Kargo Gönderim Saatleri;
Yeni Üyelik
Üye Girişi
Türk Mesuliyet Hukuku ( Akit Dışı Ve Akdi Mesuliyet ) - HALUK TANDOĞAN
Türk Mesuliyet Hukuku ( Akit Dışı Ve Akdi Mesuliyet ) - HALUK TANDOĞAN
Haluk TANDOĞAN - Vedat Kitapçılık
Sayfa Sayısı
:
538
Kitap Ölçüleri
:
16x23 cm
Basım Yılı
:
2010
ISBN NO
:
9786054002689
1.300,00
TL ÖNSÖZ Mes’uliyet hukuku üzerindeki ilk çalışmalarıma, bundan oniki yıl önce, Cenevre’de doktoramı yaparken başlamıştım. Hukuka ay- kırılık, kusur, mağdurun kendi kusuru, illiyet rabıtası, üçüncü şah- sın akdin ihlâli yüzünden uğradığı zararın tazmini gibi muhtelif me-seleler üzerinde iki yıl çalıştıktan sonra, mes’uliyet hukukunu bir tarafabırakarak,doktoratezimi “Akitlerin kısmî butlanı, iptali ve feshi” mevzuunda yaptım. O zamanlar, hukuka aykırılık mefhumunun felsefî derinlikleri, kusurun objektifleştirilmesi neticesinde ahlâkî mesnedini kaybetmesi, nihayet haksız fiilin muhtelif unsurlarının birbiriyle tedahül etmesi ve çok sayıda çeşitli nazariyelerin pratik neticeleri arasındaki farkların pek büyük olmaması, beni cesaretsiz-liğe ve mes’uliyet hukukundaki araştırmalarımı terke sevketmişti.Fakat hukukun bu sahası, benim için daima cazibesini muhafazaetmekte idi. Bu itibarla, Ankara Hukuk Fakültesinde borçlar hukuku okuturken, bilhassa haksız fiiller ve akdî mes’uliyet bahisleriüzerindedurmaktaidim.Bubahisleritalebelerime vazıh olarak anlatabilmek gayreti, vaktiyle müphem bulduğun meseleler üzerinde beni daha ziyade vuzuha ve meselelerin tatbikî cephesini daha yakından ele almağa sevketti. Önce kıymetli talebelerim için ve onlarla karşılıklı müzakerelerimizden çok faydalanmak suretiyle hazırladığım notlar dahi, normal lisans seviyesini oldukça aşacak hacimdeydi. Sonradan bu notları, mevzuyla alâkalı bütün Temyiz Mahkemesi kararlarını sistematik şekilde toplamak ve tahlil etmek ve Türk - İsviçre hukukundaki monografileri mümkün mertebe eksiksiz olarak incelemek suretiyle bir kaç misli genişlettim. Bugün önünüzde bulunan kitap, bu çalışmaların mahsulüdür. Kitabın adı “Türk Mes’uliyet Hukuku”dur. Filhakika artık Türk mahkemelerinin kararları ve Türk hukukçularının incelemeleri, millî bir hukukun gelişmesine imkân verecek derecede zenginlik arzetmektedir. Bittabi, millî bir hukuk sistemine sahip olmayı, borçlar hukukumuzun kaynağını teşkil eden İsviçre, Alman, Fransız ve onların hepsinin müşterek kaynağı olan Roma hukukundan tecerrüd edilmesi mânasında almıyorum; bilâkis, kitabımda yabancı hukukî neşriyattan, hususiyle İsviçre eserlerinden çok geniş ölçüde faydalanılmıştır. Zaten borçlar hukuku problemleri, millî vasıfların en az rol oynadığı bir mahiyet arzetmektedirler; bu problemler, aynı medeniyet seviyesindeki muhtelif memleketlerde aşağı yukarı aynı şekilde ortaya çıkmakta ve birbirine benzer hal tarzlarına bağlanmaktadır; borçlar hukukunun muhtelif sahalarında; Batı Avrupa memleketlerinde görülen tevhid temayülü ve ihtiyacı da bu halin tabii bir neticesidir. Binaenaleyh, Türk Mes’uliyet Hukuku adını kullanmaktan maksadım, benzeri başka hukuk sistemlerinde de bulunan kaidelerin, bilhassa Türk mahkemelerinin tatbikatıyla aydınlatılmasıdır. Kaldı ki, Borçlar Kanunu dışında mes’uliyet hukukuyla alâkalı birtakım hususî kanunlar mevcut olup, bunların vücuda getirdiği sistem, İsviçre sistemiyle her vakit benzerlik arzetmemektedir. Diğer taraftan, İsviçre’de de mes’uliyete dair bazı hususî kanunlar vardır (ezcümle Demiryolu ve Elektrik işletmelerinin mes’uliyeti hakkındaki kanunlar gibi); bunlara tekabül eden kanunlara memleketimizde rastlanmamaktadır. Bu keyfiyet, Türk ve İsviçre mahkeme içtihatlarına bazan farklı istikametlere sevketmektedir; meselâ İsviçre içtihadlarına göre tren veya tramvay BK. md. 58 anlamında bir inşa eseri sayılmazken, Temyiz Mahkememiz, memleketimizde demiryolu işletmelerinin mes’uliyeti için ayrı bir kanun olmadığı cihetle, tren veya tramvayı inşa eseri olarak tavsif etmekte veyahut şartları varsa, DDY’nı istihdam eden sıfatiyle BK. md. 55’e müsteniden mes’ul etmek cihetine gitmektedir. İdarenin memurlarının fiillerinden mes’uliyeti mes’elesi de, hukukumuzda, İsviçre’de olduğundan farklı bir inkişaf göstermiştir. Kitabın birinci kısmı akit dışı mes’uliyete, yani dar mânada haksız fiillerle, kusura istinad etmeyen akit dışı mes’uliyet hallerine; ikinci kısmı da akdî mes’uliyete tahsis edilmiştir. İkinci kısmın, birinci kısma nisbetle daha kısa bulunması, akit dışı mes’uliyet bahsinde izah edilen bir çok esasların akdî mes’uliyete de tatbiki kabil olduğu cihetle, ikinci kısımda bunlara atıfta bulunulmakla iktifa edilmesinden ileri gelmektedir. Kitapta,TemyizMahkemesininveİsviçremahkemelerinin içtihadlarına geniş ölçüde yer verilmiş, bunların ilgi çekici kısımları aynen alınmıştır. Temyiz Mahkememizin içtihadları tenkidî birtahliletabitutulmuş, tevhidi içtihada gidilmesi gereken hususlar belirtilmiştir. Bütün gayretlerime rağmen, kitapta bazı hataların bulunmasıkabil olduğu gibi, teklif ettiğim hal tarzlarında sayın meslekdaşlarırımdan bazılarının iştirâk etmeyeceği ve mahzurlu göreceği cihetler de olabilir. Bu hususlarda irşat edicitenkidlerinbildirilmesini ve mümkünse neşredilmesini kıymetli okuyucularımdan bilhassa rica ederim. Bu önsöze son vermezden önce, kitabın basılması için müzaheretlerini esirgemeyen Ankara Hukuk Fakültesi Dekanı Sayın Profe-sör AkifErginay’a,kitabınmakineyle yazılmasında büyük emeği geçen RagıpHoşgörür’e, baskıişlerindecandanalâkagösterenAjansTürkMatbaası sahipleri Sayın Şevket Evliyagil ve Necdet Evliyagil ile Matbaanın nazik ve çalışkan mensuplarına teşekkürlerimi sunarım. Doçent Dr. Halûk TANDOĞAN Ankara, Ağustos 1961 İÇİNDEKİLER BİBLİYOGRAFYA XXVII KISALTMALAR CETVELİ XXXI TASHİH VE İLÂVELER CETVELİ XXXIII KISIM: I AKİT DIŞI MES’ULİYET GİRİŞ § 1. HAKSIZ FİİL VE HUKUKİ MES’ULİYET MEFHUMLARI I. Hukuka aykırı fiillerin mahiyeti ve hukukî netice doğuran diğer fiillerden tefriki 3 II. Hukuka aykırı fiillerin nevileri 5 1. Akde muhalefet 5 2. Haksız fiiller 6 III. Akit dışı mes’uliyetin dayandığı esaslar 8 1. Kusur prensibi 8 2. Sebebiyet prensibi 8 IV. BK.da haksız fiillerin tanzimi tarzı 8 BÖLÜM: I KUSURA MÜSTENİD HUKUKİ MES’ULİYET GERÇEK (DAR) MÂNADA HAKSIZ FİİLLERİN UNSURLARI § 2. FİİL VE HUKUKA AYKIRILIK 12 I. Fiil unsuru; hususiyle içtinap şeklinde tezahür eden haksız fiiller 12 1. Mevzuatın başkasını zarardan korumak için müdahele vazifesi yüklediği hallerde içtinap 13 2. İçtinabın tehlikeli bir fiile merbut olması 15 3. Hüsnüniyet kaidelerinin içtinapta bulunmamağı âmir olması 16 II. Hukuka aykırılık unsuru, bu husustaki nazariyeler, hususiyle norm nazariyesi 17 1. Nazariyeler 17 2. Norm nazariyesine göre hukuka aykırılığın unsurları 18 3. Hâkimin, ihlâli hukuka aykırılık teşkil eden hareket tarzı kaidelerini nasıl bulacağı ............ 20 a) Hareket tarzı kaidelerinin mutlaka hususî hukukta bu- lunması gerekmez 20 b) Mutlak sübjektif hak bahşeden hareket tarzı kaide- leri 21 c) Nisbî hakların ihlâli 21 d) Saf hareket tarzı kaideleri .. 23 e) Yazılı olmayan hareket tarzı kaideleri 25 III. Ahlâka aykırı bir fiille kasden başkasına zarar verme (BK. md. 41 f. II) 27 1. BK. md. 41 f. II’yi lüzumlu bulan görüş tarzı ve bu hük- mün tatbik edildiği haller 27 2. BK. md. 41 f. II’ye lüzum olmadığı fikri 29 IV. Hukuka aykırılığı ortadan kaldıran haller 30 1. Âmme kudretinin istimali 30 2. Hususî hukukun bahsettiği bir hakkın kullanılması 31 3. Mağdurun zarara razı olması 31 4. Tecviz edilen vekâletsiz iş görme 32 5. Meşru müdafaa 33 6. Iztırar hali 37 7. Kendi hakkını korumak için kuvvet kullanma 41 8. Mücbir sebep hukuka aykırılığı ortadan kaldıran bir hal değildir. 43 V. Hukuka aykırılık hakkında sübjektif nazariye ve bu- nun tenkidi 43 § 3. KUSUR.... 45 I. Kusurun tarifi ve nevileri 45 1. Kast 46 2. İhmal 48 II. İhmalin kıstası; ihmal mefhumunum objektifleştiril- mesi ve bunun neticeleri 50 1. İhmalin kıstası 50 2. İhmal mefhumunun objektifleştirilmesi ve bunun netice- leri 51 III. Kusurun dereceleri 54 1. Ağır ihmal 54 2. Hafif ihmal 55 IV. Kusur ve temyiz kudreti 55 1. Temyiz kudretinin unsurları. 56 2. Temyiz kudretini haiz olmayanların mes’uliyeti 57 a) Temyiz kudretinden mahrum olanın hakkaniyet mes’uliyeti 58 b) Kusuru yüzünden geçici olarak temyiz kudretin- den mahrum vaziyete düşenin meşguliyeti 60 V. Kusurla hukuka aykırılığın tefriki 61 VI. Kusurun isbatı. 62 § 4. ZARAR......................................................................................... 63 I. Zararın tarifi, dar ve geniş mânaları 63 1. Dar mânada zarar. 63 2. Geniş mânada zarar 63 II. Maddî zararın unsurları ve tezahür şekilleri 64 1. Mamelekte bir eksilme olması 64 a) Fiilî zarar 64 b) Kâr mahrumiyeti 65 2. Eksilmenin mamelek sahibinin iradesi hilâfına olması 68 III. Zararın nevileri 69 1. Maddî zarar - manevî zarar 69 2. Şahsa müteallik zarar - şeye müteallik zarar - diğer za- rarlar 69 3. Doğrudan doğruya zarar - dolayısiyle zarar 70 4. Müsbet zarar - menfi zarar 71 5. Mücerret zarar - müşahhas zarar 71 § 5. İLLİYET RABITASI 71 I. Umumiyetle 71 II. Hukukî illiyet mefhumu hakkındaki nazariyeler 74 1. Şart nazariyesi 74 2. Şartlar arasında tefrik yapan nazariyeler 75 3. Uygun illiyet nazariyesi 76 III. Müteaddit illetlerin bir araya gelmesi dolayısiyle illi- yetin tâyininde ortaya çıkan meseleler 79 1. Müteaddit sebeplerin mevcudiyetine rağmen bunlardan yalnız biri bakımından illiyet rabıtasının kabul edildiği haller 79 a) İlliyet rabıtasının kesilmesi 79 b) Kendisine takaddüm edilen illiyet ........ 82 2. Müteaddit sebeplerin müştereken müessir oldukları hal- ler 83 a) Müşterek illiyet 83 b) Müterafık illiyet 84 c) Alternatif illiyet 85 BÖLÜM: II KUSURA İSTİNAD ETMEYEN MES’ULİYET (Objektif mes’uliyet veya sebep mes’uliyeti) § 6. KUSUR VE SEBEBİYET PRENSİPLERİNİN TENKİDİ TAH- LİLİ, KUSURA İSTİNAD ETMEYEN MES’ULİYET HALLE- RİNİN DAYANDIĞI ESASLAR VE BAŞLICA NEVİLERİ 89 I. Kusur ve sebebiyet prensipleri; kusur prensibinin ten- kidi mucip tarafları 89 1. Kusur prensibi 89 2. Kusur prensibinin tenkidi ve sebebiyet prensibi 90 3. Netice: Kusur prensibinin kifayetsizliği 91 II. Sebebiyet prensibinin tenkidi ve kusursuz mes’uliyet hallerinin dayandığı esaslar 93 1. Kusurun mes’uliyet tesis eden esas olarak ipka edil- mesi 93 2. Kusursuz mes’uliyet hallerini haklı gösteren mülâha- zalar 93 3. Failden gayrı bir şahsın tazminatla mükellef kılınması 95 III. Tazminat hukukunda sosyal düşünce ve sigortaların in- kişafı 95 IV. Türk hususî hukukunda kusura istinad etmeyen başlıca mes’uliyet halleri 96 1. İstihdam edenin mes’uliyeti (BK. md. 55) 97 2. Hükmî şahısların uzuvlarının fiillerinden mes’uliyeti (MK. md. 48 f. II) 97 3. Hayvan vazıülyedinin mes’uliyeti (BK. md. 56) 98 4. Ev reisinin mes’uliyeti. (MK. md. 320) 98 5. Bina ve sair inşa eseri maliklerinin mes’uliyeti (BK. md. 58) 98 6. Gayrimenkul malikinin mes’uliyeti (MK. md. 656) 99 7. Motorlu taşıt sahibinin mes’uliyeti (Karayolları Trafik K. md. 50) 99 8. Temyiz kudretinden mahrum olanların hakkaniyet icabı mes’uliyeti (BK. md. 54 f. I) 99 9. İhtiyatî haciz koyduran alacaklının mes’uliyeti (İİK. md. 259) 99 10. Tapu, ticaret ve gemi sicillerinin aykırı surette tutulma- sından Devletin mes’uliyeti (MK. md. 917 f. I; TK. md. 27 f. II; TK. md. 839 f. III) 99 11. İrat senetleri dolayısiyle Hazinenin mes’uliyeti (MK. md. 819) 101 12. Vasi ve vesayet daireleri tarafından ödenemeyen zarar- lardan Devletin mes’uliyeti (MK. md. 410) 101 13. İcra ve iflâs memurlarının kusurlarından Devletin ikinci derecede mes’uliyeti (İİK. md. 6) 102 14. Devletin manevra ve atışlar dolayısiyle vukua gelen za- rardan mes’uliyeti 102 15. Türk hukukunda kusursuz mes’uliyet hallerinin tanzimi tarzına umumî bakış 104 § 7. İSTİHDAM EDENİN MES’ULİYETİ (BK. md. 55) 106 I. Mes’uliyetin mahiyeti ve dayandığı esas 106 II. Mes’uliyetin icabî şartları 109 1. İstihdam münasebetinin mevcudiyeti 109 a) Temel münasebet 109 b) İstihdam maksadı 111 c) Tabiiyet rabıtası 111 d) İstihdam münasebetinin süresi 112 e) İvazın şart olmaması 113 f) Kademeli münasebet 113 g) İstihdam edenlerin taaddüdü 113 2. Müstahdemin hizmetini ifa ederken hukuka aykırı fiiliy- le zarar ika etmesi 113 a) Zarar 113 b) İşin icrasıyla maksat bakımından irtibat 113 e) Müstahdemin fiilinin hukuka aykırılığı 116 d) Müstahdemin kusurunun şart olmaması 116 e) İlliyet rabıtası 117 III. Mes’uliyetin selbî şartı: Kurtuluş beyyinesinin getiril- memesi 117 1. Gerekli ihtimamın gösterildiğinin isbatı 118 2. Gerekli ihtimam gösterilseydi dahi zararın yine husule geleceğinin isbatı 121 IV. İstihdam edenin müstahdeme rücuu 122 V. BK. md. 55 ile MK. md. 48 f. II’nin münasebeti ve mu- kayesesi ................................................. 123 1. BK. md. 55 ile MK. md. 48 f. II’deki mes’uliyet nevile- rinin mukayesesi 124 2. Uzuv ve müstahdem sıfatlarının tesbitine yarayan kıs- taslar 126 VI. İstihdam edenin mes’uliyetinin hususî surette tanzim edildiği hükümler 129 1. Donatanın gemi adamlarının kusurundan mes’uliyeti (TK. md. 947) ................................. 129 2. Donatanın çatma dolayısiyle mes’uliyeti (TK. md. 1217) 131 3. Noterlerin memurlarının fiillerinden mes’uliyeti (3546 sayılı kanun md. 64) 132 4. Nüfus memurlarının maiyetlerinin kusurundan mes’uli- yeti (MK. md. 37) 132 5. Demiryolu Kumpanyalarının mes’uliyeti 133 VII. Devletin memurlarının fiillerinden mes’uliyeti bakı- mından MK. md. 48 f. II ve BK. md. 55’in tatbiki im- kânı 134 1. MK. md. 48 f. II’nin tatbiki . 134 2. BK. md. 55 in tatbiki 136 a) Teşri ve kaza organlarının faaliyetinden Devletin mes’suliyeti 136 b) İcra ve idare fonksiyonu dolayısiyle Devletin mes’u- liyeti (hizmet kusuru meselesi) 138 § 8. HAYVAN VAZÜLYEDİNİN (İDARE EDENİN) MES’ULİYETİ (BK. md. 56) ..... 147 I. Mes’uliyetin mahiyeti ve dayandığı esas 147 II. Mes’uliyetin icabî şartları 150 1. Hayvanın vazıülyedi olma 150 2. Zararın bir hayvan tarafından ika edilmesi 152 a) Zarar .... 152 b) Hayvan mefhumu 153 c) Zararla hayvanın hareketi arasında uygun illiyet rabı- tası 154 III. Mes’uliyetin selbî şartı: Kurtuluş beyyinesinin getiril- mesi 155 1. Gerekli ihtimamın gösterildiğinin isbatı 155 2. Gerekli ihtimam gösterilseydi dahi zararın yine vukua geleceğinin isbatı 156 IV. Rücu hakkı 156 V. Gayrimenkul zilyedinin gayrımenkulüne zarar ika eden hayvan üzerindeki hakları 158 1. Hayvanı zaptetmek hakkı 158 2. Hapis hakkı 158 3. Hayvanı öldürmek hakkı 159 § 9. EV REİSİNİN MES’ULİYETİ (MK. md. 320) 161 I. Mes’uliyetin mahiyeti ve dayandığı esas 161 II. Mes’uliyetin icabî şartları 164 1. Ev reisliği münasebetinin mevcudiyeti 164 a) Birlikte yaşama 164 b) Aynı otoriteye tabi olma 165 c) Temel münasebet 165 d) Baba ve annenin ev reisliği 166 e) Zaman unsuru 166 f) Muhtelif ev reisliklerinin bir arada bulunması 167 g) Riyaseti icra eden müteaddit şahısların bulunması 167 h) Hükmî şahısların ev reisliği 168 i) Yardımcı şahıslar 168 2. Nezarete muhtaç şahsın hukuka aykırı bir fiiliyle zarara sebebiyet vermesi 168 a) Zarar 168 b) Nezarete muhtaç şahıslar 170 c) Hukuka aykırılık 171 d) İlliyet rabıtası 171 III. Mes’uliyetin selbî şartı: Kurtuluş beyyinesinin getiril- memesi 172 1. Gerekli ihtimamın gösterildiğinin isbatı 172 a) Müşahhas şartların nazara alınması 172 b) Objektif ihtimam kıstası 173 c) Mutad ihtimam 174 d) Nezaret vazifesi 177 e) Müsbet tedbirler 178 f) Yardımcı şahıslar 179 g) Resmî makamların izin ve kontrolleri 179 2. İkinci nevi kurtuluş beyyinesinin bahis mevzuu olup ol- mayacağı 179 IV. Ev reisinin zararı önleyici tedbirler alma mükellefiyeti 180 § 10. BİNA VE İNŞA ESERİ MALİKLERİNİN MES’ULİYETİ (BK. md. 58) 181 I. Mes’uliyetin mahiyeti ve dayandığı esas 181 II. Mes’uliyetin icabî şartları 184 1. Malik olma 184 2. Bina veya sair inşa eserinin mevcudiyeti 186 a) Bina mefhumu 186 b) İnşa eseri mefhumu 186 c) Mütemmim cüzler ve tefferuat 190 3. Bina veya sair inşa eserlerinin yapılmasındaki bozukluk- tan veya bakımındaki noksandan bir zarar husule gelmesi 191 a) Zarar 191 b) İnşaattaki bozukluk 191 c) Bakımsızlık veya muhafaza noksanı 192 d) İdarî makamların müsaadesi 192 e) Tehlike ile mütenasip olmayan masraflar 193 f) İlliyet rabıtası 193 III. Mes’uliyetin selbî şartı: İlliyet rabıtasının kesilmemiş olması 194 IV. Malikin riücu hakkı 195 V. Zarar husule gelmeden nıalikin tehlikeyi izale mükelle- fiyeti 196 IV. Devletin ve sair âmme hükmî şahıslarının BK. md. 58 mucibince mes’uliyeti 198 § 11. GAYRİMENKUL MALİKİNİN MES’ULİYETİ (MK. md. 656............................................................................................... 202 I. Mes’uliyetin mahiyeti ve dayandığı esas 202 II. Mes’uliyetin icabî şartları 204 1. Gayrimenkul malikinin mülkiyet hakkını tecavüz etmesi 204 2. Tecavüzden komşular için bir zarar husule gelmesi 210 III. Mes’uliyetin selbî şartı: İlliyet rabıtasının kesilmemiş olması 212 IV. MK. md. 656’nın BK. md. 58 ile münasebeti 212 § 12. MOTORLU TAŞIT SAHİPLERİNİN TRAFİK KANUNUNA GÖRE MES’ULİYETİ 215 I. Mes’uliyetin mahiyeti ve dayandığı esas 215 1. Metinler 215 2. Mes’uliyetin 6085 sayılı Kanunun tadilinden önceki ma- hiyeti 217 3. Mes’uliyetin tadilden sonraki mahiyeti 219 4. Yapılan tadilin ve tadilden önceki şeklin tenkidi 220 5. Teklifimiz: Tehlike mes’uliyeti 223 II. Mes’uliyetin icabî şartları 226 1. Araç sahibi olmak şartı 226 2. Motorlu taşıt, müteharrik makina veya lâstik tekerlekli traktörlerin kullanılmasından bir zarar doğması 232 III. Mes’uliyetin selbî şartı: Kurtuluş beyyinesinin getirilme- mesi 235 IV. Tazminatın tenkisi ve mes’uliyetin kaldırılmasıyla alâ- kalı bazı meseleler 239 1. Mağdurun veya üçüncü şahsın hafif kusuru halinde taz- minatın tenkisi 239 2. Hukukî mes’uliyeti kaldıran veya daraltan anlaşmaların hükümsüzlüğü 241 V. Mecburî sigorta 242 BÖLÜM: III ÂKİT DIŞI MES’ULİYETİ MUCİP HALLERDEN DOĞAN TALEP HAKLARI § 13. HUKUKA AYKIRI BİR TECAVÜZE UĞRAYAN VEYA UĞ- RAMAK TEHLİKESİNE MARUZ BULUNAN ŞAHSIN AÇA- BİLECEĞİ DÂVALAR 243 I. Maddî ve manevî tazminat dâvaları 244 II. Tecavüzün (müdahelenin) men’i dâvası 245 III. Tehlikenin izalesi ve tecavüzden içtinap dâvaları 246 1. Tehlikenin izalesi dâvası 246 2. Tecavüzden içtinap dâvası 247 IV. Tesbit dâvası 248 V. Müsadere ve imhaya dair dâvalar 250 VI. Haksız olarak elde edilen kârı temellük dâvası ...... 251 § 14. MADDÃ� TAZMİNAT, TARİFİ, ŞEKİLLERİ, KİMLERİN TALEP EDEBİLECEĞİ 252 I. Tarifi ve şekilleri 252 1. Tarifi 252 2. Aynen tazmin 253 3. Nakden tazmin 255 II. Kimler maddî tazminat talebinde bulunabilirler 258 § 15. TAZMİN EDİLECEK ZARARIN TÂYİNİNE DAİR UMUMÃ� ESASLAR 261 I. Zararın mevcudiyetinin ve miktarının isbatı 261 II. Zararın tâyininde esas teşkil edecek an. Müstakbel za- rar 264 1. Zararın tâyininde esas teşkil edecek an 264 2. Müstakbel zarar 266 III. İstifadenin mahsubu 267 1. Şartları 268 2. Mahsubun icrasında nazara alınacak hususlar ... 272 § 16. ŞEYE MÜTEALLİK ZARARIN TÂYİNİNE DAİR ESASLAR 273 I. Şeye müteallik zararın tâyininde objektif ve sübjektif usuller 273 1. Objektif (mücerret) hesaplama tarzı 273 2. Sübjektif (müşahhas) hesaplama tarzı 275 3. Şeyin manevî sebeplerle arzettiği hususî kıymet 278 4. Şeyin sahibi için arzettiği menfaatin mübadele kıyme- tinden az olması 277 II. Şeyin tamamen telef olması veya kaybı halinde yerine yenisinin ikamesi 278 1. Şeyin yerine yenisinin ikamesi için gerekli meblâğ 278 2. Eski ile yeni arasındaki farkın nazara alınması 279 3. Şey üzerindeki hakkın kat’i olarak kaybolmamış bulun- ması 280 III. Şeyin hasara uğraması halinde tamir masrafları veya yerine yenisinin ikamesi 281 1. Tamir masrafları 281 2. Şeyin yerine yenisinin ikamesi için gerekli bedel 281 IV. Şeye müteallik zararın tâyininde nazara alınacak diğer hususlar 281 1. Kurtarma masrafları ve ödenmiş olan mükâfat 281 2. Mahrum kalınan kâr 282 3. Şeyden mahrumiyet dolayısıyla yapılan masraflar 282 4. Şeyin hangi yerdeki kıymeti nazara alınacaktır 282 § 17. ŞAHSA MÜTEALLİK ZARARIN TÂYİNİ: A. CİSMANÃ� TAMAMİYETİN İHLÂLİNDEN MÜTEVELLİD ZARARIN TÂYİNİ........................................................................................ 283 I. Umumiyetle 283 1. Tedavi masrafları 283 2. Çalışma iktidarının yok olmasından doğan zarar 283 3. İktisadî istikbalin sarsılması 283 II. Tedavi masrafları 284 III. Çalışma iktidarının yok olmasından veya azalmasın- dan mütevellid zarar 285 1. Hüküm ânında mağdurun iyileşmiş bulunması 285 2. Hüküm ânında mağdurun iyileşmemiş bulunması 286 a) Cismanî tamamiyetin ihlâlinin şekli ve derecesi 286 b) Mağdurun meslekî durumu ve meslek değiştirmeden imtina ... 286 c) Muhtemel hayat ve faaliyet süresi 290 IV. İktisadî istikbalin sarsılması 292 V. Cismanî tamamiyetin ihlâlinden mütevellid zararın tazmini şekilleri 294 § 18. ŞAHSA MÜTEALLİK ZARARIN TÂYİNİ: B. ADAM ÖL- MESİ HALİNDE ZARARIN TÂYİNİ 296 I. Umumiyetle 296 1. BK. md. 45’e müsteniden tazimini istenemiyecek olan zararlar 297 2. BK. md. 45’e göre tazmini istenebilecek olan zararlar 297 II. Müteveffanın yardımından mahrum kalanların tazmi- nat talebi ve bunun şartları 299 1. Tazminat talebinin mahiyeti 299 2. Tazminat talebinin şartları 300 a) Yardımcı mefhumu 300 b) Yardıma muhtaç olma 304 III. Yardımcıdan mahrumiyet dolayısiyle uğranılan zararın tâyini 305 a) Yardımın yüksekliği 305 b) Yardımın muhtemel devam müddeti 305 c) Yardımın başlaması zamanı 306 d) Ailenin içtimaî durumu 306 e) Hayatta kalan eş veya nişanlının tekrar evlenmesi ve- ya evlenebilmesi 307 f) Faizler 307 § 19. HAKSIZ REKABETTEN DOĞAN ZARARIN TÂYİNİ VE TAZMİNİ 308 I. Haksız rekabete dair hükümler 308 II. BK. md. 48’e göre haksız rekabetin şartları 313 1. Hüsnüniyet kaidelerine mugayir hareketler 313 2. Müşterilerin azalması veya azalması tehlikesinin bulun- ması 314 III. BK. md. 48’e göre haksız rekabetin hükümleri 314 § 20. MADDÃ� TAZMİNATIN HESAPLANMASI: TAZMİNATIN TÂYİNİNDE ROL OYNAYAN UNSURLAR VE BİLHASSA TENKİS SEBEPLERİ 315 I. Mes’ul olan şahsın kusurunun ağırlığı 315 1. Kusura müstenid mes’uliyet hallerinde 315 2. Kusura müstenid olmayan mes’uliyet hallerinde 317 II. Mutazarrırın kendi (Müterafık) kusuru 318 1. Mefhum 318 2. Mutazarrırın kendi kusurunun zarar üzerinde müessir ol- ma şekilleri 321 3. Tazminatın ne surette tenkis edileceği 322 4. Yardımcı şahısların, temyiz kudretinden mahrum olanla- rın kendi kusurları 324 III. Mes’ul olan şahsın müzayakaya maruz kalması ve hâ- kimin takdirine bağlı diğer tenkis sebepleri 326 1. Hafif kusurlu failin müzayakaya maruz kalması 326 2. Hâkimin takdirine bağlı diğer tenkis sebepleri 327 a) Fiilin mağdurun hatırı için yapılması 327 b) Failin kendisinden beklenenden fazla tedbir almış ol- ması 327 c) Fevkalâde haller 327 d) Zarar verilen şeydeki bozukluk 329 e) Üçüncü şahsın kusuru 329 § 21. MANEVÃ� TAZMİNAT 330 I. Tarifi, mahiyeti, gayesi 330 II. Manevî tazminat hakkındaki kanunî hükümler 331 III. Manevi tazminat dâvasının tarafları 333 1. Dâvacı 333 a) Mağdur 333 b) Mağdurun mümeyyiz küçük veya mahcur olması veya temyiz kudretinden mahrum bulunması 333 c) Manevî tazminat talebini temellük eden kimse, temlike cevaz olup olmaması 334 d) Mağdurun mirasçıları 335 e) Adam ölmesi halinde ölenin yakınları 335 2. Dâvâlı 336 a) Fail veya objektif surette mes’ul olan şahıs 336 b) Mes’ul olan şahsın mirasçıları 336 IV. Manevî tazminatın şartları 336 1. Şahsî varlıkların hukuka aykırı surette ihlâli... 337 2. Manevî bir zararın mevcudiyeti 337 3. İhlâlle manevî zarar arasında illiyet rabıtasının bulun- ması 337 4. İhlâlin kusurlu olması, kusursuz mes’uliyet hallerinde manevî tazminat 337 5. Kusurun ve ihlâlin hususî ağırlığı 340 V. Manevî tazminatın miktarının tâyini ve şekilleri 342 1. Manevî tazminat miktarının tâyini 342 2. Manevî tazminatın şekilleri 343 § 22. MADDÃ� VE MANEVÃ� TAZMİNAT TALEPLERİNİN DÂVA YOLUYLA DERMEYANI 345 I. Salâhiyeti ve vazifeli mahkeme 345 II. Maddî ve manevî tazminat taleplerinin ceza dâvasıyla münasebeti 347 1. Haksız fiil ve suç mefhumlarının birbiriyle münasebeti 347 2. Hukuk hâkiminin ceza hâkiminin kararıyla bağlı olup olmaması 348 a) İstiklâl prensibi 349 b) İstiklâl prensibinin istisnaları ...... 353 III. Maddî ve manevî tazminat dâvalarının müruruza- manı 355 1. Kısa müruruzaman 356 2. Uzun müruruzaman ............ 360 3. Ceza dâvasının müruruzamanı 360 4. Mağdurun daimî def’i 365 BÖLÜM: IV BİRDEN FAZLA ŞAHSIN AYNI ZARARDAN MES’ULİYETİ § 23. BİRDEN FAZLA ŞAHSIN MÜŞTEREK KUSURLARIYLA SEBEBİYET VERDİKLERİ ZARARDAN MES’ULİYETLERİ 367 I. Dış münasebet 367 1. Müteselsil mes’uliyet 367 2. BK. md. 50’nin tatbiki şartları 368 a) Birlikte sebebiyet verme 368 b) Müşterek kusur 368 c) Asıl fail, müşevvik, fer’an methaldar ve yatak mef- humları 373 d) Aynı zararın vukuu ... 375 II. İç münasebet 377 § 24. BİRDEN FAZLA ŞAHSIN MÜŞTEREK KUSURLARIYLA SEBEBİYET VERMEDİKLERİ BİR ZARARDAN AYNI ZAMANDA MES’UL OLMASI. (BİRDEN FAZLA ŞAHSIN MUHTELİF SEBEPLER DOLAYISİYLE MES’ULİYETİ) 378 I. Umumiyetle 378 1. Birden fazla şahsın aynı zarardan muhtelif sebepler dola- yısiyle mes’uliyeti 378 2. Birden fazla şahsın aynı zarardan aynı mahiyette sebep- ler dolayısiyle mes’uliyeti 379 II. Dış münasebet 380 1. Müteselsil mes’uliyet ve mesnedi 380 2. Tam teselsül - nakıs teselsül 381 3. Mağdur ne şekilde, kime veya kimlere dâva açmağı tercih etmelidir 385 III. İç münasebet 386 1. Muhtelif sebeplere binaen mes’ul olanların birbirlerine rücuu 386 2. Aynı neviden sebeplerle mes’ul olanların birbirlerine rücuu 389 3. Rücuun tahakkuk ettirilmesi ve şümulü 391 KISIM: II AKDÃ� MES’ULİYET (Borçların ifa edilmemesi ve bunun neticeleri.) § 25. BORCUN İFA EDİLMEMESİ MEFHUMU, NEVİLERİ VE NETİCELERİ 395 I. Borcun ifa edilmemesi mefhumu ve nevileri . 395 1. Borçlunun kusuruyla ifanın imkânsız hale gelmesi 395 2. Borçlunun temerrüdü 398 3. Borcun gereği gibi ifa edilmemesi 398 4. Akdin müsbet ihlâli 400 5. Müstakil veya aslî mahiyetteki yapmama borçlarının ih- lâli 6. Culpa in contrahendo 405 II. Borcun ifa edilmemesinin neticeleri 405 1. Aynen ifayı talep 405 2. Tazminat dâvası 405 3. Akdin feshi 406 § 26. AYNEN İFA İÇİN DÂVA AÇILMASI VE İCRAYA MÜRA- CAAT........................................................................................... 406 I. Aynen ifayı talep etmenin kabil ve caiz olduğu haller 408 II. Aynen ifa için icraya veya mahkemeye müracaat... 408 1. Bir malın teslimine müteallik borçlarda 409 2. Yapma borçlarında 412 3. Bir irade beyanında bulunmak mükellefiyetinde 413 4. Yapmama borçlarında § 27. BORCUN YERİNE GETİRİLMEMESİ DOLAYISİYLE TAZ- MİNAT (AKDÃ� MES’ULİYET) 414 I. Tazminat talebinin şartları 414 1. Evvelce mevcut bir borç 415 2. Borcun yerine getirilmemiş olması 415 3. Kusûr 415 Akdî kusur mefhumu, nevileri ve dereceleri 416 Borçlunun göstermesi lâzım gelen ihtimamın ölçüsü 417 Kusuru bertaraf eden haller 420 İsbat külfeti 421 4. Zarar 424 Haksız fiillere dair esasların kıyasen tatbiki 424 Müsbet zarar 426 Menfi zarar ........ 427 Akitte taraf olmayan üçüncü şahsın zararı 429 5. İlliyet rabıtası 430 II. Tazminatın şümulü 430 1. Haksız fiillere dair esasların kıyasen tatbiki ...... 430 2. Kanunun tazminatın şümulünü tâyin ettiği haller 433 3. Taraflarca tazminatın şümulünün tâyin edilmesi 434 § 28. YARDIMCI ŞAHISLARIN FİİLİNDEN DOLAYI MES’ULİ- YET.............................................................................................. 435 I. BK. md. 100’ün tatbiki için gerekli şartlar 435 1. Bir borç münasebetinin mevcudiyeti 435 2. Borç münasebetinden doğan bir borcun ifasının veya bir hakkın kullanılmasının bir yardımcı şahsa bırakılmış ol- ması 436 a) Bir borcun ifası kendisine tevdi edilen yardımcı şahıs 436 b) Bir hakkın kullanılması kendisine bırakılan yardımcı şahıs 440 3. Borcun ifasının veya hakkın kullanılmasının yardımcı şahsa bırakılmasının caiz olması 440 4. Yardımcı şahsın işini icra ederken akde muhalif bir ha- reketle alacaklıya bir zarar ika etmiş olması 441 5. Yardımcı şahsın ve onu kullananın kusurlu olmasının ge- rekip gerekmemesi 443 a) Yardımcı şahsın kusurunu şart kılan görüş tarzı 443 b) Ne yardımcı şahsın ne de borçlunun kusurunun şart olmadığı görüşü 444 c) Yardımcı şahsın hareket tarzının bizzat borçlu tarafın- dan yapılsaydı kusurlu sayılacak olması 444 II. Yardımcı şahıs mefhumunun borçlunun yerin kaim olan şahıs ve uzuv mevhumlarıyla münasebeti ve bunlardan tefriki 446 III. BK. md. 100’ün BK. md. 55 ile mukayesesi 449 IV. Borçlunun yardımcı şahsa rücuu ve yardımcı şahsın alacaklıya karşı mes’uliyeti 451 § 29. AKDÃ� MES’ULİYETTEN KURTULMA 453 I. Mes’uliyetten kurtulma şartları 453 II. Mes’uliyetten kurtulma şartlarının muteberliği 455 1. Bizzat borçluyu kasdından veya ağır kusurundan müte- vellid mes’uliyetten kurtaran şartlar 455 2. Borçluyu hafif kusurundan mütevellid mes’uliyetten kur- taran şartlar 456 3. Borçluyu yardımcı şahısların fiilinden doğan mes’uliyet- ten kutaran şartlar 457 4. Taşıma işlerinde mes’uliyetten kurtulma şartlarının mu- teberliği 458 III. Borcun fevkalâde haller dolayısiyle ifa edilememesi 460 1. Fevkalâde hal mefhumu ve unsurları 460 2. Fevkalâde halin hükümleri 463 IV. Borcun mücbir sebepler dolayısiyle ifa edilememesi 463 1. Mücbir sebep mefhumu ve unsurları 463 2. Mücbir sebebin hükümleri 467 § 30. BORÇLUNUN TEMERRÜDÜ 468 I. Borçlunun temerrüdü mefhumu 468 II. Temerrüdün şartları 470 1. Borcun muaccel olması 470 2. İhtar 471 3. İhtarın yapılmasına lüzum olmayan haller 475 4. İfanın henüz mümkün olmasına rağmen yapılmaması 479 5. Alacaklının ifayı kabule hazır olması 479 6. Borçlunun kusuru meselesi 479 III. Temerrüdün sona ermesi 480 § 31. BORÇLUNUN TEMERRÜDÜNÜN NETİCELERİ 482 I. Temerrüdün umumî neticeleri 482 1. Borcun genişlemesi: Gecikme tazminatı 482 2. Mes’uliyetin ağırlaşması: Kazadan dolayı mes’uliyet 483 II. Temerrüdün para borçlarına müteallik hususî netice- leri 484 1. Temerrüd faizi 485 a) Faiz yüzdesi 485 b) Faizin mebdei 487 2. Munzam zararın tazmini .............................. 489 III. Temerrüdün karşılıklı taahhütleri havi âkitlerdeki hu- susî hükümleri 490 1. Karşılıklı taahhütleri havi âkit mefhumu ve alacaklının seçimlik hakları ........... 490 2. Münasip mehil tâyini 494 3. Mehil tâyinine lüzum göstermeyen haller 496 a) Mehil tâyininin tesirsiz olacağının anlaşılması 496 b) Gecikmiş ifanın alacaklı için faydasız bulunması 497 c) Kesin vâdeli âkitler 499 4. Gecikmiş ifayı ve gecikme tazminatını talep 501 5. İfadan vazgeçerek müsbet zararın tazmini talebinde bu- lunmak 502 6. Akdin feshi ve menfi zararın tamzininin istenilmesi 504 § 32. SATIM AKDİNDE BORÇLUNUN TEMERRÜDÜ 507 I. Satıcının temerrüdü 507 1. Alelâde satımlarda 507 2. Teslim için muayyen vâdeli ticarî satımlarda 508 a) BK. md. 187’nin tatbik şartları 508 b) Alelâde satımdan farklı olan hususlar 509 c) Farklı hükümlerin mucip sebepleri 511 3. Satıcının teslim borcunu ifada kısmî temerrüdü 512 a) Teslimin bir defada yapılması gerekli satışlarda 512 b) Mütevali teslimleri tazammun eden satışlarda 513 4. Teslim borcunun ifa edilmemesi halinde zararın hesabı 514 a) Umumiyetle 514 b) Ticarî satımlarda zararın tâyinine dair müşahhas ve mücerret usuller 515 c) Müşahhas ve mücerret usullerin ve fark nazariyesinin tatbikiyle alâkalı bazı meseleler 517 II. Alıcının temerrüdü 521 1. Umumiyetle 521 2. Alıcının semeni tediyede temerrüdü 522 a) Semenin peşin ödenmesi halinde 522 b) Veresiye satımlarda 523 3. Ticarî satımlarda satıcının zararının hesabı 525 4. TK.’na göre satıcının mahkeme izniyle şeyi sattırması 527 § 33. ÂKİT DIŞI MES’ULİYETLE AKDÃ� MES’ULİYETİN TELÂ- HUKU.......................................................................................... 528 I. Mes’ul olunan vakıa veya fiilde aynı zamanda hem akdî hem de âkit dışı mes’uliyetin şartlarının tahakkuk etme sinden doğan meseleler ve bunların pratik ehemmi- yeti........................................................................................ 528 1. Mes’ul olunan vakıa veya fiilde aynı zamanda hem akdi hem de akit dışı mes’uliyetin şartlarının tahakkuk etmesi 528 2. Meseleler ve bunların pratik ehemmiyeti 532 II. Meselelerin hal tarzı 536 1. Tazminat taleplerinin birbirine inzimam edememesi 536 2. Akdî mes’uliyete müstenid tazminat dâvasının âkit dışı mes’uliyete ait tazminat dâvasını bertaraf etmesi nazari- yesi 536 3. Akdî tazminat davasıyla haksız fiile müstenid dâvanın te- lâhuku 537 4. Akdî mes’uliyetin tahfifine, tahdidine ve kaldırılmasına dair hükümlerin akit dışı mes’uliyete tesiri 538
© Copyright 2024
Sitemizde yayınlanan görsel ve yazılı