Kargo Gönderim Saatleri;
Yeni Üyelik
Üye Girişi
Türk Özel Hukukunda ULTRA VİRES İLKESİ ( Anlamı ve Kapsamı ) - GİZEM ALPER
Türk Özel Hukukunda ULTRA VİRES İLKESİ ( Anlamı ve Kapsamı ) - GİZEM ALPER
Gizem ALPER - Vedat Kitapçılık
Sayfa Sayısı
:
206
Kitap Ölçüleri
:
16x23 cm
Basım Yılı
:
2013
ISBN NO
:
9786054446896
550,00
TL GİRİŞ Konunun Önemi ve Takdimi Latince kökenli bir terim olan ultra viresin kelime anlamı \"yetkilerin aşılmasıdır\". Bu bağlamda, tezimizin amacı ultra vires ilkesinin, başka bir ifadeyle \"yetkilerin aşılmasının\" özel hukuk tüzel kişileri alanındaki anlam ve kapsamını belirlemektir. Tüzel kişilerde \"yetki aşımı\" iki türlü olabilir. Tüzel kişiliğin ehliyetininin asılmasıyla yetki aşımı gerçekleşebileceği gibi, organların temsil yetkisini aşması suretiyle bir \"yetki aşımı\" da söz konusu olabilir. İşte bu yüzden, ultra vires ilkesine verilen anlamın tespit edilmesi bir gerekliliktir. Zira ultra vires ilkesine aykırı işlemlerin hukuki sonuçları¬nın doğru tespit edilebilmesi için, ultra vires ilkesine yüklenen anlamın- ne tür bir yetki aşımının bulunduğunun- belirlenmesi önem arz eder. Ultra vires ilkesinin kaynağı Anglo- Sakson hukuk sistemidir. Bu nedenle, tezimizde Anglo- Sakson hukuku ile Türk hukukunda ultra vires ilkesine yüklenen anlam açısından farklılıklara genel hatları ile dikkat çekil¬miştir. Bu bağlamda, günümüzde Amerikan hukukunda ultra vires ilkesinin yorumlanması konusundaki görüşler de önem arz etmekte olup, bunların Türk hukukundan farkına da kısaca değinilmiştir. Günümüzde Türk hukukunda, ultra vires ilkesi ticaret ortaklıkları alanında muhafaza edilmiştir. 6762 sayılı Türk Ticaret Kanunu \′nda ultra vires ilkesinin ticaret ortaklıklarının ehliyetini sınırlandırdığı öğretide çoğunluk tarafından kabul edilmişti. Öte yandan, 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu\′nda, ultra vires ilkesine, Kara Avrupası hukuk sistemiyle bağdaşan bir \"anlam\" yüklenmiştir. Şöyle ki, 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu\′na göre, ultra vires ilkesi, organların temsil yetkisini sınırlandırmaktadır. Tezimizin birinci bölümünde, ultra vires kavramı ve değişik hukuk sistemlerinde ultra vires ilkesinin gelişimiyle ilgili tarihsel süreç hakkında bilgi verilmiştir. Bu bağlamda, Türk hukukuna ilişkin bir açıklamaya da yer verilmiş olup, Türk hukukunda ultra vires ilkesine, hem gayrimüslim cema¬at vakıfları alanında, hem de ticaret ortaklıkları alanında değinilmiştir. Zira 1970\′li yıllarda gayrimüslim cemaat vakıflarının taşınmaz edinmelerinin ultra vires ilkesi ile sınırlandırılmış olduğu kabul edilmekteydi. Fakat günü-müzde artık bu görüş terk edilmiş olup, 5737 sayılı Vakıflar Kanunu\′na göre cemaat vakıflarının taşınmaz edinmeleri konusunda herhangi bir sınırlama bulunmamaktadır. Tezin birinci bölümünde, ayrıca, tüzel kişi kavramı ile tüzel kişilerin hak ve fiil ehliyetine değinilmiştir. Söz konusu konulara yer verilmesinin nedeni, ultra vires ilkesi ile tüzel kişilerin ehliyeti arasındaki ayrıma ve aynı zamanda bağlantıya dikkat çekmektir. Tezimizin ikinci bölümünde temsil ve organ kavramına ilişkin kısa bir açıklama yapılmıştır. Zira özel hukuk tüzel kişileri organları aracılığıyla fiil ehliyetini haiz olurlar. Organın temsil yetkisini kullanması, \"teknik\" anlam¬da temsil değildir. Şu halde, organ temsil yetkisinin ayırd edici özelliklerini belirlemek için temsil ve organ kavramlarını açıklığa kavuşturmak gerekir. Organ temsil yetkisi ise, ultra vires ilkesi açısından önemi haizdir. Zira 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu\′nda ultra vires ilkesi ve bu bağlamda, ticaret ortaklıklarının işletme konusu, organ temsil yetkisinin kapsam ve sınırını belirler. Tezimizin üçüncü bölümünde, tüzel kişilerde ehliyetsizlik ve organ¬ların temsil yetkisinin sınırlandırılması halinde, hukuk düzeni tarafından öngörülmüş olan yaptırımlar incelenmiştir. Bu bağlamda, ultra vires ilkesine aykırılığın hukuki sonuçlarına ilişkin bilgi verilmiştir. 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu\′nda ultra vires ilkesi konusundaki anonim ortaklığa ilişkin düzenlemeler ayrıca irdelenmiştir. Zira 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu\′nda, anonim ortaklığın organının temsil yetkisi ortak¬lığın işletme konusu ile sınırlandırılmış olmakla birlikte, ortaklığın işletme konusu dışındaki işlemlerin hukuki sonuçları, borçlar hukukundaki yetkisiz temsile ilişkin genel düzenlemelerden farklıdır. Özellikle hukuki görünüşe haklı güveninin korunması konusunda bazı farklılıklar ayrıca incelenmesini gerektirecek önemi haizdir. Terminoloji Seçimi Tezimizde bazı bölümlerde organ temsili kavramına yer verilmiştir. Burada belirtmek isteriz ki; söz konusu kavram, tüzel kişinin iradesini organları ile açıkladığını belirtmek üzere kullanılmıştır. Organ temsili, kanuni ve iradi temsilden ayrı bir niteliği haiz olduğundan, \"organ temsi¬li\" ve \"organ temsilci\" kavramını kullanma gereği duyduk. Fakat TTK m. 428/I\′de, anonim ortaklıklarda genel kurulda pay sahiplerini temsil etmeküzere, anonim ortaklık tarafından belirlenen temsilcilerin organ temsilcisi olarak nitelendirilmiş olduğu görülmektedir. Tezimizde kullanılan \"organ temsilci\" kavramının söz konusu hükümde yer alan \"organ temsilcisi\" kav¬ramı ile bir ilgisinin bulunmadığını önemle vurgulamak isteriz. Tezimizde içtihatlar hukuku anlamında \"common law\" hukuk sistem¬lerini ifade etmek üzere genel olarak \"Anglo- Sakson hukuku\" terimi tercih edilmiştir. Belirtmek isteriz ki, münhasıran İngiliz hukukuna ilişkin açık¬lamalarda İngiliz hukuku terimi, münhasıran Amerikan hukukuna ilişkin açıklamalarda ise Amerikan hukuku terimi kullanılmıştır. Tezimizin bazı bölümlerinde sadece \"işlem\" ifadesi kullanılmıştır. Söz konusu ifade ile kastedilen hukuki işlemlerdir. Hukuki işlem, \"hukukun işlemi yapanın arzusuna uygun hukuki sonuç bağladığı irade beyanıdır1.\" SUNUŞ Anglo- Amerikan hukukundan Kıta Avrupası hukukuna ve oradan da Türk hukukuna gelen ultra vires kuramı Türk hukukunda gerek ticaret hukuku gerek vakıflar hukuku alanında bazı yanlış uygulamalara ve fikir ayrılıklarına yol açmıştır. Karşılaştırmalı hukuku alanında çok dikkatli davranılması gerekir. Günlük dilde kullanılan yabancı kökenli kelimeleri dahi kullanırken bunların “sahte dostlar olup olmadığını”, diğer bir deyişle bu yabancı kelimenin kaynaklandığı dilde de Türkçedeki anlamı verip vermediğini araştırmak gerekirken hukuk alanında farklı anlamlarda kullanılabilen terimlerin başka bir pozitif hukuk alanına kimliği belirlenmeden aktarılması birçok alanda yanlış anlamalara ve uygulamalara yol açmıştır ve açmaktadır. Ticaret hukukunda işletme mevzuunun ehliyeti sınırladığı, hatta yokluk yaptırımıyla karşılaşması gereken bir işlemin söz konusu olduğu görüşü önceki Ticaret Kanununda bu yanlış etkilenmelere örnek verilebilir. Türk hukukunda ultra vires terimi kullanılmasa dahi cemaat vakıfları alanında da belki de yanlışlığı bilinerek cemaat vakıflarının ehliyetlerinin vakfiyeleri ile sınırlı olduğu, ne var ki bunların da büyük çoğunluğunda vakfiye söz konusu olmadığı için 1936 Beyannamelerinin çok garip bir tahvil ile (conversion, çevirme) bunların vakfiyelerini sayılacağı ve dolayısıyla yeni taşınmaz edinme ehliyetleri olmadığı resmi görüşü yargıya ve uygulamaya yeni Vakıflar Kanununa kadar hakim olmuştur. Her ne kadar bu arada uyum kanunları görünüşte bir yumuşatma yapmış ise de esasta bir şey değişmiş değildi. Yeni Vakıflar Kanunu da bundan sonrası için taşınmaz edinme ehliyetini kabul etmekle birlikte eski yanlış uygulamanın sonuçlarını düzeltici bir kural getirmiyordu. Bu kural ancak 2011’de Vakıflar Kanunu’na eklenen bir ek madde ile getirilebildi. Yine de bütün yanlış uygulama sonuçları düzeltilmiş değildir. Yeni Ticaret Kanununun yorumu da Türk hukukunun temel kavramlarına uygun düşmeme tehlikesini arz etmektedir. Bu sebeple danışmanı olduğum Yard. Doç. Dr. Gizem Alper’in tezinin bu tehlikeyi – eğer dikkatle okunur ve değerlendirilirse- önleyeceğini ümid ediyorum. Danışmanlık aslında daha tecrübeli bir heykeltıraşın yanındaki genç bir heykeltıraşın çalışmasını izleyerek gayretlendirmesi, bazı tavsiyelerde bulunması, teşvik ederek yardımcı olması ve sonuçta da başarısından manevi zevk duyması demektir. Bu güne kadar 21 doktora tezinin danışmanlığımda başarıya ulaşmış olması dolayısıyla büyük bir manevi haz duyuyorum. Danışmanlığın, genç heykeltıraşın çalışmalarına seyirci kalarak, sonuçta da jüri kararıyla kırılıp atılmasından haz duyma şeklinde algılanmasından da acı duyuyorum. Bu zevki tadamayanların beni danışmanı olduğum tezlerde çok aşırı yardımlar yapmakla el altından itham etmelerine rağmen, bu konuda da vicdanımın tamamen rahat olduğunu ve böyle bir haksız rekabet ahlaka aykırılığını asla irtikâp etmediğimi, iyi niyetli dostlar bilirler. Yard. Doç. Dr. Gizem Alper’in çalışmasının başarıya ulaşmasından ve dolayısıyla ondokuzuncu danışmanlığımda da ehlinin değerini anlayacağı bu manevi hazzı tatmış olmamdan dolayı kendisine teşekkür ediyor, artık bundan sonra tek başına yontacağı hukuk bilimi heykellerinde de hayırlar ve başarılar diliyorum. Kendisinin bundan sonraki hayatında da her bakımdan mutluluk ve başarılara nail olmasını Allah’tan niyaz ediyorum. Teşvikiye, 7 Nisan 2013 Prof. Dr. Hüseyin Hatemi ÖNSÖZ İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Özel Hukuk Ana Bilim Dalı nezdinde doktora tezi olarak hazırlanan bu çalışma, genel olarak Türk özel hukukunda ultra vires ilkesinin anlamını belirlemek amacıyla kaleme alınmıştır. Bizce ultra vires ilkesinin anlamı ve kapsamının belirlenmesi hukuk düzeninde önemi haiz bir konudur. Zira söz konusu ilkeye yüklenen anlam, aynı zamanda söz konusu ilkeye aykırı işlemlerin hukuki sonuçlarını da belirlemektedir. Tezin birinci bölümünde öncelikle ultra vires terimi açıklanmış ve karşılaştırmalı hukuk, özellikle Anglo- Sakson hukuku alanında söz konusu ilkenin gelişimi değerlendirilmiştir. Zira ultra vires ilkesi Anglo- Sakson hukuk sisteminde doğmuştur. Bu bölümde, Türk hukukunda gayrimüslim cemaat vakıfları ile ticaret ortaklıkları alanında ultra vires ilkesinin uygulanmasına dair bilgilere de yer verilmiştir. Tezin ikinci bölümünde ise, temsil ve organ kavramları ve söz konusu kavramların ultra vires ilkesi ile ilişkisi incelenmiştir. Bu bağlamda, diyebiliriz ki, ultra vires ilkesi organların temsil yetkisini sınırlandırmaktadır. Tezin son bölümü olan üçüncü bölümünde, ultra vires ilkesine aykırı olan işlemlerin hukuki sonuçları irdelenmiştir. Bu bölümde, aynı zamanda 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu’nda ultra vires ilkesine getirilen değişikliklere ilişkin görüşlerimize yer verilmiştir. “Türk Özel Hukukunda Ultra Vires İlkesi (Anlamı ve Kapsamı)” başlıklı doktora tezim 24 Ocak 2013 tarihinde, Prof. Dr. Hüseyin Hatemi, Prof. Dr. Mehmet Bahtiyar, Prof. Dr. Tufan Öğüz, Doç. Dr. Bilgehan Çetiner ve Doç. Dr. Burcu Kalkan Oğuztürk önünde savunulmuş ve başarılı bulunmuştur. Tez yazım süreci uzun ve yorucu bir süreçti. Bu süreçte bana her zaman yola devam etme gücü veren kişi kuşkusuz ki Danışmanım Prof. Dr. Hüseyin Hatemi oldu. Danışmanlığımı kabul ederek beni onurlandıran, Prof. Dr. Hüseyin Hatemi’nin üzerimdeki hakkını ödemem imkânsızdır. Desteğini benden hiçbir zaman esirgemeyen Saygıdeğer Hocam Prof. Dr. Hüseyin Hatemi olmasa idi, bu tez de olmazdı. Zorluklar ve sıkıntılar karşısında yılmadan mücadele edebildiysem, onun her zaman bana destek olmaya hazır olduğunu bildiğim içindir. Kendisine olan şükranlarımı ifade edebilecek kelime bulamıyorum. Hocama olan borcumu onun değerlerine sahip çıkan bir hukukçu olarak ödeyebilmeyi temenni ediyorum. Doktora tez savunma jürisi üyeleri Prof. Dr. Mehmet Bahtiyar, Prof. Dr. Tufan Öğüz, Doç. Dr. Bilgehan Çetiner ve Doç. Dr. Burcu Kalkan Oğuztürk’e de doktora tez savunmam sırasında yöneltmiş oldukları yapıcı eleştirilerden dolayı teşekkür etmek isterim. Tez izleme komitesi üyeleri Prof. Dr. Mehmet Bahtiyar ve Doç. Dr. Burcu Kalkan Oğuztürk’e de, söz konusu görevi üstlendikleri için ayrıca müteşekkirim. Doktora sürecinde bana emeği geçmiş olan diğer bir hocam da Prof. Dr. Ömer Teoman’dır. Prof. Dr. Ömer Teoman ile başladığım doktora çalışmalarıma, yeterliliğimin hemen ardından emekli olması nedeniyle devam edemedim. Fakat ticaret hukuku “nosyonu” kazanmamda kendisinin emeği vardır. Bu nedenle, Prof. Dr. Ömer Teoman’a da teşekkürü bir borç bilirim. Doktora döneminde ve hayatımın her aşamasında maddi ve manevi desteğini esirgemeyen annem Prof. Dr. Ayşe Alper ve babam Prof. Dr. Erdoğan Alper’in de emeklerini ödeyemem. Her konuda bana destek olmuşlardır. Son olarak doktora sürecinde zor günlerimde yanımda olan ve bana destek olan “en başta” Hürrem Par olmak üzere bütün dostlarıma, teyzem Günay Soykut’a, kuzenim Prof. Dr. Mustafa Soykut’a ve dualarını esirgemeyen Havva Gökçeler’e de şükranlarımı sunarım. Ayrıca tezin basım ve yayımını üstlenen Vedat Kitabevi sahibi Vedat Carbaş ve tüm çalışanlarına teşekkür ederim. Yard. Doç Dr. Gizem Alper İÇİNDEKİLER SUNUŞ V ÖNSÖZ VII KISALTMALAR XV GİRİŞ I. Konunun Önemi ve Takdimi 1 II. Terminoloji Seçimi 2 BİRİNCİ BÖLÜM Ultra Vires İlkesi ve Tüzel Kişilerde Ehliyet I. Ultra Vires İlkesi 5 A. Ultra Vires Kavramı 5 B. İngiliz Hukukunda Ultra Vires İlkesi ve Tarihsel Gelişimi 7 C. Amerikan Hukukunda Ultra Vires İlkesi ve Tarihsel Gelişimi 13 1. Genel Bilgi 13 2. Amerikan Hukukunda Ultra Vires İl kesine İlişkin Değerlendirme ....21 D. İsviçre Hukukunda Ultra Vires İlkesine Bakış 23 E. Avrupa Birliği Hukukunda Ultra Vires İlkesi ve Tarihsel Gelişimi 25 E Türk Hukukunda Ultra Vires İlkesi ve Tarihsel Gelişimi 30 1. Genel Olarak 30 2. Cemaat Vakıfları 30 a. Genel Bilgi 30 b. Cemaat Vakıflarında Ultra Vires Uygulamasına İlişkin Değerlendirme 35 3. Ticaret Ortaklıkları 38 a. Genel Bilgi 38 b. Ticaret Ortaklıkannda Ultra Vires İlkesi Hakkında Değerlendirme 49 i. Anglo- Sakson Hukuku ile Karşılaştırmalı Olarak Ultra Vires Kavramının Değerlendirilmesi 49 ii. ETK m. 137′nin Değerlendirilmesi 51 iil. Öğretideki Görüşler..... 51 ii2. Görüşümüz 55 iii. Genel Olarak Ticaret Ortaklıklarına İlişkin Değerlendirme 56 iv. Özel Olarak Anonim Ortaklıklara İlişkin Değerlendirme 59 II. Tüzel Kişilerin Ehliyeti ve Ultra Vires İlkesi ile İlişkisi 63 A. Tüzel Kişi Kavramı 63 1. Genel Bilgi 63 2. Tüzel Kişi Kavramının Unsurları 63 a. Sürekli Amaç 63 b. Örgütlenme 64 c. Numerus Clausus 65 3. Tüzel Kişiliği Açıklayan Kuramlar 67 a. Genel Olarak 67 b. Varsayım Kuramı 67 c. Gerçeklik Kuramı 68 B. Tüzel Kişiliğin Ehliyeti 68 1. Hak Ehliyeti 68 2. Fiil Ehliyeti 71 3. Ehliyet- Temsil- Ultra Vires İlişkisine İlişkin Değerlendirme 74 İKİNCİ BÖLÜM Organ Temsil Yetkisi ve Ultra Vires İlkesi I. Temsil 81 A. Kavram olarak Temsil 81 B. Temsile Hakim Olan İlkeler 83 1. Genel Olarak 83 2. Açıklama İlkesi 83 3. Soyutluk ve Bağımsızlık ilkesi 84 4. Hukuki Görünüşe Haklı Güvenin Korunması İlkesi 85 C. Temsil Yetkisi ile Vekalet Sözleşmesi Arasındaki Fark 88 D. Temsil Yetkisinin Hukuki Niteliği 91 E. Temsil-Ehliyet 93 II. Organ Kavramı ve Organ Temsili 95 A. Organ Kavramı 95 1. Genel Bilgi 95 2. Organ Kavramının Önemi 96 3. Organ Kavramının Belirlenmesi 98 a. Organ Tanımı 98 b. Şekli Kıstas 100 c. Maddi Kıstas 100 B. Organ Temsili 102 1. Genel Olarak 102 2. İradi Temsil 102 3. Kanuni Temsil 103 4. Genel Olarak Organ Temsili 104 a. Organ Temsili Kavramı 104 b. Anglo- S akson Hukukuyla Karşılaştırmalı Olarak Organ Kavramı 108 c. Tüzel Kişilerde Organ Temsilci 112 i. Medeni Hukuk Tüzel Kişilerinde Organ Temsilci 112 ii. Ticaret Hukuku Tüzel Kişilerinde Organ Temsilci 114 iil. Genel Olarak Ticaret Ortaklıklannda Organ Temsilci 114 ii2. Özel Olarak Anonim Ortaklıklarda Organ Temsilci 115 III. Organ Temsil Yetkisinin Sının ve Ultra Vires İlkesi 118 A. Genel Olarak 118 B. Medeni Hukuk Tüzel Kişileri 118 C. Ticaret Hukuku Tüzel Kişileri 119 1. Genel Olarak Ticaret Ortaklıkları 119 2. Özel Olarak Anonim Ortaklıklar 120 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM Tüzel Kişilerde Ehliyetsizlik ve Ultra Vires İlkesine Aykırılığın Hukuki Sonuçları I. Genel Olarak 123 II. Hak Ehliyeti 123 A. Genel Olarak 123 B. 6762 sayılı Türk Ticaret Kanunu Çerçevesinde Ultra Vires İlkesi 125 1. Öğretideki Görüşler 125 2. Görüşümüz: Organ Temsil Yetkisi 128 3. Temsilcilerin Tazminat Sorumluluğu 130 C. Numerus Clausus İlkesi 133 III. Fiil Ehliyeti 134 A. Genel Olarak 134 B. Organ Yokluğu 135 C. Yasak İşlem Kuralı 138 D. 5737 sayılı Vakıflar Kanunu Çerçevesinde Mazbut Vakıf Uygulaması 141 IV Organ Temsil Yetkisinin Aşılması ve Ultra Vires 142 A. Genel Olarak Yetkisiz Temsil 142 B. Genel Olarak Organ Temsil Yetkisinin Aşılması 145 C. Medeni Hukuk Tüzel Kişilerinde Organ Temsil Yetkisinin Aşılması... 146 1. Genel Olarak 146 2. Derneklerde Amacı Aşan İşlemler 147 3. Vakıflarda Amacı Aşan İşlemler 149 D. 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu Çerçevesinde Ticaret Hukuku Tüzel Kişilerinde Ultra Vires İlkesi 150 1. Genel Olarak 150 2. Genel Olarak Ticaret Ortaklıkları 152 a. Yetkisiz Temsilin Hukuki Sonucu 152 b. Fesih Davası 154 3. Özel Olarak Anonim Ortaklıklar 156 a. Genel Olarak 156 b. İyi Niyetin Belirlenmesi 157 i. Üçüncü Kişiler Açısından 157 ii. Anonim Ortaklıkla İşlem Yapan Yönetim Kurulu Üyeleri Açısından 162 c. İşlemin Hukuki Sonucu 164 i. Bağlı Olmama Bildiriminin Hukuki Niteliği 164 ii. Yetkili Organ 167 d. Yönetim Kurulu Üyelerinin Sorumluluğu 170 E. Amerikan Hukuku ile Karşılaştırmalı Olarak Ultra Vires İlkesine Aykınlığın Sonuçlarının Değerlendirilmesi 175 Sonuç KAYNAKÇA
© Copyright 2024
Sitemizde yayınlanan görsel ve yazılı