Toplu İş Sözleşmesinin Geriye Etkisi

ÖNSÖZ

İş Hukuku kaynakları arasında çalışma düzeninin ve iş barışının kurulmasını etkili şekilde sağlayabilen toplu iş sözleşmelerinin makul bir süre içinde bağıtlanamaması, bu sözleşmeden beklenen faydaların elde edilememesine yol açmaktadır. Toplu iş sözleşme­sinin bağıtlanma sürecinde yaşanan gecikmelerin yarattığı sakıncaları gidermek amacıyla sözleşmenin yürürlük başlangıcı imza tarihinden önceki bir tarih olarak belirlenerek söz­leşme geriye etkili kılınmaktadır. Toplu iş sözleşmesinden ve bu kapsamda sözleşmenin geriye etkili kılınan hükümlerinden yararlanma koşulları Türk Toplu İş Hukukunun en tartışmalı konuları arasında yer almaktadır.

  Bu nedenle, Hocalarımızın yönlendirmesiyle yüksek lisans tezi olarak Sosyal Gü­venlik Hukuku, doktora tezi olarak Bireysel İş Hukuku alanında çalıştıktan sonra, Toplu İş Hukuku alanındaki çalışmamızı bu alanın tartışmaların yoğun yaşandığı bir kurumu üzerinde yapmaya karar verdik. Bununla birlikte, doçentlik tezi olarak hazırlanan toplu iş sözleşmesinin geriye etkisi konulu bu çalışmayı da yine Bireysel İş Hukuku, Sosyal Gü­venlik Hukuku ve iş yargılamasına etkilerini de kapsayacak şekilde İş ve Sosyal Güvenlik Hukuku'na ilişkin tüm yansımalarıyla birlikte incelemeye çalıştık.   Akademik çalışmaların sürdürülebilmesinin azim ve disiplin kadar huzurlu çalış­ma ortamını gerektirdiği açıktır. Bu kapsamda katkıları ve yarattıkları huzurlu çalışma ortamı için tüm Hocalarım ve arkadaşlarıma teşekkürü borç bilirim. Başta sevgili anne ve babam olmak üzere tüm aileme, Hocalarıma, arkadaşlarıma bugüne kadarki emekleri ve bu süreçte verdikleri destek için şükran borçluyum.  

Sevgili eşim Gülses Özkaraca, bu süreçte de bir eğitimci bilinciyle çok büyük fedakarlıklarda bulundu, sevgi ve desteğiyle bana güç verdi. Oğlum Ali, tüm sevimliliği ile bana yaşamak ve çalışmak için umut verdi. En büyük teşekkürüm şüphesiz onlara.

Çalışmanın basım ve dağıtımını üstlenen Beta Yayınevinin değerli yöneticisi Sey­han Satar'a, kitabı baskıya hazırlayan Gülgonca Çarpık'a ve emeği geçen tüm çalışanlara titiz ve özverili çalışmaları için teşekkür ederim.

İstanbul, Nisan 2014 Ercüment Özkaraca

İÇİNDEKİLER

ÖNSÖZ......................................................................................................................................... V KISALTMALAR..................................................................................................................... XIII

§1. GİRİŞ..................................................................................................................................... 1

BİRİNCİ BÖLÜM

TOPLU İŞ SÖZLEŞMESİNİN GERİYE ETKİSİNE İLİŞKİN TEMEL ESASLAR

§ 2. TOPLU İŞ SÖZLEŞMESİNİN SÜRESİNE İLİŞKİN

YASAL ESASLAR............................................................................................................... 9

1. Toplu İş Sözleşmesinin Belirli Süreli Olması............................................................................ 9
2. Toplu İş Sözleşmesinin Süresi............................................................................................. 10

1. Kural........................................................................................................................ 10
2. İstisna...................................................................................................................... 12

III.    Sürenin Değiştirilememesi................................................................................................. 12

§ 3. TOPLU İŞ SÖZLEŞMESİNİN YÜRÜRLÜĞE GİRMESİNE

İLİŞKİN GENEL ESASLAR........................................................................................... 14

1. Genel Olarak.................................................................................................................... 14
2. Toplu İş Sözleşmesinin İmza Tarihinde Yürürlüğe Girmesi........................................................ 14

1. Temel Kural Olarak..................................................................................................... 14
2. Teşmil Edilmiş Bir Toplu İş Sözleşmesi Uygulanmaktayken
   Yapılan Toplu İş Sözleşmesinin En Erken İmza

Tarihinde Yürürlüğe Girmesi......................................................................................... 16

III.    Toplu İş Sözleşmesinin İmza Tarihinden Sonra Yürürlüğe Girmesi.............................................. 18

1. Yasal Zorunluluk Nedeniyle.......................................................................................... 18
2. Tarafların İradesiyle..................................................................................................... 21

IV.     Yürürlük Başlangıcının Geriye Götürülmesi........................................................................... 23

1. Kavram.................................................................................................................... 23
2. Dayanakları............................................................................................................... 31

1. 275 sayılı Kanun döneminde.................................................................................... 31
2. 2822 sayılı Kanun döneminde.................................................................................. 33
3. 6356 sayılı Kanun döneminde.................................................................................. 35

3. Geriye Etkinin Açıkça Kararlaştırılması Zorunluluğu.......................................................... 36
4. Geriye Etki Süresinin Toplu İş Sözleşmesinin Süresine

Dahil Olması............................................................................................................. 37

§ 4. TOPLU İŞ SÖZLEŞMESİNİN GERİYE ETKİSİNİN SINIRLARI.............................. 41

1. Genel Olarak.................................................................................................................... 41
2. Geriye Etkinin Zaman Bakımından Sınırları........................................................................... 44

1. Genel Olarak.............................................................................................................. 44
2. Önceki Toplu İş Sözleşmesinin Süresinin Sona Erme Tarihi................................................. 46
3. Yetki Tespiti İçin Başvuru Tarihi.................................................................................... 48

III.    Geriye Etkinin İfa Edilebilirlik Ölçütü Açısından Sınırları......................................................... 52

1. İfa Edilebilirlik (Impossibilium nulla obligatio est)............................................................ 52
2. Toplu İş Sözleşmesi Hükümlerinin İfa Edilebilirlik

Ölçütü Açısından Değerlendirilmesi................................................................................ 57

a)  Normatif hükümler................................................................................................. 57

aa) İş sözleşmesinin yapılmasına ilişkin hükümler......................................................... 57

aaa) Genel olarak............................................................................................. 57

bbb) İş sözleşmesinin yapılmasını emreden hükümler............................................. 58

ccc) İş sözleşmesinin yapılmasını yasaklayan hükümler........................................... 63

ddd) İş sözleşmesinin şekline ilişkin hükümler...................................................... 66

bb) İş sözleşmesinin muhtevasına ilişkin hükümler........................................................ 68

aaa) Genel olarak............................................................................................. 68

bbb) Ücrete ilişkin hükümler............................................................................. 69

ccc) Ayni nitelikteki ücret eklerine ilişkin hükümler............................................... 72

i) Genel olarak....................................................................................... 72

ii) Ayni olarak sağlanan servis ve yemek

yardımlarına ilişkin hükümler.............................................................. 73

ddd) Çalışma süresine ve yıllık izin sürelerine ilişkin hükümler... 79
cc) İş sözleşmesinin sona ermesine ilişkin hükümler....................................................... 82

aaa) İş sözleşmesinin sona ermesine ilişkin hükümler ve

uygulama örnekleri................................................................................. 82

bbb) Feshin hukuka uygunluğu açısından sona

ermeye ilişkin hükümlerin geriye etkisi....................................................... 85

ccc) Konuya ilişkin Yargıtay içtihadının değerlendirilmesi....................................... 87

ddd) Feshin hukuka uygunluk durumunu etkilemeyen

hükümler............................................................................................. 90

b)   Toplu iş sözleşmesinin borç doğurucu hükümleri......................................................... 91

IV.     Geriye Etkili Hükümlerin İş Sözleşmesi Hükümleri ve Art

Etkisini Sürdüren Hükümlerle İlişkisi................................................................................... 92

1. Geriye Etkili Hükümlerin İş Sözleşmesi Hükümleri İle İlişkisi.............................................. 92
2. Geriye Etkili Hükümlerin Art Etkisini Sürdüren Hükümlerle İlişkisi...................................... 93

İKİNCİ BÖLÜM

 GERİYE ETKİLİ TOPLU İŞ SÖZLEŞMESİNDEN YARARLANMA § 5. YARARLANMAYA İLİŞKİN TEMEL İLKELER........................................................ 111

I.      Kişi ve Yer Açısından Toplu İş Sözleşmesinin Uygulanma

Alanında Olmak............................................................................................................. 111

II.     Toplu İş Sözleşmesinin Kapsamı Dışında Bırakılmamış Olmak............................................... 113

1.    İşveren Vekilleri ve İşvereni Temsilen Toplu Görüşmeye

Katılanlar................................................................................................................ 113

2. Grev Esnasında İşyerinde Çalışmış Olanlar..................................................................... 114
3. Kapsam Dışı Personel................................................................................................ 115

III.    Toplu İş Sözleşmesinin Tüm İşçilere Uygulanacak Hükümleri.................................................. 117

1. Genel Olarak............................................................................................................. 117
2. Tüm İşçilere Uygulanacak Hükümlerin Geriye Etki İle İlişkisi.............................................. 121

§ 6. TARAF SENDİKA ÜYESİ İŞÇİLERİN GERİYE ETKİLİ

TOPLU İŞ SÖZLEŞMESİNDEN YARARLANMALARI............................................ 124

1. Genel Olarak.................................................................................................................. 124
2. İmza Tarihinde Üye Olanlar............................................................................................... 125

1. Genel Olarak............................................................................................................ 125
2. Toplu İş Sözleşmesinin İmza Tarihi.............................................................................. 127

1. Genel olarak........................................................................................................ 127
2. Hakem kararı ile oluşan toplu iş sözleşmesinin imza tarihi............................................. 129

3.   Üyeliğin kazanılması, kaybedilmesi ve üyelik tarihinin tespiti............................................ 134

1. Üyeliğin kazanılması............................................................................................ 134
2. Üyelikten çekilme ................................................................................................ 136
3. Üyelikten çıkarılma.............................................................................................. 139

4.  Yürürlük Başlangıcından İtibaren Sözleşmeden Yararlanabilmek

İçin İmza Tarihinde Üye Olmanın Yeterli Olup Olmadığı................................................... 140

1. Öğreti görüşleri.................................................................................................... 140
2. Konuya ilişkin Yargıtay içtihadının gelişimi.............................................................. 143
3. Görüşümüz......................................................................................................... 147

3. İmza Tarihinden Sonra Üye Olanların Geriye Etkiden
   Yararlanamaması............................................................................................................ 151
4. Yürürlük Tarihi İle İmza Tarihi Arasında İş Sözleşmesi

Sona Erenlerin Durumu.................................................................................................... 154

1. Genel Olarak............................................................................................................ 154
2. Yabancı Hukuklardaki Durum...................................................................................... 155
3. Hukukumuzdaki Durum............................................................................................. 159

1. 275 sayılı Kanun dönemi...................................................................................... 159
2. 2822 sayılı Kanun dönemi..................................................................................... 160

aa) Öğreti görüşleri.............................................................................................. 160

bb) Yargıtay uygulaması....................................................................................... 162

aaa) Genel olarak........................................................................................... 162

bbb) 6356 sayılı Kanunun yürürlüğe girmesinden

sonraki içtihat.................................................................................... 164

c) 6356 sayılı Kanun dönemi....................................................................................... 167

aa) Yasal düzenleme............................................................................................. 167

bb) Düzenlemenin isabetli olup olmadığı.................................................................. 168

cc) Üyeliğin aranacağı dönem................................................................................. 170

dd) İş sözleşmesi devredilenlerin durumu.................................................................. 172

ee) Aykırı kararlaştırmaların geçersizliği................................................................... 174

V.   Yürürlük Tarihi İle İmza Tarihi Arasında Üyeliği Sona

Erenlerin Yararlanamaması............................................................................................... 178

§ 7. TARAF SENDİKA ÜYESİ OLMAYANLARIN GERİYE

ETKİDEN YARARLANAMAMALARI......................................................................... 181

I.      Taraf Sendikanın Yazılı Rızası İle Yararlanmanın

Mümkün Olmaması........................................................................................................ 181

II.     Dayanışma Aidatı Ödeyerek Geriye Etkiden Yararlanmanın

Mümkün Olmaması........................................................................................................ 183

1. Genel Olarak............................................................................................................. 183
2. Dayanışma Aidatı Ödeyerek Yararlanmaya İlişkin Temel Esaslar........................................... 184
3. Yararlanmanın İleriye Yönelik Olması............................................................................ 187

4.   Düzenlemenin Değiştirilmesi Gereği............................................................................. 188

III.    Teşmil Edilen Toplu İş Sözleşmesinden Geriye Etkili
Yararlanılamaması.......................................................................................................... 195

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

TOPLU İŞ SÖZLEŞMESİNİN GERİYE ETKİLİ KILINMASININ DİĞER SONUÇLARI

§ 8.  GERİYE ETKİNİN ÜÇLÜ İŞ İLİŞKİLERİNDE İŞVERENLERİN

SORUMLULUĞUNA ETKİSİ....................................................................................... 205

1. Genel Olarak.................................................................................................................. 205
2. Toplu İş Sözleşmesi İle Geçmiş Dönem İçin Sağlanan Alacakların

Doğma ve Muacceliyet Anı............................................................................................... 205

III.    Asıl İşveren-Alt İşveren İlişkisi.......................................................................................... 209

1. Genel Olarak............................................................................................................ 209
2. Asıl İşveren-Alt İşveren İlişkisinde İşverenlerin Sorumluluğu............................................. 210
3. Yürürlük Başlangıcının Geriye Götürülmesi Halinde

İşverenlerin Sorumluluğu........................................................................................... 212

IV.     Geçici İş İlişkisi............................................................................................................. 215

1. Genel Olarak.............................................................................................................. 215

2. Geçici İş İlişkisinde İşverenlerin Sorumluluğu.................................................................. 216
3. Yürürlük Başlangıcının Geriye Götürülmesi Halinde

İşverenlerin Sorumluluğu........................................................................................... 217

V.      İşyerinin Devri............................................................................................................... 218

1. İşyeri Devrinin Toplu İş Sözleşmesine Etkisi.................................................................. 218
2. İşyeri Devrinde İşverenlerin Hukuki Sorumluluğu............................................................ 219
3. Yürürlük Başlangıcının Geriye Götürülmesi Halinde

İşverenlerin Sorumluluğu........................................................................................... 220

VI.   İş Sözleşmesinin Devri.................................................................................................... 222

1. Genel Olarak............................................................................................................ 222
2. İş Sözleşmesi Devrinde İşverenlerin Sorumluluğu............................................................ 224
3. İş Sözleşmesi Devrinin Toplu İş Sözleşmesinden Yararlanmaya

Etkisi..................................................................................................................... 227

4.    Yürürlük Başlangıcının Geriye Götürülmesi Halinde

İşverenlerin Sorumluluğu........................................................................................... 228 § 9. TOPLU İŞ SÖZLEŞMESİNİN GERİYE ETKİSİ VE

AİDAT ÖDEME YÜKÜMLÜLÜĞÜ.............................................................................. 232

I.      Yürürlük Başlangıcının Geriye Götürülmesinin Üyelik ve

Dayanışma Aidatlarına Etkisi............................................................................................ 232

1. Üyelik Aidatına Etkisi............................................................................................... 232
2. Dayanışma Aidatına Etkisi......................................................................................... 234

II.     Check-Off Sistemi ve Geriye Etki...................................................................................... 235

1. Genel Olarak............................................................................................................ 235
2. Üyelik Aidatı Farklarının Check-Off Sistemi İle Tahsili.................................................... 237
3. Yürürlük Başlangıcının Yetki Belgesi Alınmasından
   Önceki Bir Tarih Olarak Belirlenmesinde Aidatların

İşverence Kesilmesi................................................................................................... 239 § 10. GERİYE ETKİNİN SOSYAL GÜVENLİK HUKUKUNA

İLİŞKİN SONUÇLARI................................................................................................. 246

1. Genel Olarak.................................................................................................................. 246
2. Prime Esas Kazanç Kavramı ve Toplu İş Sözleşmesi İle
   Geçmiş Dönem İçin Sağlanan Hakların Prime Esas Kazanç

Niteliğinde Olup Olmadığı............................................................................................... 247

III.    Toplu İş Sözleşmesi İle Geçmiş Dönem İçin Sağlanan

Hakların Hangi Ayın Prime Esas Kazancına Dahil Edileceği..................................................... 249

1. Genel Olarak............................................................................................................ 249
2. 506 sayılı Kanun Dönemi........................................................................................... 250
3. 5510 sayılı Kanun Dönemi......................................................................................... 256

IV.     Aylık Prim ve Hizmet Belgesi Verme ve Sigorta Primlerini

Ödeme Yükümlülüğü...................................................................................................... 261

1. Aylık Prim ve Hizmet Belgesi Verme Yükümlülüğü........................................................ 261
2. Sosyal Sigorta Primlerini Ödeme Yükümlülüğü.............................................................. 265