşın bilimsel eser ve kaynaklar kıt, olanlar da ya bütünleşik değildir ya da konulara doğrudan tarafsız bir çözüm gözüyle bakmamaktadır. Yargı konusundaki tespitlerin çoğunluğu ve öneriler yazara ait olup gelişimlerinde ve olgunlaşmalarında Daha İyi Yargı Derneği üyelerinin değerli katkıları olmuştur.
Haziran 2017’den bu yana boş kaldığım her anı, tatillerimdeki hafta sonları da dâhil olmak üzere bu eser için araştırma yapmaya, yazmaya ve geliştirmeye ayırdım ve bundan büyük bir haz aldım.
Fikir babası Arda Batu’ya, kamuoyu araştırmaları, yorum ve yapılandırma önerileri ile fikirleri geliştirmeme önemli katkısı olan Bekir Ağırdır’a, kaynak ve veri araştırmaları ve değerli görüşleri ile desteğini gördüğüm Emre Tamer’e, bu çalışmaya dair kararları ve sonuçlarını 17 Kasım günü Ankara’da üyelerine sunmamı sağlayan TÜRKONFED Yönetim Kurulu Başkanı Tarkan Kadooğlu’na ve diğer yönetim kurulu üyelerine, Daha İyi Yargı Derneği Yönetim Kurulu üyelerine, en başında böyle bir çalışma yapılması için dernek genel kuruluna öneri getirip karar alınmasına ve çalışmaların yargı ayağının başlamasına vesile olan Nuri Çolakoğlu’na, yakın arkadaşlığın gereklerini bazen ihmal etmemi hoş görmesi, fikir tartışmaları ve eserin adının kamuoyuna pozitif bir mesaj vermesi yönündeki değerli katkısı için kardeşim saydığım Ali Göreç’e ve eşi Tülay’a, demokrasinin insancıllığı konusundaki katkıları için kardeşim Mustafa’ya ve sevgili Emir Kaya’ya, titiz bir imla denetimi yapan stajyerim Havva Yıldız’a, yorum ve önerileri ile yaptığı değerli katkıları için Haluk Tükel’e, avukatlık büromdaki işleri üstümden alarak bana bu kitaba zaman ayırma imkânı veren mesai arkadaşlarıma ve adını sayamadığım herkese katkıları için teşekkür ederim.
Bu eser, Toroslarda Dikilitaş Yaylası’nda toprak bir damın altında doğan beni hiç yoktan var ederek bu günlere getiren Türk Milletine ve Türkiye Cumhuriyeti’nin kendi küllerinden yeniden doğmasına vesile olan Atatürk ve silah arkadaşlarına armağan olsun!
Av. Mehmet Gün
İÇİNDEKİLER
Önsöz.............................................................................................. V
Grafikler Listesi............................................................................ XV
Şekiller Listesi............................................................................. XVI
Kısaltmalar................................................................................. XVII
Yönetici Özeti.............................................................................. XXI
Executive Summary............................................................... XXXIII..
I. Giriş .............................................................................................. 1
Türklerin İnsancıllık Vizyonu.......................................................... 1
“İnsanlığın Ortak Amacı ve Nihai Varış Noktası : İnsancıllık”......... 7
II. Türkiye’nin Demokrasi Yönelimi.................................................... 9
Daha İyi ve İstikrarlı Devlet Yönetimi İsteği.................................... 9
Demokrasi – Ekonomi ve Milli Gelir (Refah) İlişkisi..................... 14
Demokrasi Standartları ve Türkiye Demokrasisi............................ 21
Hukukun Üstünlüğü...................................................................... 33
a) Hukukun Üstünlüğü – Güçler Ayrılığı ve Dengesi...................... 33
b) Yürütme Gücüne Hukukun Üstünlüğü....................................... 38
İfade Özgürlüğü ve Hür, Bağımsız ve Çoğulcu Medya.................. 40
III. Adalet ve Yargı.............................................................................. 49
Hukukun Üstünlüğü, Adalet ve Yargı İlişkisi................................. 49
Yargı Gücünün Ayrılığı ve Bağımsızlığı Sorunu............................ 54
Yargı’nın Görevini Gerçekleştirebilme Kapasitesi......................... 58
(a)Yargı’nın Bağımsız İşlevinin Kısıtlanması Meselesi.................... 58
(b)Yargı Unsurlarının Liyakatı, Atamalarda Objektiflik
Meselesi................................................................................. 59
(c)Yargılamalarda Şeffaflık, Aleniyet ve Gerekçe Meselesi.............. 60
(d)Yargı Yetkisinin Fiilen Devri Meselesi...................................... 62
Yargı Unsurlarının Yargısal Hesapvermezliği Meselesi.................. 68
İçtihat ve Yargı Birliği Meselesi..................................................... 73
Yargısal Süreçlerin Verimsizliği ve İlkelere Uyarsızlığı
Meselesi....................................................................................... 75
Yargı Reformu İhtiyacı ve Metodoloji Önerisi............................... 84
(a)Reform Vizyonu, Uzak Görüşlü Liderlik................................... 85
(b)Bilimsel Reform Metodoloji önerisi.......................................... 86
Daha İyi Yargı Üst Yapılanması – Adalet Yüksek Kurumu........... 88
a) Yargı Gücünün Ayrılığı ve Bağımsızlığı Sorunu......................... 88
b) Yargı Bağımsızlığının Hesapverirlikle Korunabileceği................. 89
c) Türkiye’de Yargı’ya İlişkin Şikâyetler, İstekler ve Öneriler......... 90
d) Kaliteli Hizmet Üretimine Uygun Yapılanma Gereği................... 94
e) Türkiye’de Yargı Üst Yapılanmasının Kısa Tarihçesi................... 96
f) HSK’nın Yargısal Hesapverir Olmadığı ve bunun
Anayasa’nın Cumhuriyet, Kanun Önünde Eşitlik,
Hukuk Devleti İlkelerine ve İnsan Haklarına
Aykırı Olduğu...................................................................... 102
g) HSK’nın Fiiliyatta Yürütmeye Bağımlı Olduğu…..................... 106
h) HSK’nın Yargısal Denetim Eksikliğinin Hakimlerin
Bağımsızlığını Zedelediği…................................................... 108
ı) Uluslararası Belgelerin HSK’nın Yargısal Denetimini
Gerektirdiği.......................................................................... 110
i) Yargı Bağımsızlığının Kısıtlanması –
Hesapvermezlik İlişkisi ......................................................... 115
j) Yargı’nın Bağımsızlığı ile Etkin ve Verimli Çalışmasının,
Hesapverir Olmasını Sağlayan bir Yapılanma ile
Sağlanabilir.......................................................................... 117
k) Adalet Yüksek Kurumu ......................................................... 119
Sonuç Olarak :.................................................................................... 125
IV. Yargı’da ve Yürütme’deHesapverirlik......................................... 127
Genel Olarak Hesapverirlik ve Demokrasiİçin Önemi ............... 127
Hesapverirlik ve Şeffaflık İlişkisi ............................................... 133
Kamunun Mali Hesap Verirliği ve Şeffaflığı ............................... 134
Liyakat için Şeffaflık ve Hesapverirlik........................................ 136
İdarenin Kestirilebilirliği ve Yerindelik ....................................... 138
Kamu ve Yargı Görevlilerinin Yargısal Hesapverirliği................. 140
a) Soruşturma İzinlerinin Anayasa’nın Temel
Hükümlerine Aykırı Olduğu :................................................. 143
b) Yüksek Mahkeme Üyelerinin Yargısal Hesapverirliğinde
Sorunlar............................................................................... 145
c) Bir Kısım Kritik Kurumlarda Hesapverirlik Sorunları............... 148
Devlet Memurları ve Diğer Kamu Görevlilerinin
Yargısal Hesapverirliği................................................................. 150
V. Yönetime Katılım ve Temsil’de Adalet
Seçimler..................................................................................... 155
a) Genel Olarak Temsilcilerin Seçimi ......................................... 155
b) Seçim Kanunu...................................................................... 156
c) Seçim Yöntemleri................................................................. 159
d) Seçim Çevreleri.................................................................... 162
e) Delegelik Sistemi Vasıtasıyla Temsilin Kısıtlanması ................. 164
Siyasi Partiler............................................................................... 167
a) Siyasi Parti Örgütlenmesi ve Parti İçi Demokrasi...................... 168
b) Siyasetin ve Siyasi Partilerin Finansmanı................................. 177
c) Seçim Rüşvetleri ve Kayıt Dışı Finansman............................... 182
Yerel Yönetimler......................................................................... 186
Kamu Kurumu Niteliğindeki Meslek Kuruluşları......................... 194
a) TBB - Türkiye Barolar Birliği................................................. 200
b) TTB - Türk Tabipler Birliği.................................................... 202
c) TEB - Türk Eczacılar Birliği.................................................. 204
d) Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği.......................................... 206
e) TMMOB – Türkiye Mühendis ve Mimar Odaları Birliği............ 208
Bir Kısım Sendikalar.................................................................... 215
a) TÜRK İŞ.............................................................................. 215
b) DİSK................................................................................... 215
c) HAK İŞ............................................................................... 215
İnanç Bazlı Örgüt ve Oluşumlar................................................... 217
VI. Sivil ve Etkin Anayasa İhtiyacı.................................................... 225
Sivil Anayasa Yapımı ve Metodolojisi......................................... 225
Cumhurbaşkanlığı ve OHAL KHK’larının
Anayasal Denetimi...................................................................... 230
a) Cumhurbaşkanlığı Kararnameleri............................................ 230
b) OHAL Kararnameleri............................................................ 231
Etkin Anayasa Koruması ve Anayasa Koruma Kurumu.............. 237
VII.Referandum Sonucuna Uyum Yasaları........................................ 247
Cumhurbaşkanlığı Seçimine İlişkin Usul ve Esaslar Kanunu....... 248
Seçim Kanunu ............................................................................ 250
Yüksek Seçim Kurulunun Kuruluş ve Teşkilatı
Hakkında Kanun......................................................................... 252
Siyasi Partiler Kanunu................................................................. 254
Genel İdare Usulü Hakkında Kanun............................................ 255
OHAL Döneminde Çıkarılmış Olan KHK’ların
Anayasal Denetimi...................................................................... 256
Sonuç.................................................................................................. 259
Yararlanılan Kaynaklar 263