Türk Borçlar Kanununa ve Viyana Satım Sözleşmesine ( CISG ) Göre AYIPTAN DOĞAN SORUMLULUĞUN ŞARTLARI

ÖNSÖZ Çalışmamızın konusunu, Türk Borçlar Kanununda ve Milletlerarası Sa­tım Sözleşmesi (CISG)'da Ayıptan Doğan Sorumluluğun Şartları oluştur­maktadır. Bu konuyu seçmemde Türkiye'nin CISG macerasının Avrupa'ya göre çok gerilerde kaldığını, Almanya Göethe Üniversitesinde Max-Planck bursiyeri olduğum dönemde fark ettim. Kütüphanede bu alanda yazılmış eserlerin çokluğu beni bu eseri yazmaya yöneltti. Çalışmamın konusunu karşılaştırmalı olarak "Satıcının Ayıptan Doğan Sorumluluğunun Şartları" olarak Türk ve CISG uygulamasında büyük yer tutan alanda gerçekleştirme­ye karar verdim. Tezi yazmaya karar verdiğim dönemde, Ülkemizde de Borçlar Hukukunda değişiklikler söz konusu idi. Her iki alanda da satıcının önemli bir borcu olan ayıplı mal teslimi sonucu oluşan yükümlülüklerini çalışmamda karşılaştırmalı olarak ele almaya çalıştım. Bazı alanlarda Ame­rikan Hukukunda da yararlanıp çalışmamızın ilgili kısımlarında Amerikan uygulamalarına da eserde yer verilmiştir. Ancak çalışmamızın asıl temelini Türk- İsviçre hukuk sistemine dayandırmış bulunmaktayım. Eserin, Milletle­rarası Satım Sözleşmesi kısmı ise çoğunlukla yabancı eserlerin son tarihlile­rine yerilerek, kısmen de yerli eserlere atıflar yapılarak oluşturulmuş bulun­maktadır. Çalışmamızda Türk Borçlar Kanununda Ayıptan Doğan Sorumluluk ve yeni düzenleme ile gelen değişikliklere de yer verilmiştir. İlerleyen bölüm­lerde, Ayıptan Doğan Sorumluluğunun maddî ve şeklî şartlan Milletlerarası Satım Sözleşmesi ve Amerikan Satım Hukukunun ilgili hükümleri de göz önünde bulundurularak konu karşılaştırmalı olarak ele alınmıştır. Konunun işlenişinde Yargıtay, İsviçre Federal Mahkemesi ve Milletlerarası Satım Hukukuna ilişkin olarak yabancı ülke kararlarına yer verilmiştir.

Çalışma konumun araştırılmasında, kaynakların temin edilmesinde sağ­ladığı imkânlardan dolayı Almanya Hamburg'da bulunan uluslar arası özel hukuk Max-Planck Enstitüsü Müdürü Sayın Prof. Dr. Jürgen Basedovv ve Enstitü çalışanlarına, ayrıca çalışmayı destekleyen DAAD ve Max-Planck Enstitüsüne teşekkür ederim.

Bei der Gelegenheit möchte ich bei Herrn Prof. Dr. Jürgen Basedovv, Direktör für İnstitut für auslaendisches und internationales Privatrecht, und bei Institutsmitarbeiter für freundliche Unterstützung des Forschungsprojets bedanken. Einen weiteren Dank schulde ıch auch DAAD für die Ermöglichung des Forschungsaufenthalts in Hamburg.

Nihayet Hayatımın ve akademik yaşamımın her döneminde şahsımı her daim destekleyen annem Özcan Özdemir ve kız kardeşim Asuman Reyhan Özdemir'e sonsuz sevgilerimle.

Erzincan, 10 Ağustos 2013.

İÇİNDEKİLER

ÖNSÖZ........................................................................................................................... 5

KISALTMALAR...................................................................................................... 15

KAYNAKÇA............................................................................................................... 19

GİRİŞ

KONUNUN TAKDİMİ, ÖNEMİ, SINIRLANDIRILMASI, TERİM SORUNU VE AYIPTAN DOĞAN SORUMLULUĞUN TARİHÎ GELİŞİMİ

§ 1.   KONU VE TERİM SORUNU............................................................................... 45

I. KONUNUN TAKDİMİ....................................................................................... 45

II. KONUNUN ÖNEMİ............................................................................................ 46

3. KONUNUN SINIRLANDIRILMASI................................................................ 48
4. TERİM SORUNU................................................................................................ 52

V. AYIPTAN DOĞAN SORUMLULUĞUN

TARİHÎ GELİŞİMİ............................................................................................... 53

A.  Jus Çivile Dönemi........................................................................................... 54

1.    Res Mancipi ve Res Nec Mancipi Malların

Satımında Sorumluluk.............................................................................. 54

2.   Satıcının Hüsnüniyet Esasına Dayanan Sorumluluğu....................... 55

B.   Ius Honanum Devri Aediles Curulesler Tarafından

Yapılan Düzenlemeler.................................................................................... 57

C.   Iustınıanus Devri............................................................................................ 58

VI. VİYANA SATIM SÖZLEŞMESİNİN TARİHÎ GELİŞİMİ.............................. 59

Birinci Bölüm

AYIPTAN DOĞAN SORUMLULUK İLE İLGİLİ TEMEL BİLGİLER §2.  AYIPTAN DOĞAN SORUMLULUK........................................................... 63

I. GENEL OLARAK................................................................................................. 63

II. AYIPTAN DOĞAN SORUMLULUK KAVRAMI............................... 65

III. AYIPTAN DOĞAN SORUMLULUĞUN

HUKUKÎ TEMELİ............................................................................................ 69

§ 3.   AYIPTAN DOĞAN SORUMLULUĞUN

İFA ENGELLERİ HUKUKUNDAKİ YERİ............................. 70

I. GENEL OLARAK.................................................................... 70

II. TÜRK BORÇLAR KANUNU'NA GÖRE

İFA ENGELLERİNİN DÜZENLENMESİ................................. 70

A.  Türk Borçlar Kanunu'nun Sorumluluk Sistemi.......................... 70

B.  Ayıptan Doğan Sorumluluğun Düzenlenişi............................... 71

C.  Ayıptan Doğan Sorumluluğun Hukukî Sonuçları....................... 74

III. VİYANA SATIM SÖZLEŞMESİNE GÖRE

İFA ENGELLERİNİN DÜZENLENMESİ................................. 76

A.  İfa Engellerinin Tek Tip Düzenlenmesi.................................... 76

B.  Sözleşmeye Aykırı Davranmanın Sonuçları............................. 77

C.  İfa Engellerine Göre Hukukî Sonuçların Farklılaşması.............. 79

İkinci Bölüm

TÜRK BORÇLAR KANUNU VE

VİYANA SATIM SÖZLEŞMESİNDE AYIPTAN DOĞAN SORUMLULUĞUN MADDÎ ŞARTLARI § 4. SATIM KONUSUNUN TESLİMİ.............................................. 83

I. GENEL OLARAK.................................................................... 83

II. SATIM KONUSUNUN ZİLYETLİĞİNİN,

MÜLKİYETİNİN VE BELGELERİN TESLİMİ........................ 83

III. TÜRK BORÇLAR KANUNUNDA

AYIPLI BİR MALIN TESLİMİ................................................ 89

A.  Genel Olarak......................................................................... 89

B.  Gerekli Niteliklerin Eksikliği.................................................... 90

1. Maddî Ayıp...................................................................... 91
2. Hukukî Ayıp..................................................................... 93
3. Ekonomik Ayıp................................................................. 96

IV. VİYANA SATIM SÖZLEŞMESİNDE

SÖZLEŞMEYE AYKIRILIK KAVRAMI................................. 97

V. VİYANA SATIM SÖZLEŞMESİNDE

SÖZLEŞMEYE AYKIRILIK HALLERİ................................. 101

A.  Kalite Eksikliği.................................................................... 101

B.  Miktar Eksikliği................................................................... 103

C.  Tür Eksikliği........................................................................ 105

D.  Paketleme ve Muhafaza Eksikliği......................................... 110

§ 5.   MALIN VASIFLARININ BELİRLENMESİNDEKİ

ÖLÇÜTLER............................................................................ 113

I. MALIN VASIFLARININ BELİRLENMESİNDEKİ

SÜBJEKTİF ÖLÇÜTLER....................................................... 113

II. VASIF ANLAŞMALARI....................................................... 114

A. Genel Olarak....................................................................... 114

B. Satım Konusu Malda Objektif Olması Gereken Nitelikler........ 116

C. Gelecekteki Niteliklerin Kararlaştırılması............................... 117

D. Anlaşmanın Şekli................................................................. 118

E.  Anlaşmanın Yorumlanması................................................... 121

F.  Sözleşmelerin Yorumunda Ticarî Örf ve Adetlerin Etkisi........ 125

III.  SATICININ VAADİ............................................................... 127

A. Genel Olarak....................................................................... 127                      B. Vaadin Hukukî Niteliği......................................................... 128

C.  Vaadin Konusu.................................................................... 132

D. Vaadin Satın Alma Kararma Etkisi....................................... 133

E.  Vaadin Zamanı.................................................................... 136

F.  Vaadin Şekli........................................................................ 137

G.  Vaadin Hukukî Etkileri......................................................... 139

IV. MALIN NİTELİĞİNİN BELİRLENMESİNDEKİ

OBJEKTİF ÖLÇÜTLER......................................................... 140

A. Mutad Kullanıma Elverişlilik................................................. 140

1. Genel Olarak.................................................................. 140
2. Mutad Kullanım Amacı.................................................... 142
3. Malın Mutad Kullanımı İçin Gerekli Nitelikler.................... 144

a.   Genel Olarak............................................................. 144

b.   Satım Konusu Malın Belirlenmesinde

Temel Ölçütler........................................................... 146

c.   Malların Mutad Kullanıma Uygunluğunun
Belirlenmesinde Temel Ölçütler................................... 147

d.   Mutad Kullanıma Elverişlilikte Ortalama

Kalite Talebi.............................................................. 150

e.   Mutad Kullanımda Dayanıklılık,

Estetik ve Güvenlik.................................................... 154

4. Mutad Kullanımı Engelleyen Durumun Önemli Olması....... 156
5. Mutad Kullanıma Elverişlilikte Malın Objektif Değeri......... 157

B.  Örnek veya Model Üzerinde Anlaşma.................................. ¹⁵⁸

1. Genel Olarak.................................................................. ¹⁵⁸
2. Modelin Getirilmesi......................................................... ¹⁶¹
3. Örnek veya Model Üzerinde Anlaşma.............................. ¹⁶²

C.  Mutad veya Uygun Paketleme.............................................. ¹⁶⁵

D.  Kamu Hukuku Ön Şartlarında Anlaşma................................. 167

V. ALICININ BİLDİRDİĞİ ÖZEL KULLANIM AMAÇLARI.... 172

A.  Genel Olarak...................................................................... ¹⁷²

B.  Özel Kullanım Amacı........................................................... 173

C.  Satıcının Bilgisi.................................................................... 174

D.  Alıcının Satıcıya Güvenmesi................................................. 177

E.  Türk Borçlar Kanunu m. 219 ile CISG m. 35/11, b'nin
Karşılaştırılması................................................................... 179

VI. MALIN SÖZLEŞMEYE UYGUNLUĞUNUN

ARANDIĞI AN...................................................................... 180

A.  Temel İlke.......................................................................... 180

B.  Hasarın Geçişine İlişkin Temel İlkenin İstisnaları.................... 185

§6.   ALICININ AYIBI BİLMEMESİ............................................. 190

I. GENEL OLARAK.................................................................. 190

A. Ayıbın Bilinmesi................................................................... 192

B.  Ayı bin B ilinmemesinde Kusurlu Olmanın Sonuçları.............. 193

II. SORUMLULUKTAN KURTULMANIN İSTİSNALARI........ 197

A.  Garanti Edilen veya Kararlaştırılan Nitelikler......................... ]97

B. Satıcının Hilesi..................................................................... 200

C.  İspat Yükü.......................................................................... 201

Üçüncü Bölüm

VİYANA SATIM SÖZLEŞMESİNDE VE

TÜRK BORÇLAR KANUNUNDA AYIPTAN DOĞAN

SORUMLULUĞUN ŞEKLÎ ŞARTLARI § 7. AYIP İHTARI............................................................................ 203

I. GENEL OLARAK.................................................................. 203

II. ALACAKLININ MUAYENE YÜKÜMLÜLÜĞÜ.................. 204

A. Genel Olarak...................................................................... 204

B.  Muayenenin Kapsam ve Türleri........................................... 207

1. Dış Kontrol.................................................................... 207
2. Kapsamlı Muayeneler..................................................... 208

3. Vaad Edilen Niteliklerin Muayenesi.................................. 215
4. Örneklerle Sınırlama........................................................ 217
5. Bilirkişilere Başvurulması................................................. 218

C.  Muayene Masrafları............................................................ 220

D. Muayene Yeri..................................................................... 221

1. Genel Olarak.................................................................. 221
2. Muayene Yeri Kuralının İstisnaları................................... 223

a.  Kanunî İstisnalar........................................................ 223

b.  Muayene Yerinin Taraflarca Kararlaştırılması.............. 227

E.  Muayene Süresi................................................................... 229

1. Genel Olarak.................................................................. 229
2. Muayene Süresinin Başlangıcı.......................................... 233
3. Muayene Edilme Süresi................................................... 237

a.   Genel Olarak............................................................. 237

b.   "İşlerin Olağan Akışına Göre

İmkân Hasıl Olur Olmaz" Kavramı.............................. 238

c.   Somut Olaylar............................................................ 242

F.  Muayene İle Yetkili Kişiler................................................... 244

1. Genel Olarak.................................................................. 244
2. Vekil Tarafından Muayene.............................................. 245
3. Malın Uzman Bilirkişi Tarafından Muayene Edilmesi......... 247

I. AYIP İHBAR YÜKÜMLÜLÜĞÜ.......................................... 249

II. AYIP İHBAR YÜKÜMLÜLÜĞÜNÜN TEMELLERİ............ 253

A.  İhbarın Amacı..................................................................... 253

B.  İhbarın Hukukî Niteliği......................................................... 260

C.  İhbar Yükümlülüğünün Kullanım Alanı.................................. 261

AYIBIN İHBAR EDİLMESİ.................................................... 263

I. TÜRK BORÇLAR KANUNUNA GÖRE

İHBAR YÜKÜMLÜLÜĞÜ..................................................... 263

II. VİYANA SATIM SÖZLEŞMESİNE GÖRE

İHBAR YÜKÜMLÜLÜĞÜ.................................................... 267

III. AYIP İHBARININ İÇERİĞİ.................................................. 269

A.  Genel Olarak....................................................................... 269

B.  Somut Olaylar..................................................................... 270

C.  Değerlendirme.................................................................... 279

IV. İHBAR SÜRESİ..................................................................... 283

A.  Genel Olarak....................................................................... 283

B.  İhbar Süresinin Başlangıcı.................................................... 285

1. Genel Olarak.................................................................. 285
2. Açık Ayıplarda Sürenin Başlangıcı................................... 286
3. Gizli Ayıplarda Sürenin Başlangıcı.................................... 287

C.  İhbar Süresinin Devamı........................................................ 290

1. Genel Olarak.................................................................. 290
2. İhbar Süresinin Belirlenmesinde

"Uygun İhbar Süresi" Ölçütü............................................ 293 § 10. İHBARIN TARAFLARI VE ŞEKLİ....................................... 304

I. GENEL OLARAK.................................................................. 304

II. İHBARIN GÖNDERENİ........................................................ 304

3. İHBARIN ALICISI................................................................. 306
4. İHBARIN GÖNDERİLMESİ................................................... 307

V. İHBARIN ŞEKLİ................................................................... 308

VI. İHBARIN ULAŞMAMA RİZİKOSU...................................... 312

VII. İHBAR YÜKÜMLÜLÜĞÜNÜN İSPATI............................... 317

Dördüncü Bölüm

AYIPTAN DOĞAN SORUMLULUĞUN HÜKÜM VE SONUÇLARI § 11. AYIPTAN DOĞAN SORUMLULUKTA ZAMANAŞIMI..... 323

I. GENEL OLARAK.................................................................. 323

II. AYIPTAN DOĞAN SORUMLULUĞUN BAŞLANGICI....... 326

3. AYIPTAN DOĞAN SORUMLULUĞUN DEVAMI................ 328
4. GARANTİ VAADİNİN AYIPTAN

SORUMLULUK SÜRESİNE ETKİSİ..................................... 328 § 12. AYIP İHBARININ GERÇEKLEŞMEMESİNİN

SONUÇLARI........................................................................... 336

I. TEMEL İLKE........................................................................ 336

II. İHBAR YÜKÜMLÜLÜĞÜNÜN İSTİSNALARI.................... 339

A.  Genel Olarak...................................................................... 339

B.   Satıcının Davranışından Kaynaklanan İstisnalar.................... 340

1. Hile veya Ağır İhmal...................................................... 340
2. Vazgeçme..................................................................... 348
3. Değerlendirme............................................................... 350