Kargo Gönderim Saatleri;
Yeni Üyelik
Üye Girişi
Siyasi Partiler Hukuku Açısından SİYASİ PARTİLERİN FİNANSMANI
Siyasi Partiler Hukuku Açısından SİYASİ PARTİLERİN FİNANSMANI
Abdulkadir SAKA
960,00
TL ÖNSÖZ
Bu çalışma, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü bünyende 31.05.2013 tarihinde, Doç. Dr. Kasım KARAGÖZ, Yrd. Doç. Dr. ftila ERKAL ve Yrd. Doç. Dr. Fatih BİRTEK' ten oluşan jüri önünde savunulmuş ve oybirliği ile kabul edilmiş yüksek lisans tezinin gözden geçirilmiş halidir.
Siyasi partiler, işlevleri itibarıyla demokrasinin vazgeçilmez unsurlarındandır. II. Dünya Savaşı sonrasında hukuk sistemlerine dâhil olan siyasi partiler, sonraları bağımsız bir hukuk dalı içerisinde değerlendirilebilecek gelişmeyi göstermiştir. Günümüzde siyasi partiler olmaksızın demokrasinin düşünülememesi ise serbestçe örgütlenen ve iktidar için eşit ve adil şartlarda rekabet edebilen siyasi partilerin varlığını gerekli kılar. Siyasi partiler arasında eşit rekabet ortamının sağlanabilmesinde en önemli konuların başında da siyasi partilerin finansmanı gelmektedir.
Çalışmanın birinci bölümü siyasi partiler hukukuna ayrılmıştır. İkinci bölümde ise karşılaştırmalı hukuk verilerinin yanında Türkiye'de siyasi partilerin finansmanı konusu ele alınmıştır. Bu bölümde siyasi partilerin gelirleri, giderleri ve mali denetimi incelenmiştir. Üçüncü bölümde ise siyasi partilerin finansmanı ile ilgili Türkiye özelindeki problemler tespit edilmeye çalışılmış ve bu problemlere ilişkin çözüm önerilerine yer verilmiştir. Bu bahis ile alakalı olarak; yaklaşık bir buçuk senelik mesaimiz süresince hep anlayış gördüğüm Kasım KARAGÖZ e, bizlerden güler yüzünü hiçbir zaman esirgemeyen Murat DOĞAN Hocama, an itibarıyla İç Anadolu'nun en yetenekli yardımcı doçentleri, kıymetli hocalarım, canım ağabeylerim Fatih BİRTEK ve Sinan OKUR'a, kefilim İsmail ATAMULU'na ve Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi günlerinde kavilleş-tiğim arkadaşlarımın tümüne aziz dostum Alpaslan BALCI'nın şahsında teşekkür ediyorum. Ayrıca çalışmanın devamı esnasında, bulundukları yerde benimle beraber çalıştıklarını bildiğim güzel ablalarım, Hilal, Pınar ve Tuğba ile erkek kardeşim aynı zamanda meslektaşım olan Enis Sadi SAKA'yı unutamam.
Çalışmanın kitaplaştırılmasındaki kıymetli mesailerinden ötürü Hevdan SÖNMEZ'in şahsında On İki Levha Yayıncılık A.Ş. çalışanlarına da şükranlarımı sunarım.
Çalışmadaki noksanlar ve yanlışlar haliyle şahsıma aittir. Eserin ilgili olanlara faydalı olması ise samimi arzumdur.
Abdulkadir SAKA
20 Ağustos 2013
Melikgazi / KAYSERİ
GİRİŞ Tarihi seyir göz önüne alındığında, yöneten ve yönetilen bağlamında son iki asırdır üzerinde en çok düşünülen ve tartışılan kavramların başında demokrasi gelmektedir. Halkın yönetimi veya halkın egemenliğine dayanan yönetim biçimi ifadeleri demokrasinin en çok bilinen ve dile getirilen tanımlarıdır.
Doktrinde yapılan incelemeler ve literatür taramaları neticesinde demokrasinin işlerliği hususunda belli başlı bazı şartların varlığı göze çarpar. Bu şartların neler olduğu belirtilmeden evvel, vurgulanması gereken önemli bir husus vardır ki o da; demokrasinin her coğrafyada aynı şekilde uygulama alanı bulmadığıdır. Milletlerin hayat tanziminde kendilerine hareket noktası olarak belirlediği birçok olgu vardır ve birlikte yaşamanın gerektirdiği belli başlı şartların varlığı aynı zamanda, o kültür sahasında toplumsal meselelere verilecek tepkinin niteliğine de etki eder. Bilindiği üzere geçmişi site devletlerine kadar götürülmekle birlikte bugünkü anlamıyla modern temsili demokrasilerin inşa süreci, ki tartışmalı noktaları hâlâ mevcuttur, batı dünyasında gerçekleşmiştir. Bu anlamda batılı kabullerin tam anlamıyla geçerli olmadığı siyasi kültür sahalarında demokrasiye olan uyum da tabii seyrinde gerçekleşmemiş ve bu durum demokrasi uygulamasındaki somut sorunların hem tespitini hem de ideal olana yaklaşmadaki zihni faaliyetlerin beraber yürütülmesini zorunlu kılmıştır.
Modern anlamdaki demokrasinin işlerliği hususunda yukarıda kısmen değinildiği gibi, olan ve olması gereken şeklinde bir ayrım da dillendirilmiş ve bu ayrım ampirik ve normatif demokrasi teorileri olarak ifade edilmiştir. Bu bağlamda, normatif anlamda demokrasi, demokratik rejimlerin ulaşmayı hedeflediği bir idealin ifadesi iken; ampirik demokrasi, belirlenen ideale yaklaşan ve demokratik sayılabilecek rejimlerin özeliklerini tespit etmeyi hedefler.
Demokrasinin işlerliğinin sağlanabilmesi için gerekli olan şartlar, ülkeden ülkeye yahut siyasi kültürlere göre farklılık göstermekle beraber; halk iradesinin, yöneten sınıfın belirlenmesinde temel etken oluşu bu şartlardan vazgeçilmeyecek olanıdır. Halk iradesinin bu şekilde belirmesi, temel siyasi karar mekanizmalarının tespitinde genel oya dayanan, serbest seçimlerin yapılabilmesi unsurunu içerisinde barındırır. Bu unsurun doğal neticesi ise, örgüt kurma ve bu örgütlere katılma özgürlüğü, oy verme hakkı, seçmen tercihine saygı gibi garantileri beraberinde getirir. Bu kavramların tam olarak açıklanmasıyla siyasi partilerle temasımız da gerçekleşmiş olur.
Modern anlamda işlev gören siyasi partilerin ortaya çıkışları yeni olmakla birlikte, siyasi sistemlerin niteliği ve karakterinden bağımsız olarak siyasi partiler, modern toplumların hepsinde birinci derecede rol oynamaktadır. Partiler demokrasisi1 olarak ifade edilen modern demokrasilerde siyasi partiler oynadıkları rol ve üstlendikleri fonksiyonlar itibarıyla alternatifsiz bir konumdadırlar. Günümüz şartlarında demokratik siyasi sürecin vazgeçilmez unsurlarının başında olan bu kurumlara, hukukun kayıtsız kalmaması gerektiği düşüncesi normal kabul edilebilecek ise de somut veriler bunun böyle gerçekleşmediğini söylemektedir.
Tarihi seyir içerisinde, hukuk sistemlerinde önceleri düzenleme konusu yapılmayan siyasi partiler, bu özelliğinden dolayı bir nevi fiilen işleyen teşekküller olarak var olmuşlardır. Modern anlamda ABD'de işlev görmeye başlayan bu kurumlar, gelişimleri itibarıyla siyasi iktidar mücadelesinde alternatifsiz bir konuma yükselmişler ve siyasi iktidara talip olma işlevinin yanında başka toplumsal fonksiyonların icrasında da etkili birer unsur olmuşlardır.
Siyasi partilere hukuk düzenlerinde yer verilmesi, II. Dünya Savaşı sonrasına tekabül etmektedir. Bu durumun temel nedeni ise, siyasi sistemlerin manipülasyonu suretiyle demokratik olma özelliğinden soyutlanması neticesini doğuran Nasyonal Sosyalist Parti ve Faşist Parti tecrübeleridir. Bu bağlamda, Almanya'nın öncülük ettiği siyasi partilere anayasalarda yer verilmesi uygulamasında, hukuk sistemlerinin siyasi parti kurumuna kayıtsız kalamamasının yanında siyasi partileri demokratik sistem içerisinde tutabilecek hukuki argümanların temin edilmesi amacının da etkisi vardır.Siyasi partiler ile ilgili anayasal hükümlere yer verilmeyen ülkelerde de siyasi partileri ilgilendiren kanuni düzenlemeler mevcuttur ve bu durum siyasi partilerin işlevlerinin önemine ve niteliğine verilen değerin ispatı niteliğindedir. Bu bağlamda ifade edilmesi gereken bir diğer husus da, toplumların siyasi katılım ihtiyacından doğan siyasi partilerin, bu vasfı ile demokrasinin işleyişinde, siyasi karar mekanizmalarının tespit edilmesindeki fonksiyonunun, eninde sonunda bu kurumların hukuk düzenleri tarafından düzenleme konusu yapılmasında muhatap kabul edilmesini sağlayacağıydı. Hukuk düzenlerinin başta kayıtsız kaldığı siyasi partiler tarihi seyir itibarıyla gelişmelerini hızla devam ettirmiş ve temsili demokratik sistemlerde temsil fonksiyonuna aracılık konumundaki alternatifsiz yerinin de avantajı ile artık kendi dinamiklerini barındıran bir hukuk disiplinin oluşumunu da sağlamıştır. Günümüzde her ne kadar demokratik taleplerin yerine getirilmesinde sivil toplum kuruluşu olarak isimlendirilen oluşumların varlığı kendini güçlü bir biçimde hissettirse de, karar mekanizmalarına etki edebilmek açısından her yurttaşın aktif veya pasif siyasi partilerle ilişki içerisinde olduğu malûmdur.
Demokrasiden daha kuvvetli bir meşruiyet zeminine sahip olan bir yönetim biçiminin kendisini kabul ettirme ihtimalinin düşüklüğü ile birlikte, demokrasilerde siyasi partilerin işlevleri itibarıyla yerini alabilecek başka bir kurumun oluşturulması ihtimalinin düşüklüğünü de söyleyebiliriz. Türk anayasa koyucusunun siyasi partileri, 1961 ve 1982 anayasalarında demokratik siyasi hayatın vazgeçilmez unsurları olarak nitelemesi siyasi bir gerçekliğin ifadesi olarak da anlamlıdır. Türkiye'de 1961 Anayasası'nda düzenleme konusu yapılan siyasi partiler hakkında ayrıntılı düzenlemelerin yapıldığı 648 sayılı SPK'nın yürürlük kazanması ile birlikte bağımsız bir siyasi partiler hukukunun varlık kazandığı belirtilebilir. Daha önceki dönem itibarıyla Cemiyetler Kanunu'na bağlı olarak, özel hukuk tüzel kişisi statüsünde olan siyasi partilerin bu dönemde yapılan düzenlemeler ile alelade dernek statüsünden çıktığı belirtilmelidir.
Demokratik siyasi sistemlerde egemenliğin tesisinde ve somutlaşmasında hayati bir aracılık fonksiyonu icra eden siyasi partilerin incelenmesinde hem ulusal hem de uluslararası anlamda, belli bazı başlıklar önem kazanmaktadır. Siyasi partilerin tarihi ve gelişimi, önemleri ve işlevleri, parti içi demokrasi uygulamaları, partilerin iç işleyişine ilişkin kurallar, parti adaylarının tespiti, partilerde liderin konumu, siyasi partilerin yasakları, siyasi partilerin kapatılması rejimi, siyasi partilerin gelir ve giderleri, harcama yetkileri, sınırları ve denetime tâbi olmaları, siyaset - para ilişkisinde gelir elde etme yöntemleri, seçim kampanyaları ve bu süreçte şeffaflık ve hesap verilebilirliğin ölçülmesi gibi hususlar bu başlıklar arasında zikredilebilir.
Günümüz demokrasilerinin işleyişinde vazgeçilmez konumda olan siyasi partilerin kendilerinden beklenen vazifeyi görebilmesi açısından birçok maddi imkâna sahip olması gerekmektedir. Bu maddi imkân ihtiyacını giderebilmek ise parti çalışanlarım, ülke çapında teşkilatlanmayı gerçekleştirebilecek donanımı, seçim çalışmalarının seçmene ulaşabilecek şekilde yapılmasını ve daha birçok konunun başarıyla gerçekleştirilebilmesini beraberinde getirir. Bu noktada siyasi partilerin finansman ihtiyacı ortaya çıkmaktadır. Bu bağlamda siyasi faaliyet sahasında baş aktör konumundaki siyasi partilerin gelir temini ile birlikte, gittikçe teknik bir niteliğe kavuşan ve aynı zamanda pahalılaşan seçim kampanyalarından, seçim dönemi dışındaki faaliyetlerinin masrafının karşılanması amacıyla hukuk düzeni içerisindekihareketnoktalarıönemarz eder.Siyasi partilerin finansmanında, partilerin gelir kaynakları, elde edilen gelirlerin harcanması, harcamaların denetlenebilirliği, kamunun aydınlatılması, siyaset - para ilişkisi, şeffaflık ve hesap verilebilirlik gibi kavramlar, göz önünde tutulması gereken kavramlardır. Finansman bahsinin temelden bağlı olduğu bu hususlar, siyasi partilerin amacına uygun işlev görüp görmediği ile de yakından ilgilidir. Kaynağı belli olmayan, nereye harcandığı tespit edilemeyen ve dolayısıyla denetlenemeyen gelirler siyasi yozlaşmayı beraberinde getirdiği gibi aynı zamanda siyasi partilerin demokratik olarak işlev görmesini de sekteye uğratır.
Finansman kavramı etrafında yapılacak incelemelerde öncelikli olarak gelir temini hususunun zihinlerde yer etmesi doğal karşılanmakla beraber, siyasi partilerin finansmanı bahsinde gelir teminine ek olarak, yapılan giderler ve bu giderlerin mali denetime tabi tutulması birlikte değerlendirilmektedir. Siyasi partilerin finansmanı konusu, partilerin önemleri itibarıyla demokratik siyasi hayatın neredeyse bütün yönlerine etki eden bir bahistir. Üç bölümden oluşan çalışmada, partilerin siyasi iktidar yarışında kurumsallaşan yapıları ile günümüzde boy gösterdikleri gerçeğinden hareketle birinci bölümde, siyasi parti kavramı, siyasi partilerin tarihi gelişimi, işlevleri, nitelikleri ile hukuk sistemlerine dâhil olmaları inceleme konusu yapılmıştır. İkinci bölümde, finansman paydasında siyasi parti faaliyetleri inceleme konusu yapılmış, karşılaştırmalı hukuk verilerinden olabildiğince faydalanılmak suretiyle bu bahisle alakalı uluslararası ölçekte ne gibi gelişmelerin yaşandığı irdelenmiştir. Son bölüm ise, Türkiye'de siyasi partilerin finansmanı ile alakalı sorunlu alanların tespit edilmesine ve bu bağlamda çözüm önerileri üzerinde düşünülmesine ayrılmıştır. Finansman incelemesinde üç temel sacayağı olan gelir, gider ve mali denetim konuları, hem sorunların tespitinde hem de çözüm önerilerinde göz önünde tutulmuştur.
İÇİNDEKİLER
ÖNSÖZ............................................................................................. VII
İÇİNDEKİLER.................................................................................... IX
KISALTMALAR............................................................................... XIII
GİRİŞ................................................................................................... 1
Birinci Bölüm
Siyasetin Kurumsallaşması ve Siyasi Partiler Hukuku
I. Siyasi Parti Kavramı.............................................................................. 7
II. Siyasi Partilerin Tanımı......................................................................... 8
A. Öğreti.......................................................................................... 8
B. Mevzuat..................................................................................... 10 III. Siyasi Partilerin Tarihi Gelişimi.............................................................. 13
A. Karşılaştırmalı Hukuk..................................................................... 15
B.Türk Hukuku............................................................................. 19
- Osmanlı Devleti Döneminde Siyasi Partiler................................... 19
- Cumhuriyet Döneminde Siyasi Partiler........................................ 22
a. 1961 Anayasası Öncesi ................................................... 22
b. 1961 Anayasasından Günümüze........................................ 24 IV. Siyasi Partilerin Tasnifi........................................................................ 27
VI. Siyasi Partiler Paralelinde Partiler Hukukunun Gelişimi..................... 36
A. Temsili Demokrasilerde Siyasi Partilerin Konumu....................... 36
- Siyasi İktidarın Paylaşılması................................................ 36
- Temsilde Aracılığın Alternatifsizliği..................................... 38
B. Siyasi Partilerin Hukuki Niteliği.................................................. 40
C. Kuşkudan Zarurete Evrilme, Siyasi Partiler Hukukuna Varış......... 45
İkinci Bölüm Siyasi Partilerin Finansmanı
I. Finansman Kavramı.......................................................................... 49
II. Finansman İhtiyacı ve Önemi............................................................ 51
III. Siyasi Partilerin Finansmanının Tarihçesi......................................... 54
A. Karşılaştırmalı Hukuk............................................................... 54
- Amerika Birleşik Devletleri................................................. 56
- İngiltere............................................................................. 60
- Almanya............................................................................ 62
- Fransa................. '.............................................................. 64
B.Türk Hukuku............................................................................. 65
- 1961 Anayasası Öncesi...................................................... 65
- 1961 Anayasası Dönemi.................................................... 68
- 1982 Anayasası Dönemi.................................................... 69
IV. Siyasi Partilerin Finansman Unsurları.............................................. 71
A. Finansman Kavramının Genel Çerçevesi..................................... 71
B. Karşılaştırmalı Hukuk............................................................... 72
1. Siyasi Partilerin Gelir Kaynakları, Giderleri ve Mali
Denetimi......................................................................... 72
a. Amerika Birleşik Devletleri.......................................... 73
b. İngiltere...................................................................... 78
c.Almanya.................................................................... 82
d. Fransa...................................................................... 86
C.Türk Hukuku.......................................................................... 88
1. Siyasi Partilerin Gelir Kaynakları, Giderleri ve Mali
Denetimi........................................................................ 88
a. 1961 Anayasası Öncesi.............................................. 88
b. 1961 Anayasası Dönemi............................................. 90
(l). Siyasi Partilerin Gelir Kaynaklan....................... 92
(2). Siyasi Partilerin Giderleri.................................. 98
(3). Siyasi Partilerin Mali Denetimi........................ 99
c. 1982 Anayasası Dönemi........................................... 102
(l). Siyasi Partilerin Gelir Kaynakları..................... 102
i. Aidatlar.................................................... 103
ii. Bağışlar................................................... 106
iii. Kamu Yardımları.................................... 112
aa. Doğrudan Kamu Yardımı......... 112
bb. Dolaylı Kamu Yardımı............. 121
iv. Satış Gelirleri ve Parti Malvarlığmdan Elde
Edilecek Gelirler.................................... 123
(2). Siyasi Partilerin Giderleri............................... 123
(3). Siyasi Partilerin Mali Denetimi....................... 126
i. Mali Denetimin Amacı.............................. 126
ii. Mali Denetimin Konusu ve Denetim
Organı.................................................. 128
iii. Mali Denetimin Aşamaları........................ 130
iv. Mali Denetimin Sonuçlan......................... 134
(4). Finansman Paydasında Cumhurbaşkanlığı Seçim
Süreci........................................................... 137
Üçüncü Bölüm
Türkiye'de Siyasi Partilerin Finansmanında Sorunlu Alanlar ve Çözüm Önerileri I. Siyaset - Para İlişkisi Üzerine......................................................... 141 II. Finansman Kapsamında Sorunların Tespiti ve Öneriler.................... 146
A. Gelir Bahsi............................................................................. 146
B. Gider Bahsi............................................................................. 156
C. Mali Denetim Bahsi................................................................. 158
SONUÇ........................................................................................... 165
KAYNAKÇA................................................................................... 169
© Copyright 2024
Sitemizde yayınlanan görsel ve yazılı