Tıbbi Müdahalelerin Hukuka Uygunluğu ( Ceza Hukuku Kapsamında )
Tıbbi Müdahalelerin Hukuka Uygunluğu ( Ceza Hukuku Kapsamında )
Zafer Adem GENCER
GİRİŞ
Tedavi etme sanatı, insanlık tarihi kadar eskiye dayanmaktadır. Tarihin ilk çağlarında iksir, sihir gibi yöntemlerle hasta tedavi edilmeye çalışılırken, günümüzde bilimsel yöntemlerle hekimler, hastalarını tedavi etmektedir.
Doğası itibarıyla tıbbi müdahaleler insan vücudu üzerinde gerçekleşmesi nedeniyle oluşturacağı etkiler büyüktür. İyi bir tedavi ile hasta sağlığına kavuşabileceği gibi, yapılacak bir yanlışlıkla hasta hayatını kaybetme riskiyle karşılaşmaktadır. Hekimlik mesleği bu yönüyle pilotlara benzetilmektedir. Nasıl ki, pilotun bir hatasıyla uçağın düşme riske varsa, hekimin bir yanlışıyla hastanın ölme riski her zaman mevcuttur. Ancak, uçaklarda bir çok güvenlik önleminin bulunması, uçağın düşmesi durumunda pilotun da hayatını kaybedecek olması, bunun yanında hekimin hatasıyla sadece hastanın zararına bir neticenin oluşacağı açık olduğundan, tıbbi müdahalelerin daha bir itinayla yapılması gerektiği açıktır.
O halde tıbbi müdahale oluşturduğu mevcut riskler nedeniyle kendi akışına bırakılacak bir alan değildir. Tarihin eski dönemlerinden itibaren hekimin tıbbi müdahale nedeniyle cezai sorumlulukları olduğu bilinmektedir. İlk ceza kanunlarının Babil imparatoru Hammurabi tarafından çıkarılmıştır. Eski devirlerde hekimin cezai sorumluluğu çıkan neticeye göre belirlenmekteydi. Buna göre hasta sağlığına kavuşursa hekimin herhangi bir cezai sorumluluğu olmazken, hasta hayatını kaybeder veya sağlığı tehlikeye girdiği takdirde ceza sorumluluğuna gidilmekteydi.
İnsanın sağlığı için her türlü fedakarlığı yapan hekimlerin, kutsal bir meslekleri olduğu şüphe götürmeyen bir gerçektir. İdeal bir tıbbi müdahalede, hasta sağlığına hekimin tedavi yöntemleri ile kavuşmakta iken, kimi zaman aynı sonucu ulaşmak farklı nedenlerden dolayı mümkün olmaz.
Bilimin hızla ilerlemesi sonucu, insanların beklentilerinin de yükseldiğini görmekteyiz. Basından edindiği haberlerden etkilenen birey, her hastalığa bir çare olduğunu düşünmekte, bu nedenle mutlak olarak iyileşeceğini sanmaktadır. Yakın bir tarihe kadar, insanlar kaderci bir yaklaşım sergilemekte iken, günümüzde kesin başarı hastalar tarafından beklenmekte, olası kötü bir neticede hekimler hakkında şikayetler yapılmakta ve haklarında dava açıldığını görmekteyiz. Öyle ki şikayet ve davaların yoğunluğu, pratisyen hekimlerin uzman olmaları için girdikleri Tıpta Uzmanlık Sınavı Tercihlerine etki yaptığı görülmektedir. Daha birkaç yıl öncesine kadar en yüksek puanlar Kadın Doğum uzmanlığı alanında olmakta iken, bugün puanlarının düştüğü görülmektedir.
O halde hukuka uygun bir tıbbi müdahale günümüzde her zamankinden daha fazla önemlidir. Hekimin yapacağı müdahale, hukuka uygunluk sınırları içinde kalacak, hasta ise aynı şekilde hak ve yükümlülüklerini bilerek hareket edecektir.
Bu çalışmada "tıbbi müdahale" baz alınarak, ceza hukuku kapsamında hukuka uygunluk koşulları açıklanmaya çalışılmıştır.
ÖNSÖZ
Tıbbi müdahalelerin insan yaşamına ve vücut bütünlüğüne yönelik etkileri büyüktür. Her tıbbi müdahale belirli bir menfaat güdülerek yapılır. Ancak her zaman bu menfaat gerçekleşmez, bazen tıbbi müdahaleye bağlı olarak zarar da oluşabilmektedir.
Tıbbi müdahale sonucu oluşan her türlü kötü neticeden hekim sorumlu tutulamaz. Sorumluluk gündeme geldiğinde tıbbi müdahalenin hukuka uygunluğu tartışılır. Yapılan tıbbi müdahale hukuk düzeninin öngördüğü kurallara uygun olarak yapıldığında herhangi bir sorumluluktan bahsedilemeyecek, ancak bunun tam tersi söz konusu olduğunda hukuki ve cezai sorumluluktan bahsedilecektir.
Kitabımızda tıbbi müdahalenin hukuka uygunluğu incelenmiş, ceza hukuku kapsamında tıbbi müdahalenin hukuka uygunluk koşulları irdelenmiştir. Ceza sorumluluğu doğurmayacak hukuka uygun bir tıbbi müdahale nasıl yapılır, hangi kurallara uyulmalıdır sorulan baz alınarak konu açıklanmıştır. Kitabımız üç bölümden oluşmaktadır. İlk bölümde tıbbi müdahale kavramı ana hatlarıyla açıklanmıştır. İkinci bölümde ise hukuka uygun bir tıbbi müdahalenin unsurları tafsilatlı bir şekilde irdelenmiştir. Üçüncü bölümde ise doğrudan tedavi amacına yönelik olmayan özellik gösteren tıbbi müdahalelere değinilmiştir.
Kitabımızın tıp ve hukuk dünyasına hayırlı olmasını diler, tıbbi müdahalenin tarafı olan hekim ve hastaya aydınlık bir yol göstermesini temenni ederim.
Bu vesile ile kitabın yayımı boyunca yardımını esirgemeyen hayat ortağım, yoldaşım ve meslektaşım sevgili eşim Yağmur Arslan Gencer'e teşekkürü bir borç bilirim.
Zafer Adem GENCER
Cumhuriyet Savcısı
Mayıs 2014
İÇİNDEKİLER
İÇİNDEKİLER............................................................................................ 7
KISALTMALAR....................................................................................... 13 GİRİŞ....................................................................................................... 15
BİRİNCİ BOLUM
TIBBİ MÜDAHALE
- KAVRAM........................................................................................ 17
- TARİHSEL GELİŞİM..................................................................... 18
- Sümerlerde Tıp................................................................... 19
- Babillcrde Tıp..................................................................... 19
- Mısır Medeniyetinde Tıp..................................................... 20
- Hint Medeniyetinde Tıp....................................................... 20
- Yunan Medeniyetinde Tıp................................................... 21
- Roma Medeniyetinde Tıp.................................................... 22
- Türk Tarihinde Tıp.............................................................. 23
1.3. TIBBİ MÜDAHALENİN HUKUK DALLARIYLA İLİŞ
KİSİ................................................................................................ 24
- Anayasa Hukuku İle Olan İlişkisi......................................... 24
- İdare Hukuku İle Olan İlişkisi.............................................. 25
- Medeni Hukuk İle Olan İlişkisi........................................... 28
- Ceza Hukuku İle Olan İlişkisi.............................................. 29
1.4. TIBBİ MÜDAHALE NEDENİYLE HEKİMİN CEZA
LANDIRILMAMASINI AÇIKLAYAN GÖRÜŞLER................... 31
- Tipikliğin Bulunmaması........................................................ 31
- Maddi Unsurun Bulunmaması.............................................. 32
- Manevi Unsur Yokluğu....................................................... 33
-
Tıbbi Müdahalede Hukuka Uygunluk Nedenlerinin
Bulunması........................................................................... 33
1.4.4.1. Rıza..................................................................... 33
- Hakkın İcrası....................................................... 34
- Görevin İfası........................................................ 35
- Zorunluluk Hali.................................................... 36
- Karma Görüş...................................................... 36
1.5. TIBBİ MÜDAHALEDE TARAFLAR, TARAFLARIN
HAK VE YÜKÜMLÜLÜKLERİ................................................... 37
- TIBBİ MÜDAHALEDE TARAFLAR............................... 37
- HASTA HAKLARI.......................................................... 38
- Sağlık Hizmetlerinden Faydalanma Hakkı............. 38
- Mahremiyete Saygı Gösterilme Hakkı.................. 39
-
Rızasına Aykırı Vücut Bütünlüğüne Do
kunulmama Hakkı................................................ 40 -
Tıbbi Araştırmalarda Hastanın Korunma
Hakkı................................................................. 40 -
Hastanın Kayıtları İnceleme ve Düzeltil
mesini İsteme Hakkı............................................ 40 - Hastanın Bilgilenme Hakkı................................... 41
- Hastanın Güvenlik Hakkı..................................... 41
- Dini Vecibeleri Yerine Getirebilme ve
Din Hizmetlerinden Faydalanma Hakkı................ 41
1.5.2.9. İnsani Değerlere Saygı Gösterilmesi, Zi
yaretçi Kabul ve Refakatçi Bulundurma
Hakkı................................................................. 42
1.5.3. HASTA YÜKÜMLÜLÜKLERİ........................................ 42
- İşbirliği Yükümlülüğü........................................... 42
- Katlanma Yükümlülüğü........................................ 43
- Ücret Ödeme Yükümlüğü.................................... 44
1.5.4. HEKİM HAKLARI........................................................... 44
-
Çağdaş Tıp İmkanlarından Yararlanma
Hakkı................................................................. 44 -
Hekimin Tedaviyi Üstlenme ve Yarıda
Bırakma Hakkı.................................................... 44 -
Hekimin Mesleğini Özgürce Uygulama
Hakkı................................................................. 45
- Hekimin Danışma Hakkı....................................... 45
-
Hastaya İyileşme Garantisi Vermeme
Hakkı.................................................................. 45 - Hekimin Ücret İsteme Hakkı................................ 45
-
Hekimin Sağlıklı Bir Ortamda Çalışma
Hakkı.................................................................. 46 -
Hekime Saygılı Davranılması ve Güve
nilme Hakkı......................................................... 46
- Teşhis Koyma Yükümlülüğü................................. 47
- Tedavi Yükümlülüğü............................................. 47
- Kayıt Tutma Yükümlülüğü.................................... 47
- Sır Saklama Yükümlülüğü..................................... 48
- Hastayı Aydınlatma Yükümlülüğü.......................... 50
- Hastanın Rızası Alma Yükümlülüğü....................... 50
- Mesleki Bilgisini Geliştirme Yükümlülüğü.............. 50
II. BÖLÜM
TIBBİ MÜDAHALEDE HUKUKA UYGUNLUK KOŞULLARI
2.1. TIBBİ MÜDAHALENİN YETKİLİ KİŞİ TARAFINDAN
YAPILMASI.................................................................................. 53
- Genel Olarak...................................................................... 53
- Tıp Fakültesi Mezunu Olmak.............................................. 54
- Tabip Odasına Kaydolmak................................................. 56
-
Hekimlik Yapmaya Engel Bir Durumun Bulun
maması .............................................................................. 56
2.2. AYDINLATMA............................................................................. 57
- Genel Olarak...................................................................... 57
- Aydınlatma Türleri............................................................... 60
2.2.2.1. Müdahale Aydınlatması.......................................... 60
- Teşhis Aydınlatması............................... 60
- Süreç Aydınlatması................................ 61
2.2.2.1.3. Riziko Aydınlatması.............................. 62
2.2.2.2. Koruma- Tedavi Aydınlatması............................... 63
- Aydınlatmanın Kapsamı...................................................... 64
- Aydınlatmanın Ortadan Kalktığı Durumlar........................... 66
- Aydınlatma Yükümlüsü....................................................... 68
- Aydınlatma Zamanı............................................................ 69
- Aydınlatmanın Kime Yapılacağı.......................................... 69
- Aydınlatmanın Şekli............................................................ 70
- Genel Olarak..................................................................... 71
- Rıza Açıklaması................................................................. 72
- Rızanın Konusu.................................................................. 74
- Rızaya Ehliyet.................................................................... 76
- Varsayımsal Rıza................................................................ 79
- Rızanın Aranmadığı Durumlar............................................. 80
- Genel Olarak..................................................................... 83
- Endikasyon Çeşitleri........................................................... 84
- Tıbbi Endikasyon.................................................. 84
- Psikolojik Endikasyon........................................... 84
- Sosyal Endikasyon................................................ 85
2.5. TIBBİ MÜDAHALENİN HEKİM TARAFINDAN ÖZEN
YÜKÜMLÜLÜĞÜNE UYGUN BİR ŞEKİLDE YAPIL
MASI............................................................................................. 86
- Genel Olarak..................................................................... 86
- Hekimin Özen Yükümlülüğü................................................ 86
- Hekimin Özen Yükümlülüğüne Aykırı Davranması............... 90
-
Kasten Özen Yükümlülüğüne Aykırı Dav-
ranılması............................................................... 91 -
Taksirle Özen Yükümlülüğüne Aykırı
Davranılması......................................................... 93
2.5.4. Komplikasyon (İzin Verilen Risk)....................................... 98
III. BOLUM
DOĞRUDAN TEDAVİ AMACINA YÖNELİK OLMAYAN TIBBİ MÜDAHALELER 3.1. ÖTENAZİ.................................................................................... 101
- Genel Olarak.................................................................... 101
- Ötenazi Türleri.................................................................. 103
- Aktif/Pasif Ötanazi............................................... 103
- İstemli/İstemsiz/İstemdışı Ötenazi......................... 105
- Genel Olarak.................................................................... 107
- Süre Esaslı İsteğe Bağlı Rahim Tahliyesi............................. 107
-
Çocuk Ve Takip Edecek Nesiller Açısından Ağır
Maluliyet........................................................................... 108 - Zorunluluk Hali................................................................. 108
- Genel Olarak.................................................................... 109
- Genetik Tıbbi Müdahaleler................................................ 110
- Klonlama......................................................................... 111
- Genel Olarak.................................................................... 113
- Sağlararası Organ Nakli.................................................... 113
- Uygun Bir Verinin Olması..................................... 114
- Üstün Amaç........................................................ 115
- Zararsızhk........................................................... 115
- Sağlık Kuruluşuna İlişkin Şart............................... 116
- Rıza.................................................................... 116
3.4.3. Ölüden Yapılan Nakil....................................................... 117
- Ölüm Hali............................................................ 117
- Ölüden Organ ve Doku Naklinin Şartlar............... 118
- Suni İlkah......................................................................... 119
- Embriyo Nakli.................................................................. 120
3.5.3. Yapay Döllenme Şartları................................................... 121 3.6. KISIRLAŞTIRMA-HADIMLAŞTIRMA..................................... 121
- Kısırlaştırma..................................................................... 121
- Hadım Etme..................................................................... 123
- Genel Olarak................................................................... 124
- Cinsiyet Değiştirme İçin Gerekli Koşullar.......................... 125
- AÇLIK GREVİ............................................................................ 127
- TIBBİ DENEMELER................................................................... 128
- Genel olarak.................................................................... 128
- Tedavi Amaçlı Tıbbi Denemeler........................................ 129
- Bilimsel Amaçlı Tıbbi Deneyler......................................... 131
-
Yetkili Kurul veya Makamdan İzin Alın
ması.................................................................... 131 -
Deneyin Öncelikle İnsan Dışı Deney Or
tamında veya Yeterli Sayıda Hayvan üze
rinde Yapılmış Olması......................................... 131 -
Deneyin İnsan Sağlığı Üzerinde Öngörü-
lebilen Zararlı ve Kalıcı Bir Etki Yarat
maması .............................................................. 132 -
Deney Sırasında Kişiye İnsan Onuruyla
Bağdaşmayacak Ölçüde Acı Verici Yön
temlerin Uygulanmaması...................................... 132 - Aydınlatma ve Rıza.............................................. 132
- Menfaat Yasağı................................................... 132
- Genel Olarak................................................................... 133
- Estetik Müdahalelerin Hukuka Uygunluk Koşullan............ 134
SONUÇ................................................................................................ 137
KAYNAKÇA....................................................................................... 147