Kargo Gönderim Saatleri;
Yeni Üyelik
Üye Girişi
Türkiyede Toplu İş Sözleşmesi Yetki Sistemi ve SENDİKASIZLAŞTIRMA ( 1963 - 2009 )
Türkiyede Toplu İş Sözleşmesi Yetki Sistemi ve SENDİKASIZLAŞTIRMA ( 1963 - 2009 )
Murat ÖZVERİ
Sayfa Sayısı
:
458
Kitap Ölçüleri
:
16x23 cm
Basım Yılı
:
2013
ISBN NO
:
9786054354566
270,00
TL 
Bu ürün şu anda stoklarımızda yok!Yazarın diğer ürünlerine gözatmanızı tavsiye ederiz...
GİRİŞ Sendika, toplu iş sözleşmesi ve grev hakları, birbirini tamamlayan, biri¬sinin diğerinin varlığını koşullandırdığı haklar olarak tanımlanmıştır. Toplu iş sözleşmesi ve grev hakkı olmadan sendika hakkından, sendika hakkı olmadan grev ve toplu iş sözleşmesi hakkından bahsetmek olanaklı değildir. Sendikalar, birkaç özel durumun dışında toplu iş sözleşmesi ve grev haklarının öznesini oluşturan kuruluşlardır. Sendika çokluğu ilkesinin var ol¬duğu koşullarda, bir toplu pazarlık biriminde (işyeri veya işletmede) toplu iş sözleşmesi ve grev hakkım kullanma hakkına sahip olan sendikalardan hangi¬sinin bu hakları kullanacak sendika olacağı sorusunun karşımıza çıkması kaçınılmazdır. Sendika bağımsızlığı ilkesi, sendika çokluğu ilkesi gibi sendika hakkının varlığını koşullandıran, dahası bir kuruluşa sendika niteliğini veren temel ev¬rensel ilkeler, hangi sendika sorusunun yanıtının verilmesinde nirengi noktasıdır. Konunun, sendika çokluğu ilkesinin kaçınılmaz sonucu olan sendikalar arası rekabetin ve sendika bağımsızlığı ilkesini tehdit eden oluşumların var olduğu gerçeği içerisinde ele alınması gerekmektedir. Bu durumda ise bir toplu pazarlık biriminde hangi sendikanın kolektif hakların öznesi olacağı sorusu hem karmaşıklaşmakta hem de ciddi sorunları içinde barındırır hale gelmektedir. Konu, toplu iş sözleşmesinin tarafı sendikanın, kısaca yetkili sendikanın belirlenmesi başlığı altında ele alınıp incelenmiştir. Öyle bir yetki sistemi ge¬liştirilmelidir ki bu sistemde, işçilerin sendika seçme hakkı zedelenmeden, bireysel ve kolektif sendika özgürlüğü sınırlandırılmadan, işçilerin haklarını en güçlü şekilde temsil edecek sendika o toplu pazarlık biriminde en kısa sürede temsil hakkını elde etsin. Öyle bir yetki sistemi oluşturulsun ki, işçiler kendi özgür iradeleriyle be¬lirledikleri sendikaları aracılığıyla kolektif haklarını zamanında kullanabilsin. Hangi sendikanın işyerinde işçileri temsil edeceği sorununun çözümü, işçilerin sendika tercihleri nedeniyle bedel ödemek zorunda kaldıkları bir sürece dö¬nüşmesin. Sistem, işçilerin gerçek iradelerini perdeleyen usulsüzlüklere kapalı olduğu kadar sendika tercihleri nedeniyle işlerini yitirmelerine, ayrımcılığa uğramalarına da kapalı olsun. Bu ve çoğaltılabilecek başka gerekliliklerden hareketle tüm dengeleri gözeten kusursuz bir sistemin teorik kurgusunu yapmak belki olanaklıdır. An¬cak, sendika hakkının etkin bir şekilde güvenceye kavuşturulmasında tarihsel koşullar, sosyo ekonomik yapı ve siyasal tercihler devreye girmekte, ülkelerin gelişmişlik düzeyi, işçi hareketinin nicelik ve niteliksel gücü, mücadele dene¬yimi gibi bir dizi faktör etkili olabilmektedir. Türkiye′de, ilk sendikalar yasasının yürürlüğe girdiği 1947 yılından iti¬baren bu sorunla yüz yüze gelinmiş, özellikle sendika hakkıyla birlikte toplu iş sözleşmesi ve grev hakkının yasayla düzenlendiği 1963 sonrası dönemde konu, artan bir yoğunlukla tartışılmıştır. Bu dönemde uygulanan toplu iş sözleşmesi yetki belirleme sistemi 12 Eylül 1980 askeri darbesinden sonra önemli değişiklikler geçirmiştir. 1980 sonrası sendikaların giderek artan bir hızla üye, güç, saygınlık ve etkinliklerini yitirmeye başlamaları, önemli tartışmaları da beraberinde getir¬miştir. Sendikaların güç ve etkinlik kayıplarının nedenleri, karşı karşıya kal¬dıkları sorunları çözmek için yapılması gerekenler ortaya konulurken, özellikle sendika çevrelerinden 1980 sonrası oluşturulan yetki sistemine karşı ciddi tep¬kiler yükselmiştir. Öğretinin önemli bir bölümünün de katıldığı bu tepkiler, dikkatleri toplu iş sözleşmesi yetkisinin belirlenmesi için oluşturulan sistemlere çekmiş, var olan yetki sisteminin diğer etkenlerin yanında sendikaların üye kaybetmelerinde önemli bir faktör olduğu vurgulanmıştır. Bu çalışmada asıl olarak amaçlanan, petro kimya-lastik, kağıt, tekstil ve metal sektörlerinde örgütlü sendikalardan hareketle 1963 yılından sonra uygu¬lanan toplu iş sözleşmesi yetki belirleme sisteminin işçi sendikalarının örgüt¬lenmesine etkisini incelemektir. Toplu iş sözleşmesi yetkisinin iki tarafı vardır. İşçiler ve onları temsil eden sendikalarla işveren veya işverenin üye olduğu işveren sendikası. Konu¬muz toplu iş sözleşmesi yetki sisteminin işçi sendikalarına ve sendikalaşmaya etkileriyle sınırlı olduğu için, çalışmada "sendika" kavramıyla işçi sendikaları ifade edilmiş, işveren sendikaları için bir kısaltma yapılmamıştır. Çalışma planı yapılırken, temel kavramların ortaya konulmasından sonra tarihsel gelişimin ana hatlarını belirleyebilmek için 1963-1980 döneminin kısa bir özetinin yapılması, 1983-2008 döneminin ise eğilimleri gösteren verilerle birlikte ele alınması düşünülmüştür. İncelemede ayrıntılara yöneldikçe, 1963-1980 döneminin tarihsel de¬vamlılığın ötesinde kendisinden sonraki dönemi adeta koşullandırmış olduğu, 1980 sonrası dönemin, 1963-1980 döneminde sorulan sorulara yanıt niteliğinde olduğu gerçeğiyle karşılaşılmıştır. 1963 öncesi dönemde ülkemizde toplu iş sözleşmesi pratiğinin olma¬ması, 1963-1980 döneminin önemini artıran bir diğer etken olmuştur. Bu ne¬denle 1963-1980 arası, planlanandan çok daha ayrıntılı ele alınmıştır. Dönem, başlangıçta 2008 yılıyla sınırlandırılmışken, araştırma ve yazım sürecinde geçen zamanın olanaklı kılmasından da yararlanılarak 2009 yılı da incelemenin kapsamına alınmıştır. Çalışmada, konuya ilişkin kaynakların olabildiğince birinci elden olma¬sına gayret edilmiş, bu alanda yapılan araştırmaların yanında yasama organı tutanaklarına, sendika raporlarına başvurmaya özen gösterilmiştir. Çalışmanın teorik bölümü önemli ölçüde bu kaynaklara dayanılarak oluşturulmuştur. Alan araştırmasını oluşturan bölümde ise Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı Çalışma Genel Müdürlüğü′nden ve incelenen sektörlerdeki örgütlü sendikalardan alınan belgeler değerlendirilmiştir. 1992-2009 arasında Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı Çalışma Ge¬nel Müdürlüğü′ne yapılan özel sektör işyerlerine ilişkin toplam 8144 yetki tespit başvurusu incelenmiş, bu başvurularda kullanılan 24.000′i aşan veri girişi yapılmıştır. Kamuya ait işyerleri, özelleştirilme sonrasında yani mülkiyeti özel sektöre geçtikten sonra inceleme kapsamına alınmıştır. Çalışma Genel Müdürlüğü′nün 1997 sonrası verileri elektronik ortama geçirme çalışmalarının tüm sektörler ve işyerleri için önemli ölçüde tamam¬lanmış olduğu, bu tarihten öncesine ilişkin ise bazı eksikliklerin olduğu anlaşılmıştır. Sendikalarda yapılan yetki başvurularına ilişkin özel bir arşiv çalışması olmadığı için başvurular ve takip eden süreçle ilgili bilgiler tek tek işyeri dos¬yaları içerisinden çıkarılmıştır. Bazı sendikalarda ise itiraz olan dosyalara iliş¬kin işyeri dosyalarında bilgi bulunmadığından ayrıca dava dosyalarını incele¬mek gerekmiştir. 8144 yetki tespit başvurusu için Bakanlık verileri esas alınmış, aynı za¬manda sendika işyeri dosyalan tek tek taranarak her iki kaynak karşılaştırılıp veri dosyaları tarafımızdan oluşturulmuştur. Yetki itirazları, sendikalardaki dava dosyalan ve işyeri dosyalan içerisinde bulunan mahkeme kararları tarana¬rak belirlenmiştir. TEKSİF, DİSK Tekstil, Türk Metal, Birleşik Metal-İş, Pet-rol-İş ve Selüloz-İş Sendikaları işyeri dosyalan taranmıştır. Çelik-İş, Öz İplik-İş, Lastik-İş Sendikalarının olumlu yetki tespitleri, inceleme yapılan diğer sen¬dikalardan alınmış, itirazlar ise Bakanlık kayıtlarından tespit edilmiştir. Çalışma beş bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde, "Toplu İş Söz¬leşmesi Ehliyeti" başlığı altında ehliyet kavramının, tarihsel gelişim içerisinde toplu iş sözleşmesi alanında ortaya çıkışı ve kazandığı anlam incelenmiştir. "Toplu İş Sözleşmesinin Tarafı Sendikayı Belirleme Yöntemleri (Yetki Sistemleri)" başlıklı ikinci bölümde toplu iş sözleşmesi yetki kavramı ehliyet kavramıyla karşılaştırılarak ele alınmış, toplu iş sözleşmesi yetki sistemlerinin diğer bazı ülkelerdeki uygulamaları da ele alınarak, temel unsurlarıyla birlikte belirginleştirilmeye çalışılmıştır. Ülkemizde 1963 yılından itibaren uygulanan yetki sisteminin, yasama meclislerinde ele almışlarından başlayarak hangi ge¬rekçelerle temellendiriİdiği üzerinde durulmuştur. Uygulanan yetki sistemle¬riyle karşılaştırma yapılabilmesi için uyguladıkları toplu iş sözleşmesi yetki sistemiyle ön plana çıkan, model oldukları ya da olabilecekleri kabul edilen on ülke sistemine bu bölümde ana unsurlarıyla yer verilmiştir. 274 sayılı Sendika¬lar, 275 sayılı Toplu İş Sözleşmesi Grev ve Lokavt Yasalarıyla çerçevesi çizilen toplu iş sözleşmesi yetki sisteminin esasları ortaya konulduktan sonra, sis¬temin sendikalaşmaya etkisi değerlendirilmiştir. 1963-1980 arasında ülkemizde uygulanan toplu iş sözleşmesi yetki sis¬teminin, ortaya çıkardığı sorunlar, çözüm arayışları ve sisteme ilişkin tartışma¬larıyla 1980 sonrası uygulanan toplu iş sözleşmesi yetki sistemini önemli öl¬çüde belirlemiş olduğu görülmüştür. Bu nedenle konu, "1963-1980 Döneminde Uygulanan Yetki Sistemi ve Arayışlar" başlığı altında üçüncü bölümde ele alınmıştır. Bu bölümde, uygulanan sisteme sosyal tarafların getirdiği eleştiriler, sistemin tıkandığı aşamada uygulamada geliştirilen çözümler, yargı kararları, bu çözümlere karşı olumlu-olumsuz tepkiler, sorunu çözmek için verilen yasa tasarıları, öğretide ortaya atılan çözüm ve model önerileri, bu öneriler ekse¬ninde süren tartışmalar ele alınmaya çalışılmıştır. Gerek tartışmaların derinliği, çeşitliliği, yargı kararları veya idari kararlarla oluşturulan çözümler gerek bu çözümlerin uygulamada verdiği sonuçlarla zengin bir birikimin yaratılmış ol¬duğu ancak bu çok önemli birikimin 1980 sonrasına taşınamadığı, yapılan tar¬tışmaların önemli ölçüde unutulmuş olduğu görülmüştür. Bu tartışmalarda üre¬tilen bilgi birikiminin, bugünkü sorunların kavranmasında da çözüm üretilmesinde de güçlü bir zemin yaratacak zenginlikte olduğu sonucuna ulaşıldığı için, bu birikimin yaratılmasında emeği olanları saygıyla anarak, genel bir özetin çalışmaya yansıtılmasının yararlı olacağı düşünülmüştür. 1980 yılı tüm dünyada önemli dönüşümlerin kendisini dayattığı, genel¬likle bir dönemin başlangıcı olarak kabul edilen bir tarih kesiti olmasından hareketle, "Türkiye′de 1980-2009 Döneminde Uygulanan Yetki Sistemi" baş¬lıklı dördüncü bölümde öncelikle bu dönemin genel özellikleri belirlenmeye çalışılmıştır. 1980 sonrasında oluşturulan yetki belirleme sisteminin askeri darbe sonrası hazırlanmış olması, önemli ölçüde darbeyi yapanların dünya al¬gılarını yansıtması, bu algıyla örtüşen sosyal taraf görüşleri gibi dönemin özgün yanlan üzerinde durulmuştur. Yasa koyucunun maddeleri ele alırken yaptığı tartışmalardan, bu tartışmaların süzülerek yansıdığı madde gerekçelerinden, öğretinin belirlediği görüşlerden yararlanılarak 2821 ve 2882 sayılı Yasaların çizdiği toplu iş sözleşmesi yetki belirleme sisteminin temel mantığı belirginleştirilıneye çalışılmıştır. 1980 sonrası yetki sistemine ilişkin öğretinin ve sosyal tarafların görüşlerinin, bu süreçteki yasa değişikliklerinin, sendikal alana etkileri gibi temel konulardaki tartışmaların, ortaya konulan yaklaşımların, eleştirilerin bu çalışmaya yansıtılmanın yararlı olacağı düşünülmüştür. Son bölümde, ele alman sektörlerle sınırlı da olsa ilk dört bölümde be¬lirlenmeye çalışılan saptamaların, eleştirilerin yaşamın içerisindeki karşılığı aranmak istenmiştir. "Toplu İş Sözleşmesi Yetki Sisteminin 1983-2009 Döne¬minde Metal, Petro Kimya-Lastik, Tekstil ve Kağıt Sektörleri Özelinde İnce¬lenmesi" başlıklı beşinci bölümde incelenen 8144 yetki başvurusunun sonuçları,yıllar itibarıyla hem tüm sektörlerin toplamı hem tek tek sektörler ve sektörlerde örgütlü sendikalar özelinde incelenmiştir. Sendikaların yıllar itibarıyla yetki başvuru sayılarındaki değişimler, yetki itiraz sayıları, yetki itirazı olmaması ve olması halinde yetki belirleme süreleri incelenmiş, yetki itirazlarını kazanarak almış oldukları yetki tespitlerine dayalı olarak toplu iş sözleşmesi yapabilme oranları tespit edilmiştir. Yetki itirazlarının üye kaybı ve sendikal etkinliklere olan etkileri tartışılmış, tüm bu olgular, alan araştırmasından elde ettiğimiz verilere dayalı tabloların yardımıyla somut hale getirilerek sunulmuştur. ÖNSÖZ İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Çalışma Ekonomisi ve Endüstri İlişkileri Bölümü′ndc doktora tezi olarak hazırlanan bu çalışmanın özgün hali Mayıs 2012′de Tez Danışmanım Prof. Dr. Sedat Murat, Tez İzleme Komitesi Üyeleri Prof. Dr. Müjdat Sakar, Doç. Dr. Halil İbrahim Sarıoğlu ve Prof. Dr. Fevzi Demir, Prof. Dr. Süleyman Özdemir′den oluşan jüri tarafından oybirli¬ğiyle kabul edilmiştir. Gerek tez izleme aşamasında gerekse tezin savunulması aşamasında yaptıkları eleştiri ve katkıları nedeniyle kendilerine teşekkürlerimi sunarım. Doktora tez çalışmamız, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Sosyal Politika Merkezi′nin Türkiye′de sosyal politika disiplininin öncülerin¬den Cahit Talaş adına tesis etmiş olduğu "Prof. Dr. Cahit Talaş Sosyal Politika Ödülü"ne değer görülmüştür. Ödülü düzenleyen Sosyal Politika Araştırma ve Uygulama Merkezi ile Ödül Jürisi′ni oluşturan sosyal politika alanının değerli isimleri Prof. Dr. Ahmet Makal, Prof. Dr. Gürhan Fişek, Prof. Dr. Mesut Gülmez, Prof. Dr. Ömer Zühtü Altan ve Doç. Dr. Aziz Çelik′e içten teşekkürlerimi sunuyorum. 11 Ekim 2012 günü A.Ü. Siyasal Bilgiler Fakültesi′nde gerçekleştirilen "Prof. Dr. Cahit Talaş Sosyal Politika Ödül Töreni"nt ev sahipliği yapan Dekan Prof. Dr. Yalçın Karatepe ile başta Ödül Düzenleme Kurulu üyeleri olmak üzere emeği geçen tüm öğretim elemanlarına da katkıları ve kusursuz organizasyonları nedeniyle teşekkür ediyorum. Sosyal politika alanında uzun yıllara dayanan bilgi ve deneyimiyle ken¬disinden sonra gelen kuşaklara her zaman yardımcı olan, sosyal politika disip¬lininin önemini ve dönüştürücü gücünü akademik alana titizlikle taşıyan Prof. Dr. Ahmet Makal, çalışmanın gerek tez aşamasında gerek kitap aşamasında benden de desteklerini esirgememiş, yoğun temposuna rağmen her soruma zaman ayırmıştır. Sayın Makal′ın, tezin kabul edilmesinin hemen ardından çalışmaya destek veren dostlarımın önerisiyle başvurduğum Prof. Dr. Cahit Talaş Sosyal Politika Ödülü jürisinde yer almış olması beni ayrıca onurlandır¬mıştır. Kendisine teşekkürü borç bilirim. Bu çalışmada tezin ana kurgusu değiştirilmemiş ancak bazı bölümlere ek yapılırken bazı bölümler sadeleştirilmiştir; ara başlıklar artırılmış, okuma ko¬laylığı sağlanmaya çalışılmıştır. 29 yıldır uygulanan 2821 ve 2822 sayılı Yasalar bu çalışmanın kitap aşamasında TBMM′ce 18.10.2012 tarihinde kabul edilen 6356 sayılı Sendika¬lar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanunu ile yürürlükten kaldırılmıştır. 6356 sayılı yasanın öngördüğü yeni yetki sistemi dördüncü bölüme eklenerek değerlendirilmiştir. Çalışmanın sunuşunu yazma inceliğini gösteren Prof. Dr. Metin Kutal, benim böyle bir çalışmayı akademik bir disiplin içerisinde yapmamı da sağla¬yan değerli hocamdır. Şöyle de diyebilirim: Her şey 1994 yılının yağmurlu bir bahar günü Bursa′da yapılan bir sempozyum sonrası hocam Sayın KutaPın "Sizin gibi sendika uzmanlarının mutlaka Çalışma Ekonomileri bölümlerinde yüksek lisans, doktora yapması gerekir, sen bize başvur" demesiyle başlamıştır. Bu uzun arada vazgeçtiğim, yıldığım anlarda Kutal hocamın zaman za¬man sitemli, zaman zaman tatlı sert uyarıları, yüksek lisans ve doktora aşama¬sında ders aldığım hocalarımın, tanışıp dost olduğum arkadaşlarımın ısrarları, ben ÜDS sınavlarına girip çıkarken büyüyüp birer genç kız olan çocuklarımın ve bıkma kavramını bilmeyen eşimin çabalan beni çalışmaya bağlamıştır. Başta Prof. Dr. Metin Kutal hocam olmak üzere hepsine minnet borçluyum. Sendikaların en önemli amaçlarından birisi kuşkusuz toplu iş sözleşmesi yaparak üyelerinin ekonomik, sosyal hak ve çıkarlarını geliştirmektir. Bu ne¬denle toplu iş sözleşmesinin tarafı olabilmek sendikalar açısından yaşamsal önemdedir. Toplu iş sözleşmesi tarafı sendikanın nasıl belirleneceğini toplu iş sözleşmesi yetki sistemi göstermektedir. 12 Eylül 1980 darbesinden sonra Türkiye′de diğer alanlarda olduğu gibi toplu iş sözleşmesi yetki sistemi alanında da köklü dönüşümler yaşanmıştır. Bu çalışma, özellikle 1980 sonrası uygulanan toplu iş sözleşmesi yetki sisteminin sendikalaşmaya etkisini somut verilerle belirleme gereksiniminden doğmuştur. Bu verilere birincil kaynaklardan ulaşmak ise çok önemliydi. Dolayısıyla çalışmamızda kullandığımız veriler iki ana kaynağa dayan¬mıştır. Bunlardan birincisi Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı verileri, ikin¬cisi ise toplam altı sendika arşivinden taradığımız işyeri dosyalarıdır. Veri tarama sürecinde ve bu verileri bir araya getirme aşamasında yar¬dımlarına minnet duyduğum isimleri saymadan geçemem... Bakanlık verilerine ulaşmamda destek ve yardımlarını esirgemeyen Ça¬lışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı Çalışma Genel Müdürü Sayın Dr. Ali Ke¬mal Sayın′a, Genel Müdür Yanması Lütfı İncirlioğlu′na, Çalışma Genel Mü¬dürlüğü Sendikalar ve Toplu İş İlişkileri Dairesi Başkanı Hüseyin Aşçı′ya, Çalışma Genel Müdürlüğü Daire Başkanı Hayrettin Seçmen′e, Çalışma Genel Müdürlüğü Uzmanı Orhan Duru′ya teşekkür ederim. Türk-İş′e bağlı TEKSİF Genel Başkanı Nazmi Irgat′a, Mali Sekreter İb¬rahim Öner′e, Yönetim Kurulu üyelerine, yoğun işleri arasında onlarca soruma yanıt veren değerli meslektaşım Av. Selma Yağan′a, işyeri dosyalarını hiçbir belgeyi zayi etmeden tasnifleyip arşivlediği için inceleyebilmemi sağlayan, kendi özel arşivini açan Toplu İş Sözleşmesi Müdürü Adnan Ateş′e ve güzel ikramları için Mustafa Ağaçcı′ya teşekkür ederim. Türk Metal Sendikası Genel Başkan Pevrul Kavlak′a ve Yönetim Kurulu üyelerine, sendikaya adım attığım günden çıktığım güne kadar destek ve yardımlarını esirgemeyen Av. Taliphan Kıymaz′a, Genel Evrak Sorumlusu Abdulkadir Karakoç′a, Toplu İş Sözleşmesi Dairesi Müdürü Oğuz Bedir′e, işyerlerini listeleyen Toplu İş Sözleşmesi Uzmanı Berna Kavukçuoğlu′na, Bilgi İşlem Sorumlusu Cevdet Kavlak′a ve bizi çaysız, meyvesiz, yemeksiz bırakmayan idari personel Gülten Demir′e teşekkür ederim. Birleşik Metal-İş Sendikası Başkanı Adnan Serdaroğlu′na ve Yönetim Kurulu üyelerine, sevgili hocam, meslektaşım Birleşik Metal-İş Hukuk Müşa¬viri Av. Şeyma Tümer′e, Av. Olcay Yanar′a, arşivde benimle dosya tarayan Genel Başkan Sekreteri Dürdane Ekti′ye, yaptığı veri girişiyle bana günler kazandıran, gayretine hayran kaldığım Örgütlenme Dairesi çalışanı Nurcan Yıldırım′a, Toplu İş Sözleşme Dairesi′nden Nurhayat Aktaş′a, Genel Sekreter Yardımcısı Mehmet Beşeli′ye ve istememize fırsat tanımadan üç kat arasında bize çay yetiştiren Remziye Mordeniz′e teşekkür ederim. Petrol-İş Sendikası Genel Başkanı Mustafa Öztaşkm′a ve Yönetim Ku¬rulu üyelerine, yetki tespitine yapılan itiraz dosyalarını koruduğu için inceleme olanağı bulmamı sağlayan Av. Serap Özdemir′e, Av. Yalçın Aksakal′a, Av. Halil Yedibela′ya, Toplu İş Sözleşmesi Servisi Müdürü Merih Toprak′a, Toplu İş Sözleşmesi Uzmanı Serpil Aksakal′a, Toplu İş Sözleşmesi Uzmanı Nilgün Toz′a yardımları ve her aradığımda bıkmadan sorularıma yanıt verdikleri için teşekkür ederim. DİSK Tekstil Sendikası Genel Başkan Rıdvan Budak′a ve Yönetim Kurulu üyelerine, tüm işyeri dosyalarını incelememe olanak tanıdıkları için sendika Eşgüdüm Dairesi Müdürü Ayşegül Öz′e ve Genel Başkan Danışmanı H. Ergün İşeri′ye teşekkür ederim. Selüloz-İş Sendikası Genel Başkam Ergin Alşan′a ve Yönetim Kurulu üyelerine, tüm çalışma süresince desteğini, emeğini, zamanını paylaşan İdari İşler Müdürü Esra Özün′e teşekkür ederim. Kaynaklarını ve görüşlerini paylaşmakla kalmayıp her türlü ayrıntıda öneriler getiren Prof. Dr. Mesut Gülmez′e, Prof. Dr. Ahmet Selamoğlu′na, Prof. Dr. Kuvvet Lordoğlu′na, Prof. Dr. Gamze Yücesan Özdemir′e, Prof. Dr. Ali Murat Özdemir′e, Doç. Dr. Banu Uçkan′a, Yrd. Doç. Dr. Betül Urhan′a, Yrd. Doç. Dr. Hakan Koçak′a, Yrd. Doç. Dr. Sayım Yorgun′a, Yrd. Doç. Dr. Onat Öztürk′e ve Kristal-İş Sendikası Toplu İş Sözleşmesi Müdürü Can Şafak′a teşekkür ederim. Ulaştığım yabancı kaynaklan yeterli bulmayarak daha önemli kaynaklara ulaşmama vesile olan Doç. Dr. Halil İbrahim Sarıoğlu′na, Doç. Dr. Abdulkadir Şenkal′a, Arş. Gör. Doğa Sarıipek′e, kaynaklar üzerinde günlerce benimle çalışan sevgili dostum Hakan Aslan′a, Fransızca çevirileri yapan ağabeyim Tuncay Özveri′ye, desteği için Deniz Özveri′ye teşekkür ederim. Mesleki günlük işlerimin bir bölümünü üstlenerek tez çalışmama yo¬ğunlaşmamı kolaylaştıran Av. Tuba Koçdemir′e, Av. Selin Süloğlu′na, Av.Buket Polat′a Hayriye Dolar′a, veri girişlerinde yardımcı olan Doğu Akdeniz Üniversitesi Hukuk Fakültesi öğrencisi Feride Külcü′ye ayrıca teşekkür ederim. Bu uzun çalışma süresince doğal olarak birçok pratik sorunla karşılaştım. Değerli dostum Doç. Dr. Aziz Çelik bu anlardaki kurtarıcım oldu. Güç verdi, okudu, eleştirdi, değerlendirdi. Sevgili dostum Aliye Uçar bu çalışmanın redaksiyonunu yaptı, doğru sandığım yanlışları gösterdi, daha iyisini yapabileceğime inandırdı beni. Belirtmeliyim ki bu denli titizliğe karşın çalışmada var olan hataların tamamı benim sabırsızlığımdan kaynaklandı. Kendilerine minnettarım. Tez ve kitap aşamasındaki yardımları ve gösterdiği zarif evsahipliği için Berdan Dere′ye teşekkür ederim. Çalışmanın bütün yükünü benimle paylaşan, her zaman yanımda olan sevgili dostlarım Av. Ertuğrul Sakaoğlu′na, Av. Türkan Keskin′e, Av. Uğur Güngör′e, sevgili kardeşim Av. Funda Özveri′ye teşekkür ederim. Bu çalışmayı Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi yayını olarak basmayı kabul eden Legal Yayınları sahipleri Lütfü Başöz ve Ramazan Çakmakcı′ya, baskıda emeği geçen yayınevi çalışanlarına ayrıca teşekkür ederim. Dr. Murat Özveri 3 Kasım 2012 Kocaeli SUNUŞ Türkiye′de çağdaş anlamda endüstri ilişkilerinin tüm kurumları ile işle¬meye başlamasının tarihini 1961 yılı olarak kabul etmek sanırım yanlış olmaz. Gerçi ülkemizde sendikal hareketlerin tarihçesini Osmanlı dönemine kadar götürmek mümkündür. Bunun gibi İkinci Dünya Savaşı′ndan sonra genç Cum¬huriyet′in çoğulcu demokrasiye ilk adımlarını atarken işçi ve işverenlere sendi¬kalaşma hakkını tanıyan 5018 sayılı yasayı kabul ettiği bilinmektedir (1947). Ancak aynı yıllarda toplu pazarlık hakkının yasal bir çerçeveye kavuşturulma-ması, özellikle grev yasağının devam etmesi ülkemizde endüstri ilişkilerinin işlerlik kazanmasına olanak vermemiştir. Bu açıdan 1961 Anayasası′nm önemi yadsınamaz. Geride bıraktığımız 50 yıllık dönemin, sendikacılığın beşiği sayılan Batı Avrupa ülkeleri ile karşılaştırıldığında oldukça kısa ve bu hakların veriliş bi¬çimi bakımından çok farklı olduğu söylenebilir. Ancak sanayileşmenin en az yüz yıllık bir gecikme ile ülkemizde başladığını; çoğulcu demokrasinin ise sık sık kesintiye uğradığını ve kurumsallaşma sürecini henüz tamamlayamadığını dikkate aldığımızda Türkiye′de özgür sendikacılık sisteminin niçin yetersiz kaldığının yanıtını bulmak zor olmasa gerektir. Öte yandan Türk endüstri ilişkilerinin sözü geçen elli yıllık dönemi ge¬ride bırakırken önemli bazı deneyimler kazandığı da gözden kaçırılmamalıdır. Ancak bu dönemde belirli bir ölçüde sanayileşmeye karşın sosyal sınıf bilinci¬nin yeterince gelişmemesi, çoğulcu demokrasinin tüm kurum ve kurallarıyla işlememesi, dünyaya egemen olan globalleşme ve 1980 sonrası izlenen liberal ekonomi politikaları Türk sendikacılığını olumsuz yönde etkileyen başlıca faktörler olmuştur. Nitekim son yıllarda sendikaların ciddi üye kayıplarına uğradıkları, kronik hale gelmiş birçok soruna çözüm bulmakta yetersiz kaldıkları görülmektedir. Örneğin sendika üyeliği ve örgütlenme özgürlüğünün gü¬vence altına alınması, işçi - kamu görevlisi ayırımı, çok düzeyli toplu pazarlık, gerçek anlamda işkolu sözleşmeleri, tarafların güvenini kazanmış bağımsız ve tarafsız barışçı çözüm yolları, grev yasakları ve grev hakkına müdahaleler Türk sendikalarının gündeminde yer almaya devam eden sorunlardan sadece birka¬çıdır. Üyelik aidatının kaynaktan kesilmesinin (check-off) rahatlığı içinde, so¬runlarının çözümünü yasa koyuculardan bekleyen, bu nedenle siyasal faaliyet¬lerden uzak kalmaya özen gösteren bir sendikacılık hareketinin kendi gücü ile sorunlarını çözebilmesi oldukça zor gibi görünmektedir. Öte yandan unutul¬mamalıdır ki özgür sendikacılık da tıpkı çoğulcu demokrasi gibi sadece yasala¬rın çıkarılması ile kısa sürede gerçekleşmemektedir. Yarım yüzyıldan beri ülkemizde tartışılan, anayasal ve yasal düzenle¬melere konu olan; doktrini, yürütme ve yargı organlarını sürekli uğraştıran sorunlardan biri de kuşkusuz toplu pazarlığı işçiler adına yapacak olan yetkili sendikanın nasıl belirleneceği hususudur. Batı ülkelerinin uygulamasında sorun olmaktan çoktan çıkmış olan bu konu ülkemizde güncelliğini korumaktadır. Nitekim şu sırada TBMM Genel Kurulu′nda görüşülmeyi bekleyen bir yasa tasarısında gerek sendika üyeliği, gerek yetkinin nasıl belirleneceği yeni bir düzenlemeye tabi tutulmaya çalışıl¬maktadır. Öte yandan Türkiye′de sendikaların faaliyetleri toplu pazarlık ala¬nında yoğunlaştığından yetkili sendikanın belirlenmesi özel bir önem taşımak¬tadır. Zira yetkiyi herhangi bir şekilde almış olan bir işçi sendikası birçok yasal avantaja sahip olmakta, varlığını korumakta, hatta güçlenme olanağını bul¬maktadır. Bu nedenle tüm sendikaların öncelikli hedefi sözü geçen yetkiyi alabilmektir. Türk yasa koyucusu ise 1963′ten beri yetki tespitinde üye kayıt fişlerine dayalı bir yöntemi benimsemiştir. İşyeri ya da işletme düzeyinde çoğunluk esasına göre yetki ilk aşamada Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı tarafın¬dan belirlenmekte, itiraz üzerine yargı organları devreye girmektedir. 1963-1980 döneminde sahte (sanal) üyelik fişleri ile alınabilen bu yetkiyi engelleyebilmek için üyeliğe giriş ve çıkışın noter kanalıyla yapılması yasa¬larda öngörülmüş, sendika enflasyonuna engel olabilmek için de ülke çapında işkolunda temsil gücü zorunlu bir kriter olarak yasaya konulmuştur. Ancak bu son düzenleme ILO′nun sürekli eleştirilerine neden olmuş ve özellikle Türkiye Cumhuriyeti′nin onayladığı 98 sayılı Sözleşme′nin 4. maddesine aykırı olduğu ileri sürülmüştür. Son yıllarda sık sık karşılaşılan bu sorunu çözebilmek için çeşitli siyasal iktidarlar döneminde yasa taslakları hazırlanmış, bu hususta bilim çevrelerinden de yararlanılmıştır. Son olarak sosyal taraflarla yapılan görüşmeler sonunda hazırlanan bir yasa tasarısı Hükümet tarafından 31.01.2012 tarihinde Meclis Başkanlığı′na sunulmuştur. Türk endüstri ilişkilerinde böylesine önem taşıyan ve güncelliğini sürekli biçimde koruyan toplu pazarlıkta yetki sorunu, mesleği avukatlık olan genç bir bilim adamı, Dr. Murat Özveri tarafından bir doktora tezi çerçevesinde ele alınmış ve incelenmiştir. İstanbul Üniversitesi′nde, Çalışma Ekonomisi ve Endüstri İlişkileri Bö¬lümü öğretim üyelerinin gözetiminde hazırlanan ve savunulan bu tezde Dr. Özveri soruna salt hukuki yönüyle yaklaşmakla yetinmemiş, yetki tespitindeki sorunların Türk sendikacılığını nasıl etkilediği konusu üzerinde de durmuştur. Örneğin tezde sendikal örgütlenme, sendikal parçalanma, toplu pazarlık siste¬mini etkisizleştirme yönleri somut verilere dayanılmak suretiyle incelenmiştir. Yazarın haklı olarak işaret ettiği gibi yetki tespitindeki sorunlar arttıkça kötü niyetli uygulamalar yaygınlaşmakta, yetki itirazları toplu pazarlık sürecini geciktirdikçe kötü niyetli hareketler işçilerin örgütlenmelerine karşı bir savaş aracı olarak kullanılmaktadır. Tezin son bölümünde, kanımızca ilginç sonuçlar içeren bir alan araştırmasına yer verilmiştir. Ciddi bir emeğin ürünü olan bu bölümde değişik konfe¬derasyonlara üye olan altı büyük sendikada yetkili sendikanın belirlenmesinde süre, bunun sendikalaşmaya etkisi, yetki başvurularına yapılan itirazların ne¬denleri, yetki belgelerini alma süreleri, yetki belgelerinin alınmasına karşın toplu pazarlığın sonuçlandırılamadığı işyerlerinin sayısı, oranı; yetki itirazları¬nın toplu pazarlıkta bir ödün olarak sendikaların önüne sürülmesi gibi hususlar bilimsel yöntemler ve somut verilerle ortaya konulmuştur. Bir ekip çalışmasını gerektiren bu alan araştırmasını Dr. Özveri kişisel gayretleri ile yürütmüş ve binlerce belgeyi bizzat inceleyerek yukarıdaki ilginç sonuçlara ulaşmıştır. Tez bu yönü ile yetki sorununun gerçek boyutlarını sap¬tama açısından ayrı bir önem kazanmıştır. Elde edilen sonuçlar kanımızca dokt¬rindeki tartışmalara katkı sağlayacağı gibi yasama ve yargı organlarına da ışık tutacaktır. Öte yandan Dr. Özveri ilk elden ulaştığı kaynaklarla alan araştırması ya¬parken yetki sorunu ile ilgili son elli yıl içinde yazılmış kitap, makale ve sunu¬lan tebliğleri bir araya getirmiş, yasama organlarının tutanaklarına kadar inmiş, böylece zengin bir kaynakçadan yararlanmıştır. Değerli meslektaşımız tezinin sonuç bölümünde yetki sorununun çö¬zümü ile ilgili kişisel önerilerini de ortaya koymuştur. Örneğin "toplu sözleşme hakkının sahibi işçiler ise neden işçiler yasa zoru ile bu hakkı kullanmak için sendika türü bir örgütlenmeyi tercih etmek zorunda kalsınlar" sorusunu ortaya atmıştır. Dr. Özveri′nin bu ve buna benzer görüş ve önerilerinin bir kısmı, uluslararası normlar ve yorumlar açısından tartışmaya açıktır. Ancak yazarın bu görüşleri ilk kez ve cesaretle tartışmaya açmasında kanımızca bir sakınca yok¬tur. Aksine sorunun değişik açılardan irdelenmesinin tartışmalara katkı sağla¬yacağı kanısındayım. Yukarıda da işaret edildiği gibi sendika üyeliğinin ve yetkili sendikanın belirlenme yönteminin de yer aldığı yeni bir kanun tasarısının TBMM′de görü¬şüldüğü şu günlerde yetki sorununu tüm yönleriyle ortaya koyan bu eserin özel bir önem taşıdığı kanısındayım. Dr. Özveri′yi yaptığı bu kapsamlı çalışmadan dolayı kutluyor ve eserin tüm ilgili çevrelere yardımcı olmasını diliyorum. Prof. Dr. Metin KUTAL Batı Ataşehir, Mayıs 2012 ÖNDEYİŞ Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Sosyal Politika Araştırma ve Uygulama Merkezi, çalışma hayatının değişik boyutlarım konu alan etkin¬likler düzenlemekte, bu etkinliklerde akademik camia ile uygulamanın içinde yer alan kişi ve kurumları bir araya getirerek, bu konularda görüş oluşumuna katkıda bulunmakta ve ortaya çıkan görüşleri değişik araçlar vasıtasıyla kamu¬oyuyla paylaşmaya gayret göstermektedir. Bu çerçevede Merkez, etkinliklerin gerçekleştirilmesinde ulusal ve uluslararası kurumlarla da işbirliği yapmaktadır. Uluslararası Çalışma Örgütü, PSI, Türkiye İşçi Sendikaları Konfederasyonu, bugüne kadar işbirliği yaptığımız kuruluşlar arasındadır. Merkez, olanaklar ölçüsünde bazı faaliyetlerini yayına da dönüştürmektedir ve son olarak "Ulusal İstihdam Stratejisi: Eleştirel Bir Bakış" başlıklı kitap Türk-İş′le ortak yayını¬mız olarak kitaba dönüşmüştür. Merkezimizin önemli faaliyetlerinden biri de, "Mülkiye Genç Sosyal Politikacılar Kongresi"dir. Her yıl Ekim ayının ortala¬rında düzenlenen ve ülkemizdeki Çalışma Ekonomisi ve Endüstri İlişkileri Bölümlerinin lisans ve lisansüstü düzeydeki öğrencilerinin tebliğleriyle katıl¬dığı ve sosyal politika alanının önemli konularını tartıştığı Kongre, bu yıl 5. yılına ulaşmıştır. Sosyal Politika Merkezi, bu yıl çok önemli gördüğümüz bir etkinlik daha düzenlemeye başlamış ve Türkiye′de sosyal politika disiplininin öncü isimle¬rinden olan hocamız Prof. Dr. Cahit Talaş′m adını taşıyan "Prof. Dr. Cahit Talaş Sosyal Politika Ödülü"nü hayata geçirmiştir. Her yıl sosyal politika ala¬nında yazılmış olan doktora ve yüksek lisans tezlerine verilecek olan Prof. Dr. Cahit Talaş Ödülü′nün jürisi bu yıl şu isimlerden oluşmuştur: Prof. Dr. Ahmet Makal, Prof. Dr. Gürhan Fişek, Prof. Dr. Mesut Gülmez, Prof. Dr. Ömer Zühtü Altan, Doç. Dr. Aziz Çelik. Jüri yaptığı değerlendirmeler sonucunda, doktora alanında, Dr. Murat Ozveri′nin "Türkiye′de Uygulanan Toplu İş Sözleşmesi Yetki Sistemi ve Sistemin Sendikalaşma Üzerine Etkisi (1983-2009)" adlı te¬zini oybirliğiyle Prof. Dr. Cahit Talaş Sosyal Politika Ödülü′ne değer gördü. Daha ilk yılımızda, hocamızın adını taşıyan ve bizim açımızdan manevi değeri büyük olan ödülün böyle değerli bir çalışmaya ve alanımıza bugüne kadar de¬ğişik biçimlerde önemli katkılarda bulunmuş olan Dr. Murat Özveri′ye gitme¬sinden büyük mutluluk duyuyor ve kendisini kutluyorum. Ozveri′nin bu ödülün getirdiği sorumluluğu, bugüne kadar olduğu gibi, bugünden sonra da onurla taşıyacağı noktasında hiç bir şüphem bulunmamaktadır. Prof. Dr. Cahit Talaş Sosyal Politika Ödülü′nün hayata geçirilmesi, bir¬çok kişi ve kurumun katkılarıyla mümkün oldu. Ödül jürisinde yer alan değerli meslektaşlarımın gerçekleştirdikleri özverili değerlendirme süreci, her türlü takdirin ötesindedir; kendilerine teşekkürlerimi sunuyorum. Ödül, Sosyal-İş Sendikası′nm değerli katkılarıyla gerçekleşti; Sosyal-İş Sendikası Genel Baş¬kanı Metin Ebetürk ile İstanbul Şube Sekreteri Mahsun Turan′a katkılarından dolayı içten teşekkürlerimi sunuyorum. Ödül sürecinin her aşamasında deste¬ğini esirgemeyen SBF Dekanı Prof. Dr. Yalçın Karatepe ile Ödül Düzenleme Kurulu üyeleri Dr. Elif Doğan, Dr. Osman Tezgel, Ar. Gör. Onur Can Taştan ve Ar. Gör. Nail Dertli′ye de katkılarından dolayı teşekkür ediyorum. Dr. Murat Özveri′nin ödüle değer görülen çalışmasının "Türkiye′de Toplu İş Sözleşmesi Yetki Sistemi ve Sendikasızlaştırma (1963-2009)" adıyla ve SBF Sosyal Politika Araştırma ve Uygulama Merkezi′nin bir yayını olarak kitaba dönüşmesinden büyük mutluluk duyuyorum. Kitap bu haliyle, hem Türk çalışma ilişkileri sisteminde önemli sıkıntılara kaynaklık eden "yetki" konusundaki bilgi eksikliğinin giderilmesine katkıda bulunacak, hem de ödüle daha sonraki yıllarda başvuracaklar için yol gösterici olacak ve emsal teşkil edecektir. Kitabın kullanıcılara faydalı olmasını diliyorum. Prof. Dr. Ahmet MAKAL SBF Sosyal Politika Araştırma ve Uygulama Merkezi Müdürü İÇİNDEKİLER BİRİNCİ BOLUM TOPLU İŞ SÖZLEŞMESİ EHLİYETİ Tarihsel Gelişim 7 Toplu İş Sözleşmesi Hakkı ve Özerkliği 9 .2.1. Hak ve Güç İlişkisi 9 .2.2. Hak Kavramı 10 .2.3. Temel Haklar ve Sözleşme Özgürlüğü 12 .2.4. Sosyal Bir Hak Olarak Toplu İş Sözleşmesi Hakkı 15 .2.5. Toplu İş Sözleşmesi Özerkliği 20 Ehliyet Kavramı ve Toplu İş Hukukunda İşlevi 23 .3.1. Toplu îş Sözleşmesi Ehliyeti 25 .3.2. Toplu İş Sözleşmesi Ehliyetinin Sendikalara Verilmesi 25 .3.3. Karşılaştırmalı Hukukta Toplu İş Sözleşmesi Ehliyetinin Sendikalara Verilmesi 29 .3.3.1. Fransa 29 .3.3.2. Almanya 29 .3.3.3. İsveç 30 .3.3.4. Belçika 30 .3.3.5. İsviçre 31 .3.3.6. İtalya 32 .3.3.7. Hollanda 32 .3.3.8. Danimarka 32 ,3.3.9. Yunanistan 32 .3.3.10. Avusturya 33 .3.3.11. Portekiz 33 .3.3.12. İngiltere 34 1.3.3.13. ABD 34 1.3.4. Toplu İş Sözleşmesi Ehliyetinin Uluslararası Dayanakları 34 1.3.5. Türk Hukukunda Toplu İş Sözleşmesi Ehliyetinin Sendikalara Tanınması 39 1.3.5.1. 1947 Tarihli ve 5018 Sayılı Sendikalar Yasası 40 1.3.5.1.1. Devlet Denetiminde Sendika Yaratma 41 1.3.5.1.2. Toplu İş Sözleşmesi Yerine Umumi Mukavele 42 1.3.5.2. 1961 Anayasası 274 Sayılı Sendikalar ve 275 Sayılı Toplu İş Sözleşmesi Grev ve Lokavt Yasası 43 1.3.5.3. 2822 Sayılı Toplu İş Sözleşmesi Grev ve Lokavt Yasası 46 1.3.5.4. Toplu İş Sözleşmesi Ehliyetinin Sendikalara Tanınması ve Anayasaya Aykırılık Sorunu 48 1.3.5.4.1. Toplu İş Sözleşmesi Ehliyetinin Sendikalara Tanınmasının Anayasaya Aykırı Olmadığını Savunan Görüşler 48 1.3.5.4.2. Toplu İş Sözleşmesi Ehliyetinin Sendikalara Tanınmasının Anayasaya Aykırı Olduğunu Savunan Görüşler 49 1.3.5.4.3. Toplu İş Sözleşmesi Ehliyetinin Sendikalara Tanınmasına İlişkin Anayasa Mahkemesi′nin Yorumu 52 1.3.5.4.4. Toplu İş Sözleşmesi Ehliyetinin Sendikalara Tanınması ve Devletin Kontrolü Yitirme Korkusu 57 İKİNCİ BOLUM TOPLU İŞ SÖZLEŞMESİNDE TARAF SENDİKAYI BELİRLEME YÖNTEMLERİ 2.1. Toplu İş Sözleşmesi Yetkisi 59 2.2. Ehliyet ve Yetki Kavramlarının Karşılaştırılması 60 2.3. Yetkili Sendikanın Belirlenmesinde Mutlak Çoğunluk ve En Fazla Temsil Yeteneği Ölçütleri 61 2.4. Dünyada Yetki Sistemi Örnekleri 65 2.4.1. İngiltere 65 2.4.2. Almanya 67 2.4.3. Fransa 70 2.4.4. İsveç 72 2.4.5. Belçika 72 2.4.6. İtalya 73 2.4.7. Hollanda 73 2.4.8. Danimarka 74 2.4.9. Yunanistan 74 2.4.10. Avusturya 75 2.4.11. ABD 75 2.5. Türkiye′de 1963-1980 Dönemi ve Yetki Sistemi 77 2.5.1. 1963-1980 Döneminin Genel Özellikleri 77 2.5.2. 1963-1980 Döneminde Uygulanan Toplu İş Sözleşmesi Yetki Sistemi 78 2.6. 275 Sayılı Toplu İş Sözleşmesi Grev ve Lokavt Yasası ve Yetki Sistemi 79 2.6.1. 275 Sayılı Yasanın Tasarı Aşamasında Yetki Sistemi Açısından Değeri endirilmesi 79 2.6.2. 275 Sayılı Yasa ile Yetki Sistemi Tartışmaları ve Türk İş′in Yaklaşımı 81 2.6.2.1. 275 Sayılı Yasa Tasarısı Geçici Komisyon Değişiklikleri 81 2.6.2.2. 275 Sayılı Yasa Tasarısı Geçici Komisyon Değişikliklerine Türk İş′in Yaklaşımı 82 2.6.3. Yetkili Sendikayı Belirlemeye İlişkin Düzenlemeler 83 2.6.3.1. Yetkili Sendikanın Mutlak Çoğunluk Esasına Göre Belirlenmesi ve Türk-İş′in Yaklaşımı 84 2.6.3.2. 275 Sayılı Yasa Görüşmelerinde İşkolu-İşyeri Yetki Tespiti Ayrımı 86 2.6.3.3. 275 Sayılı Yasa Görüşmelerinde Meslek Sendikalarına Yetki Verilip Verilmemesi Tartışması 87 2.6.3.3.1. Meslek Sendikacılığının Güçlü Sendikacılığın Doğmasını Engelleyeceği Savlan 87 2.6.3.3.2. Türk-İş′in, Meslek Sendikacılığının Düzeni Bozacağı Kaygısı 9 2.6.4. Yetki Uyuşmazlıklarının Çözümüne İlişkin Düzenlemeler 93 2.6.5. 275 Sayılı Yasa′ya İlişkin Yasa Koyucunun Beklentileri 96 2.6.6. Sendika ve Toplu İş Sözleşmesi Haklarına İlişkin Yasa Koyucunun Beklentilerinin Değerlendirilmesi 97 2.6.6.1. Sendika Korkusu 98 2.6.6.2. "Düzen Bozulacak" Korkusu 103 2.7. 275 Sayılı Toplu İş Sözleşmesi Grev ve Lokavt Yasası′nda Yetki Sistemi Hükümleri 108 2.7.1. Toplu İş Sözleşmesi Yetkisinin Belirlenmesine Esas Alınan Çoğunluk Kavramı 108 2.7.1.1. 275 Sayılı Yasanın Öngördüğü Toplu İş Sözleşmesi Yetki Sisteminde Salt Çoğunluğun Gerekli Olduğunu Savunanlar 109 2.7.1.2 En Fazla Temsil Yeteneğine Sahip Sendika Ölçütünü Savunanlar... 110 2.7.2. İşyeri Düzeyinde Toplu İş Sözleşmesi Yetkisi 112 2.7.3. İşkolu Düzeyinde Toplu İş Sözleşmesi Yetkisi 113 2.8. 1963-1980 Dönemindeki Yetki Sisteminin Sendikacılığa Etkisi 114 2.8.1. Güçlenen Sendikacılık 115 2.8.2. 275 Sayılı Yasa′mn Uygulandığı Dönemde Sendikal Hareketin Bölünmesi ve Yetki Sistemi 118 2.8.2.1. Toplu İş Sözleşmesi Yetkisinin Sendikaların Varlık Koşulu Haline Gelmesi 118 2.8.2.2. Sendikalar Arasında Toplu İş Sözleşmesi Yetki Çekişmeleri 120 2.8.3. Yetkili Sendikanın Kayıtlar Üzerinden Belirlenmesinin Yarattığı Sorunlar 123 2.8.3.1. Yetki Tespitine Esas Belgelerde Sahtecilikler 124 2.8.3.2. Yetki Tespitinde Belgelerde Yapılan Sahteciliklerin Yetki Belirleme Sisteminden Kaynaklandığı Eleştirileri 125 2.8.4. Yetki Tespit İşlem Süresinin Uzaması 126 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM TÜRKİYE′DE 1963-1980 DÖNEMİNDE UYGULANAN YETKİ SİSTEMİ VE ARAYIŞLAR 3.1. Yetki Uyuşmazlıklarının Çözümünde Arayışlar 131 3.1.1. Yetki Sistemine Müdahale 132 3.1.1.1. 1317 Sayılı Yasa′mn Önemi 132 3.1.1.2. 131 7 Sayılı Yasa ve DİSK′ı Tasfiye Etme Amacı 133 3.1.1.3. Güçlü Sendikacılık-Sendika Tekeli Tartışmaları 139 3.1.1.4. 1317 Sayılı Yasa Görüşmelerinde Sahtecilik ve Referandum Tartışmaları 142 3.1.1.5. 1317 Sayılı Yasa′mn Anayasa Mahkemesi′nde Tartışılması 144 3.1.1.5.1. TİP′in Anayasa′ya Aykırılık İddiaları 144 3.1.1.5.2. Anayasa Mahkemesi′nin İşkolu Barajına İlişkin İptal Gerekçeleri 145 3.1.1.5.3. Anayasa Mahkemesi′nin İşkolu Barajını İptal Kararının Sonuçları 150 3.1.2. Toplu İş Sözleşmesi Yetkisinin Oylama Yöntemiyle Belirlenmesi (Referandum) 151 3.1.2.1. Derby İşyeri İşgali ve Referandum 152 3.1.2.2. Referandum Uygulamasının Yaygınlaşması ve Yasaklanması 153 3.1.3. Toplu İş Sözleşmesi Yetkisinin Referandumla Saptanabileceğine Karar Veren Yargı Kararları 154 3.1.3.1. Yetkili Sendikanın Belgelere Dayalı Olarak Belirlenememesi ve Referandum 155 3.1.3.2. Yasada Referanduma İlişkin Boşluk Bulunduğu Saptaması 156 3.1.3.3. Yargıtay′a Göre Referandum 157 3.1.3.4. Yargıtay Hukuk Genel Kurulu′na Göre Referandum 159 3.2. Referanduma İlişkin Yargı Kararlarının Başlattığı Yetki Sistemi Tartışması 161 3.2.1. Referandumun Sosyal Taraflarca Değerlendirilmesi 162 3.2.1.1. İşçi Sendikalarının Referandum Değerlendirmeleri 164 3.2.1.2. İşveren Örgütlerinin Referandum Değerlendirmeleri 166 3.2.3. Öğretinin Referandum Değerlendirmesi 169 3.2.3.1. Referandumun Çözüm Olamayacağını Savunan Görüşler 169 3.2.3.2. Referandumun Çözüm Olduğunu Savunan Görüşler 173 3.2.3.2.1. Referandum İçin Yasa Değişikliğine Gerek Olmadığını Savunan Görüşler 174 3.2.3.2.2. Referandum İçin Yasa Değişikliğinin Gerekli Olduğunu Savunan Görüşler 178 3.2.4. Toplu İş Sözleşmesi Yetkisinin Durum Tespiti (İrade Beyanı) Yöntemiyle Belirlenmesi 185 3.2.5. Referandumu Yasayla Düzenleme Denemeleri 188 3.2.5.1. Referandumu Düzenleyen 1979 Tarihli Yasa Tasarısı 189 3.2.5.2. 1979 Tarihli Yasa Tasarısı, Referandum ve Güçlü Sendikacılık 190 3.2.5.3. 1979 Tarihli Yasa Tasarısı ve Referandum Yöntemiyle Sahteciliklerin Önlenmesi 191 3.2.5.4. 1979 Tarihli Yasa Tasarısında Referandum Uygulama Esasları 192 3.2.5.5. 1979 Tarihli Yasa Tasarısının Yasalaşamamasının Etkileri 193 DÖRDÜNCÜ BÖLÜM TÜRKİYE′DE 1980-2009 DÖNEMİNDE UYGULANAN YETKİ SİSTEMİ 4.1. 1980 Döneminin Genel Özellikleri 195 4.1.1. Türkiye′nin 1980′li Yıllarda Yeni Bir Ekonomik Modele Yönelmesi 197 4.1.2. 24 Ocak Kararları ve Toplu İş Sözleşmeleri 198 4.1.3. 24 Ocak Kararları ve 12 Eylül Darbesi 200 4.2. 1980 Sonrası Toplu Pazarlığın Askıya Alındığı Dönem 202 4.2.1. 1980 Sonrası Sendika Yetki Başvurularının Durdurulması 203 4.2.2. 1980 Sonrası Zorunlu Tahkim Uygulaması 204 4.2.3. Toplu İş Sözleşmesi Özerkliğinin 1980 Sonrası Kamu Düzeni Gerekçesiyle Sınırlandırılması 205 4.3. 2821 Sayılı Sendikalar, 2822 Sayılı Toplu İş Sözleşmesi Grev ve Lokavt Yasası′nın Temel Yaklaşımı 206 4.3.1. MGK′nin 2822 Sayılı Toplu İş Sözleşmesi Grev ve Lokavt Yasası′nın Toplu İş Sözleşmesi Hakkına İlişkin Yaklaşımı 207 4.3.1.1. Yasa Yoluyla "İyi" Sendikacı Yaratma Çabası 207 4.3.1.2. 12 Eylül Yönetiminin Toplu İş Sözleşmesi ve Grev Haklarına Yaklaşımı 209 4.3.1.3. 275 Sayılı Yasa Dönemindeki Uygulamalara Tepki Olarak 2822 Sayılı TSGLK 210 4.3.2. 2821 Sendikalar, 2822 Sayılı Toplu İş Sözleşmesi Grev ve Lokavt Yasası′yla Başlayan Döneme İlişkin Değerlendirmeler 211 4.3.2.1. 12 Eylül 1980 Öncesi Artan Grevler ve 274-275 Sayılı Yasaların Türkiye Gerçeklerine Uymadığı Eleştirisi 212 4.3.2.2. 12 Eylül 1980 Öncesi İdeolojik Sendikacılık Yapıldığı Eleştirisi ve Siyaset Yasağı 213 4.3.2.3. Siyaset Yasağıyla Sendikaların Baskı Altına Alınması 217 4.3.2.4. 12 Eylül 1980 Öncesi Sendika Enflasyonu Oluştuğu Eleştirisi ve İşkolu Sendikacılığı 218 4.3.2.5. İşkolu-İşyeri Toplu İş Sözleşmesine İlişkin Eleştiriler ve İşletme-İşyeri Toplu İş Sözleşmeleri 221 4.3.2.5. 12 Eylül 1980 Öncesi Toplu İş Sözleşmesi Yetki Sistemine İlişkin Eleştiriler ve Yeni Yetki Sistemi 222 4.4. 12 Eylül 1980 Sonrasında Oluşturulan Toplu İş Sözleşmesi Yetki Belirleme Sistemi 225 4.4.1. 2821 ve 2822 Sayılı Yasalarda Toplu İş Sözleşmesi Ehliyeti 225 4.4.2.2821 ve 2822 Sayılı Yasalarda Toplu İş Sözleşmesi Yetkisi 226 4.4.2.1. İşkolunda Çalışan İşçilerin En Az Yüzde Onunu Üye Yapma Koşulu 227 4.4.2.2. İşyeri veya İşletmede Çalışan İşçilerin Yandan Fazlasını Üye Yapma Koşulu 228 4.4.3. Toplu İş Sözleşmesi Ehliyet ve Yetkisinin Hukuki Sonuçları 228 4.4.4. Toplu İş Sözleşmesi Yetkisinin Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı Kayıtlarına Göre Tespiti 230 4.4.5. Yetki Tespitine İtiraz ve Yetki Belgesinin Verilmesi 233 4.4.6. Yetki Belgesinin Hükümsüz Kalması 235 4.5. 12 Eylül 1980 Sonrasında Uygulanan Toplu İş Sözleşmesi Yetki Belirleme Sisteminin Değerlendirilmesi ve Sorunlar 235 4.5.1. Yetki Sisteminin Sadece İşveren Örgütlerinin Görüşleri Doğrultusunda Hazırlandığı Eleştirisi 236 4.5.2. Toplu İş Sözleşmesi Ehliyetinin İşkolu Barajıyla Sınırlandırılması 239 4.5.2.1. İşkolu Düzeyinde Sendikalaşmayı ve Yetki Barajım Savunan Görüşler 239 4.5.2.2. İşkolu Yetki Barajına Karşı Görüşler 246 4.5.2.2.1. İşkolu Yetki Barajının Uluslararası Sendikacılık İlkelerine Aykırı Olduğunu Savunan Görüşler 246 4.5.2.2.2. İşkolu Yetki Barajları ve Sendika Oligarşisi (Azın Erki) 248 4.5.3. İşyeri-İşletme Ayrımından Kaynaklanan Sorunlar ve Grup Toplu İş Sözleşmeleri 257 4.5.3.1. Toplu Pazarlığın Düzeyi 262 4.5.3.2. İşyeri-İşletme Kavramları 263 4.5.3.3. İşletme Düzeyinde Yetki ve Yol Açtığı Sorunlar 268 4.5.3.4. İşkolu Belirlenmesi ve Yetki Tespit Sürecine Etkisi 273 4.5.3.5. Bakanlık İstatistiklerinin Sendikaların Gerçek Üye Sayısını Yansıtmaması 277 4.5.3.6. Yetki Tespitinde Bakanlığın Yanlı Davranabileceği Eleştirisi 279 4.5.3.7. Ayrıntılı Yasal Düzenleme ve Yetki Tespit İşlemlerinin Uzunluğu 281 4.6. 2012 Yılında Kabul Edilen 6356 Sayılı Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Yasası ve Yetki Sistemi 287 4.6.1. 6356 Sayılı Yeni Yasa′da Sendikalaşma Düzeyi ve İşkolu Sendikacılığı 288 4.6.2. 6356 Sayılı Yeni Yasa′da Toplu İş Sözleşmesi Ehliyeti ve İşkolu Barajları 290 4.6.3. 6356 Sayılı Yeni Yasa′da İşkolu Barajını Aşan Sendikaların Belirlenmesi ve İtiraz 291 4.7. 6356 Sayılı Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Yasası ve Yetki Sistemi 292 4.7.1. 6356 Sayılı Yasa′da Yetki Tespit Başvuru Tarihinde İşyerinde Çalışan Sendika Üyelerinin E-Devlet Kapısı Üzerinden Tespiti 292 4.7.2. 6356 Sayılı Yasa′da Toplu İş Sözleşmesi Yetki Tespitine İtiraz 294 4.7.3. 6356 Sayılı Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Yasası′nın Öngördüğü Yetki Tespit Sisteminin Değerlendirilmesi 295 BEŞİNCİ BÖLÜM 1983-2009 DÖNEMİNDE TOPLU İŞ SÖZLEŞMESİ YETKİ SİSTEMİNİN METAL, PETRO KİMYA-LASTİK, TEKSTİL VE KAĞIT SEKTÖRLERİ ÖZELİNDE İNCELENMESİ 5.1. İncelemenin Amacı ve Yöntemi 297 5.1.1. Amaç 297 5.1.2. Yöntem ve Sınırlılıklar 298 5.1.3. Araştırmanın Temel Varsayımları 299 5.2. Yetkili Sendikayı Belirleme Süresinin Sendikalaşmaya Etkisi 299 5.2.1. Yetki Tespit Başvurularının Sendikalara Göre Dağılımı ve Ortalama Sendikalaşma Oranları 302 5.2.2. Yetki Tespit Başvurularına İtiraz Nedenleri 303 5.2.3. Toplu İş Sözleşmesi Yetkisinin Belirlenmesinde Bakanlığın Etkisi 307 5.2.3.1. Bakanlığın Kendi Kayıtlarına Göre Yetki Tespiti Yapması 307 5.2.3.2. Bakanlığın Yetki Tespiti Yapma Süresi 308 5.2.3.3. Yetki Tespiti Aşamasında Bakanlığın Tarafsızlığı 310 5.2.3.3.1. Yüzde On Barajı ve Bakanlığın Tutumu 310 5.2.3.3.2. Bakanlığın Yansız Davranmadığı İleri Sürülen Yetki Tespiti Örnekleri 311 5.2.3.3.2.1. Erdemir Yetki Süreci (1984) 312 5.2.3.3.2.2. Erdemir Yetki Süreci (1995) 313 5.2.3.3.2.3. Bakanlığın Kamu İşyerleri Yetki Tespitlerinde Yanlı Davrandığı Eleştirisi 316 5.3. Metal, Petro Kimya-Lastik, Tekstil ve Kağıt Sektörlerindeki Yetki Başvurularının Değerlendirilmesi 316 5.3.1. Yetki Tespiti İstenilen İşyerlerinin Yıllara Göre Dağılımı ve Toplu Pazarlık Alanının Daralması 317 5.3.1.1. Türk-İş′e Bağlı Türk Metal Sendikası 1992-2009 Dönemi Yetki Tespit İstemleri Sayısı 317 5.3.1.2. DİSK′e Bağlı Birleşik Metal-İş Sendikası 1992-2009 Dönemi Yetki Tespit Başvuru Sayısı 318 5.3.1.3. Hak-İş′e Bağlı Çelik-İş Sendikası 1992-2009 Dönemi Yetki Tespit Başvuru Sayısı 319 5.3.1.4. Türk-İş′e Bağlı Petrol-İş Sendikası 1992-2009 Dönemi Yetki Tespit Başvuru Sayısı 320 5.3.1.5. DİSK′e Bağlı Lastik-İş Sendikası 1992-2009 Dönemi Yetki Tespit Başvuru Sayısı 321 5.3.1.6. Türk-İş′e Bağlı TEKSİF Sendikası 1992-2009 Dönemi Yetki Tespit Başvuru Sayısı 322 5.3.1.7. DİSK′e Bağlı Tekstil-İş Sendikası 1992-2009 Dönemi Yetki Tespit Başvuru Sayısı 323 5.3.1.8. Hak-İş"e Bağlı Öz İplik-İş Sendikası 1998-2009 Dönemi Yetki Tespit Başvuru Sayısı 324 5.3.1.9. Türk-İş"e Bağlı Selüloz-İş Sendikası 1992-2009 Dönemi Yetki Tespit Başvuru Sayısı 325 5.3.2. Yetki Tespitine İtiraz ve Sonuçları 326 5.3.2.1. Uzayan Yetki Belgesi Alma Süresi 327 5.3.2.2. Yetki Belgesi Almış Ancak Üyesi Kalmamış Sendikalar 335 5.3.2.2.1. Üye Kalmadığı İçin Yetki Sürecinin Kesilmesi 335 5.3.2.2.2. Yetki Tespit Sürecinin Uzamasının Teşhir Edilmesi 345 5.3.2.3. Yetki İtirazları ve Sendikalarla Ödün Pazarlığı 347 5.3.2.3.1. Yetki İtirazıyla Yetkili Sendikanın Belirlenmesinin Uzamasının Sendika] Rekabet İçin Kullanılması 348 5.3.2.3.2. Yetki İtirazıyla Yetkili Sendikanın Belirlenmesinin Uzamasının İşverenler Tarafından Kullanılması 350 5.3.2.3.3. Yetkili Sendikayı Yetkisizleştirme Örneği 351 5.4. Toplu İş Sözleşmesi Yetki Sorununun Çözümüne İlişkin Tespitler 353 5.4.1. Toplu İş Sözleşmesi Yetki Sisteminin Dayanması Gereken Temel İlkeler 354 5.4.1.1. Toplu İş Sözleşmesi Yetki Sistemi-Sendika Çokluğu 354 5.4.1.2. Toplu İş Sözleşmesi Yetki Sisteminin Sendikaların Bağımsızlığı İlkesin i Gözetmesi 354 5.4.1.3. Yetki Belirleme Sürecinde İşveren Otoritesinin Sınırlandırılması .. 354 5.4.1.4. Toplu İş Sözleşmesi Yetki Sisteminin Denetlenebilir ve Hızlı Uygulanabilir Olması Gerekliliği 358 5.4.2. Toplu Pazarlıkta Yasal Müdahalenin En Aza İndirilmesi Gerekliliği 358 5.4.2.1. Sendika ve Toplu İş Sözleşmesi Hakkı İçin Etkili Güvence Sistemi 359 5.4.2.1.1 Barışçıl Toplu Eylem Hakkı 359 5.4.2.1.2. Aynen İfa Kurumu 360 5.4.2.2. Toplu İş Sözleşmesi Yetkisinin Belirlenme Sürecinde Bağımsız Kurulların Yetkilcndirilmesi 362 5.4.2.3. Toplu İş Sözleşmesi Yetkisinin Belirlenme Yöntemleri 363 5.4.2.4. Yetkili Sendikanın Doğrudan İşçiler Tarafından Belirlenmesi 364 5.4.2.4.1. Sendikanın "Etkili Güç" Olarak Yetki Alması 364 5.4.2.5. Yetkili Sendikanın Referandum Yöntemiyle Belirlenmesi 368 5.4.2.6. Yetkili Sendikanın Üye Onay Yöntemiyle Belirlenmesi (Cardcheck) 369 SONUÇ 373 TABLO LİSTESİ 385 KAYNAKÇA 387 EKLER 419 DİZİN 451
© Copyright 2024
Sitemizde yayınlanan görsel ve yazılı