Türk Hukukunda Altına ve Diğer Kıymetli Madenlere Dayalı Sermaye Piyasası Araçları
Türk Hukukunda Altına ve Diğer Kıymetli Madenlere Dayalı Sermaye Piyasası Araçları
Huriye KUBİLAY
Sayfa Sayısı
:
159
Kitap Ölçüleri
:
16x23 cm
Basım Yılı
:
1998
ISBN NO
:
9754411352
ÖNSÖZ Türkiye, stratejik yerleşimiyle Özbekistan, Kazakistan ve Kırgizistan gibi altın tedarik eden ülkelerle Birleşik Arap Emirlikleri, Suudi Arabistan ve Kuveyt gibi altın talebinde bulunan ülkeler arasında Sayın Kaan Rasim AYTOGÜ′nun deyişiyle bir altın köprü haline gelmiştir. İstanbul altın Borsası ve İstanbul Altın Rafinerisi Anonim Şirketi ile yalnız fizikî altın ticareti alanında değil, fakat altına ve diğer kıymetli madenlere dayalı sermaye piyasası araçları ile de kıymetli madenler piyasalarının gelişimi hızla sürmektedir. Gerekli yasal düzenlemelerin yapılması yatırımların yönlendirilmesini ve yatırımların ülke ekonomisinin gelişmesine önemli bir katkıda bulunmasını sağlayacaktır. Sermaye Piyasası Kanunu değişikliğinin ve diğer düzenlemelerin en kısa zamanda yürürlüğe girmesi beklenmektedir. Bu çalışmada, yerli ve yabancı kaynakların yanısıra Dünya Altın Konseyi (World Gold Council) ve İstanbul Altın Borsası yayınlarından da yararlanılmıştır. İstanbul Altın Borsası Aylık Bültenlerinin Fakültemize düzenli olarak gönderilmesini ve İstanbul Altın Borsası yayınlarından yararlanmamı sağlayan İstanbul Altın Borsası Genel Sekreteri Sayın Dr. Kaan Rasim AYTOGU′na ve Serdar ÇlTAK′a gösterdikleri ilgi ve yardımlarından dolayı teşekkürlerimi sunarım. Türk Hukukunda Altına ve Diğer Kıymetli Madenlere Dayalı Sermaye Piyasası Araçları konulu bu çalışma Dokuz Eylül Üniversitesi Rektörlüğü Araştırma ve Fon Saymanlığı tarafından sağlanan destekle hazırlanmıştır. Bu konunun araştırma projesi olarak sunulması için beni teşvik eden önceki Dekanımız rahmetli Sayın Prof.Dr. Seyfullah EDİS′e Türk Hukukunda konuyu etraflıca ilk olarak ele alan ve toplumumuza yatırım yapılabilecek kıymetli madenlere dayalı sermaye piyasası araçlarını tanıtma olanağı veren bu eserin ortaya çıkmasını sağladığı için en derin şükranlarımı sunar, önceden olduğu gibi bundan sonra da yapacağım çalışmalarda kendisinin bizlere verdiği azim ve güven duygusunu taşıyacağımı belirtmek isterim. Değerli katkılarından dolayı Fakültemiz öğretim üye ve elemanları Yrd.Doç.Dr. Hanife DİRİKKAN′a, Arş.Gör. Vural SEVEN′e, Arş.Gör. Beşir ACABEY′e ve Arş.Gör. Yaşar Can GOKSOY′a içten teşekkür ederim. Bu çalışmanın kitap haline getirilmesi için gereken çalışmaları her zaman olduğu gibi büyük bir özveri ile yerine getiren Fakültemizin çok değerli bilgisayar uzmanları Sayın Serab ŞEN′e, Hüseyin KAÇMAZ′a ve basımı gerçekleştiren Sözkesen Matbaacılık Ticaret Limited Şirketi çalışanlarına teşekkür ederim. Çeşme, İzmir 1998 Doç.Dr. Huriye KUBİLAY İÇİNDEKİLER ÖNSÖZ .′ V İÇİNDEKİLER VI KISALTMALAR XIII GİRİŞ 1 BİRİNCİ BÖLÜM ALTINA VE DİĞER KIYMETLİ MADENLERE DAYALI SERMAYE PİYASASI ARAÇLARI I. ALTINA VE DİĞER KIYMETLİ MADENLERE DAYALI MENKUL KIYMETLER 13 1. Altın Hisse Senetleri - Altına ve Diğer Kıymetli Madenlere Dayalı HisseSenetleri 13 2. Altına ve Diğer Kıymetli Madenlere Dayalı Hisse Senedi Türevleri 15 a) Altına ve diğer kıymetli madenlere dayalı kâr ve zarar ortaklığı belgelen 15 b) Altına ve diğer kıymetli madenlere dayalı katılma intifa senetleri 16 c) Altına ve diğer kıymetli madenlere dayalı oydan yoksun hisse senetleri 16 3. Altın ve Diğer Kıymetli Madenlere Dayalı Yatırım Fonları Katılma Belgeleri 16 a) Genel olarak 16 b) Tanım ve hukukî nitelik 1.8 c) Katılma belgelerinin ihracı ve Sermaye Piyasası Kurulu kaydına alınması 19 el. Kuruluşta 19 c2. Fon tutarının artırılmasında 21 c3. Başvuru eksiklikleri 22 c4. Katılma belgelerinin kayda alınması 23 d) Katılma belgelerinin devri 23 e) Katılma belgesi karşılığı çek hesabı 24 f) Katılma belgesi sahipleri ile kurucu ve saklayıcı kuruluş arasındaki hukukî ilişki 26 g) Katılma belgelerinin fiyatları ve pay değeri 28 h) Katılma belgesi sahiplerinin hakları 28 VII ,-*- 4. Altın Değeri Kaydı İçeren Tahviller/Altına Endeksli Tahviller 28 5. Varlığa Dayalı Menkul Kıymetler 30 6. Altın Sertifikaları.. 31 7. Altın Şartlı Banka Bonoları ve Altın Değer Kaydı İçeren Banka Bonoları 31 a) Genel olarak 31 b) Banka bonolarının ihracı 32 c) Banka bonolarının şekli 34 d) Banka bonolarının satışı ve ikincil piyasa işlemleri 34 7. Altın Sektöründeki Ortaklıkların Düzenlediği Banka Garantili Bonolar, Altın Şartlı Banka Garantili Bonolar ve Altın Değer Kaydı İçeren Banka Garantili Bonolar 35 e) Banka garantili bonoların satışı ve ikincil piyasa işlemleri 36 f) Banka garantili bono bedellerinin ödenmesi 36 9. Altına ve Diğer Kıymetli Madenlere Dayalı Finansman Bonoları 36 a) Genel olarak 36 b) Finansman bonolarının şekli 37 c) Finansman bonosu türleri 38 d) Finansman bonolarının ihracı 38 di. Halka arzedilecekfinansman bonoları ihracı için Sermaye Piyasası Kurulu ′na verilecek dilekçeye eklenecek belgeler 39 d2. Halka arzedilmeksizin satılan finansman bonolarının ihracı için Sermaye Piyasası Kurulu′na verilecek dilekçeye eklenecek belgelet 40 di. Halka arzedilen finansman bonolarının satış sonuçlarının bildirilmesi 42 d4. Halka arzedilmeyen finansman bonolarının satış sonuçlarının bildirilmesi 43 II. ALTINA VE DİĞER KIYMETLİ MADENLERE DAYALI FİNANSAL TÜREV ARAÇLAR/VADELİ İŞLEMLER , 43 1. Genel Olarak ′. , 43 2. Altına ve Diğer Kıymetli Madenlere Dayalı Finansal Türev Araçların Hukukî Niteliği ′. 48 3. Altına ve Diğer Kıymetli Madenlere Dayalı Opsiyon (Seçmeli Vadeli İşlem) Sözleşmeleri 50 a) Genel olarak 50 .b) Opsiyonun tipi 52 c) Opsiyon sözleşmelerinin türleri 53 el. Alma opsiyonu 53 c2. Satma opsiyonu 53 vur c3.Straddle 54 c4. Spread 54 cS.Strip 54 c6. Strap 55 d) Opsiyon sözleşmelerinin hukukî niteliği 55 e) Opsiyon sözleşmesi - warrant sözleşmesi 60 fi İstanbul Altın Borsası Opsiyon Piyasası ′nda işlem görecek opsiyon sözleşmeleri 61 g) Opsiyon sözleşmesinin tarafları 62 h) Opsiyon sözleşmelerinin alım satımı yoluyla alınan pozisyonlar 62 hl. Uzun pozisyon (long position) 62 h2. Kısa pozisyon (short position) 63 ı) Opsiyon sözleşmesinde tarafların yükümlülükleri 63 ;/. Opsiyon alıcısının hak ve yükümlülükleri 63 û. Opsiyon satıcısının hak ve yükümlülükleri 64 i) Opsiyon sözleşmelerinin konusu 64 j) Opsiyon piyasaları 64 k) Opsiyon piyasası işlemleri 65 ki. Opsiyon alıcısının işlemleri 65 k2. Opsiyon satıcısının işlemleri 65 1) Opsiyon sözleşmelerinde teslimat 66 3. Altına ve Diğer Kıymetli Madenlere Dayalı Vadeli İşlem Sözleşmeleri/Altına ve Diğer Kıymetli Madenlere Dayalı Gelecek Sözleşmeleri 67 a) Genel olarak 67 b) Kavram 68 c) Vadeli işlem sözleşmelerinin (Futures contracts) diğer benzer sözleşmelerle karşılaştırılması 71 el. Vadeli işlem sözleşmeleri (futures contracts) - Fonvard sözleşmeler 71 c2. Vadeli işlem sözleşmeleri (futures contracts) - opsiyon sözleşmeleri 72 d) Altına ve diğer kıymetli madenlere dayalı vadeli işlem piyasaları 73 e) Türkiye′deki altına ve diğer kıymetli madenlere dayalı vadeli işlemler piyasaları 74 fi Dünyadaki başlıca altına dayalı vadeli işlemler borsaları 75 //. Amerika kıtası 75 f2. Avrupa kıtası 76 IX j3. Asya kıtası 76 f4. Avusturalya kıtası 77 İKİNCİ BÖLÜM TÜRKİYE′DEKİ PİYASALARDA ALTINA VE DİĞER KIYMETLİ MADENLERE DAYALI VADELİ İŞLEM VE OPSİYON SÖZLEŞMELERİNİN İŞLEM GÖRMESİ I. TÜRKİYE′DEKİ KIYMETLİ MADENLER BORSALARININ HUKUKà NİTELİĞİ 79 II. ALTINA VE DİĞER KIYMETLİ MADENLERE DAYALI VADELİ İŞLEM VE OPSİYON SÖZLEŞMELERİNİN İSTANBUL ALTIN BORSASI VADELİ İŞLEMLER VE OPSİYON PİYASASI′NDA İŞLEM GÖRMESİ 82 2. Piyasa üyeleri 85 3. Müşteri emirleri 89 3a. Müşteri emirlerinde bulunması gereken unsurlar 89 3b. Müşteri emirlerinin türleri 90 a) Serbest Fiyatlı Emir 90 b) Limitli emir (Limit orders) 90 c) Beklemeli emir 90 d) İptal edilene kadar geçerli emir 91 e) Açılış emri (Opening price order) 91 f) Kapanış emri (Closing price order) 91 g) Kalanı iptal et emri 91 4. Piyasa Kuralları 92 a) Fiyat önceliği kuralı (Price priority) ; 92 b) Zaman önceliği kuralı (Time priority) 92 c) Müşteri emirlerinin önceliği kuralı 92 5. İstanbul Altın Borsası Vadeli İşlemler ve Opsiyon Piyasası′nda İşlem Yöntemi 92 6. Takas Merkezi (Settlement Center-Clearing Office) 93 III. ALTINA VE DİĞER KIYMETLİ MADENLERE DAYALI VADELİ İŞLEM VE OPSİYON SÖZLEŞMELERİNİN İZMİR VADELİ İŞLEM VE OPSİYON BORSASI′ND A İŞLEM GÖRMESİ 94 X EKLER KIYMETLİ MADENLER BORSALARININ KURULUŞ VE ÇALIŞMA ESASLARI HAKKINDA GENEL YÖNETMELİK 101 KIYMETLİ MADENLER BORSASI ÜYELİK BELGESİ VERİLMESİ ESASLARI İLE KIYMETLİ MADENLER BORSASI ARACI KURUMLARININ KURULUŞ VE FAALİYET ŞARTLARINA İLİŞKİN YÖNETMELİK 111 KIYMETLİ MADENLER BORSASINDA İŞLEM GÖRECEK ALTIN STANDARDI HAKKINDA HAZİNE MÜSTEŞARLIĞI TEBLİĞİ 118 İSTANBUL ALTIN BORSASI YÖNETMELİĞİ 121 İSTANBUL ALTIN BORSASI YÖNETMELİĞİ′NİN BAZI MADDELERİNİN DEĞİŞTİRİLMESİNE DAİR YÖNETMELİK... 145 İSTANBUL ALTIN BORSASININ FAALİYETE GEÇTİĞİNİN İLANI HAKKINDA TEBLİĞ 146 ÖZET 147 SUMMARY 149 YARARLANILAN KAYNAKLAR : 151 KAVRAMLAR 155