PAZARLAMACILIK SÖZLEŞMESİ

ÖNSÖZ

Elinizdeki eserin temelini, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Ensti­tüsü Özel Hukuk Anabilim Dalı Yüksek Lisans Programı kapsamında ha­zırlanan, 02.07.2013 tarihinde Prof. Dr. Mehmet Helvacı, Prof. Dr. Abuzer Kendigelen, Prof. Dr. Ömer Ekmekçi, Doç. Dr. Tolga Ayoğlu ve Yard. Doç. Dr. AlihanAydın'dan (Danışman) oluşan jüri önünde savunularak oybirliği ile başarılı bulunan "Pazarlamacılık Sözleşmesi" konulu yüksek lisans tezim teşkil etmektedir.

Tezde, 6098 sayılı Türk Borçlar Kanunu ile Türk hukukuna dâhil edilen, bir özel hukuk sözleşmesi olarak borçlar hukukunun, hizmet sözleş­mesinin özel bir türü olması dolayısıyla iş hukukunun ve tarafları arasında bir tacir yardımcılığı ilişkisi tesis etmesi yönüyle de ticaret hukukunun ke-sişiminde yer alan "Pazarlamacılık Sözleşmesi"ne ilişkin hükümlerin (TBK 448-460) incelenmesi, değerlendirilmesi ve bu yeni sözleşme tipinin genel hatlarıyla tanıtılması amaçlanmıştır. Bu amaç doğrultusunda pazarlamacı­lık sözleşmesinin tanımı ve unsurları, sözleşmenin taraflarının yüklendiği borçlar ve sahip olduğu haklar ile sözleşmenin sona ermesi ve bunun so­nuçları hususları, konuya ilişkin gerek Türk gerekse kaynak İsviçre huku­kundaki pozitif düzenlemeler, öğretideki görüşler ve yüksek yargı kararları değerlendirilmek suretiyle, bir yüksek lisans tezinin boyutlarını aşmamaya da gayret edilerek incelenmiştir.

Tezin kitap hâline getirilmesinde, iki istisna dışında, tezlerin savu­nuldukları şekliyle yayınlanması ilkesine sadık kalınmıştır. Bu bağlamda öncelikle sayın jüri üyelerinin savunma esnasında işaret ettiği hususlar teze işlenmiştir. Tezin savunulmak üzere Enstitü'ye tesliminden sonra İsviçre'de yayınlanan bir şerhte pazarlamacılık sözleşmesi ile ilgili olarak yapılan de­ğerlendirmeler de bu süreçte çalışmaya aktarılmıştır. Konu ile ilgili araştırmaların önemli bir kısmı, mensubu olmaktan gu­rur duyduğum İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Ticaret Hukuku Ana­bilim Dalı'nda görevli öğretim üyelerinin izinleri, Yükseköğretim Kurulu ve İstanbul Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Birimi'nin sağladıkları destek ile İsviçre Karşılaştırmalı Hukuk Enstitüsü'nde (institut Suisse de Droit Compare) sürdürülmüştür. Bana bu fırsatı sunan Hocalarım'a ve de­ğerli katkıları için her üç kuruma da ayrı ayrı teşekkürlerimi sunarım.

Eserin gün yüzüne çıkmasında kuşkusuz pek çok kişinin katkısı ve desteği olmuştur. Önce yüksek lisans öğrencisi, ardından asistanı olma şe­refine nail olduğum Hocam Prof. Dr. Mehmet Helvacıya., jüri üyesi olarak savunma sırasında dile getirdiği yapıcı eleştirileri ve Anabilim Dalı Başkanı olarak sağladığı huzurlu çalışma ortamı dolayısıyla şükranlarımı sunarım.

Henüz lisans yıllarımda kendisiyle tanışmamla birlikte hayatımın seyrini değiştiren, akademisyen olma arzumu paylaştığımdan bu yana maddi ve manevi her türlü desteğini hissettiren Hocam Prof. Dr. Abuzer Kendigelene duyduğum minnet ve hayranlığı layıkıyla ifade etmemin bir yolu yoktur. Engin bilgisini bizlerle paylaşmakta son derece cömert olan, her fırsatta bulunduğu ortamı bir academiaya. çeviren Hocamın emekleri karşısında, bu çalışma ile yüzünü bir nebze ağartabilmişsem kendimi bah­tiyar sayacağım. Konuyu bana ilk olarak öneren de yine Hocam olmuştur. Hocam'a müteşekkirim.

Hocam Prof. Dr. Arslan Kaya, kürsüye katıldığım ilk günden beri desteğini benden esirgememiş, ayrıca tezime olan ilgisi ve tavsiyeleriyle çalışma şevkimi artırmıştır. Hocam'a teşekkürlerimi arz ederim.

Konunun iş hukuku ile olan sıkı bağlantısı dolayısıyla karşılaştığım so­runları çözmemde bana içtenlikle yol gösteren, ayrıca jüride yer almayı da kabul ederek beni onurlandıran Prof. Dr. Ömer Ekmekçi tezimin her satı­rını okuyarak kıymetli görüş ve eleştirilerini benimle paylaşmıştır. Hocam'a çok teşekkür ederim.

Beni ticaret hukukuyla tanıştıranların arasında yer alan Hocam Doç. Dr. Tolga Ayoğlu, lisans yıllarımda verdiği emeklerinin yanı sıra jüride de yer alarak üzerimdeki hakkını ödenmez hâle getirmiştir. Hocam'a ve Hocam'm şahsında Galatasaray Üniversitesi'nin yetişmemizde emeği bulunan tüm öğretim üyelerine teşekkürü bir borç bilirim.

Hocam Yard. Doç. Dr. Alihan Aydın, kendisini tanıma fırsatını bulduğum ilk günden itibaren bana hem Hocalık hem de -cüretimi bağış­larsa- ağabeylik etmiştir. Lisans öğrencisi olduğum günlerde her konuda bilgi ve tecrübeleri kadar, meşgul olduğu hukuki sorunları da benimle paylaşmaktan çekinmeyerek ufkumu genişleten Hocam, danışmanlığımı kabul ederek beni onurlandırdığı gibi bu müstesna tutumunu tezin yazımı boyunca da devam ettirmiştir. Hocam'ın ilgisi, desteği ve katkıları olmadan bu eserin vücut bulması mümkün olmazdı. Her yönüyle, Hocama olan minnet borcum sonsuzdur.

Emekliliğinden sonra kürsüye dâhil olmama rağmen ilgisini, her türlü desteğini ve özellikle "hocalığım" benden esirgemeyen, bu bakım­dan "kürsü mensubu olmanın" ifade ettiği derin anlamı en somut şekliyle idrak ettiren Hocam Prof. Dr. Hüseyin Ülgen'e bu vesileyle şükranlarımı ve saygılarımı sunarım.

Son olarak, sürecin zorlu geçen son aylarında üzerimdeki iş yükünü hafifleterek tamamen teze odaklanmamı sağlayan İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Ticaret Hukuku Anabilim Dalının değerli araştırma gö­revlilerine çok teşekkür ederim. Bu konuda değerli çalışma arkadaşlarım Araş. Gör. İsmail Cem Soykanın ve Araş. Gör. Necdet Uzel'in desteklerini ve dostluklarını ayrıca anmalıyım. Eser, annem Hediye Zengine ve babam Mesut Zengine ithaf olun­muştur. Sevgili annem, eseri son bir kez "edebiyatçı gözüyle" okumuş, üzerimdeki emeğini buraya da yansıtmıştır. Hayatımın her aşamasında yanımda olduklarını hissettiren, ellerinden gelen tüm imkânları benim iyi bir birey olabilmem için seferber eden anne ve babamdan, bu eseri son de­rece küçük bir hediye olarak kabul etmelerini diliyor, hep birlikte sağlıklı, huzurlu ve uzun bir ömür sürmemizi Allah'tan niyaz ediyorum. Beyazıt, Temmuz 2013 İbrahim Çağn ZENGİN

GİRİŞ

11.01.2011 tarihinde TBMM'de kabul edilerek 01.06 2012 tarihi iti­bariyle yürürlüğe giren ve böylece 818 sayılı BK'nın yerini alan 6098 sayılı TBK'nm^J Türk pozitif hukukuna kazandırdığı yeni sözleşme türlerinden biri, tezimizin de konusunu teşkil eden "Pazarlamacılık Sözleşmesi"dir. Ürettiği mal ya da hizmeti sadece işletmesine gelen değil, işletmenin dışında/uzağında bulunan üçüncü kişilere de ulaştırmak ve bu suretle işletmesinin faaliyet alanını genişletmek isteyen bir tacirin kendisine bağımlı olan ya da olmayan yardımcıların hizmetlerinden yararlanması neredeyse kaçınılmazdır. Bu bağlamda tacir, üçüncü kişiler nezdinde kendisim temsilen işlem yapmak yahut işlemlere aracılık etmek üzere örneğin; kendisine bağımlı bir sıfatı bulunmayan, faaliyetini ayrı bir ticari işletme işletmek suretiyle, meslek olarak icra eden bir acenteyle acentelik sözleşmesi (TK 102 vd.) akdetmek yolunu seçebileceği gibi, aynı amaca bir kimseyi kendi işletmesinin bünyesinde bir hizmet akdi ile istihdam edip onu üçüncü kişilerle kendisini temsilen sözleşme akdetmek yahut sözleşme kurulmasına aracılık etmekle görevlendirmek vasıtasıyla ulaş­mayı da tercih edebilir. İşte, konusunu bir ticari işletmeyi işleten kim­seyi temsilen üçüncü kişilerle sözleşme yapmak yahut aracılık etmenin teşkil ettiği bu tür hizmet sözleşmesi TBK 448 vd.nda "Pazarlamacılık Sözleşmesi" olarak nitelendirilerek, ayrıca ve özel hükümler vasıtasıyla düzenlenmiştir.Her ne kadar pazarlamacılık sözleşmesi TBK ile getirilen yeni bir sözleşme tipi olarak karşımıza çıkmaktaysa da BK döneminde de sözleş­me serbestisi çerçevesinde taraflar arasında aynı amaca hizmet eden bir sözleşme ilişkisine girilmesi mümkündü. Ancak kanun koyucu taraflar arasındaki iç ilişkiye özel bir ilgi göstermemekte, bir müessese için mer­kezin dışındaki yerlerde işlem yapan kimseleri seyyar tüccar memuru ola­rak adlandırarak bunların sahip olduğu temsil yetkisi ekseninde, üçüncü kişilerle olan (dış) ilişkiye yönelik düzenlemeler öngörmekteydi (BK 454)². TBK 448 vd. hükümleri incelendiğinde ise kanun koyucunun ge­nel gerekçede ifade edildiği üzere uygulamada çok sık karşılaşılan bu tür sözleşmeler bakımından dış ilişkiyi olduğu kadar iç ilişkiyi de düzenleye­cek hükümler getirmeyi amaçladığı, bu suretle menfaatler dengesini de gözeterek sözleşmenin zayıf tarafı olan pazarlamacıya asgari bir koruma bahşetmeyi murat ettiği anlaşılmaktadır.

Pazarlamacılık sözleşmesine ilişkin düzenlemelerde kaynak olarak İsvBK'nın 347 vd. maddeleri esas alınmış, bu hükümler TBK'ya aktarılır­ken çoğu zaman mehaza sadık kalmmışsa da bazı maddelerde ilgili madde gerekçesinde de işaret edildiği üzere mehazdan ayrılınmış, kimi yerde ise çoğu zaman gerekçesi yeterli derecede ortaya konmadan mehaza nazaran önemli denebilecek ölçüde farklı düzenlemelere yer verilmiştir.

Çalışmamızda bu konuyu tercih etmemizin amacı öncelikle bir söz­leşme tipi olması dolayısıyla borçlar hukukunun, hizmet/iş sözleşmesin özel bir türü niteliği taşıması hasebiyle iş hukukunun ve taraflar arasında bir tacir yardımcılığı ilişkisi tesis etmesi nedeniyle de ticaret hukukunun ilgi alanına giren pazarlamacılık sözleşmesine ilişkin TBK 448 ilâ 460 hü­kümlerini mehaz da dikkate alınmak suretiyle değerlendirmek, bu yeni sözleşme tipinin esaslarını ortaya koymaktır. Toplam dört bölümden oluşan çalışmamızın birinci bölümünde pazarlamacılık sözleşmesi tanımlanmış, sözleşmenin unsurları, hukuki Karayalçin BK 454'te sadece dış ilişkide seyyar tüccar memurunun temsil yetkisinin düzenlenerek tacirle seyyar tüccar memuru arasındaki sözleşme ilişkisinin ayrıca ve özel hükümlerle düzenlenmemiş olmasını memleketimizde seyyar tüccar memurluğunun bazı batı ülkelerinde olduğu gibi çok fazla gelişmemiş olmasına bağlamakta idi (bkz. Yaşar Karayalçın, Ticaret Hukuku I. Giriş - Ticarî İşletme, 3. Bası, Ankara, 1968, s. 496).niteliği ve pazarlamacılık sözleşmesine uygulanacak hükümler tespit edi­lip incelendikten sonra pazarlamacılık sözleşmesinin benzer sözleşmesel ilişkilerle olan ortak yönlerine ve farklılıklarına işaret edilmiştir.