Teorik Çerçevede Türkiye'de Yargı Bağımsızlığı (2.Baskı)
Teorik Çerçevede Türkiye'de Yargı Bağımsızlığı (2.Baskı)
Peri URAN MURPHY
İKİNCİ BASIMIN ÖNSÖZÜ
Bireylerin temel hak ve özgürlüklerinin korunması adına iktidarın ınırlandırılması düşüncesi, anayasacılık hareketlerinin özünü oluşturmaktadır. Demokrasinin özgürlük, eşitlik, adalet, katılım, gibi birtakım kavramları içine alan bir değerler sistemi olduğu dikkate alındığında, bu dengenin bozulmaması, süreklilik gösterebilmesi ve demokrasinin çoğunluk baskısına dönüşmemesi için, çoğunluğun hukukla sınırlandırılması bir zorunluluk olarak ortaya çıkmaktadır. Hukuk devleti ise kendisini ancak bağımsız bir yargı mekanizmasıyla koruyabilir. Bu nedenle yargı bağımsızlığının güvence altına alınmamış olduğu bir devletin tam anlamıyla bir hukuk devleti olduğundan söz edilemez.
Anayasa hukuku literatüründe büyük öneme sahip olan yargı bağımsızlığı konusu her daim güncelliğini korumaktadır. Özellikle, son yıllarda yapılan anayasa değişiklikleri ile yargı bağımsızlığı konusu daha da tartışılır hale gelmiştir. Bu eserle, konuya ilişkin güncel akademik tartışmalar irdelenmeye, literatürdeki mevcut yaklaşım ve görüşlere ilişkin eleştiri ve değerlendirmeler son gelişmeler ışığında ortaya koyulmaya çalışılmıştır.
Yargı bağımsızlığının ele alındığı bu çalışmanın ilk bölümünde, söz konusu kurum, bu konudaki mevcut çalışmalardan farklı olarak, teorik çerçevede ele alınmış ve ayrıca Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’nin söz konusu kuruma ilişkin karar ve değerlendirmelerine yer verilmiştir. Söz konusu bölümde ayrıca yargı bağımsızlığının anayasal ilke ve kurumlarla ilişkisi, uluslararası belgelerde ne şekilde düzenlendiği ve önemi ortaya koyulmaya çalışılmıştır. Çalışmamızın ikinci bölümünde yargı bağımsızlığının 1982 Anayasası’ndan önceki anayasalarda ve 1982 Anayasası’nda nasıl düzenlendiği ayrıntılı biçimde ele alınmıştır. Üçüncü bölümde Anayasa Hukuku alanındaki en tartışmalı konulardan biri olan Hakimler ve Savcılar Kurulu, son anayasa değişiklikleri ve akademik tartışmalar ışığında incelenmiştir. Çalışmanın dördüncü bölümünde, yargı mensuplarının özlük işlerinin yürütülmesi, sorumluluğu ve denetlenmesi konuları ele alınmıştır. Sonuç kısmında ise, yargı bağımsızlığı konusunun önemi bir kez daha vurgulandıktan sonra, konuyla ilgili güncel tartışmalara ilişkin değerlendirme ve öneriler ortaya koyulmaya çalışılmıştır. Dileğimiz, eksikliklerine karşın çalışmamızın yargı bağımsızlığına ilişkin literatüre bir katkı sağlayabilmesidir.
Bu uzun soluklu çalışma sürecinde teşekkür borçlu olduğum bazı kişiler var. Öncelikle varlıklarından güç bulduğum, sevgili annem Av. Işık Uran, sevgili babam Prof. Dr. Necati Uran ve sevgili kardeşim Doç. Dr. Pınar Uran’a ne kadar teşekkür etsem azdır. Sevgileri, sabırları ve özverileriyle bu yoğun süreçte en büyük desteği kendilerinden gördüm.
Çalışmalarım sırasında bana gösterdiği anlayış için sevgili eşim Av. David Michael Murphy’e ve sağladıkları motivasyon için sevgili Mary Murphy ve Michael Murphy’e de teşekkür borçluyum.
Bu çalışmanın bir kısmı Yükseköğretim Kurulu’nun doktora sonrası araştırma desteği ile Amerika Birleşik Devletleri’nde bulunan New York Üniversitesi’nde yürütülmüştür. Bu süreçte derin bilgi ve tecrübesinden istifade ettiğim ve birlikte akademik çalışmalar yürüttüğüm değerli Prof. Dr. Pasquale Pasquino’ya da müteşekkirim.
Bu kitabın gerek Eylül/2016 tarihli ilk baskısını, gerekse son anayasa değişiklikleri ışığında güncellenmiş ve genişletilmiş 2019 tarihli ikinci baskısını yayına hazırlayan Yetkin Basım, Yayım ve Dağıtım A.Ş sahipleri Sayın Muharrem Başer ve Sayın Y. Ziya Gülkök’e de ayrıca teşekkür etmek isterim.
Yrd. Doç. Dr. Peri URAN MURPHY
İstanbul, Şubat 2019.
ÖNSÖZ7
İÇİNDEKİLER9
KISALTMALAR13
BİRİNCİ BÖLÜM
GENEL OLARAK YARGI BAĞIMSIZLIĞI
I.Yargı Fonksiyonunun Mahiyeti ve Niteliği15
II.Teorik Çerçevede Yargı Bağımsızlığı18
III.Bir Kavram Olarak Yargı Bağımsızlığı ve
Yargı Tarafsızlığı ile İlişkisi32
IV.Yargı Bağımsızlığının Önemi ve Anayasal İlke ve
Kurumlarla İlişkisi40
1.Kuvvetler Ayrılığı ve Yargı Bağımsızlığı42
2.Hukuk Devleti ve Yargı Bağımsızlığı46
3.Demokrasi ve Yargı Bağımsızlığı50
V.Yargı Bağımsızlığına İlişkin Evrensel İlkeler ve
Uluslararası Düzenlemeler56
VI.Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM) Kararları’nda
Yargı Bağımsızlığı63
İKİNCİ BÖLÜM
YARGI BAĞIMSIZLIĞININ UNSURLARI ve
YARGININ SAHİP OLDUĞU GÜVENCELER
I.1982 Anayasası’ndan Önceki Anayasalarda
Yargı Bağımsızlığı75
1.1876 Anayasası 75
2.1921 Anayasası78
3.1924 Anayasası81
4.1961 Anayasası85
II.1982 Anayasası’nda Yargı Bağımsızlığı97
1.Genel Olarak97
2.Yasamaya Karşı Bağımsızlık99
3.Yürütmeye Karşı Bağımsızlık107
4.Yargıya Karşı Bağımsızlık122
5.Basın Karşısında Bağımsızlık130
6.Uyuşmazlığın Tarafları Karşısında Bağımsızlık135
7.Üçüncü Kişiler Karşısında Bağımsızlık138
III.Yargı Bağımsızlığı ve Tarafsızlığının Korunmasına
Yönelik Tedbirler ve Yargı Mensuplarının
Sahip Olduğu Güvenceler139
1.Yargı Bağımsızlığı ve Tarafsızlığının Korunmasına
Yönelik Tedbirler139
1. a.Yargılamayı Etkilemenin Suç Olarak
Düzenlenmesi139
1. b.Başkaca Bir Görev Yapamama140
1. c.Hakimin Davadan Çekilmesi ve Reddi141
1. d.Duruşmaların Aleni, Kararların Gerekçeli
Olması143
1. e.Yüksek Mahkeme Üyelerinin Yargılamalarının
Ayrı Olması144
1. f.Tabii Hakim ilkesi145
2. Hakimlik ve Savcılık Teminatı153
2. a.Genel Olarak153
2. b.Hakimlik ve Savcılık Teminatının Unsurları156
2. b. 1.Azledilemezlik Teminatı156
2. b. 2.Coğrafi Teminat160
2. b. 3.Emekliye Sevkedilmeme Teminatı163
2. b. 4.Maaş veÖdenekten Yoksun Bırakılmama
Teminatı165
2. b. 5.İsteği Dışında İdari Göreve Atanmama
Teminatı166
2. b. 6.Savcılık Sınıfına Atanmama Teminatı167
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
BİR YARGISAL ÜST KURUL OLARAK
HAKİMLER ve SAVCILAR KURULU (HSK)
I.Genel Olarak Yargı Alanındaki Üst Kurullar169
II.Türkiye’de Yargısal Üst Kurulların Tarihsel Gelişimine
Kısa Bir Bakış172
III.1982 Anayasası’nda Hakimler ve Savcılar
Kurulu (HSK)175
1.2010 Anayasa Değişikliği Öncesinde Hakimler ve
Savcılar Yüksek Kurulu’nun (HSYK) Kuruluşu,
İşleyişi ve Kurul’a İlişkin Temel Sorunlar177
2.2010 Anayasa Değişikliği Sonrası Hakimler ve
Savcılar Yüksek Kurulu (HSYK)186
2. a.Kurulun Üye Kompozisyonu189
2. b.Üyelerin Seçimi202
2. c.HSYK’nın Teşkilatı205
2. d.Kurul’un Toplantı ve Karar Alma Usulü208
2. e.Kurul’un Kararlarının Yargısal Denetimi210
3.2017 Anayasa Değişikliği Sonrası Hakimler ve
SavcılarKurulu (HSK)214
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM
YARGI MENSUPLARININ ÖZLÜK İŞLERİNİN
YÜRÜTÜLMESİNDE YARGI BAĞIMSIZLIĞI
I.Yargı Mensuplarının Seçilmesi ve Atanması225
1. Genel Olarak225
2. Ülkemizde Yargı Mensuplarının Seçilmesi ve Atanması227
II.Yargı Mensuplarının Tayinleri234
III.Yargı Mensuplarının Terfileri238
IV.Yargı Mensuplarının Sorumluluğu ve Denetlenmesi240
SONUÇ247