TMS ve VUK Kapsamında STOKLAR
TMS ve VUK Kapsamında STOKLAR
M. Vefa TOROSLU / Metin AYTULUN
Yazarın diğer ürünlerine gözatmanızı tavsiye ederiz...
ÖNSÖZ
Stoklar, sanayi ve ticaret iÅŸletmelerinin en önemli aktif kalemlerindendir. Ä°ÅŸletmelerin finansal tablolarının, finansal bilgi kullanıcılarına saÄŸlıklı bilgileri sunabilmesi için stoklarla ilgili muhasebe kayıtlarının, envanter ve deÄŸerleme iÅŸlemlerinin doÄŸru bir ÅŸekilde yapılması gerekmektedir. Bu kitapta stoklar ile ilgili her türlü muhasebe, envanter ve deÄŸerleme iÅŸlemlerinin örneklerle okuyucuya anlatılması hedeflenmiÅŸtir.
Kitap yedi bölümden oluÅŸmaktadır. Birinci bölümde stoklar ile ilgili genel bilgiler verilmiÅŸtir. Ä°kinci bölümde stoklar ile ilgili mali olayların muhasebeleÅŸtirilmesi örnekler ile anlatılmıştır. Üçüncü bölümde stoklar ile ilgili envanter iÅŸlemleri, dördüncü bölümde ise stoklar ile ilgili deÄŸerleme iÅŸlemleri detaylı olark incelenmiÅŸtir. BeÅŸinci bölümde stoklar Vergi Usul Kanunu açısından incelenmiÅŸtir. Altıncı bölümde stoklar Türkiye Muhasebe Standartları açısından, yedinci bölümde ise KOBÄ° TFRS açısından anlatılmıştır.
Metin AYTULUN (Yeminli Mali MüÅŸavir Bağımsız Denetçisi)
M. Vefa TOROSLU (Serbest Muhasebeci Mali MüÅŸavir Denetçisi)
Ä°stanbul, Nisan 2014
Ana Başlıklar;
- Genel Olarak Stoklar
- Stoklar ile ilgili Mali Olayların Muhasebeleştirilmesi
- Stoklarda Envanter
- Stoklarda DeÄŸerleme
- Vergi Usul Kanunu Kapsamında Stoklar
- Türkiye Muhasebe Standartları Kapsamında Stoklar
- Kobi TFRS Kapsamında Stoklar
- Kaynakça
Ä°ÇÄ°NDEKÄ°LER
ÖNSÖZ III
KISALTMALAR %
Ä°ÇÄ°NDEKÄ°LER VO
BÄ°RÄ°NCÄ° BÖLÜM GENEL OLARAK STOKLAR
GENEL OLARAK STOK KAVRAMI 1
Stok Kavramı 1
Stokların Sınıflandırılması 1
Hammaddeler 1
Yarı Mamuller 2
Mamuller 2
Ticari Mallar 2
Hazır Parçalar 2
Yardımcı Malzemeler 2
Yan Ürünler 3
Atık 3
Hurda 3
Konsinye Mallar 3
Stokların Fonksiyonları 3
YÖNETÄ°M AÇISINDAN STOKLAR 4
Ä°ÅŸletmelerde Stok Bulundurma Nedenleri 4
Belirsizliklere Karşı Hazırlıklı Olma 4
Ölçek Ekonomilerinden Yararlanma 5
Spekülatif Amaçlı Nedenler 5
Ä°ÅŸletme Faaliyetlerinin SürekliliÄŸini SaÄŸlama 6
Stok Yönetimi 6
Stok Kontrolünü Etkileyen Faktörler 7
Miktar İskontoları 7
SipariÅŸ Maliyetleri 7
Direkt Malzeme Maliyetleri 7
Stok Kontrol Yöntemleri 7
Gözle Kontrol Yöntemi 7
ABC Yöntemi 7
Tek Kutu Yöntemi 9
Çift Kutu Yöntemi 9
Sabit SipariÅŸ Periyodu Yöntemi 10
Sabit SipariÅŸ Miktarı Yöntemi 10
Malzeme Ä°htiyaç Planlaması (MRP) Sistemi 10
Stok Maliyetleri 11
SipariÅŸ Maliyeti 11
Üretime Hazırlık (Kurulum) Maliyeti 12
Satın Alma Maliyeti 12
Üretim Maliyeti 12
Stok Bulundurma Maliyeti 13
Stok Bulundurmama (Stoksuzluk) Maliyeti 13
1.3. MUHASEBE AÇISINDAN STOKLAR 14
Tekdüzen Hesap Planında Stoklar 14
Genel Olarak Tekdüzen Hesap Planı 14
Stoklar ile Ä°lgili Hesaplar 15
Ä°lk Madde ve Malzeme 15
Yarı Mamuller-Üretim 15
Mamuller 16
Ticari Mallar 16
Tamamlanmamış Hizmet Maliyetleri 16
Tamamlanmış Hizmet Maliyetleri 16
DiÄŸer Stoklar 17
Stok DeÄŸer DüÅŸüklüÄŸü Karşılığı 17
Gelecek Yıllar İhtiyacı Stoklar 18
1.3.1.2.10. Elden Çıkarılacak Stoklar 18
Stoklarda Üretim Maliyetleri 18
Ä°lk Madde ve Malzeme Giderleri 18
Direkt Ä°lk Madde ve Malzeme Giderleri 18
Endirekt Ä°lk Madde ve Malzeme Giderleri 19
Ä°ÅŸçilik Giderleri 20
Direkt Ä°ÅŸçilik Giderleri 21
Endirekt Ä°ÅŸçilik Giderleri 21
1.3.2.3. Genel Üretim Giderleri 22
Sabit Genel Üretim Giderleri t 22
DeÄŸiÅŸken Genel Üretim Giderleri 22
Maliyet Yöntemleri 23
Tam Maliyet Yöntemi 23
DeÄŸiÅŸken Maliyet Yöntemi 24
Normal Maliyet Yöntemi 25
Direkt Maliyet Yöntemi 27
Kapsamına Göre Maliyet Yöntemleri ile Ä°lgili Örnek 27
TMS 2’de Normal Maliyet Uygulaması 29
Ortak Ürünler ve Yan Ürünler 33
Ortak Ürünler 33
BirleÅŸik Maliyetleri Dağıtım Yöntemleri 34
Üretim Miktarı Esasına Göre Dağıtım 35
Satış Fiyatı Esasına Göre Dağıtım 38
Ortak Ürünlerin MuhasebeleÅŸtirilmesi 41
Yan Ürünler 42
Genel Açıklama 42
Yan Ürünlerin MuhasebeleÅŸtirilmesi 43
Yan Ürünlerin Stoklara Alınarak MuhasebeleÅŸtirilmesi 43
Yan Ürünlerin Stoklara Alınmadan MuhasebeleÅŸtirilmesi 44
Stoklar ile Ä°lgili Muhasebe Belgeleri 45
Genel Açıklama 45
Ticari Belgeler 46
Fatura 46
Sevk Ä°rsaliyesi 48
Ä°rsaliyeli Fatura 48
Müstahsil Makbuzu 49
Perakende Satış Vesikaları 49
Gider Pusulası 50
1.3.5.2.7. Ambar Tesellüm FiÅŸi . 50
1.3.6. Stoklar ile Ä°lgili Muhasebe Defterleri 51
Genel Açıklama 51
Ticari Defterler 51
Ä°malat Defteri 51
Kombine Ä°malatta Ä°malat Defteri 52
Bitim Ä°ÅŸleri Defteri 52
Ambar Defteri 52
Ä°KÄ°NCÄ° BÖLÜM STOKLAR Ä°LE Ä°LGÄ°LÄ° MALÄ° OLAYLARIN MUHASEBELEÅžTÄ°RÄ°LMESÄ°
TÄ°CARÄ° MAL ALIMLARI 53
HAMMADDE ALIMLARI 54
YOLDAKÄ° MALLAR 55
TÄ°CARÄ° MAL SATIÅžI 55
Sürekli Envanter Yönteminde Ticari Mal Satışı 55
Aralıklı Envanter Yönteminde Ticari Mal Satışı 56
MAMUL MAL SATIÅžI 57
Sürekli Envanter Yönteminde Mamul Mal Satışı 58
Aralıklı Envanter Yönteminde Mamul Mal Satışı 58
KONSÄ°NYE MAL SATIÅžI 60
Konsinye Gönderen (KonÅŸinyatör) Açısından 60
Konsinye Alan (Konsinyi) Açısından 62
Ä°ADELER 64
Alış İadeleri 64
Satış İadeleri 64
Ä°SKONTOLAR 65
Mal Alış İskontolan 66
Mal Satış İskontolan 66
HAMMADDELERÄ°N ÜRETÄ°ME SEVK EDÄ°LMESÄ° 67
ÜRETÄ°LEN MAMULLERÄ°N STOK HESABINA ALINMASI 67
STOK SAYIM FARKLARI 69
Stok Sayım Noksanlıkları 70
Stok Sayım Fazlalıkları 72
STOKLARDA DEÄžER DÜÅžÜKLÜÄžÜ 73
5 MALLARDA SÄ°GORTA TAZMÄ°NATI 75
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM STOKLARDA ENVANTER
- 1. ENVANTERÄ°N TANIMI 77
Z ENVANTER ZAMANI 78
. 5 ENVANTER Ä°ÅžLEMLERÄ°NÄ°N YARARLARI 78
4 ENVANTER Ä°ÅžLEMLERÄ°NÄ°N AMAÇLARI 79
ENVANTER ÇEŞİTLERÄ° 79
Yapılış Zamanına Göre Envanter ÇeÅŸitleri 80
KuruluÅŸ Envanteri 80
Dönem Sonu Envanteri 80
Tasfiye Envanteri 80
Devir Envanteri 81
Yapılış Åžekline Göre Envanter ÇeÅŸitleri 81
Muhasebe Dışı Envanter 81
Bilanço Hesapları ile Ä°lgili Envanter Ä°ÅŸlemleri 81
Maliyet Hesapları ile İlgili Envanter İşlemleri 82
Gelir Tablosu Hesapları ile İlgili Envanter İşlemleri 82
3.5.2.2. Muhasebe Ä°çi Envanter 82
STOKLARDA ENVANTER YÖNTEMLERÄ° 83
Sürekli Envanter Yöntemi 83
Aralıklı Envanter Yöntemi 84
ENVANTER DEFTERÄ° VE LÄ°STELERÄ° 86
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM STOKLARDA DEÄžERLEME
DEÄžERLEMENÄ°N TANIMI 89
TÜRK TÄ°CARET KANUNU’NDA DEÄžERLEME 89
SERMAYE PÄ°YASASI MEVZUATINDA DEÄžERLEME 91
TÜRKÄ°YE MUHASEBE STANDARTLARIMDA DEÄžERLEME 92
Tarihi Maliyet 93
Cari Maliyet 93
GerçekleÅŸebilir DeÄŸer (Ödeme DeÄŸeri) 93
Bugünkü DeÄŸer 93
VERGÄ° USUL KANUNU’NDA DEÄžERLEME 94
DEÄžERLEMENÄ°N FONKSÄ°YONLARI 94
TAHAKKUK ESASI VE DÖNEMSELLÄ°K Ä°LKESÄ° 94
STOK DEÄžERLEME ÇEŞİTLERÄ° 95
GiriÅŸte DeÄŸerleme 95
Çıkışta DeÄŸerleme 95
Envanterde DeÄŸerleme 95
STOK DEÄžERLEME YÖNTEMLERÄ° 96
Gerçek Maliyet Yöntemi 96
Ortalama Maliyet Yöntemi 98
Basit Ortalama Maliyet Yöntemi 98
Ağırlıklı Ortalama Maliyet Yöntemi 99
Dönem Sonu Ağırlıklı Ortalama Maliyet Yöntemi 100
Hareketli Ağırlıklı Ortalama Maliyet Yöntemi 101
Ä°lk Giren Ä°lk Çıkar Yöntemi (FIFO) 102
Son Giren Ä°lk Çıkar Yöntemi (LIFO) 104
Yeni Giren Ä°lk Çıkar (NIFO) 106
Perakende Satış Yöntemi 107
Piyasa ve Maliyet DeÄŸerinden Küçük Olanı ile DeÄŸerleme 109
Emsal Bedel ile DeÄŸerleme 109
Temel Stok DeÄŸeri ile DeÄŸerleme 111
Standart Maliyet Yöntemi 111
Yerine Koyma DeÄŸeri ile DeÄŸerleme Yöntemi 113
BEŞİNCÄ° BÖLÜM VERGÄ° USUL KANUNU KAPSAMINDA STOKLAR
VERGÄ° USUL KANUNUNDA DEÄžERLEME KURALLARI 115
DeÄŸerleme Günü 115
DeÄŸerlemenin Teklik Ä°lkesi 115
DeÄŸerlemede Tek Ölçek Kullanma Ä°lkesi 116
GerçekleÅŸmeyen Kâr ve Zararlar 116
VERGÄ° USUL KANUNUNDA DEÄžERLEME ÖLÇÜLERÄ° 116
Maliyet Bedeli 116
Borsa Rayici 118
Tasarruf DeÄŸeri 119
Mukayyet Değer (Kayıtlı Değer) 119
Ä°tibari DeÄŸer (Nominal DeÄŸer) 119
Vergi DeÄŸeri 120
Rayiç Bedel 120
Emsal Bedeli 121
5.3. VERGÄ° USUL KANUNUNDA STOKLARIN DEÄžERLEMESÄ°.. 122
Genel Açıklama 122
Üretilen Malların DeÄŸerlemesi 123
Direkt Ä°lk Madde ve Malzeme Giderleri 123
Direkt Ä°ÅŸçilik Giderleri 124
Genel Üretim Giderleri 124
Genel Yönetim Giderleri 125
Ambalaj Giderleri 126
Satın Alınan Malların Değerlemesi 126
Yurt Ä°çinde Satın Alınan Mallarda Maliyet Unsurları 127
İthal Edilen Mallarda Maliyet Unsurları 128
5.3.4. Diğer Stokların Değerlemesi 129
İmalat Artıkları 129
Defolu Ürünler 129
Kıymeti DüÅŸen Mallar 130
Zirai Mahsullerin ve Hayvanların Değerlemesi 131
5.3.5.1 Zirai Mahsullerin DeÄŸerlemesi 131
5.3.5.2. Hayvanların Değerlemesi 132
Kıymeti DüÅŸen Mallarda DeÄŸerleme 132
Emsal Bedelin Tespit Edilmesi 132
DeÄŸeri DüÅŸen Mallarda Takdir Komisyonuna BaÅŸvurulmaması 133
Normal Firelerin DeÄŸerlemesi 133
İmalat Artıklarında Değerleme 134
Çalınan ve Kaybolan Mallarda DeÄŸerleme 134
Kıymeti DüÅŸen, Çalınan ve Kaybolan Malların Sigortalı Olması Durumu 135
Defolu Ürünlerde DeÄŸerleme 135
Stokların DeÄŸerlemesinde Özellikli Konular 135
Kur Farklarının Durumu 135
Vade Farklarının Durumu 138
Kredi Faizlerinin Durumu 138
Manipülasyon Giderlerinin Durumu 140
Iskontoların Durumu 140
Ciro Primlerin Durumu 141
Firelerin Durumu 141
Zayi Olan Malların Durumu 142
Konsinye Malların Durumu 143
Stok Sayım Noksanlık ve Fazlalıklarının Durumu 144
ALTINCI BÖLÜM TÜRKÄ°YE MUHASEBE STANDARTLARI KAPSAMINDA
STOKLAR
GENEL AÇIKLAMA 147
STANDARDIN AMACI 149
STANDARDIN KAPSAMI 149
TANIMLAR 150
Stoklar 150
Net GerçekleÅŸebilir DeÄŸer 151
GerçeÄŸe Uygun DeÄŸer 152
STOKLARIN MALÄ°YETÄ° 152
Satın Alma Maliyeti 154
DönüÅŸtürme Maliyetleri 156
DiÄŸer Maliyetler 156
Özel SipariÅŸler 158
Normalin Üzerinde GerçekleÅŸen Üretim Maliyetleri 158
Depolama Giderleri 159
Stok Maliyeti ile Ä°lgili Olmayan Yönetim Giderleri 160
Satış Giderleri 160
Maliyet Tespitinde Özellikli Durumlar 161
Hizmet Sunan Ä°ÅŸletmelerde Stok Maliyeti 161
Canlı Varlıkların HaÅŸatından Elde Edilen Tarımsal Ürünlerin Maliyeti 164
Borçlanma Maliyetleri ve Vade Farkları 164
MALÄ°YET ÖLÇÜM TEKNÄ°KLERÄ° 166
STOK MALÄ°YETLERÄ°NÄ° HESAPLAMA YÖNTEMLERÄ° 166
STOKLARIN ENVANTERDE DEÄžERLEMESÄ° 167
Stokların Değerlemesi 167
Stoklarda DeÄŸer DüÅŸüklüÄŸü 169
Net GerçekleÅŸebilir DeÄŸerin Tahinini 171
Net GerçekleÅŸebilir DeÄŸerin Gözden Geçirilmesi 174
STOKLARIN GÄ°DER OLARAK KAYDEDÄ°LMESÄ° 176
RAPORLANACAK BÄ°LGÄ°LER 176
6.1 l.TMS 2 STOKLAR STANDARDININ TÜRK VERGÄ°
MEVZUATI (TVM) Ä°LE KARÅžILAÅžTIRILMASI 178
Stokların DeÄŸerlemesi Açısından 178
Ticari Malların Maliyeti Açısından 180
Üretilen Mamullerin Maliyeti Açısından 180
Stok DeÄŸer DüÅŸüklüÄŸü Karşılığı Açısından 180
Stok Maliyetlerini Hesaplama Yöntemleri Açısından 181
Kapsama Göre Maliyet Yöntemleri Açısından 182
Hizmet Maliyetlerinin Stoklanması Açısından 183
Mal Alışları ile Ä°lgili Olan Vade Farkları Açısından 187
Mal Alışları ile Ä°lgili Olan Kur Farkları Açısından 194
Mal Alışları ile Ä°lgili Olan Kredi Faizleri Açısından 194
YEDÄ°NCÄ° BÖLÜM KOBÄ° TFRS KAPSAMINDA STOKLAR
GENEL AÇIKLAMA 197
STOKLARIN TANIMI VE ÖLÇÜLMESÄ° 199
STOKLARIN MALÄ°YETÄ° 200
Satın Alma Maliyetleri 200
DönüÅŸtürme Maliyetleri 202
Genel Açıklama 202
Genel Üretim Maliyetlerinin Dağıtımı 203
Ortak Ürünler ve Yan Ürünler 203
Ortak Ürünler 204
Yan Ürünler 205
DiÄŸer Maliyetler 206
STOKLARA DÂHÄ°L EDÄ°LMEYEN MALÄ°YETLER 207
HÄ°ZMET Ä°ÅžLETMELERÄ°NDE STOK MALÄ°YETÄ° 208
MALÄ°YET HESAPLAMA YÖNTEMLERÄ° 208
STOKLARDA DEÄžER DÜÅžÜKLÜÄžÜ 209
STOKLARIN GÄ°DER OLARAK MUHASEBELEÅžTÄ°RÄ°LMESÄ° 209
DÄ°PNOTTA AÇIKLANACAK BÄ°LGÄ°LER 210
KAYNAKÇA 211