Kargo Gönderim Saatleri;
Yeni Üyelik
Üye Girişi
Satış Sözleşmesinde Riskin Geçişi - MURAT ORUÇ
.jpg){kind=small}
Satış Sözleşmesinde Riskin Geçişi - MURAT ORUÇ
Murat ORUÇ - Vedat Kitapçılık
1.200,00
TL
ÖNSÖZ
Bu eser, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Özel Hukuk Anabilim Dalı doktora programı çerçevesinde hazırlanan ve 18 Mart 2015 tarihinde, Prof. Dr. Arslan Kaya, Prof. Dr. İlhan Helvacı, Prof. Dr. Halil Akkanat (Danışman), Prof. Dr. Zafer Zeytin ve Prof. Dr. Cemil Kaya’dan oluşan jüri önünde savunularak oybirliğiyle başarılı bulunan doktora tezimdir. Eser, tezlerin kabul edildikleri şekliyle yayınlanması yönündeki teamüle uygun olarak, savunulduğu hâliyle okuyucunun eleştirisine sunulmaktadır.
Bir akademik çalışmanın ortaya konulabilmesi birçok kişi ve kurumun doğrudan ya da dolaylı katkıları ile mümkün olabilmektedir. Doğrudan katkı sağlayan kişilerin başında, lisans döneminde kürsüsünden ders alma fırsatını yakaladığım, yüksek lisans tez jürimde yer alarak değerli eleştirileriyle ufkumu genişleten ve doktora tez danışmanlığımı üstlenerek beni onurlandıran kıymetli Hocam Prof. Dr. Halil Akkanat gelmektedir. Hocam’ın maddi ve manevi destekleri olmaksızın, bu çalışmanın gün yüzüne çıkabilmesi mümkün olmazdı. Bu bağlamda, gerek doktora yeterlilik sürecindeki destekleri gerekse de tez danışmanı olarak sunduğu rahat çalışma ortamı ve bilimsel özerklik için kendisine minnettar olduğumu belirtmek isterim.
Akademik hayatım boyunca desteğini hiçbir zaman esirgemeyen ve “tezin bir tezi olmalı” fikrini bana aşılayan, yüksek lisans tez danışmanım ve değerli Hocam Prof. Dr. Arslan Kaya’ya şükranlarımı arz etmeyi bir borç bilirim.
Tez izleme komitesinde yer almayı memnuniyetle kabul eden ve tezi tamamlamam konusunda beni cesaretlendiren kıymetli Hocam Prof. Dr. İlhan Helvacı’ya, tez savunması sırasındaki değerli eleştirileri nedeniyle de Prof. Dr. Zafer Zeytin ve Prof. Dr. Cemil Kaya’ya teşekkürlerimi sunarım.
Hamburg’ta bulunan Max-Planck Mukayeseli ve Milletlerarası Özel Hukuk Enstitüsü’nde yaptığım çalışmalar sırasında, engin misafirperverliği ile verimli bir çalışma ortamı sunan, başta Prof. Dr. Dr. h.c. Jürgen Basedow ve Sayın Elke Halsen-Raffel olmak üzere Enstitü’nün tüm yönetici ve çalışanlarına, kaynak temini konusunda yardımlarını esirgemeyen Stellenbosch Üniversitesi öğretim üyesi Prof. Dr. Juana Coetzee’ye de teşekkür ederim.
Desteğini her zaman yanımda hissettiğim kıymetli ağabeyim Yard. Doç. Dr. Ramazan Durgut’a, birtakım tartışmalı konularda hiç yılmadan benimle saatlerce fikir teatisinde bulunan kadim dostum Av. Kadir Akgül’e ve tezi noktalama işaretlerine varıncaya değin okuma zahmetinde bulunan ve görüşlerini benimle paylaşan değerli kardeşim Arş. Gör. Hikmet Tokgöz’e bu vesileyle teşekkür ederim.
Yüksek lisans ve doktora yaptığım dönemde, burslarıyla maddi destek sağlayarak tezin yazılması için uygun ortamı temin eden TÜBİTAK Bilim Adamı Yetiştirme Grubu ile çalışmanın yurtdışı ayağının gerçekleşmesini sağlayan Sevgi Akyol-Şener Akyol Hukuk Eğitimine Destek Vakfı’na teşekkür etmek, benim için yerine getirilmesi zevkli bir görevdir.
Her türlü destek ve fedakârlıklarından dolayı hiçbir zaman haklarını ödeyemeyeceğim başta annem ve babam olmak üzere tüm aileme ve ağabeyim Sayın Mustafa Özkılıç’a da şükranlarımı sunarım.
Son olarak, bu eserin özenle ve kısa sürede basımını sağlayan Vedat Kitapçılık’ın tüm personeline, özellikle gösterdiği yakın ilgi ve dostluk nedeniyle Sayın Vedat Carbaş’a teşekkür ederim.
Dr. Murat Oruç
İÇİNDEKİLER
Takdim................................................................................................ III
Önsöz ................................................................................................... V
Kısaltmalar ..................................................................................... XVII
GİRİŞ
I. Konunun Takdimi ve Sınırlandırılması ......................................... 1
II. Tercih Edilen Terminoloji ............................................................. 3
III. İnceleme Planı 3
BİRİNCİ BÖLÜM
TERMİNOLOJİ SORUNU BAĞLAMINDA HASAR KAVRAMI,
RİSKİN GÖRÜNÜM BİÇİMLERİ VE RİSKİN GEÇİŞİ KAVRAMI
I. Terminoloji Sorunu Bağlamında Hasar Kavramı .......................... 7
A. Eşya Hasarı 8
B. Eşyaya İlişkin Hasar ................................................................. 10
C. Borca İlişkin Hasar ................................................................... 11
1. Kavram ve Terminoloji Sorunu............................................... 11
2. Borca İlişkin Hasarın Unsurları .............................................. 16
a. Geçerli Bir Borç İlişkisinin Varlığı ...................................... 16
b. Edime İlişkin Olumsuz Ekonomik Sonuçlara
Katlanma İhtimali ............................................................. 19
3. Değerlendirme, Terim Önerisi ve Tanım Denemesi ................. 22
II. Riskin Görünüm Biçimleri .......................................................... 28
A. Edim Riski 29
B. Karşı Edim Riski ....................................................................... 31
III. Riskin Geçişi Kavramı ................................................................ 35
A. Genel Olarak ............................................................................ 35
B. Düzenleniş Biçimi ..................................................................... 38
1. Sözleşme Prensibini Kabul Eden Hukuk Sistemleri .................. 39
2. Mülkiyetin Nakli Prensibini Kabul Eden
Hukuk Sistemleri .................................................................. 44
3. Teslim Prensibini Kabul Eden Hukuk Sistemleri....................... 46
C. Riskin Geçişi ile Zilyetliğin Devri ve Mülkiyetin
Nakli Arasındaki İlişki ............................................................... 52
1. Incoterms Açısından ............................................................. 52
2. CISG Açısından..................................................................... 54
3. TBK Açısından..................................................................... 56
İKİNCİ BÖLÜM
CISG VE TBK UYARINCA RİSKİN ALICIYA GEÇTİĞİ AN
I. Düzenlemeler Arasındaki Benzerlik ve Farklılıklara
Genel Bakış.................................................................................. 63
A. Sistematik Bakımdan Mukayese ................................................. 63
B. Uygulama Alanları Bakımından Mukayese................................... 64
1. Yer Bakımından.................................................................... 64
2. Sözleşmenin Konusu Bakımından............................................ 65
3. Sözleşmenin Türü Bakımından................................................ 66
II. Maddi Edim Riskinin Geçişi ....................................................... 67
III. Bedel Riskinin Geçişi ................................................................. 73
A. Yerinde Satışlarda ..................................................................... 73
1. Uygulama Alanı..................................................................... 73
2. Kural.................................................................................... 75
a. Alıcının Dolaysız Zilyet Kılınması ....................................... 77
(1). Elden Teslim ............................................................. 77
(2). Araçların Teslimi ....................................................... 79
(3). Uzak Elden Teslim..................................................... 80
(4). Kısa Elden Teslim ..................................................... 81
b. Alıcının Dolaylı Zilyet Kılınması ......................................... 82
(1). Temsilci Aracılığıyla Zilyetliğin Kazanılması ................ 82
(2). Hükmen Teslim ......................................................... 82
(3). Zilyetliğin Havalesi .................................................... 83
(4). Emtiayı Temsil Eden Senetlerin Teslimi ....................... 83
i. Konişmentonun Teslimi ......................................... 84
ii. Makbuz Senedinin Teslimi ..................................... 85
3. İstisna: Alıcının Temerrüde Düşmesi ...................................... 86
a. Genel Olarak ................................................................... 86
b. Şartları 87
(1). Alıcının Malları Teslim Alma Borcuna
Aykırı Davranması .................................................... 88
(2). Malların Alıcının Tasarrufuna Hazır
Bulundurulması ......................................................... 90
i. Çeşit Borcunun Ayırt Edilerek Sözleşmeye
Özgülenmesi.......................................................... 90
ii. İhbar Yükümlülüğü ............................................... 90
B. Götürme Suretiyle ve Alıcının Malları Satıcının İşyerinden
Farklı Bir Yerde Teslim Alacağı Diğer Satışlarda ........................ 93
1. Uygulama Alanı ................................................................... 94
2. Şartları ................................................................................. 97
a. Teslim Borcunun Muaccel Olması...................................... 97
b. Malların Alıcının Tasarrufuna Hazır Bulundurulması ........... 99
c. Alıcının Malların Tasarrufuna Hazır
Bulundurulduğundan Haberdar Olması ............................. 102
C. Gönderme Satışlarında ............................................................. 105
1. Hükümlerin Tanıtılması ........................................................ 105
a. CISG m.67 ..................................................................... 105
b. TBK m.208/f.3 ............................................................... 107
2. Uygulama Alanı .................................................................. 109
a. Malın İfa Yerinden Başka Bir Yere Gönderilmesi ............. 109
b. Malın Alıcının İsteği Üzerine Gönderilmesi ....................... 112
3. Kural ................................................................................. 114
a. Malın Taşıyıcıya Teslimi................................................... 114
(1). Taşıyıcı Kimdir? ...................................................... 114
i. Taşıyıcı Bağımsız Bir Kişidir................................. 115
ii. Taşıyıcı Taşıma İşini Üstlenir ............................... 119
(2). Taşıyıcıya Teslimden Anlaşılması
Gereken Nedir? ....................................................... 123
i. Karayolu Taşımacılığında ..................................... 129
ii. Demiryolu Taşımacılığında ................................... 130
iii. Denizyolu Taşımacılığında .................................... 131
iv. Havayolu Taşımacılığında .................................... 133
b. Çeşit Borcunun Ayırt Edilerek Sözleşmeye
Özgülenmesi .................................................................. 133
(1). TBK m.208’in Eleştirisi ............................................ 133
(2). Çeşit Borcunun Ayırt Edilmesi................................... 140
(3). Ayırt Edilen Çeşidin Sözleşmeye Özgülenmesi............ 142
(4). Özel Olarak Toplu Gönderimlerde Ayırt Etme ve
Sözleşmeye Özgüleme ............................................. 145
i. Sorunun Ortaya Konulması .................................. 145
ii. Öğretideki Görüşler ............................................. 146
iii. Görüşümüz ......................................................... 147
4. İstisna ............................................................................... 151
D. Taşınmakta Olan Malların Satışında .......................................... 154
1. Uygulama Alanı .................................................................. 155
2. Hükmün Tarihsel Gelişimi .................................................... 157
3. Kural ................................................................................. 160
4. İstisna ................................................................................ 162
IV. Riskin Geçişine İlişkin Hükümlerde Öngörülen Çözümlerin
Uygulanmayacağı Ayrık Hâller ................................................. 166
A. Kanundan Doğan Ayrık Hâller ................................................. 166
B. Sözleşmeden Doğan Ayrık Hâller ............................................. 168
1. Açık Anlaşmalar ................................................................. 168
2. Örtülü Anlaşmalar ............................................................... 169
C. Durumun Gereğinden Doğan Ayrık Hâller ................................ 174
1. Genel Olarak ...................................................................... 174
2. Durumun Gereğinden Doğan Ayrık Hâl Olarak
Nitelendirilebilecek Bazı Örnekler ........................................ 175
a. Alıcının Tüketici Olduğu Gönderme Satışları ..................... 176
b. Satılanın Doğrudan İlk Alıcıya Gönderildiği Satışlar ........... 177
c. Teslimin Satıcı Lehine Geciktirildiği Satışlar ...................... 180
d. Geciktirici Koşula Bağlı Satışlar ....................................... 182
e. Beğenme Koşuluna Bağlı Satışlar .................................... 185
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
INCOTERMS UYARINCA RİSKİN ALICIYA GEÇTİĞİ AN
I. Incoterms Kavramı ve Tarihsel Gelişimi.................................. 187
II. Uygulama Alanı ......................................................................... 191
III. Hukuki Niteliği ve Uygulanma Kabiliyeti ................................. 193
A. Sorunun Ortaya Konulması....................................................... 193
B. Öğretideki Görüşler.................................................................. 194
1. Tanınırlığına İlişkin Görüşler.................................................. 194
2. Hukuki Niteliğine İlişkin Görüşler.......................................... 196
3. Uygulanma Kabiliyetine İlişkin Görüşler ................................ 197
C. Yargı Kararlarındaki Durum .................................................... 200
D. Görüşümüz 206
IV. CISG ve Incoterms’in Riskin Geçişi Düzenlemeleri
Arasındaki İlişki ........................................................................ 212
V. Riskin Geçişine İlişkin Kabul Edilen Sistem ........................... 215
VI. Maddi Edim Riskinin Geçişi ..................................................... 216
VII. Bedel Riskinin Geçişi ............................................................... 219
A. Tüm Taşıma Türlerini Kapsayan Terimlerde.............................. 219
1. EXW (Ex Works) ............................................................... 220
2. FCA (Free Carrier) ............................................................. 225
a. Kural 226
b. İstisna 227
3. CPT (Carriage Paid to) ....................................................... 228
4. CIP (Carriage and Insurance Paid to) .................................. 230
5. DAT (Delivered at Terminal) .............................................. 231
6. DAP (Delivered at Place) ................................................... 232
7. DDP (Delivered Duty Paid) ................................................ 233
B. Deniz ve İçsu Taşımalarına Özgü Terimlerde ............................ 234
1. FAS (Free Alongside Ship) .................................................. 234
2. FOB (Free on Board) .......................................................... 237
a. Kural 238
b. İstisna 242
3. CFR (Cost and Freight) ....................................................... 246
4. CIF (Cost, Insurance and Freight) ........................................ 246
VIII.Riskin Geçişi Bakımından Özellik Arz Eden
Bazı Durumlar 248
A. Türevler (Variants)................................................................. 248
1. FOB Türevleri .................................................................... 249
2. CIF Türevleri ...................................................................... 253
3. EXW Türevleri ................................................................... 255
B. Mavnalara Teslim ................................................................... 256
1. FOB ve FAS Terimlerinde ................................................... 257
2. CIF ve CFR Terimlerinde .................................................... 259
C. Dökme Yükler ........................................................................ 259
D. Liman Teamülleri .................................................................... 260
E. Zincirleme Satışlar ................................................................... 266
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM
TARAFLARIN BORCA AYKIRI DAVRANIŞLARI VE
RİSKLERE KATLANMA
I. Genel Olarak 271
II. Satıcının Borca Aykırı Davranışları ve Alıcıya
Tanınan Haklar .......................................................................... 272
A. Ayıba Karşı Tekeffül Borcuna Aykırılık .................................... 273
1. Malların Sözleşmeye Uygunluğunu Saptama Bakımından
Riskin Geçtiği Anın Önemi ................................................... 273
2. Ayıptan Sorumluluk Hükümlerinin Riskin Geçişi
Hükümlerine Müdahalesi ..................................................... 276
a. Bedel İndirimi Hakkının Kullanılması Hâlinde..................... 277
b. Sözleşmeden Dönme Hakkının Kullanılması Hâlinde ........ 278
(1). Kabul Edilen Çözüm ve Bu Çözümün
Tarihsel Kökeni: Mortuus redhibetur....................... 278
(2). Riskin Geriye Aktarılması
(Zurückspringen der Gefahr)................................. 284
(3). Dönme Hakkının Sınırlandırılması .............................. 288
c. Malın Değiştirilmesi Hakkının Kullanılması Hâlinde ........... 292
d. Onarım Hakkının Kullanılması Hâlinde ............................. 293
B. Zapta Karşı Tekeffül Borcuna Aykırılık .................................... 295
1. Genel Olarak ...................................................................... 295
2. Roma Hukukunda ............................................................... 296
3. CISG’da 297
4. TBK’da 297
C. Bakım, Muhafaza ve Özen Yükümlerine Aykırılık....................... 298
D. İfa Yerine İlişkin Aykırılıklar .................................................... 302
E. İfa Zamanına İlişkin Aykırılıklar................................................. 303
1. Erken İfa 303
2. Geç İfa 304
F. Edimin Miktarına İlişkin Aykırılıklar .......................................... 307
1. Az Miktarda Mal Teslimi ..................................................... 307
2. Fazla Miktarda Mal Teslimi ................................................. 309
G. Edimin Türüne İlişkin Aykırılıklar (Aliudİfa) ............................. 310
III. Alıcının Borca Aykırı Davranışları ve Satıcıya
Tanınan Haklar 312
A. Satış Bedelini Ödeme Borcuna Aykırılık .................................... 313
1. Sözleşmeden Dönme Hakkının Kullanılması Hâlinde .............. 313
a. Ön Ödemeli, Ön Ödemeli Taksitle ve Peşin Satışlarda ....... 313
b. Veresiye ve Taksitle Satışlarda ....................................... 313
2. Diğer Taleplerde ................................................................. 316
B. Teslim Alma Borcuna Aykırılık ................................................ 317
BEŞİNCİ BÖLÜM
RİSKİN ALICIYA GEÇİŞİNİN HUKUKİ SONUÇLARI
I. Genel Olarak 321
II. Satıcı Açısından ......................................................................... 323
A. Yeni Bir İfa Hazırlığına ya da Denemesine
Girişmek Zorunda Olmaması .................................................... 323
B. Yararları Devretme Borcu ....................................................... 324
C. Malın Bakım ve Muhafazasını Temin Etme Yükümü .................. 326
D. Riskin Gerçekleştiğini Alıcıya Bildirme Yükümü ........................ 330
E. Maddi Bakiyeleri Devretme Borcu ........................................... 332
III. Alıcı Açısından 334
A. Malı Hiç ya da Sözleşmede Öngörüldüğü Biçimde
Elde Edememe Riskine Katlanmak Zorunda Olması .................. 334
1. Genel Olarak ...................................................................... 334
2. Alıcının Katlanması Gereken Olumsuz Ekonomik
Sonuçların Sınırlandırılması ................................................... 336
a. Konu Bakımından Sınırlandırma ....................................... 336
b. Zaman Bakımından Sınırlandırma ..................................... 337
c. Kapsam Bakımından Sınırlandırma ................................... 338
(1). Ekonomik Riskler .................................................... 338
(2). Fiziki Riskler ........................................................... 338
(3). Hukuki Riskler ........................................................ 340
i. Incoterms ve CISG Açısından .............................. 341
ii. TBK Açısından ................................................... 346
(4). Taşıma Riskleri ....................................................... 348
d. Kişi Bakımından Sınırlandırma ......................................... 350
B. Satış Bedelinin Tamamını Ödeme Borcu ................................... 356
C. Masrafları Ödeme Borcu ......................................................... 357
1. Genel Olarak ...................................................................... 357
2. Masraf Türleri .................................................................... 360
a. Alıcı Bir Yükümlülüğünü İhlal Ettiği İçin
Yapılan Masraflar........................................................... 360
b. Alıcı Bir Yükümlülüğünü İhlal Etmediği Hâlde
Yapılan Masraflar .......................................................... 362
3. Masrafların Ölçüsü ............................................................. 365
4. Satıcının Sahip Olduğu Hukuki İmkânlar ............................... 367
5. Masrafların Ödenme Şekli.................................................... 370
D. Mükellefiyetlere Katlanma Borcu ............................................. 371
E. Mallara İlişkin Aktif Taraf Sıfatını Kazanması ........................... 373
1. Sorunun Ortaya Konulması .................................................. 373
2. Öğretinin Görüşü ................................................................. 374
3. Yargıtay’ın Görüşü .............................................................. 375
4. Değerlendirme .................................................................... 379
a. Aktif Taraf Sıfatına İlişkin Değerlendirme ........................ 379
b. Pasif Taraf Sıfatına İlişkin Değerlendirme ........................ 384
IV. İspat Yükü ve Araçları .............................................................. 385
A. İspat Yükü 385
B. İspat Araçları .......................................................................... 391
Sonuç ................................................................................................ 395
Kaynakça .......................................................................................... 403
GİRİŞ
I. Konunun Takdimi ve Sınırlandırılması
Türk özel hukuk mevzuatı, son yıllarda baş döndürücü bir hızla değişikliğe uğramış ve ardı ardına temel kanunlarda yenilenme/kabuk değiştirme sürecine girilmiştir. 818 sayılı Borçlar Kanunu ile 6762 sayılı Türk Ticaret Kanunu da bu süreçten paylarına düşeni almışlar ve yerlerini 6098 sayılı Türk Borçlar Kanunu[1] ile 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu’na[2] bırakmışlardır. Bu değişim sırasında bazı hükümler mevcudiyetini koruyabilirken, bazı hükümlerde esaslı surette değişikliğe gidilmiş, bazılarına ise yeni kanunlarda hiç yer verilmemiştir. Esaslı surette değişikliğe uğrayan hükme eBK m.183’ü örnek göstermek mümkündür. Gerçekten de, Türk kanun koyucusu riskin geçişinde sözleşme prensibinin benimsendiği eBK m.183’e getirilen eleştirileri dikkate almış ve bu hükme tekabül eden TBK m.208’de sözleşme prensibini terk ederek teslim prensibini benimsemiştir. Yeni kanunlarda hiç yer verilmeyen düzenlemelere ise, riskin geçişine ilişkin hükümler de barındıran boşaltma yerinde satışlar (eTTK m.1133-1137), FOB satışlar (eTTK m.1138) ve SİF satışlar (eTTK 1139-1158) örnek olarak gösterilebilir. Anılan bu hükümlere, 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu’nda, “satım hukukuna ait” olmaları gerekçe gösterilerek yer verilmemiştir[3].
Satış sözleşmesine ilişkin düzenlemelerdeki değişiklikler ulusal ölçekle de sınırlı kalmamış, uluslararası alanda yaşanan gelişmelere daha fazla uzak kalamayan ülkemiz, Milletlerarası Menkul Mal Satım Sözleşmelerine İlişkin Birleşmiş Milletler Antlaşması’na (United Nations Convention on Contracts for the International Sale of Goods 1980) taraf olmuştur[4]. Böylelikle söz konusu metin, Anayasa’nın 90. maddesi uyarınca Türk hukukunun bir parçası hâline gelmiştir. Risk ve masraf paylaşımını kendisine merkez kavram olarak seçen Incoterms kuralları da, Milletlerarası Ticaret Odası (ICC) tarafından 2010 yılında güncellenmiştir[5]. FOB ve SİF satışlara 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu’nda yer verilmemesi nedeniyle, anılan düzenleme Türk hukuku bakımından daha da bir önem kazanmıştır.
Açıklamalardan da anlaşılacağı üzere, riskin geçişine ilişkin düzenlemelerde son birkaç yılda çok büyük değişiklikler meydana gelmiştir. Bahsedilen bu köklü değişiklikler ve yenilikler bir yana, tarafların ifa sürecinin risklerini nasıl paylaşacağı sorunu, Roma hukukundan bu yana satış sözleşmesinin en çok tartışılan konularından birisi olagelmiştir. Bu tartışmaya paralel olarak, yabancı hukuklarda konuya yoğun bir mesai harcanmış ve konu değişik açılardan hem de birkaç kez incelenmiştir. İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Roma Hukuku ve Medenî Hukuk Ordinaryüs Profesörü Andreas B. Schwarz, 14 Mayıs 1948 tarihinde Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi’nde vermiş olduğu bir derste, eBK m.183’ü eleştirerek, riskin geçişiyle ilgili “ilmî münakaşa” açılmasını temenni etmişse de
© Copyright 2024
Sitemizde yayınlanan görsel ve yazılı