Türk Medeni Hukukunda Organ ve Doku Nakline İlişkin Bazı Hukuki Sorunlar Üzerine Bir Deneme

ONSOZ

  Elinizde bulunan organ ve doku nakline ilişkin bu hukuki deneme, ül­kemizde giderek artan organ ve doku nakillerinin sadece tıbbi açıdan ince­lenmesi, ancak bu nakillerin hukuki yönden uzun zamandan beri inceleme konusu yapılmamış olmasının bizi bu konuda çalışma yapmaya teşvik etme­sinin bir sonucudur. Bizi bu çalışmayı yapmaya teşvik eden bir diğer sebep ise, Sayın Hocamız Prof. Dr. Hüseyin Hatemi'nin Kişiler Hukuku kitabında kişilik hakkı ile ilgili açıklamaların yapıldığı bölümde organ ve doku naklini incelerken bu konuda yıllardır çalışma yapılmamış olmasından dolayı bir an önce bu konuda bir çalışma yapılmasını temenni etmiş olmasıdır.     Yukarıda bahsettiğimiz iki sebepten ötürü, bizde çok emeği bulunan de­ğerli hocamız Prof. Dr. Hüseyin Hatemi'ye çalışmanın 12.12.2013 tarihinde bir doğum günü armağanı olarak sunulmasına karar verdik. Bu armağan, sa­yın hocamıza olan saygı, minnet ve sevgi hislerimizin küçük bir ifadesidir. Sayın hocamıza yeni yaşında sağlıklı, mutlu, huzurlu ve uzun bir ömür dili­yoruz. Bu arada biz de tıpkı hocamız gibi, "Toroslu Tilki'yi acı ile anıyoruz.     İlk defa kolektif bir akademik çalışma içerisinde bulunmamıza rağmen uyumlu bir çalışma gerçekleştirdiğimize inanıyoruz. Bu çalışma doktrine çok büyük yenilikler getirme iddiasını taşımaktan daha çok, bazı karanlıkta kal­mış noktaların aydınlatılmasına yardımcı olmayı ve konu ile ilgili bazı husus­ları değişik bir gözle incelemeyi amaçlamaktadır. Bu noktada da, amacımızı gerçekleştirdiğimize inanıyoruz. Elinizdeki bu çalışma bir tez çalışması nite­liği taşımamasına rağmen, biz bazı konu ve kurumları ve özellikle de var olan yasal düzenlemeyi oldukça eleştirel bir gözle inceledik. Yapmış olmuş oldu­ğumuz çalışmada, daha önceden bu konuda yazılmış olan eserlerde fazlaca değinilmemiş ya da hiç inceleme konusu yapılmamış noktaları da inceleme­ye çalıştık. Bu incelemeyi yaparken de 2238 Sayılı Organ ve Doku Naklinde Kanunun bizce eksik kalan yönlerini vurguladık.     Birimizin İstanbul'da diğerimizin Antalya'da olması dahi, bizi akademik çalışma yapmaktan alıkoymamış, aksine bizi daha da disiplinli çalışma yap­maya sevk etmiştir.

Çalışmanın meydana gelmesinde her zaman yanımızda olarak katkısı bu­lunan çok değerli ailelerimize de sevgi, saygı ve şükranlarımızı sunuyoruz. Bu çalışmanın bizim için bundan sonra yapacağımız ortak çalışmaların bir başlangıcı olmasını temenni ediyoruz.

12.12.2013

İÇİNDEKİLER

BİRİNCİ BÖLÜM

CİHAN

BİRİNCİ KISIM

ORGAN VE DOKU NAKLİNİN TANIMI

1. ORGAN ve DOKU KAVRAMLARI:.................................. 7
2. ORGAN ve DOKU NAKLİ KAVRAMLARI...................... 8

A.  Çeşitli Tanımlar:............................................................ 8

B.  Tedavi (İyileştirme) Kavramı:...................................... 10

C.  Bize Göre Organ ve Doku Naklinin Tanımı ve
Sınıflandırılması:.......................................................... 12

1.    ODNK Kapsamına Giren Organ ve Doku Nakilleri... 13

a.   Canlı Vericiden Organ Nakli:................................... 13

Şartlan:.................................................................. 13

Tedavi Amacı:........................................................ 13

Vericinin Rızası:...................................................... 15

b.   Ölü Vericiden Organ ve Doku Nakli:........................ 16

2.    ODNK Kapsamına Girmeyen Organ ve Doku Nakilleri:  23

a.     Hayvandan Alınan Organ Ya da Dokunun İnsana

Nakli:..................................................................................................... 23

b.     Otogreft (Aynı İnsan Üzerinde) Organ ve Doku
Aktarmaları:.......................................................................................... 25

İKİNCİ KISIM

ORGAN VE DOKU NAKLİNİN HUKUKİ NİTELİĞİ

I.       ORGAN VE DOKU NAKLİNİN HUKUKİ NİTELİĞİ:................................. 27

A.   İnsan Vücudundan Henüz Ayrılmamış Organ ve
Dokunun Hukuki Niteliği:................................................................. 27

B.    İnsan Vücudundan Ayrılmış Organ ve Dokunun
Hukuki Niteliği...................................................................................... 28

1.   İnsan Vücudundan Ayrılmış ODNKKapsamındaki

Organ ve Dokuların Hukuki Niteliği....................................................... 28

Görüşümüz................................................................................... 30

C.    İnsan Vücudundan Ayrılmış ODNK Kapsamı
Dışındaki Organ ve Dokuların Hukuki Niteliği...................... 31

II.     ORGAN VE DOKUNUN NAKİL İŞLEMİNİN

HUKUKİ NİTELİĞİ........................................................................................... 32

A.   Genel Çerçeve......................................................................................... 32

B.    Alıcı-Verici Arasındaki İlişkinin Hukuki Niteliği.................. 32

1. Sağlar Arası Nakiller Yönünden Durum................................................... 32
2. Vericinin Ölü Olması Halinde Durum....................................................... 34

C.    Verici-Alıcının Doktor veya Hastane İle Olan
İlişkinin Hukuki Niteliği.................................................................... 35

1. Genel Olarak...................................................................................... 35
2. Kamu Hastanelerinde Yapılan Organ ve Doku Nakli
   İşleminin Hukuki Niteliği................................................................ 35
3. Özel Hastanelerde Yapılan Organ ve Doku Nakillerinde
   Hukuki İlişkiler.................................................................................. 36

a.    Özel Hastane İşletmesi ile Alıcı-Verici Arasındaki
İlişki...................................................................... 36

b.    Özel Hastanede Görevli Doktor İle Alıcı-Verici
Arasındaki Hukuki İlişki......................................... 37

İKİNCİ BÖLÜM

SERT

BİRİNCİ KISIM

KİŞİLİK HAKKI

I.    KİŞİLİK HAKKI KAVRAMI............................................ 41

A.  Genel Olarak................................................................ 41

B.  Kişilik Hakkının Tanımı................................................ 41

C.  Kişilik Hakkının Niteliği.............................................. 42

1. Mutlak Hak Olma....................................................... 42
2. Kişiye Bağlı Olma....................................................... 43
3. Yasaya ve Genel Ahlaka Aykırı Olarak Sınırlandırılmama... 44
4. Parayla Ölçülememe................................................... 44

D.  Kişilik Hakkının Kazanılması ve Kaybedilmesi..................... 44

1. Kişilik Hakkının Kazanılması......................................... 44
2. Kişilik Hakkının Kaybedilmesi....................................... 45

E.   Kişilik Hakkının Konusu ve Kişisel Değerler........................ 47

1. Somut (Maddi) Değerler............................................... 47
2. Soyut (Manevi) Değerler.............................................. 48

II.  KİŞİLİK HAKKININ TÜRK HUKUK MEVZUATINDA
DÜZENLENİŞİ.................................................................... 49

A.  Genel Olarak................................................................. 49

B.  Anayasa......................................................................... 49

C.  Kanunlar....................................................................... 49

D.  Yönetmelikler.............................................................. 50

İKİNCİ KISIM

ORGAN VE DOKU NAKLİNİN KİŞİLİK HAKKI YÖNÜNDEN İNCELENMESİ

I.    ORGAN VE DOKU NAKLİNİN KİŞİLİK HAKKI
BAKIMINDAN İNCELENMESİ............................

A.  Genel Olarak................................................................. 53

B.  Organ ve Doku Naklinde Doktorun Aydınlatma
Yükümlülüğü................................................................ 53

C.  Organ ve Doku Naklinde Hastanın Rızasının
Alınması:......................................................................... 57

D.  Organ ve Doku Naklinde Doktorun Sadakat ve
Özen Borcu.................................................................... 62

E.  Organ ve Doku Nakillerinde Doktorun Sır
Saklama ve Kayda Geçirme Yükümlülüğü................ 63

E  Kişilik Hakkı Bakımından Özellik Arz Eden

Organ ve Doku Nakilleri............................................. 64

1. Genel Olarak............................................................. 64
2. Yüz Nakli.................................................................... 65

a.    Genel Olarak.......................................................... 65

b.    Yüz Naklinin Doktorun Aydınlatma Yükümlülüğü
Kapsamında Değerlendirilmesi................................. 66

c.    Yüz Naklinde Hastanın Rızasının Alınması................ 68

3.    Kornea Nakli.............................................................. 69

a.    Genel Olarak.......................................................... 69

b.    Kornea Naklinde Aydınlatma Yükümlülüğü.............. 70

c.    Kornea Naklinde Hastanın Rızasının Alınması.......... 71

4.   Kol ve Kaçak Nakli.................................................... 72

a.    Genel Olarak......................................................... 72

b.   Kol ve Bacak Naklinde Aydınlatma Yükümlülüğü........... 72

c.   Kol ve Bacak Naklinde Hastanın Rızasının Alınması....... 73

d.   Kol Naklinde Parmak İzi Sorunu................................... 74

5.   Böbrek ve Karaciğer Nakli.............................................. 75

a.   Genel Olarak............................................................... 75

b.   Böbrek ve Karaciğer Naklinde Doktorun Hastayı
Aydınlatma Yükümlülüğü.............................................. 75

c.   Böbrek ve Karaciğer Naklinde Hastanın Rızası.............. 76

6. Çapraz Böbrek Nakli....................................................... 77
7. Akciğer Nakli................................................................... 78

a.   Genel Olarak............................................................... 78

b.   Akciğer Naklinde Doktorun Aydınlatma Yükümlülüğü ... 79

c.   Akciğer Naklinde Hastanın Rızasının Alınması............... 79

8.   Kemik îliği Nakli.............................................................. 80

a.    Genel Olarak............................................................... 80

b.    Kemik İliği Naklinde Doktorun Aydınlatma
Yükümlülüğü............................................................... 81

c.    Kemik İliği Naklinde Hastanın Rızasının Alınması........... 82

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

SERT/CİHAN

ORGAJV VE DOKU NAKLİNİN ETİK KURALLARI
AÇISINDAN DEĞERLENDİRİLMESİ................................... 85

1. ETİK KAVRAMI................................................................ 85
2. TIP ETİĞİ KAVRAMI VE TIP ETİĞİNİN TEMEL
   İLKELERİ........................................................................... 86

A. Tıp Etiği Kavramı........................................................... 86