Sigorta Sözleşmesinde Anonim Şirketin Beyan Yükümlülüğü
Sigorta Sözleşmesinde Anonim Şirketin Beyan Yükümlülüğü
Sevda BORA ÇINAR
KÄ°TAP HAKKINDA
Sigorta hukuku, kiÅŸilerin karşılaÅŸabilecekleri risklere karşı ekonomik bir güvenceye sahip olma ihtiyaçlarına cevap vermekte ve böylece kiÅŸilerin ekonomik anlamda kendilerini emniyette hissetmeleri saÄŸlanmaktadır. Tüzel kiÅŸiler de en az gerçek kiÅŸiler kadar ekonomik anlamda risklerle karşı karşıyadır. Konuya anonim ÅŸirketler açısından bakıldığında, malvarlığını korumak ve ÅŸirketin devamlılığının tehlikeye düÅŸmesi halinde gerekli önlemleri almak, ÅŸirket yönetimi için aynı zamanda bir görev niteliÄŸindedir. Bu amaçla anonim ÅŸirketlerin sigorta sözleÅŸmesi yapması halinde, bu sözleÅŸmenin sigortacı ve sigorta ettiren ÅŸirketi maÄŸdur etmeyecek ÅŸekilde ve mümkün olduÄŸunca riziko ve prim uygunluÄŸu ilkesi gözetilerek kurulması ve sözleÅŸme devamında da bu uygunluÄŸun korunması gerekmektedir. Bunu saÄŸlayacak olan ise sigortacı ÅŸirketin aydınlatma yükümlülüÄŸü ve sigorta ettiren anonim ÅŸirketin ise beyan yükümlülüÄŸüdür.
Sigorta sözleÅŸmelerinde, sigortacı, sigorta tekniÄŸi konusunda sigorta ettirenden daha fazla bilgiye sahipken; sigorta ettiren de riskin niteliÄŸi konusunda sigortacıdan daha fazla bilgiye sahiptir. Bilgi asimetrisi olarak adlandırılan bu sorun ise ancak tarafların karşılıklı olarak birbirini aydınlatması ve bilgilendirmesi ile çözüme kavuÅŸabilir. Bu amaçla 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu'nda sigorta ettirenin beyan yükümlülüÄŸü, tüm sigorta sözleÅŸmelerini kapsayacak ÅŸekilde genel hükümler kısmında detaylı bir ÅŸekilde düzenleme alanı bulmuÅŸtur. Çalışmamızda, sigorta ettirenin beyan yükümlülüÄŸü, bu hükümler çerçevesinde inceleme konusu edilmiÅŸ ve beyan yükümlüsünün anonim ÅŸirket olması halinde hükümlerin uygulama alanı araÅŸtırılmıştır.
Konu Başlıkları
Sigorta Hukukuna ve Anonim Şirketlere Genel Bir Bakış
Genel Olarak Beyan YükümlülüÄŸü ve Beyan YükümlülüÄŸünün Yerine Getirilmesi
Beyan Yükümlüsü Olarak Anonim Åžirket
Beyan YükümlülüÄŸü Ä°hlalinin Sigorta Hukuku Açısından Sonuçları
Beyan YükümlülüÄŸü Ä°hlalinin Sigorta Hukuku Dışında Sonuçları
Ä°ÇÄ°NDEKÄ°LER
Ä°çindekiler
Önsöz 7
Özet 11
Kısaltmalar 21
GiriÅŸ 23
Birinci Bölüm
SÄ°GORTA HUKUKUNA VE
ANONİM ŞİRKETLERE GENEL BİR BAKIŞ
I. SÄ°GORTA HUKUKUNA GENEL BÄ°R BAKIÅž 27
A. Genel Olarak Sigorta Hukuku 27
B. Sigorta SözleÅŸmesi 28
1. Tanımı ve Hukuki Niteliği 28
2. SözleÅŸmesinin Kurulması, Hüküm ve Sonuçları 30
a. SözleÅŸmenin Kurulması ve Åžekli 30
b. SözleÅŸme Taraflarının Borç ve Yükümlülükleri 32
aa. Sigortacının Borç ve Yükümlülükleri 32
bb. Sigorta Ettirenin Borç ve Yükümlülükleri 33
c. SözleÅŸmenin Geçerlilik Åžartları 34
II. ANONİM ŞİRKETLERE GENEL BİR BAKIŞ 35
A. Genel Olarak Anonim Åžirket 35
1. Tanımı ve Kurulması 35
2. Ön Anonim Åžirket 36
a. Genel Olarak 36
b. Sigorta Hukuku Açısından Ön Anonim Åžirketin Önemi 38
2. Tüzel KiÅŸilik Kazanma ve Sonuçları 42
B. Yönetim Kurulu ve Anonim Åžirket Arasındaki Ä°liÅŸki 44
1. Yönetim Kurulunun Åžirketle Ä°liÅŸkisinin NiteliÄŸi 44
2. Yönetim Kurulu Üyelerinin Åžirketle Ä°liÅŸkisinin NiteliÄŸi 44
a. Organik Bir Ä°liÅŸki OlduÄŸu GörüÅŸü 45
b. SözleÅŸmeye Dayanan Bir Ä°liÅŸki OlduÄŸu GörüÅŸü 46
aa. Vekalet SözleÅŸmesi GörüÅŸü 46
bb. Hizmet SözleÅŸmesi GörüÅŸü 47
c. DeÄŸerlendirmemiz 48
C. Anonim Åžirketin Yönetimi ve Temsili 50
1. Anonim Åžirketin Yönetimi 51
a. Genel Olarak 51
b. Yönetim Organizasyonu 52
c. Yönetimin Devredilmesi 53
2. Anonim Åžirketin Temsili 55
a. Genel Olarak 55
b. Temsil Yetkisinin Kapsamı 55
c. Temsil Yetkisi Verilebilecek KiÅŸiler 57
aa. Murahhas Üyeler ve/veya Müdürler 58
bb. Ticari Mümessiller ve Ticari Vekiller 59
aaa. Ticari Mümessil 60
aaaa. Atanması 60
bbbb. Temsil Yetkisinin Kapsam ve Sınırları 61
bbb. Ticari Vekil 62
cc. Sınırlı Yetkili Ticari Vekiller ve Diğer Tacir Yardımcıları 63
d. Temsile Ä°liÅŸkin Tescil ve Ä°lanlar 66
3. Sigortacı Açısından DeÄŸerlendirme 66
Ä°kinci Bölüm
GENEL OLARAK BEYAN YÜKÜMLÜLÜÄžÜ VE
BEYAN YÜKÜMLÜLÜÄžÜNÜN YERÄ°NE GETÄ°RÄ°LMESÄ°
I. GENEL OLARAK BEYAN YÜKÜMLÜLÜÄžÜ 69
A. Beyan YükümlülüÄŸünün Amacı 69
1. Asimetrik Bilgi Sorunu 69
2. Riziko ve Prim UygunluÄŸu Ä°lkesi 71
a. Sigorta TekniÄŸi 72
aa. Rizikonun Belirlenmesi, Sınıflandırılması ve Sınırlandırılması 72
bb. Primin Belirlenmesi 74
b. Ahlaki Tehlike Sorunu 76
c. Tarafların Ekonomik Durumundaki Değişiklikler 78
3. SözleÅŸme ÖzgürlüÄŸü 79
B. Beyanın ve Beyan YükümlülüÄŸünün Hukuki NiteliÄŸi 80
1. Beyanın Hukuki Niteliği 80
2. Beyan YükümlülüÄŸünün Hukuki NiteliÄŸi 81
a. Doktrindeki GörüÅŸler 82
aa. Borç Teorisi 82
bb. Åžart Teorisi 83
cc. Karma GörüÅŸ 84
b. DeÄŸerlendirme ve GörüÅŸümüz 85
C. Kanuni Düzenlemeler 86
1. 6762 Sayılı Türk Ticaret Kanunu Düzenlemeleri 86
2. 6102 Sayılı Türk Ticaret Kanunu Düzenlemeleri 87
II. BEYAN YÜKÜMLÜLÜÄžÜNÜN YERÄ°NE GETÄ°RÄ°LMESÄ° 89
A. Beyan YükümlülüÄŸünün Yerine Getirilme Yeri 89
B. Beyan YükümlülüÄŸünün Yerine Getirilme Yöntemi ve Åžekli 89
1. Beyan YükümlülüÄŸünün Yerine Getirilme Yöntemi 89
a. Beyan Usulü 90
b. Liste Usulü 90
c. Karma Usul 91
2. Beyan YükümlülüÄŸünün Yerine Getirilme Åžekli 91
3. SözleÅŸmeyle Yöntem ve Åžekil Düzenlenmesi 92
a. Yöntem Açısından DeÄŸerlendirme 92
b. Åžekil Açısından DeÄŸerlendirme 93
D. Beyan YükümlülüÄŸünün Yerine Getirilme Zamanı ve Kapsamı 94
1. SözleÅŸme Öncesi Beyan YükümlülüÄŸü 95
a. Beyan Edilmesi Gereken Önemli Hususlar 95
aa. SözleÅŸmenin Yapılmamasını veya DeÄŸiÅŸik Åžartlarda Yapılmasını Gerektirecek Nitelikte Olan Bilgiler 95
bb. Sigortacı Tarafından Yazılı veya Sözlü Olarak Sorulan Hususlara Ä°liÅŸkin Bilgiler 96
b. ÖnemliliÄŸin Tespiti 98
c. Uygulamada Durum 98
2. Teklifin Yapılması ile Kabulü Arasındaki Süreçte Beyan YükümlülüÄŸü 99
3. SözleÅŸme Devam Ederken Beyan YükümlülüÄŸü 100
4. Riziko GerçekleÅŸtiÄŸinde Beyan YükümlülüÄŸü 103
E. Beyan YükümlülüÄŸünün Muhatabı 104
1. Sigortacı 104
2. Acente 107
a. Genel Olarak 107
b. Bankasürans Uygulaması 109
Üçüncü Bölüm
BEYAN YÜKÜMLÜSÜ OLARAK ANONÄ°M ŞİRKET
I. SÄ°GORTA SÖZLEÅžMESÄ°NDE BEYAN YÜKÜMLÜLÜÄžÜ OLAN KİŞİLER 113
A. Sigorta Ettiren 113
B. Sigorta Ettiren Dışındaki Kişiler 113
1. Gerekçesi 114
2. Şartları 115
3. Sorumlu Olanlar 116
a. Sigortalı 116
b. Lehtar 117
c. Temsilci 119
aa. Genel Olarak 119
bb. Yetkisiz Temsil Durumu 120
d. Sigortalanan Menfaatin Yeni Sahibi 122
II. ANONÄ°M ŞİRKETÄ°N BEYAN YÜKÜMLÜSÜ OLABÄ°LECEĞİ DURUMLAR 123
A. Sigorta Ettiren Olarak Anonim Åžirket 123
1. Genel Olarak 123
2. Anonim Åžirketin Temsilcisi 124
B. Sigorta Ettiren Dışında Sorumlu Olarak Anonim Şirket 126
1. Sigortalı Olarak Anonim Şirket 126
2. Lehtar Olarak Anonim Åžirket 127
a. Genel Olarak Anonim Şirketin Lehtar Olması 127
b. Lehtar Anonim Åžirket ÖrneÄŸi Olarak: Anahtar Adam Sigortası 127
aa. Anahtar Adam/Kilit Yönetici Kavramı 127
bb. Anahtar Adam Sigortası 129
3. Temsilci Olarak Anonim Åžirket 130
4. Sigortalanan Menfaatin Yeni Sahibi Olarak Anonim Åžirket 131
III. ANONÄ°M ŞİRKETÄ°N TÜKETÄ°CÄ° SIFATININ OLUP OLMADIÄžI SORUNU 132
A. Tüketici Ä°ÅŸlemi Olarak Sigorta SözleÅŸmesi 133
B. Tüketici Olarak Anonim Åžirket 133
1. Tüketici Mevzuatı açısından Tüketicinin Tanımı 133
2. Ticari veya Mesleki Olmayan Amaçlarla Hareket Etme Åžartının Ä°ncelenmesi 134
a. Ticaret Hukuku Açısından Åžartın DeÄŸerlendirilmesi 135
aa. Ticari Ä°ÅŸ Karinesi 135
bb. Basiretli Bir Ä°ÅŸ Adamı Gibi Hareket Etme YükümlülüÄŸü 139
cc. Ultra Vires İlkesinin Kaldırılmasının Etkisi 140
b. Tüketici Mevzuatı Açısından Åžartın EleÅŸtirisi 141
C. Anonim Åžirketin Taraf OlduÄŸu Sigorta SözleÅŸmelerinden Kaynaklı UyuÅŸmazlıklarda Görevli Mahkemenin Tespiti 143
1. Göreve Ä°liÅŸkin Hukuki Düzenlemeler 144
a. Türk Ticaret Kanunu'na Göre Görevli Mahkeme 144
b. Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun'a Göre Görevli Mahkeme 147
2. Yargıtay Uygulaması 149
3. DeÄŸerlendirmemiz 151
Dördüncü Bölüm
BEYAN YÜKÜMLÜLÜÄžÜ Ä°HLALÄ°NÄ°N
SÄ°GORTA HUKUKU AÇISINDAN SONUÇLARI
I. Ä°HLAL HALÄ°NDE SÄ°GORTACININ HAKLARI 155
A. SözleÅŸme Öncesi Beyan YükümlülüÄŸünün Ä°hlali 155
1. Riziko GerçekleÅŸmeden Önce ÖÄŸrenme 155
a. SözleÅŸmeden Cayma 156
aa. Genel Olarak 156
bb. Caymanın Şekli 158
cc. Caymanın Hüküm ve Sonuç DoÄŸurma Anı 161
b. Prim Farkı İsteme 162
2. Riziko GerçekleÅŸtikten Sonra ÖÄŸrenme 164
3. Riziko GerçekleÅŸmeden Önce ÖÄŸrenilip Riziko GerçekleÅŸtikten Sonra Kullanılacak Hakkın Durumu 165
B. SözleÅŸme Devam Ederken Beyan YükümlülüÄŸünün Ä°hlali 166
1. Beyan YükümlülüÄŸünün Yerine GetirilmiÅŸ Olması Halinde 167
a. Fesih Hakkı 167
b. Prim Farkı İsteme Hakkı 169
2. Beyan YükümlülüÄŸünün Yerine Getirilmemesi Halinde 170
a. Riziko GerçekleÅŸmeden Önce 170
b. Riziko GerçekleÅŸtikten Sonra 171
c. Rizikoyu Hafifleten Değişiklikler Olması Halinde 171
C. Riziko GerçekleÅŸtiÄŸinde Beyan YükümlülüÄŸünün Ä°hlali 172
1. Genel Olarak 172
2. Rizikonun GerçekleÅŸtiÄŸinin Dava Yoluyla Bildirilmesi Hali 174
a. Türk Ticaret Kanunu Açısından DeÄŸerlendirme 174
b. DeÄŸerlendirme ve Çözüm Önerilerimiz 175
II. AYDINLATMA YÜKÜMLÜLÜÄžÜNÜN Ä°HLAL EDÄ°LMESÄ°NÄ°N ETKÄ°SÄ° 179
A. Genel Olarak Aydınlatma YükümlülüÄŸü 179
1. Aydınlatma YükümlülüÄŸünün Amacı 179
2. Aydınlatma Açıklamasının Åžekli ve Ä°çeriÄŸi 181
a. Aydınlatma Açıklamasının Åžekli 181
b. Aydınlatma Açıklamasının Ä°çeriÄŸi 183
3. Aydınlatma Yükümlüsü ve Muhatabı 186
B. Sigortacının Anonim Åžirket Sigorta Ettirene Karşı Aydınlatma YükümlülüÄŸü 187
C. Yükümlülük Ä°hlalinin Sonuçları ve Beyan YükümlülüÄŸüne Etkisi 188
1. Yükümlülük Ä°hlalinin Sonuçları 188
2. Beyan YükümlülüÄŸünün Ä°hlaline Etkisi 191
BeÅŸinci Bölüm
BEYAN YÜKÜMLÜLÜÄžÜ Ä°HLALÄ°NÄ°N
SÄ°GORTA HUKUKU DIÅžINDA SONUÇLARI
I. ŞİRKETLER HUKUKU AÇISINDAN SONUÇLARI 193
A. Yönetim Kurulu Üyelerinin Görevden Alınması 193
B. Hukuki Sorumluluk 195
1. Genel Olarak Sorumluluk 195
2. Yönetim ve Temsil Yetkisinin Devri Halinde Sorumluluk 197
a. Yönetimin Devri Halinde 197
b. Temsil Yetkisinin Devri Halinde 199
3. Şirket Zararının Talep Edilmesi 200
a. Åžirketin Talebi 200
b. Şirket Pay Sahipleri ve Alacaklıların Talebi 203
4. FarklılaÅŸtırılmış Teselsül Ä°lkesi 204
C. Özel Bir Durum: Yönetici Sorumluluk Sigortası 206
II. BORÇLAR HUKUKU AÇISINDAN SONUÇLARI 207
A. Sigorta SözleÅŸmesinin Tarafları Açısından Sonuçları 207
1. SözleÅŸme GörüÅŸmelerinden DoÄŸan Sorumluluk 208
2. İrade Beyanının Sakatlanmasından Doğan Sorumluluk 209
a. Yanılma Halinde 210
b. Aldatma Halinde 212
B. Üçüncü KiÅŸiler Açısından Sonuçları 214
C. Anonim Åžirketin Ä°ç Ä°liÅŸkisi Açısından Sonuçları 216
III. CEZA HUKUKU AÇISINDAN SONUÇLARI 216
A. Genel Olarak Sigorta Suistimalleri ve Sonuçları 216
1. Genel Olarak Sigorta Suistimalleri 216
2. Sigorta Suistimallerinin Sonuçları 219
B. Türk Ceza Kanunu Kapsamında Sonuçları 221
Sonuç 225
EKLER
EK 1: ETTK'nın Beyan YükümlülüÄŸüne Ä°liÅŸkin Hükümleri 235
EK 2: TTK'nın Beyan YükümlülüÄŸüne Ä°liÅŸkin Hükümleri 239
Kaynakça 243
Kavram Dizini 255