Kargo Gönderim Saatleri;
Kartlarına Taksit
Yeni Ãœyelik
Ãœye GiriÅŸi
Tüm Yönleriyle Çalışma Hayatındaki Toplu Ödeme , Tazminatlar ve Vergilendirilmesi ( Analizi ve Öneriler )
Tüm Yönleriyle Çalışma Hayatındaki Toplu Ödeme , Tazminatlar ve Vergilendirilmesi ( Analizi ve Öneriler )
Mustafa ÇOLAK
Sayfa Sayısı
:
263
Kitap Ölçüleri
:
16x23 cm
Basım Yılı
:
2012
ISBN NO
:
9786055929763
1.000,00
TL
GÄ°RÄ°Åž
Anayasanın 60. maddesi bireylerin sosyal güvenlik hakkı konusunda şeffaf, net ve emredici bir düzenleme konumundadır. Anılan madde ile herkesin, sosyal güvenlik hakkına sahip olduğu ve devletin, bu güvenliği sağlayacak gerekli tedbirleri alacağı ve teşkilatı kuracağı belirtilmiştir.
Bu çerçevede, sosyal güvenlik alanında yapılan en önemli reformlardan biri, tüm bireylerin sosyal güvenlik kapsamına alınması ve T.C. Emekli Sandığı, SSK ve BAG-KUR tarafından yerine getirilen sosyal güvenlik hizmetlerinin tek bir kurumsal çatı altında birleştirilmiş olmasıdır.
5502 sayılı "Sosyal Güvenlik Kurumu Kanunu"(′) ile sosyal güvenlik sisteminin tek çatı altında birleÅŸtirilmesi sonucu, çalışanların statüsü ve kendilerine uygulanmakta olan farklı mevzuat yerine eÅŸgüdüm içerisinde bürokratik iÅŸlemlerin basitleÅŸtirilmesi, kolay eriÅŸilebilir ve tam otomasy¬onlu bir yapı kurulması, iÅŸlem süreçlerinin ve sürelerin kısaltılarak kade¬meli olarak eÅŸanlı hale getirilmesi, hizmete eriÅŸimin kolaylaÅŸtırılarak en uç hizmet biriminden baÅŸlayarak tüm hizmetlerin gerçekleÅŸtirildiÄŸi bir sistem kurulması gibi iyileÅŸtirmeler saÄŸlanması hedeflenmiÅŸtir.
Teşkilatlanmada en azından çok başlılığın giderilmesi ve tek bir ku¬rumsal çatı altında sosyal güvenlik hizmetlerinin verilmeye başlanması oldukça önemli bir aşamayı ifade etmektedir.
İkinci aşamada, sosyal güvenlik şemsiyesi altında bulunanlardan aynı hizmet süresi, aynı yaş ve diğer koşulları aynı olanlar arasında adalet ve eşitlik ilkelerinin tüm kurumlar itibariyle hayata geçirilmesi kalmaktadır. Reform öncesi süreçte, kamuda çalışan devlet görevlilerinin çalışma hayatına ve emekliliklerine yönelik farklı uygulamaların, reform sonrası belli bir düzlemde çalışan her kesim için ortak uygulanabilir ilke ve kural¬lar etrafında birleştirilmesi, önemli bir zihniyet dönüşümüne de hizmet etmektedir. İster kamuda isterse özel sektörde olsun aynı koşulları sağlayan herkese aynı işlemin tesis edilebilirliği, demokratik bir hukuk devleti içerisinde olmazsa olmaz süreçlerden birini teşkil etmektedir.
Uyumlaştırılması gereken süreçlerden birisi de çalışanların çalışma hayatları sonunda kendilerine farklı adlarla ödenen toplu ödeme ve tazminatların hesaplanma, vergilenme ve ödenme prosedürleridir.
Bu prosedürler, kamu görevlilerine ödenen emekli ikramiyesi, kamu veya özel sektör işçilerine ödenen kıdem tazminatı, sözleşmeli personelin bir kısmına İşsonu, diğer bir kısmına kıdem tazminatı niteliğinde yapılan hizmet tazminatı Ödemesi, geçici personele verilen işsonu tazminatı gibi değişik adlar allında ve farklı tutarlarda bir toplu tazminat ödemesi şeklinde karşımıza çıkmaktadır.
Farklı tutarlarda hesaplanan bu tazminatlardaki diğer bir boşluk, ver¬gilendirilmelerinde de yaşanmaktadır. Aynı amaca hizmet eden, aynı fonksiyonu gören aynı mahiyetteki tazminatların farklı hukuki mevzuata göre farklı vergilendirilmeleri bir sorun olarak kaşımıza çıkmaktadır. Dolayısı ile bu farklılıkların da kendi içerisinde yeniden gözden geçirilme¬si gerekmektedir.
Önemli diğer bir sorunlu başlık, toplu ödeme ve tazminatların karşılan¬acağı kaynak noktasındaki belirsizlikler ve çalışanların bu haklarının edinilmesindeki endişeler oluşturmaktadır. Kamu açısından kamu görevlilerinin kıdem tazminatı ve benzeri toplu ödemelerinin yapılmasında çok fazla sorun yaşanmamakla birlikte özel sektör çalışanlarının bu ödemeden işveren tarafından kaynaklanan onlarca sebep nedeniyle böylesine bir hak mağduriyeti yaşamaları, aynı statüye tabi olarak çalışan¬lar açısından oldukça adaletsiz uygulamaları gündeme taşımaktadır. Kaldı ki her çalışanın şartlar olgunlaştığında hak ettikleri tazminatın, işverenin hegamonyasından kurtarılarak bağımsız hesap ve yönetimlerle garanti altına alınması, temel çözüm metodolojisini ortaya koymaya yetecektir.
ÖNSÖZ
Devletin kamu hizmetlerinin yerine getirilmesinde tarihsel süreçten günümüze artan önemi, nihayetinde kamu otoritelerinin bu hizmetlerin yerine getirilmesini temin edecek bütçe kaynakları ile donatılmasını da zorunlu hale getirmektedir.
En büyük gelir kaynaklarından biri olarak vergi gelirleri yanında iç ve dış borçlanma, doğrudan yabancı sermaye yatırımları gibi fmansal enstrümanlarla devletin kamu hizmeti üretme kapasitesinin devam ettirilebilirliği sürdürülmeye ve gelişen konjonktürel gereksinimler için de bir kaynak oluşturulmaya çalışılmıştır. Bu çabanın dinamik bir süreç içerisinde kendini sürekli yenilediği ve her geçen gün katlanarak devam ettiği görülebilmektedir. Genel devlet tanımı içerisinde merkezi yönetim kuruluşları, mahalli idareler, sosyal güvenlik kurumları ile bunlara ek olarak kamu kaynağı kullanmakta olan kamu iktisadi teşebbüslerinin yatırım finansman ihtiyaçları, bütçe gider rakamlarında oldukça büyük artışlara sebebiyet vermektedir.
Bir boyutuyla artan kamu hizmetlerinin doğurduğu kaynak ihtiyacı yanında bu hizmetlerin nasıl yerine getirilmesi gerekliliği veya hangi araçlarla yerine getirileceği de oldukça önemli bir hassasiyete sahip bulunmaktadır. 1965 yılında kabul edilen 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu ile temel olarak istihdam biçimlerinin esasını oluşturan memur statüsünde eleman temininden, sayısı onları aşan yasalarla düzenlenen sözleşmeli personel modeline, geçici iş ve hizmetler için tanımlandığı halde kendisi bizzat sürekli bir iş ve hizmette kullanılır hale gelen geçici personel uygulamalarına kadar kamu sektöründe değişik istihdam modellerinin uygulandığı görülmektedir.
Bu modellere ek olarak, hem kamu hem de özel sektörde karşılığını bulan işçi istihdamı, yakın zamana kadar geniş bir alanda kullanılmasına rağmen 5620 sayılı Kanunla sadece mevsimlik, kampanya ve orman yangınları ile mücadele işleri ile sınırlı ve süresi 6 ayın altında vizelenen pozisyonlarda istihdam edilecek geçici işçi modeli yanında, yarım milyonu bulan taşeron işçi (ihale yöntemi ile iş ve hizmetlerin yürütümü) uygulaması, kamudaki iş gördürme biçimlerinin derinliğine ve çeşitliliğine işaret eder uygulamalar olarak karşımıza çıkmaktadır.
Doğal olarak istihdam statüsünde yaşanan bu çok renklilik, bunlara uygulanacak mali hükümleri, hak ve yükümlülükleri, sosyal yardımları kısaca istihdam hukukunu da ayrıştırmaktadır. Öyle ki, yıllık sözleşme ile sürekli çalıştırılmaları için yıllık sözleşme imzalanması gereken geçici personel ve sözleşmeli personel gibi statülerden, belirsiz süreli çalışma biçimlerinden en temeli olan kadrolu personel veya bilinen adı ile memur uygulaması, oldukça farklı temellerde şekillenmektedir. Memurların emekli olduklarında aldıkları emekli ikramiyesi hesabı ve ilkeleri ile diğer personelin almakta oldukları kıdem tazminatı, kıdem tazminatı niteliliğindeki ödemeler, işsonu tazminatı gibi değişik adlar altında farklı toplu ödeme türlerinin olduğu görülebilecektir. Bu farklı ödemeler, farklı hukuki mevzuatta farklı vergilendirme rejimlerine de tabi tutulabilmektedir. Aslında hepsinin amacı çalışana belli bir hizmet yılı sonunda toplu bir sosyal ödeme yapmak olan toplu tazminatlar arasında ortaya çıkan hesaplama, vergileme ile hak kazanma gibi ilkelerdeki temel farklılıklar, kendi içerisinde bir vergi uyumsuzluğunu ortaya çıkarabilmektedir.
Kamuda personel çalıştırma yöntemlerindeki farklılık, ilerleyen süreçte bunlar arasında uyumun sağlanması, çalışma biçimlerinin tekleştirilmesi, mali ve sosyal hakları arasında belli bir dengenin sağlanmasını zorunlu hale getirebilecektir. Bu aşamada, çalışmanın kapsamı olarak istihdam hukukunda kamu çalışanlarına yapılan toplu tazminat niteliğindeki ödemeler ile vergi hukukunda vergileme açısından buldukları karşılık ve uygulamada ortaya çıkan sorunlar temel başlıklar olarak sıralanmaktadır.
Temel olarak, aynı ve benzeri görevleri üstlenen, amacı aynı personel sistemlerinin dar kapsamda toplu tazminatlar düzleminde tek bir hukuki düzenlemeye muhatap kılınarak vergileme rejimlerinde senkronizasyona gidilmesi, önemli bir aşamayı oluşturacaktır.
Son olarak bu eserin okurlara yararlı olması temennisiyle, kitap olarak yayıma hazırlanmasında emeklerini esirgemeyen Yaklaşım Yayıncılık A.Ş. Yönetim Kurulu Başkanı Sayın Ekrem SARISU, sayfa düzenlemesini yapan Cengiz ŞİMŞİR ve grafik/tasarım Sayın Elvan BAL ve diğer çalışanlarına teşekkürlerimi, sunuyorum.
Dr. Mustafa ÇOLAK
Ankara, Eylül/2012
İÇİNDEKİLER
BİRİNCİ BÖLÜM
GENEL OLARAK PERSONEL ÇALIŞTIRMA YÖNTEMLERİ VE TOPLU ÖDEME/TAZMİNATLAR
1.1. PERSONEL ÇALIŞTIRMA YÖNTEMLERİ VE TOPLU
ÖDEME/TAZMİNATLAR 19
1.1.1. MEMUR 19
1.1.1.1. Tanımı 19
1.1.1.2. Hak ve Yükümlülükleri 21
1.1.1.3. Emekli Ä°kramiyesi 24
1.1.2. SÖZLEŞMELİ PERSONEL 32
1.1.2.1. Tanımı 32
1.1.2.2. Hak ve Yükümlülükleri 40
1.1.2.2.1. Damga Vergisi Mükellefiyeti 45
1.1.2.3. İşsonu Tazminatı/Kıdem Tazminatı Niteliğindeki
Diğer Ödemeler 47
1.1.2.3.1. İşsonu Tazminatı 47
1.1.2.3.2. Kıdem Tazminatı ve Kıdem Tazminatı
Niteliğinde Yapılan Ödemeler 51
1.1.3. GEÇİCİ PERSONEL 55
1.1.3.1. Tanımı 55
1.1.3.2. Hak ve Yükümlülükleri 56
1.1.3.2.1. Damga Vergisi Mükellefiyeti 60
1.1.3.3. İşsonu Tazminatı 60
1.1.4. İŞÇİ İSTİHDAMI 62
1.1.4.1. İş Sözleşmesi ve Türleri 62
1.1.4.1.1. Sürekli-Süreksiz İş Sözleşmeleri 64
1.1.4.1.2. Belirli-Belirsiz Süreli İş Sözleşmeleri 64
1.1.4.1.3. Kısmî Süreli ve Tam Süreli İş Sözleşmesi 65
1.1.4.1.4. Deneme Süreli İş Sözleşmesi 65
1.1.4.1.5. Takım Sözleşmesi ile Oluşturulan İş
Sözleşmeleri 66
1.1.4.2. Sürekli İşçi 67
1.1.4.2.1. Tanımı 67
1.1.4.2.2. Hak ve Yükümlülükleri 68
1.1.4.2.3. Kıdem Tazminatı 70
J.1.4.2.3.1. İş Kanununa Göre 70
1.1.4.2.3.2. Deniz İş Kanununa Göre 87
1.1.4.2.3.3. Basın İş Kanununa Göre 88
1.1.4.2.3.4. Kıdem Tazminatının Hesaplanması 89
1.1.4.3. Geçici İşçi Uygulamalari 93
1.1.4.3.1. Tanımı 93
1.1.4.3.2. Hak ve Yükümlülükleri 95
1.1.4.3.3. Kıdem Tazminatı 95
1.1.4.3.3.1. Mevsimlik İşlerde Kıdem Tazminatı 95
1.1.4.3.3.2. Kısmi Süreli İşlerde Kıdem Tazminatı 97
1.1.5. TAŞERON İŞÇİ ...99
1.1.5.1. Tanımı 99
1.1.5.2. Asıl İşveren -Alt İşveren 101
1.1. KAMU İSTİHDAMININ GELİŞİMİ VE ANALİZİ 103
1.1.7. VEKÂLET VE İSTİSNA (Eser) SÖZLEŞMESİ 105
1.1.7.1. İstisna (Eser) Sözleşmesi 105
1.1.7.2. Vekâlet Sözleşmesi 107
1.1.7.3. Ä°stisna ve Vekalet Akitlerinin Vergilemedeki
İzdüşümü 109
İKİNCİ BÖLÜM
VERGİ HUKUKUNDA TOPLU ÖDEME VE TAZMİNATLAR
2.1. GELİR VERGİSİ KANUNUNA GÖRE TOPLU ÖDEME VE
TAZMÄ°NATLAR 111
2.1.1. EMEKLÄ° Ä°KRAMÄ°YESÄ° 111
2.1.2. DUL, YETÄ°M VE EVLÄ°LÄ°K Ä°KRAMÄ°YELERÄ° 112
2.1.3. YURTDIÅžI EMEKLÄ° Ä°KRAMÄ°YELERÄ° 112
2.1.4. YURTDIÅžI DUL, YETÄ°M VE EVLÄ°LÄ°K Ä°KRAMÄ°YELERÄ° 112
2.1.5. KIDEM TAZMÄ°NATLARI 113
2.1.5.1. İş Kanununa Göre Ödenen Tazminat 113
2.1.5.2. Deniz İş Kanununa Göre Ödenen Tazminat 113
2.1.5.3. Basın Çalışanlarına Ödenen Tazminat 114
2.1.6. Ä°HBAR VE Ä°ÅžE BAÅžLATMAMA TAZMÄ°NATLARI 114
2.1.6.1. İşe Başlatmama Tazminatlarının
Vergilendirilmemesine EleÅŸtiriler 116
2.1.7. ÖLÜM, SAKATLIK, HASTALIK VE İŞSİZLİK
NEDENLERÄ°YLE VERÄ°LEN TAZMÄ°NATLAR 117
2.2. KIDEM TAZMÄ°NATLARINDA GÄ°DERLEÅžTÄ°RME 119
2.3. VERASET VE İNTİKAL VERGİSİNDE TOPLU ÖDEME VE TAZMİNATLAR 120
2.4. DAMGA VERGİSİNDE TOPLU ÖDEME VE TAZMİNATLAR 121
2.5. İŞGÜCÜ UYGULAMASINDA KATMA DEĞER VERGİSİ
TEVKÄ°FATI SORUMLULUÄžU 122
2.5.1. İŞGÜCÜ TEMİN HİZMETLERİNDE TEVKİFAT
UYGULAMASI 123
2.5.1.1. Tevkifatla Sorumlu Kamu Kurum ve Kuruluşları 123
2.5.1.2. Tevkifat Kapsamı ve Örnekler 124
2.5.1.3. Kamuda İşgücü Temininde Tevkifat 127
2.6. TOPLU TAZMİNAT/ÖDEMELERE ULUSLAR ARASI BAKIŞ
VE VERGÄ°LEME 129
2.6.1. TAZMİNAT ÖDEMELERİNE GENEL BİR BAKIŞ 129
2.6.1.1. Ülke uygulamaları 129
2.6.1.1.1. Ä°ngiltere 129
2.6.1.1.2. Danimarka 129
2.6.1.1.4. Avusturya 1i
2.6.1.1.5. Almanya 1Ä°
2.6.1.1.6. Amerika BirleÅŸik Devletleri 1Ä°
2.6.1.1.7. Avusturalya 1Ä°
2.6.1.1.8. Belçika 1İ
2.6.2. VERGÄ°LEME VE ANALÄ°ZÄ° Ä°c
2.6.2.1. Ä°ktisadi Kararlarda Vergileme Etkisi 12
2.6.2.2. Avrupa Birliği Ülkelerinde Vergileme 1Î
2.6.2.2.1. Ä°ngiltere 1Ä°
2.6.2.2.2. Almanya 1i
2.6.2.3. Asya Ãœlkelerinde Vergileme 12
2.6.2.3.1. Çin 12
2.6.2.3.2. Endonezya 1Ä°
2.6.2.3.3. Malezya 1i
2.6.2.3.4. Singapur 1Ä°
2.6.2.4. Uluslararası Kuruluşlarda Vergileme 12
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
TOPLU ÖDEME VE TAZMİNATLARIN İSTİHDAM STATÜSÜ VE VERGİ
Ä°LÄ°ÅžKÄ°SÄ°
3.1. TOPLU ÖDEME VE TAZMİNATLARIN İSTİHDAM STATÜSÜ
İTİBARİ İLE VERGİLENDİRİLMESİ 1»
3.1.1. KADROLU PERSONEL 15
3.1.2. SÖZLEŞMELİ PERSONEL 1:
3.1.2.1. 657 sayılı Kanunun 4/B Kapsamındaki Sözleşmeli Personel 1î
3.1.2.2. Diğer Sözleşmeli Personel fi
3.1.3. GEÇİCİ PERSONEL 1<
3.1.4. SÜREKLİ İŞÇİ *
3.1.5. GEÇİCİ İŞÇİ *
3.1.6. TAŞERON İŞÇİ M
3.1.7. VEKALET VE İSTİSNA AKDİ İLE ÇALIŞANLAR V
DÖRDÜNCÜ BOLUM
TOPLU ÖDEME/TAZMİNATLAR VE VERGİLENDİRİLMELERİNE İLİŞKİN
POLİTİKA ÖNERİLERİ
4.1. POLİTİKA ÖNERİLERİ 149
4.1.1. TOPLU ÖDEME VE TAZMİNATLARDA TEK BİR HUKUKİ MEVZUAT HAZIRLANMALIDIR 150
4.1.2. TOPLU ÖDEME VE TAZMİNATLARDA ÖDEMENİN KAYNAĞI İŞVERENDEN ÇIKARILMALI VE TEK BİR FON HESABINA DÖNÜŞTÜRÜLMELİDİR 151
4.1.3. TOPLU ÖDEME VE TAZMİNATLARIN TAMAMI İÇİN GENEL VE TEK BİR VERGİLEME REJİMİNE GEÇİLMELİDİR 154
4.1.4. FONA İŞVEREN KATKISI, ÖDEMENİN YAPILDIĞI DÖNEMDE GİDERLEŞTİRİLEBİLMELİDİR 154
4.1.5. RASYONEL VE ETKİN BİR MALI UYGULAMA İÇİN İSTİHDAM STATÜLERİNDEKI ÇOK BAŞLILIK GİDERİLMELİDİR 155
SONUÇ 157
EKLER 158
EKİ SÖZLEŞMELİ PERSONEL ÇALIŞTIRILMASINA
Ä°LÄ°ÅžKÄ°N ESASLAR 158
1-657 Sayılı Kanunun 4/B Maddesine Göre Sözleşmeli Personel
5
Çalıştırılmasına İlişkin Esaslar 158
2-TBMM′ de SözleÅŸmeli Personel Çalıştırmaya Dair Karar 179
EK-2 GEÇİCÄ° PERSONEL ÇALIÅžTIRMAYA DAÄ°R BKK′LER 186
1-Özelleştirme Uygulamaları Sonucunda İşsiz Kalanların Geçici
Personel Statüsünde İstihdam Edilmelerine İlişkin Esaslar
(Karar Sayısı: 2004/7898) 186
2- Özelleştirme Uygulamaları Sonucunda İşsiz Kalanların Geçici
Personel Statüsünde İstihdam Edilmelerine İlişkin Esaslar
(Karar Sayısı: 2011/2543) 189
3-Türkiye İstatistik Kurumunda 2012 Yılında Geçici Personel
Çalıştırılması 194
4-Yüksek Seçim Kurulu Başkanlığı Merkez Teşkilatında
Seçimlerle İlgili Hizmetlerin Gördürülmesi Amacıyla Geçici
Personel İstihdamı 200
5- Üniversitelerde Geçici Personel İstihdamı 204
6- TBMM′ de Geçici Personel Çalıştırmaya Dair Karar 205
EK-3 İŞÇİ İSTİHDAMINA DAİR MEVZUAT 210
1-190 Sayılı Genel Kadro ve Usulü Hakkında Kanun Hükmünde
Kararname 210
2- 5620 Sayılı Kamuda Geçici İş Pozisyonlarında Çalışanların Sürekli İşçi Kadrolarına veya Sözleşmeli Personel Statüsüne Geçirilmeleri, Geçici İşçi Çalıştırılması İle Bazı Kanunlarda
Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun 220
IK-4 BÜTÇE KANUNLARININ İSTİHDAMA DAİR
HÃœKÃœMLERÄ° 227
1- 2011 Yılı Merkezi Yönetim Bütçe Kanunu 227
2- 2012 Yılı Merkezi Yönetim Bütçe Kanunu 232
EK-5 MALÄ° VE SOSYAL HAKLARA Ä°LÄ°ÅžKÄ°N TOPLU
SÖZLEŞME VE HAKEM KURULU 237
1- Yerel Yönetim Hizmet Koluna İlişkin Mali ve Sosyal Haklara
Dair Toplu Sözleşme 237
2- Kamu Görevlileri Hakem Kurulu Karan 239
YARARLANILAN KAYNAKLAR 259
Anayasanın 60. maddesi bireylerin sosyal güvenlik hakkı konusunda şeffaf, net ve emredici bir düzenleme konumundadır. Anılan madde ile herkesin, sosyal güvenlik hakkına sahip olduğu ve devletin, bu güvenliği sağlayacak gerekli tedbirleri alacağı ve teşkilatı kuracağı belirtilmiştir.
Bu çerçevede, sosyal güvenlik alanında yapılan en önemli reformlardan biri, tüm bireylerin sosyal güvenlik kapsamına alınması ve T.C. Emekli Sandığı, SSK ve BAG-KUR tarafından yerine getirilen sosyal güvenlik hizmetlerinin tek bir kurumsal çatı altında birleştirilmiş olmasıdır.
5502 sayılı "Sosyal Güvenlik Kurumu Kanunu"(′) ile sosyal güvenlik sisteminin tek çatı altında birleÅŸtirilmesi sonucu, çalışanların statüsü ve kendilerine uygulanmakta olan farklı mevzuat yerine eÅŸgüdüm içerisinde bürokratik iÅŸlemlerin basitleÅŸtirilmesi, kolay eriÅŸilebilir ve tam otomasy¬onlu bir yapı kurulması, iÅŸlem süreçlerinin ve sürelerin kısaltılarak kade¬meli olarak eÅŸanlı hale getirilmesi, hizmete eriÅŸimin kolaylaÅŸtırılarak en uç hizmet biriminden baÅŸlayarak tüm hizmetlerin gerçekleÅŸtirildiÄŸi bir sistem kurulması gibi iyileÅŸtirmeler saÄŸlanması hedeflenmiÅŸtir.
Teşkilatlanmada en azından çok başlılığın giderilmesi ve tek bir ku¬rumsal çatı altında sosyal güvenlik hizmetlerinin verilmeye başlanması oldukça önemli bir aşamayı ifade etmektedir.
İkinci aşamada, sosyal güvenlik şemsiyesi altında bulunanlardan aynı hizmet süresi, aynı yaş ve diğer koşulları aynı olanlar arasında adalet ve eşitlik ilkelerinin tüm kurumlar itibariyle hayata geçirilmesi kalmaktadır. Reform öncesi süreçte, kamuda çalışan devlet görevlilerinin çalışma hayatına ve emekliliklerine yönelik farklı uygulamaların, reform sonrası belli bir düzlemde çalışan her kesim için ortak uygulanabilir ilke ve kural¬lar etrafında birleştirilmesi, önemli bir zihniyet dönüşümüne de hizmet etmektedir. İster kamuda isterse özel sektörde olsun aynı koşulları sağlayan herkese aynı işlemin tesis edilebilirliği, demokratik bir hukuk devleti içerisinde olmazsa olmaz süreçlerden birini teşkil etmektedir.
Uyumlaştırılması gereken süreçlerden birisi de çalışanların çalışma hayatları sonunda kendilerine farklı adlarla ödenen toplu ödeme ve tazminatların hesaplanma, vergilenme ve ödenme prosedürleridir.
Bu prosedürler, kamu görevlilerine ödenen emekli ikramiyesi, kamu veya özel sektör işçilerine ödenen kıdem tazminatı, sözleşmeli personelin bir kısmına İşsonu, diğer bir kısmına kıdem tazminatı niteliğinde yapılan hizmet tazminatı Ödemesi, geçici personele verilen işsonu tazminatı gibi değişik adlar allında ve farklı tutarlarda bir toplu tazminat ödemesi şeklinde karşımıza çıkmaktadır.
Farklı tutarlarda hesaplanan bu tazminatlardaki diğer bir boşluk, ver¬gilendirilmelerinde de yaşanmaktadır. Aynı amaca hizmet eden, aynı fonksiyonu gören aynı mahiyetteki tazminatların farklı hukuki mevzuata göre farklı vergilendirilmeleri bir sorun olarak kaşımıza çıkmaktadır. Dolayısı ile bu farklılıkların da kendi içerisinde yeniden gözden geçirilme¬si gerekmektedir.
Önemli diğer bir sorunlu başlık, toplu ödeme ve tazminatların karşılan¬acağı kaynak noktasındaki belirsizlikler ve çalışanların bu haklarının edinilmesindeki endişeler oluşturmaktadır. Kamu açısından kamu görevlilerinin kıdem tazminatı ve benzeri toplu ödemelerinin yapılmasında çok fazla sorun yaşanmamakla birlikte özel sektör çalışanlarının bu ödemeden işveren tarafından kaynaklanan onlarca sebep nedeniyle böylesine bir hak mağduriyeti yaşamaları, aynı statüye tabi olarak çalışan¬lar açısından oldukça adaletsiz uygulamaları gündeme taşımaktadır. Kaldı ki her çalışanın şartlar olgunlaştığında hak ettikleri tazminatın, işverenin hegamonyasından kurtarılarak bağımsız hesap ve yönetimlerle garanti altına alınması, temel çözüm metodolojisini ortaya koymaya yetecektir.
ÖNSÖZ
Devletin kamu hizmetlerinin yerine getirilmesinde tarihsel süreçten günümüze artan önemi, nihayetinde kamu otoritelerinin bu hizmetlerin yerine getirilmesini temin edecek bütçe kaynakları ile donatılmasını da zorunlu hale getirmektedir.
En büyük gelir kaynaklarından biri olarak vergi gelirleri yanında iç ve dış borçlanma, doğrudan yabancı sermaye yatırımları gibi fmansal enstrümanlarla devletin kamu hizmeti üretme kapasitesinin devam ettirilebilirliği sürdürülmeye ve gelişen konjonktürel gereksinimler için de bir kaynak oluşturulmaya çalışılmıştır. Bu çabanın dinamik bir süreç içerisinde kendini sürekli yenilediği ve her geçen gün katlanarak devam ettiği görülebilmektedir. Genel devlet tanımı içerisinde merkezi yönetim kuruluşları, mahalli idareler, sosyal güvenlik kurumları ile bunlara ek olarak kamu kaynağı kullanmakta olan kamu iktisadi teşebbüslerinin yatırım finansman ihtiyaçları, bütçe gider rakamlarında oldukça büyük artışlara sebebiyet vermektedir.
Bir boyutuyla artan kamu hizmetlerinin doğurduğu kaynak ihtiyacı yanında bu hizmetlerin nasıl yerine getirilmesi gerekliliği veya hangi araçlarla yerine getirileceği de oldukça önemli bir hassasiyete sahip bulunmaktadır. 1965 yılında kabul edilen 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu ile temel olarak istihdam biçimlerinin esasını oluşturan memur statüsünde eleman temininden, sayısı onları aşan yasalarla düzenlenen sözleşmeli personel modeline, geçici iş ve hizmetler için tanımlandığı halde kendisi bizzat sürekli bir iş ve hizmette kullanılır hale gelen geçici personel uygulamalarına kadar kamu sektöründe değişik istihdam modellerinin uygulandığı görülmektedir.
Bu modellere ek olarak, hem kamu hem de özel sektörde karşılığını bulan işçi istihdamı, yakın zamana kadar geniş bir alanda kullanılmasına rağmen 5620 sayılı Kanunla sadece mevsimlik, kampanya ve orman yangınları ile mücadele işleri ile sınırlı ve süresi 6 ayın altında vizelenen pozisyonlarda istihdam edilecek geçici işçi modeli yanında, yarım milyonu bulan taşeron işçi (ihale yöntemi ile iş ve hizmetlerin yürütümü) uygulaması, kamudaki iş gördürme biçimlerinin derinliğine ve çeşitliliğine işaret eder uygulamalar olarak karşımıza çıkmaktadır.
Doğal olarak istihdam statüsünde yaşanan bu çok renklilik, bunlara uygulanacak mali hükümleri, hak ve yükümlülükleri, sosyal yardımları kısaca istihdam hukukunu da ayrıştırmaktadır. Öyle ki, yıllık sözleşme ile sürekli çalıştırılmaları için yıllık sözleşme imzalanması gereken geçici personel ve sözleşmeli personel gibi statülerden, belirsiz süreli çalışma biçimlerinden en temeli olan kadrolu personel veya bilinen adı ile memur uygulaması, oldukça farklı temellerde şekillenmektedir. Memurların emekli olduklarında aldıkları emekli ikramiyesi hesabı ve ilkeleri ile diğer personelin almakta oldukları kıdem tazminatı, kıdem tazminatı niteliliğindeki ödemeler, işsonu tazminatı gibi değişik adlar altında farklı toplu ödeme türlerinin olduğu görülebilecektir. Bu farklı ödemeler, farklı hukuki mevzuatta farklı vergilendirme rejimlerine de tabi tutulabilmektedir. Aslında hepsinin amacı çalışana belli bir hizmet yılı sonunda toplu bir sosyal ödeme yapmak olan toplu tazminatlar arasında ortaya çıkan hesaplama, vergileme ile hak kazanma gibi ilkelerdeki temel farklılıklar, kendi içerisinde bir vergi uyumsuzluğunu ortaya çıkarabilmektedir.
Kamuda personel çalıştırma yöntemlerindeki farklılık, ilerleyen süreçte bunlar arasında uyumun sağlanması, çalışma biçimlerinin tekleştirilmesi, mali ve sosyal hakları arasında belli bir dengenin sağlanmasını zorunlu hale getirebilecektir. Bu aşamada, çalışmanın kapsamı olarak istihdam hukukunda kamu çalışanlarına yapılan toplu tazminat niteliğindeki ödemeler ile vergi hukukunda vergileme açısından buldukları karşılık ve uygulamada ortaya çıkan sorunlar temel başlıklar olarak sıralanmaktadır.
Temel olarak, aynı ve benzeri görevleri üstlenen, amacı aynı personel sistemlerinin dar kapsamda toplu tazminatlar düzleminde tek bir hukuki düzenlemeye muhatap kılınarak vergileme rejimlerinde senkronizasyona gidilmesi, önemli bir aşamayı oluşturacaktır.
Son olarak bu eserin okurlara yararlı olması temennisiyle, kitap olarak yayıma hazırlanmasında emeklerini esirgemeyen Yaklaşım Yayıncılık A.Ş. Yönetim Kurulu Başkanı Sayın Ekrem SARISU, sayfa düzenlemesini yapan Cengiz ŞİMŞİR ve grafik/tasarım Sayın Elvan BAL ve diğer çalışanlarına teşekkürlerimi, sunuyorum.
Dr. Mustafa ÇOLAK
Ankara, Eylül/2012
İÇİNDEKİLER
BİRİNCİ BÖLÜM
GENEL OLARAK PERSONEL ÇALIŞTIRMA YÖNTEMLERİ VE TOPLU ÖDEME/TAZMİNATLAR
1.1. PERSONEL ÇALIŞTIRMA YÖNTEMLERİ VE TOPLU
ÖDEME/TAZMİNATLAR 19
1.1.1. MEMUR 19
1.1.1.1. Tanımı 19
1.1.1.2. Hak ve Yükümlülükleri 21
1.1.1.3. Emekli Ä°kramiyesi 24
1.1.2. SÖZLEŞMELİ PERSONEL 32
1.1.2.1. Tanımı 32
1.1.2.2. Hak ve Yükümlülükleri 40
1.1.2.2.1. Damga Vergisi Mükellefiyeti 45
1.1.2.3. İşsonu Tazminatı/Kıdem Tazminatı Niteliğindeki
Diğer Ödemeler 47
1.1.2.3.1. İşsonu Tazminatı 47
1.1.2.3.2. Kıdem Tazminatı ve Kıdem Tazminatı
Niteliğinde Yapılan Ödemeler 51
1.1.3. GEÇİCİ PERSONEL 55
1.1.3.1. Tanımı 55
1.1.3.2. Hak ve Yükümlülükleri 56
1.1.3.2.1. Damga Vergisi Mükellefiyeti 60
1.1.3.3. İşsonu Tazminatı 60
1.1.4. İŞÇİ İSTİHDAMI 62
1.1.4.1. İş Sözleşmesi ve Türleri 62
1.1.4.1.1. Sürekli-Süreksiz İş Sözleşmeleri 64
1.1.4.1.2. Belirli-Belirsiz Süreli İş Sözleşmeleri 64
1.1.4.1.3. Kısmî Süreli ve Tam Süreli İş Sözleşmesi 65
1.1.4.1.4. Deneme Süreli İş Sözleşmesi 65
1.1.4.1.5. Takım Sözleşmesi ile Oluşturulan İş
Sözleşmeleri 66
1.1.4.2. Sürekli İşçi 67
1.1.4.2.1. Tanımı 67
1.1.4.2.2. Hak ve Yükümlülükleri 68
1.1.4.2.3. Kıdem Tazminatı 70
J.1.4.2.3.1. İş Kanununa Göre 70
1.1.4.2.3.2. Deniz İş Kanununa Göre 87
1.1.4.2.3.3. Basın İş Kanununa Göre 88
1.1.4.2.3.4. Kıdem Tazminatının Hesaplanması 89
1.1.4.3. Geçici İşçi Uygulamalari 93
1.1.4.3.1. Tanımı 93
1.1.4.3.2. Hak ve Yükümlülükleri 95
1.1.4.3.3. Kıdem Tazminatı 95
1.1.4.3.3.1. Mevsimlik İşlerde Kıdem Tazminatı 95
1.1.4.3.3.2. Kısmi Süreli İşlerde Kıdem Tazminatı 97
1.1.5. TAŞERON İŞÇİ ...99
1.1.5.1. Tanımı 99
1.1.5.2. Asıl İşveren -Alt İşveren 101
1.1. KAMU İSTİHDAMININ GELİŞİMİ VE ANALİZİ 103
1.1.7. VEKÂLET VE İSTİSNA (Eser) SÖZLEŞMESİ 105
1.1.7.1. İstisna (Eser) Sözleşmesi 105
1.1.7.2. Vekâlet Sözleşmesi 107
1.1.7.3. Ä°stisna ve Vekalet Akitlerinin Vergilemedeki
İzdüşümü 109
İKİNCİ BÖLÜM
VERGİ HUKUKUNDA TOPLU ÖDEME VE TAZMİNATLAR
2.1. GELİR VERGİSİ KANUNUNA GÖRE TOPLU ÖDEME VE
TAZMÄ°NATLAR 111
2.1.1. EMEKLÄ° Ä°KRAMÄ°YESÄ° 111
2.1.2. DUL, YETÄ°M VE EVLÄ°LÄ°K Ä°KRAMÄ°YELERÄ° 112
2.1.3. YURTDIÅžI EMEKLÄ° Ä°KRAMÄ°YELERÄ° 112
2.1.4. YURTDIÅžI DUL, YETÄ°M VE EVLÄ°LÄ°K Ä°KRAMÄ°YELERÄ° 112
2.1.5. KIDEM TAZMÄ°NATLARI 113
2.1.5.1. İş Kanununa Göre Ödenen Tazminat 113
2.1.5.2. Deniz İş Kanununa Göre Ödenen Tazminat 113
2.1.5.3. Basın Çalışanlarına Ödenen Tazminat 114
2.1.6. Ä°HBAR VE Ä°ÅžE BAÅžLATMAMA TAZMÄ°NATLARI 114
2.1.6.1. İşe Başlatmama Tazminatlarının
Vergilendirilmemesine EleÅŸtiriler 116
2.1.7. ÖLÜM, SAKATLIK, HASTALIK VE İŞSİZLİK
NEDENLERÄ°YLE VERÄ°LEN TAZMÄ°NATLAR 117
2.2. KIDEM TAZMÄ°NATLARINDA GÄ°DERLEÅžTÄ°RME 119
2.3. VERASET VE İNTİKAL VERGİSİNDE TOPLU ÖDEME VE TAZMİNATLAR 120
2.4. DAMGA VERGİSİNDE TOPLU ÖDEME VE TAZMİNATLAR 121
2.5. İŞGÜCÜ UYGULAMASINDA KATMA DEĞER VERGİSİ
TEVKÄ°FATI SORUMLULUÄžU 122
2.5.1. İŞGÜCÜ TEMİN HİZMETLERİNDE TEVKİFAT
UYGULAMASI 123
2.5.1.1. Tevkifatla Sorumlu Kamu Kurum ve Kuruluşları 123
2.5.1.2. Tevkifat Kapsamı ve Örnekler 124
2.5.1.3. Kamuda İşgücü Temininde Tevkifat 127
2.6. TOPLU TAZMİNAT/ÖDEMELERE ULUSLAR ARASI BAKIŞ
VE VERGÄ°LEME 129
2.6.1. TAZMİNAT ÖDEMELERİNE GENEL BİR BAKIŞ 129
2.6.1.1. Ülke uygulamaları 129
2.6.1.1.1. Ä°ngiltere 129
2.6.1.1.2. Danimarka 129
2.6.1.1.4. Avusturya 1i
2.6.1.1.5. Almanya 1Ä°
2.6.1.1.6. Amerika BirleÅŸik Devletleri 1Ä°
2.6.1.1.7. Avusturalya 1Ä°
2.6.1.1.8. Belçika 1İ
2.6.2. VERGÄ°LEME VE ANALÄ°ZÄ° Ä°c
2.6.2.1. Ä°ktisadi Kararlarda Vergileme Etkisi 12
2.6.2.2. Avrupa Birliği Ülkelerinde Vergileme 1Î
2.6.2.2.1. Ä°ngiltere 1Ä°
2.6.2.2.2. Almanya 1i
2.6.2.3. Asya Ãœlkelerinde Vergileme 12
2.6.2.3.1. Çin 12
2.6.2.3.2. Endonezya 1Ä°
2.6.2.3.3. Malezya 1i
2.6.2.3.4. Singapur 1Ä°
2.6.2.4. Uluslararası Kuruluşlarda Vergileme 12
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
TOPLU ÖDEME VE TAZMİNATLARIN İSTİHDAM STATÜSÜ VE VERGİ
Ä°LÄ°ÅžKÄ°SÄ°
3.1. TOPLU ÖDEME VE TAZMİNATLARIN İSTİHDAM STATÜSÜ
İTİBARİ İLE VERGİLENDİRİLMESİ 1»
3.1.1. KADROLU PERSONEL 15
3.1.2. SÖZLEŞMELİ PERSONEL 1:
3.1.2.1. 657 sayılı Kanunun 4/B Kapsamındaki Sözleşmeli Personel 1î
3.1.2.2. Diğer Sözleşmeli Personel fi
3.1.3. GEÇİCİ PERSONEL 1<
3.1.4. SÜREKLİ İŞÇİ *
3.1.5. GEÇİCİ İŞÇİ *
3.1.6. TAŞERON İŞÇİ M
3.1.7. VEKALET VE İSTİSNA AKDİ İLE ÇALIŞANLAR V
DÖRDÜNCÜ BOLUM
TOPLU ÖDEME/TAZMİNATLAR VE VERGİLENDİRİLMELERİNE İLİŞKİN
POLİTİKA ÖNERİLERİ
4.1. POLİTİKA ÖNERİLERİ 149
4.1.1. TOPLU ÖDEME VE TAZMİNATLARDA TEK BİR HUKUKİ MEVZUAT HAZIRLANMALIDIR 150
4.1.2. TOPLU ÖDEME VE TAZMİNATLARDA ÖDEMENİN KAYNAĞI İŞVERENDEN ÇIKARILMALI VE TEK BİR FON HESABINA DÖNÜŞTÜRÜLMELİDİR 151
4.1.3. TOPLU ÖDEME VE TAZMİNATLARIN TAMAMI İÇİN GENEL VE TEK BİR VERGİLEME REJİMİNE GEÇİLMELİDİR 154
4.1.4. FONA İŞVEREN KATKISI, ÖDEMENİN YAPILDIĞI DÖNEMDE GİDERLEŞTİRİLEBİLMELİDİR 154
4.1.5. RASYONEL VE ETKİN BİR MALI UYGULAMA İÇİN İSTİHDAM STATÜLERİNDEKI ÇOK BAŞLILIK GİDERİLMELİDİR 155
SONUÇ 157
EKLER 158
EKİ SÖZLEŞMELİ PERSONEL ÇALIŞTIRILMASINA
Ä°LÄ°ÅžKÄ°N ESASLAR 158
1-657 Sayılı Kanunun 4/B Maddesine Göre Sözleşmeli Personel
5
Çalıştırılmasına İlişkin Esaslar 158
2-TBMM′ de SözleÅŸmeli Personel Çalıştırmaya Dair Karar 179
EK-2 GEÇİCÄ° PERSONEL ÇALIÅžTIRMAYA DAÄ°R BKK′LER 186
1-Özelleştirme Uygulamaları Sonucunda İşsiz Kalanların Geçici
Personel Statüsünde İstihdam Edilmelerine İlişkin Esaslar
(Karar Sayısı: 2004/7898) 186
2- Özelleştirme Uygulamaları Sonucunda İşsiz Kalanların Geçici
Personel Statüsünde İstihdam Edilmelerine İlişkin Esaslar
(Karar Sayısı: 2011/2543) 189
3-Türkiye İstatistik Kurumunda 2012 Yılında Geçici Personel
Çalıştırılması 194
4-Yüksek Seçim Kurulu Başkanlığı Merkez Teşkilatında
Seçimlerle İlgili Hizmetlerin Gördürülmesi Amacıyla Geçici
Personel İstihdamı 200
5- Üniversitelerde Geçici Personel İstihdamı 204
6- TBMM′ de Geçici Personel Çalıştırmaya Dair Karar 205
EK-3 İŞÇİ İSTİHDAMINA DAİR MEVZUAT 210
1-190 Sayılı Genel Kadro ve Usulü Hakkında Kanun Hükmünde
Kararname 210
2- 5620 Sayılı Kamuda Geçici İş Pozisyonlarında Çalışanların Sürekli İşçi Kadrolarına veya Sözleşmeli Personel Statüsüne Geçirilmeleri, Geçici İşçi Çalıştırılması İle Bazı Kanunlarda
Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun 220
IK-4 BÜTÇE KANUNLARININ İSTİHDAMA DAİR
HÃœKÃœMLERÄ° 227
1- 2011 Yılı Merkezi Yönetim Bütçe Kanunu 227
2- 2012 Yılı Merkezi Yönetim Bütçe Kanunu 232
EK-5 MALÄ° VE SOSYAL HAKLARA Ä°LÄ°ÅžKÄ°N TOPLU
SÖZLEŞME VE HAKEM KURULU 237
1- Yerel Yönetim Hizmet Koluna İlişkin Mali ve Sosyal Haklara
Dair Toplu Sözleşme 237
2- Kamu Görevlileri Hakem Kurulu Karan 239
YARARLANILAN KAYNAKLAR 259
© Copyright 2024
Sitemizde yayınlanan görsel ve yazılı