Temel Hukuk Bilgisi - POLAT TUNÇER
Temel Hukuk Bilgisi - POLAT TUNÇER
Polat TUNÇER
Yazarın diğer ürünlerine gözatmanızı tavsiye ederiz...
Bu kitap, yıllardır dersini verdiğim genel hukuk bilgisi ya da temel hukuk derslerinden edinilen bilgi ve birikimin bir yansımasıdır. Ayrıntı, karşılaştırma ve yorumlardan olabildiğince kaçınılmasının sebebi, temel hukuk bilgisine ihtiyaç duyan okuyucuyu sıkmadan günlük hayatta kullanabileceği temel bilgileri sunmaktır. Kitap yalnızca üniversite öğrencilerinin değil, kamu ya da özel pek çok kurumda görev yapan çalışanların ihtiyaç hissettikleri temel hukuk bilgileri ihtiva etmektedir.
Günümüz toplumlarında yaşayan her birey günlük hayatta, her geçen gün daha fazla hukukî sorunla karşılaşmakta, ancak bu sorunlara yaklaşımını belirleyecek temel hukuk bilgisinden yoksun bulunmaktadır. Diğer yandan çağımızın yükselen değeri demokratik hukuk devletinin temel dayanağı hukuk bilinci gelişmiş bireydir. Hukuk bilinci gelişmiş toplumlarda daha az usulsüzlük ve yolsuzluklara rastlanır. Bu tür toplumlarda birey hak ve yükümlülüğünün farkında olduğu gibi hak arama yol ve yöntemlerini etkin bir biçimde kullanarak kamu yönetimi denetimine destek olur. Bütün bu nedenlerle her bireyin temel hukuk bilgilerini öğrenmesi hem ihtiyacı hem de sorumluluk bilincinin bir gereğidir.
İÇİNDEKİLER
ÖNSÖZ.............................................................................................................. VII
YAZARIN ÖZGEÇMİŞİ ......................................................................................... IX
İÇİNDEKİLER..................................................................................................... XIII
KISALTMALAR............................................................................................... XXXV
BİRİNCİ BÖLÜM
TOPLUMSAL DÜZEN VE HUKUK
A. Toplumsal Düzen.......................................................................................... 1
B. Toplumsal Düzen Kuralları ........................................................................... 1
1. Görgü Kuralları....................................................................................... 2
2. Ahlak Kuralları........................................................................................ 3
a. Sübjektif Ahlak Kuralları................................................................... 4
b. Objektif Ahlak Kuralları.................................................................... 4
3. Din Kuralları ........................................................................................... 5
4. Örf ve Adet Kuralları .............................................................................. 6
5. Hukuk Kuralları ...................................................................................... 7
6. Kuralların Karşılaştırılması...................................................................... 8
C. Hukukun Tanımı ........................................................................................... 9
D. Hukukun Amacı .......................................................................................... 10
1. Düzeni Sağlama.................................................................................... 10
2. İhtiyaçları Karşılama............................................................................. 11
3. Güveni Sağlama ................................................................................... 12
4. Adaleti Sağlama ................................................................................... 13
a. Denkleştirici Adalet........................................................................ 14
b. Dağıtıcı Adalet................................................................................ 14
c. Sosyal Adalet ................................................................................. 14
5. Özgürlüğü Sağlama .............................................................................. 15
İKİNCİ BÖLÜM
HUKUKUN YAPTIRIMLARI VE TEMEL İLKELERİ
A. Hukukun Yaptırımları ................................................................................. 17
1. Ceza ..................................................................................................... 17
2. Cebri İcra.............................................................................................. 18
XIV
3. Tazminat .............................................................................................. 19
4. Geçersizlik............................................................................................ 19
a. Yokluk ............................................................................................ 20
b. Butlan ............................................................................................ 20
5. İptal...................................................................................................... 21
6. Müsadere............................................................................................. 21
B. Hukukun Temel İlkeleri .............................................................................. 22
1. Bizzat İhkak-ı Hak Yasağı ...................................................................... 22
2. Kanun Önünde Eşitlik İlkesi.................................................................. 22
3. Kanunu Bilmemek Mazeret Sayılmaz İlkesi.......................................... 22
4. Dürüstlük İlkesi .................................................................................... 23
5. İyiniyet İlkesi ........................................................................................ 23
6. İspat İlkesi ............................................................................................ 23
7. Delil Denkliği İlkesi ............................................................................... 23
8. Suç ve Cezaların Yasallığı İlkesi............................................................. 24
9. Resmî Belgelerin İspatı Gerekmez İlkesi .............................................. 24
10. Kanunların Geriye Yürümezliği İlkesi.................................................... 24
11. Vergide Kanunîlik İlkesi ........................................................................ 25
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
HUKUKUN KAYNAKLARI
A. Yazılı Kaynaklar........................................................................................... 27
1. Anayasa................................................................................................ 27
2. Kanun................................................................................................... 30
3. Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi ........................................................... 31
4. Uluslararası Antlaşmalar...................................................................... 32
5. Tüzük.................................................................................................... 33
6. Yönetmelik........................................................................................... 34
B. Yazısız Kaynaklar: Örf ve Adet Hukuku....................................................... 34
C. Yardımcı Kaynaklar..................................................................................... 36
1. Bilimsel Görüşler (Doktrin)................................................................... 36
2. Yargı Kararları (Kazaî İçtihatlar)............................................................ 37
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM
HUKUK SİSTEMİ
A. Özel ve Kamu Hukuku Ayrımı..................................................................... 39
B. Kamu Hukukunun Dalları ........................................................................... 40
1. Anayasa Hukuku .................................................................................. 40
XV
2. İdare Hukuku ....................................................................................... 43
3. Ceza Hukuku ........................................................................................ 44
4. Yargılama Hukuku ................................................................................ 44
a. Ceza Yargılama Hukuku ................................................................. 45
b. Medenî Yargılama Hukuku............................................................. 46
c. İdarî Yargılama Hukuku.................................................................. 47
5. Devletler Genel Hukuku....................................................................... 48
6. Vergi Hukuku ....................................................................................... 48
7. İş Hukuku ............................................................................................. 49
a. Bireysel İş Hukuku.......................................................................... 49
b. Toplu İş Hukuku ............................................................................. 50
8. Sosyal Güvenlik Hukuku....................................................................... 50
C. Özel Hukukun Dalları.................................................................................. 51
1. Medeni Hukuk ..................................................................................... 51
a. Kişiler Hukuku................................................................................ 52
b. Aile Hukuku.................................................................................... 52
c. Miras Hukuku ................................................................................ 53
d. Eşya Hukuku .................................................................................. 53
2. Borçlar Hukuku .................................................................................... 54
3. Ticaret Hukuku..................................................................................... 55
a. Ticarî İşletme Hukuku .................................................................... 56
b. Şirketler Hukuku ............................................................................ 56
c. Kıymetli Evrak Hukuku................................................................... 57
d. Deniz Ticaret Hukuku..................................................................... 57
e. Sigorta Hukuku .............................................................................. 58
4. Devletler Özel Hukuku ......................................................................... 58
a. Vatandaşlık Hukuku ....................................................................... 58
b. Yabancılar Hukuku ......................................................................... 59
c. Kanunlar İhtilafı ............................................................................. 59
d. Milletlerarası Usûl Hukuku ............................................................ 59
BEŞİNCİ BÖLÜM
TÜRK YARGI SİSTEMİ
A. Anayasal Yargı ............................................................................................ 61
1. Kuruluşu............................................................................................... 62
2. Üyelerin Görev Süresi .......................................................................... 63
3. Görev ve Yetkileri................................................................................. 64
4. Çalışma ve Yargılama Usulü ................................................................. 65
XVI
5. Anayasaya Uygunluk Denetimi Şekilleri............................................... 66
a. İptal Davası .................................................................................... 66
b. İtiraz Yolu....................................................................................... 67
c. Bireysel Başvuru Yolu .................................................................... 67
6. Anayasa Mahkemesinin Kararları ........................................................ 68
B. Adlî Yargı .................................................................................................... 69
1. Hukuk Mahkemesi: .............................................................................. 69
a. Kuruluşu......................................................................................... 69
b. Yargı Çevresi .................................................................................. 70
c. Görevleri........................................................................................ 70
d. Sulh Hukuk Mahkemesi ................................................................. 71
e. Asliye Hukuk Mahkemesi............................................................... 71
2. Ceza Mahkemesi.................................................................................. 72
a. Kuruluşu......................................................................................... 72
b. Görevleri........................................................................................ 73
c. Yargı Çevresi .................................................................................. 73
3. Üst Derece Mahkemesi: Yargıtay......................................................... 74
a. Daireler.......................................................................................... 75
b. Hukuk ve Ceza Genel Kurulu.......................................................... 75
c. Yargıtay Büyük Genel Kurulu ......................................................... 75
C. İdarî Yargı ................................................................................................... 76
1. İlk Derece Mahkemesi ......................................................................... 77
a. İdare Mahkemesi........................................................................... 77
b. Vergi Mahkemesi........................................................................... 78
2. Üst Derece Mahkemeleri ..................................................................... 78
a. Bölge İdare Mahkemesi ................................................................. 78
b. Danıştay......................................................................................... 80
D. Uyuşmazlık Mahkemesi ............................................................................. 81
E. Sayıştay ...................................................................................................... 81
F. Hâkimler ve Savcılar Kurulu ....................................................................... 82
G. Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi............................................................... 84
ALTINCI BÖLÜM
DAVA TÜRLERİ
A. Hukuk Davaları ........................................................................................... 85
1. Hukuk Davası Türleri ............................................................................ 86
a. Eda Davası ..................................................................................... 86
b. Tespit Davası.................................................................................. 86
c. İnşaî Dava ...................................................................................... 87
XVII
2. Hukuk Davalarına Hâkim Olan İlkeler................................................... 87
a. Çekişmeli-Çekişmesi Yargı İlkesi..................................................... 87
b. İddia Eden İspat Eder İlkesi............................................................ 87
c. Delille İspatlama İlkesi ................................................................... 88
d. Taraflarca Getirilme İlkesi.............................................................. 88
e. Tasarruf İlkesi ................................................................................ 89
f. Taleple Bağlılık İlkesi...................................................................... 89
g. Aleniyet İlkesi................................................................................. 89
h. Sevk ve İdare İlkesi......................................................................... 90
ı. Davayı Aydınlatma İlkesi................................................................ 90
i. Dinlenilme Hakkı............................................................................ 90
j. Dürüstlük ve Doğruluk İlkesi .......................................................... 91
k. Hukuku Re’sen Uygulama İlkesi..................................................... 91
l. Hüküm Verme İlkesi....................................................................... 91
m. Usul Ekonomisi İlkesi ..................................................................... 91
n. Cebrî İcra İlkesi .............................................................................. 92
B. Ceza Davaları.............................................................................................. 93
1. Genel Olarak ........................................................................................ 93
2. Ceza Davaları İli İlgili Diğer Hususlar .................................................... 93
a. Davada Taraflar ............................................................................. 93
b. Re’sen Araştırma ........................................................................... 94
c. Deliller ........................................................................................... 94
d. Karar .............................................................................................. 94
e. İnfaz ............................................................................................... 95
C. İdarî Davalar............................................................................................... 95
1. İptal Davası .......................................................................................... 95
a. İptal Davasının Temel Özellikleri.................................................... 96
b. İptal Davasının Sonuçları ............................................................... 96
2. Tam Yargı Davası.................................................................................. 97
a. Tam Yargı Davasının Özellikleri...................................................... 97
b. Tam Yargı Davasının Türleri ........................................................... 99
c. Yürütmenin Durdurulması ........................................................... 100
YEDİNCİ BÖLÜM
HUKUKÎ OLAYLAR - FİİLLER - İŞLEMLER
A. Hukukî Olaylar ve Fiiller ........................................................................... 103
1. Hukukî Olaylar.................................................................................... 103
2. Hukukî Fiiller ...................................................................................... 104
a. Genel Olarak................................................................................ 104
XVIII
b. Hukuka Aykırı Fiiller ..................................................................... 104
c. Hukuka Uygun Fiiller.................................................................... 105
B. Özel Hukuk İşlemleri ................................................................................ 106
1. Hukuki İşlemin Unsurları.................................................................... 106
a. İrade Açıklaması........................................................................... 106
b. Hukukî Sonuç ............................................................................... 107
2. Hukuki İşlemlerin Türleri.................................................................... 108
a. Tek Taraflı-Çok Taraflı Hukukî İşlem ............................................ 108
b. Sağlararası-Ölüme Bağlı Hukukî İşlem ......................................... 109
c. İvazlı-İvazsız Hukukî İşlem............................................................ 109
d. Tasarruf – Taahhüt İşlemleri........................................................ 110
e. Sebebe Bağlı -Sebebe Bağlı Olmayan İşlemler............................. 111
3. Hukukî İşlemlerde Sakatlık ve Müeyyideler ....................................... 111
a. İrade Bozuklukları ........................................................................ 111
b. Hukuka Aykırılık ve Müeyyidesi ................................................... 112
C. Kamu Hukuku İşlemleri ............................................................................ 114
1. Yasama İşlemleri ................................................................................ 115
a. Kanun........................................................................................... 115
b. Parlamento Kararı........................................................................ 115
2. Yargı İşlemleri .................................................................................... 115
3. Yürütme İşlemleri: İdarî İşlemler........................................................ 116
a. Özel Hukuk Alanındaki İşlemler ................................................... 116
b. Kamu Hukuku Alanındaki İşlemler ............................................... 117
4. İdarî İşlemlerde Sakatlıklar................................................................. 117
a. Yetki Unsurunda Sakatlık ............................................................. 117
b. Şekil Unsurunda Sakatlık.............................................................. 118
c. Usul Unsurunda Sakatlık.............................................................. 119
d. Sebep Unsurunda Sakatlık ........................................................... 119
e. Konu Unsurunda Sakatlık............................................................. 120
f. Amaç Unsurunda Sakatlık............................................................ 121
5. İdarî İşlemlerdeki Sakatlıkların Müeyyideleri..................................... 121
SEKİZİNCİ BÖLÜM
HAKKIN TANIMI VE TÜRLERİ
A. Hakkın Tanımı .......................................................................................... 123
B. Hakkın Türleri........................................................................................... 124
1. Kamu Haklarının Türleri ..................................................................... 125
a. Kişisel Haklar................................................................................ 125
b. Sosyal ve Ekonomik Haklar .......................................................... 125
c. Siyasî Haklar................................................................................. 126
XIX
2. Kamu Haklarının Sınırlanması ve Korunması...................................... 126
a. Hakların Sınırlanması ................................................................... 126
b. Hakların Korunması ..................................................................... 127
3. Özel Hakların Türleri .......................................................................... 129
a. Niteliklerine Göre Özel Haklar ..................................................... 129
b. Konularına Göre Özel Haklar ....................................................... 131
c. Kullanımlarına Göre Özel Haklar.................................................. 132
d. Amaçlarına Göre Özel Haklar....................................................... 133
DOKUZUNCU BÖLÜM
HAKKIN KAZANILMASI - KAYBEDİLMESİ - KORUNMASI
A. Hakkın Kazanılması................................................................................... 135
1. Aslen Kazanma................................................................................... 135
2. Devren Kazanma................................................................................ 136
B. Hakkın Kaybedilmesi ................................................................................ 136
1. Ölüm .................................................................................................. 137
2. Terk ve Feragat .................................................................................. 137
3. Devir .................................................................................................. 138
4. Zamanaşımı........................................................................................ 138
C. Hakkın Kullanılması .................................................................................. 139
D. Hakkın Korunması .................................................................................... 141
1. Hakkın Devlet Eliyle Korunması ......................................................... 141
a. Hukuk Davaları............................................................................. 142
b. Ceza Davaları ............................................................................... 143
c. İdarî Davalar ................................................................................ 143
2. Hakkın Sahibi Eliyle Korunması .......................................................... 144
a. Meşru Müdafaa ........................................................................... 144
b. Zaruret (Iztırar) Hali ..................................................................... 145
c. Kuvvet Kullanarak Hakkı Koruma................................................. 146
3. Hakkın Korunmasında İspat Yükü ...................................................... 146
ONUNCU BÖLÜM
KİŞİLİK TÜRLERİ
A. Kişilik Kavramı .......................................................................................... 149
B. Kişilik Türleri............................................................................................. 149
1. Gerçek Kişiler ..................................................................................... 149
a. Kişiliğin Başlangıcı ........................................................................ 150
b. Kişiliğin Sona Ermesi .................................................................... 150
XX
c. Kişisel Durum Sicili....................................................................... 151
d. Hısımlık ........................................................................................ 152
e. Yerleşim Yeri................................................................................ 154
2. Tüzel Kişiler ve Türleri........................................................................ 156
a. Özel Hukuk Tüzel Kişileri.............................................................. 157
b. Kamu Hukuku Tüzel Kişileri.......................................................... 157
3. Kişiliğin Başlangıcı .............................................................................. 160
4. Kişiliğin Sone Ermesi .......................................................................... 161
5. Dernekler ........................................................................................... 161
a. Kuruluşu....................................................................................... 161
b. Üyelik........................................................................................... 162
c. Organlar....................................................................................... 163
d. Derneklerin Sona Ermesi ............................................................. 164
e. Derneklerin Faaliyetleri ............................................................... 165
f. Derneklerin Örgütlenmesi ........................................................... 165
g. Dernek Gelirleri ve Saklı Hükümler.............................................. 166
6. Vakıflar............................................................................................... 166
a. Kuruluşu....................................................................................... 166
b. Vakıf Senedi ................................................................................. 167
c. Vakfın Örgütü .............................................................................. 167
d. Denetim....................................................................................... 168
e. Yönetim, Amaç ve Malların Değiştirilmesi ................................... 168
f. Faaliyetten Geçici Alıkoyma......................................................... 168
g Vakfın Sona Ermesi ...................................................................... 168
7. Şirketler.............................................................................................. 169
a. Kollektif Şirket.............................................................................. 170
b. Komandit Şirket ........................................................................... 170
c. Anonim Şirket .............................................................................. 171
d. Sermayesi Paylara Bölünmüş Komandit Şirket ............................ 172
e. Limited Şirket............................................................................... 172
f. Kooperatif.................................................................................... 173
ONBİRİNCİ BÖLÜM
KİŞİLİĞE BAĞLI HAK VE EHLİYETLER
A. Gerçek Kişilerin Kişilik Hakları .................................................................. 175
1. Maddî Bütünlük Üzerindeki Haklar .................................................... 175
2. Manevi Bütünlük Üzerindeki Haklar .................................................. 175
3. Sır Çevresi ve Gizlilik Alanı Üzerindeki Haklar .................................... 176
4. Ekonomik Bütünlük Üzerindeki Haklar............................................... 176
XXI
B. Gerçek Kişilerde Kişiliğin Korunması ........................................................ 176
1. Kişiliğin İçe Karşı Korunması............................................................... 177
2. Kişiliğin Dışa Karşı Korunması............................................................. 177
C. Gerçek Kişilerin Ehliyeti............................................................................ 179
1. Hak Ehliyeti ........................................................................................ 179
2. Fiil Ehliyeti.......................................................................................... 180
a. Fiil Ehliyetinin Şartları .................................................................. 180
b. Fiil Ehliyetine Göre Hukukî Durumları.......................................... 183
D. Tüzel Kişiliğin Ehliyeti ............................................................................... 185
1. Hak Ehliyeti ........................................................................................ 186
a. Malvarlığı Hakları......................................................................... 187
b. Kişilik Hakları................................................................................ 187
c. Taraf Ehliyeti................................................................................ 188
d. Sadece Tüzel Kişilere Has Haklar.................................................. 188
e. Kişiye Bağlı Haklar........................................................................ 188
2. Fiil Ehliyeti.......................................................................................... 189
ONİKİNCİ BÖLÜM
AİLE HUKUKU: NİŞANLANMA - EVLENME - BOŞANMA
A. Nişanlanma .............................................................................................. 191
1. Nişanlanma Koşulları ......................................................................... 191
2. Nişanlanma İle Doğan Borçlar ve Haklar............................................ 192
a. Nişanlanmadan Doğan Haklar ..................................................... 192
b. Nişanlanmadan Doğan Borçlar .................................................... 192
3. Nişanlanmanın Sona Ermesi .............................................................. 193
a. Sona Erme Sebepleri.................................................................... 193
b. Sona Ermenin Hukukî Sonuçları................................................... 194
B. Evlenme ................................................................................................... 194
1. Evlenmenin Maddî Şartları................................................................. 195
a. Evlenme Ehliyeti .......................................................................... 195
b. Evlenme Engelleri ........................................................................ 195
2. Evlenmenin Şeklî Şartları ................................................................... 197
a. Evlenmeden Önceki İşlemler ....................................................... 197
b. Evlenme Sırasındaki İşlemler (Evlenme Töreni)........................... 199
c. Evlenmeden Sonraki İşlemler ...................................................... 200
3. Batıl Olan Evlenmeler ........................................................................ 201
a. Mutlak Butlan .............................................................................. 201
b. Nispî Butlan ................................................................................. 201
XXII
c. Butlanı Gerektirmeyen Sebepler ................................................. 202
d. Butlanın Sonuçları........................................................................ 202
4. Evliliğin Genel Hükümleri................................................................... 203
5. Evlilikte Mal Rejimleri ........................................................................ 204
a. Yasal Mal Rejimi ve Sözleşmesi.................................................... 205
b. Olağanüstü Mal Rejimi.......................................................... 205
c. Edinilmiş Mallara Katılma Rejimi ................................................. 206
d. Mal Ayrılığı................................................................................... 208
e. Paylaşmalı Mal Ayrılığı................................................................. 208
f. Mal Ortaklığı ................................................................................ 209
C. Boşanma .................................................................................................. 211
1. Boşanmanın Sebepleri ....................................................................... 211
a. Zina .............................................................................................. 211
b. Hayata Kast, Pek Kötü veya Onur Kırıcı Davranış......................... 211
c. Suç İşleme ve Haysiyetsiz Hayat Sürme ....................................... 212
d. Terk Etmek................................................................................... 212
e. Akıl Hastalığı ................................................................................ 212
f. Evlilik Birliğinin Temelden Sarsılması........................................... 212
g. Eşlerin Anlaşması......................................................................... 212
h. Ortak Hayatın Yeniden Kurulamaması......................................... 213
2. Boşanma Davası................................................................................. 213
a. Genel Olarak................................................................................ 213
b. Boşanma Davasında Yargılama İlkeleri ........................................ 213
3. Boşanmanın Hukukî Sonuçları ........................................................... 214
a. Kadının Kişisel Durumu ................................................................ 214
b. Tazminat ...................................................................................... 214
c. Mal Rejimi ve Miras ..................................................................... 215
d. Çocukların Durumu...................................................................... 215
ONÜÇÜNCÜ BÖLÜM
NAFAKA - SOYBAĞI - EVLAT EDİNME
A. Nafaka...................................................................................................... 217
B. Soy Bağı.................................................................................................... 218
1. Genel Hükümler................................................................................. 218
2. Kocanın Babalığı................................................................................. 218
a. Babalık Karinesi............................................................................ 218
b. Soybağının Reddi ......................................................................... 219
c. Diğer İlgililerin Dava Hakkı ........................................................... 219
d. Sonradan Evlenme....................................................................... 219
XXIII
3. Tanıma ............................................................................................... 220
4. Babalık Davası .................................................................................... 220
5. Soybağının Hükümleri........................................................................ 221
C. Evlat Edinme ............................................................................................ 221
1. Küçüklerin Evlat Edinilmesi ................................................................ 221
2. Ergenlerin ve Kısıtlıların Evlat Edinilmesi ........................................... 223
3. Evlat Edinmenin Hükümleri ............................................................... 223
4. Evlat Edinmede Şekil ve Usul ............................................................. 224
5. Evlatlık İlişkisinin Kaldırılması............................................................. 224