Kargo Gönderim Saatleri;
Yeni Üyelik
Üye Girişi
Otomotiv Dağıtım Sektöründe Rekabet Kurallarının Gelişimi - DERYA TAŞDEMİR
Otomotiv Dağıtım Sektöründe Rekabet Kurallarının Gelişimi - DERYA TAŞDEMİR
Derya TAŞDEMİR - Vedat Kitapçılık
Sayfa Sayısı
:
297
Kitap Ölçüleri
:
16x23 cm
Basım Yılı
:
2009
ISBN NO
:
9786054002290
950,00
TL ÖNSÖZ Bu çalışma, Galatasaray Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Özel Hukuk Yüksek Lisans Programı çerçevesinde hazırlanmış ve 14.02.2008 tarihinde Doç. Dr. İlhan Yılmaz (tez danışmanı), Yrd. Doç. Dr. Tamer Pekdinçer ve Yrd. Doç. Dr. Ali Dural’dan oluşan jüri önünde savunularak, oybirliği ile kabul edilmiştir. Çalışmanın basıma hazırlanması sürecinde, savunma esnasında Jüri Üyeleri tarafından belirtilen eksiklikler tamamlanmış, ayrıca savunma tarihinden sonra meydana gelen ve özellikle otomotiv sektörünü büyük ölçüde sarsan küresel finansal krizi dikkate almak suretiyle bir takım değişiklikler yapılmıştır. Tezimin hazırlanması sırasında değerli katkılarını esirgemeyen Doç. Dr. İlhan Yılmaz’a, Jüri’de yer alan, eleştiri ve önerileriyle tezimin olgunlaşmasına katkıda bulunan Yrd. Doç. Dr. Tamer Pekdinçer ve Yrd. Doç. Dr. Ali Dural’a en içten teşekkürlerimi sunarım. Tez yazım süresince bana gösterdikleri hoşgörü ve anlayış nedeniyle sevgili aileme, yurtdışında kaynak toplama süresince beni evlerinde ağırlayan King ailesine ve Galatasaray Lisesi 132’den devre arkadaşım Eren Arasan’a, beni otomotiv sektörü ile tanıştıran yine Galatasaray Lisesi’nden abim Turgan Gürmen’e, bana verdikleri pozitif enerji ve cesaret nedeniyle Emre Evin, Özlem Tüzüner, Mehmet Ali Yıldırım, Balca Arda ve Uğur Yıldız’a, tezin kitap olarak yayınlanmasını üstlenen Vedat Carbaş ve Vedat Kitapçılık yetkililerine sonsuz teşekkürler. Derya Taşdemir GİRİŞ Nikolaus August Otto’nun 1876 yılında ilk dört zamanlı gaz motoru icadını, Otto’nun çalışma arkadaşlarından Daimler’in Otto’dan ayrılarak kendi atölyesinde geliştirdiği sıcak boru ateşlemesi sistemi takip etmiştir. Bu içten yanmalı motorlarda hâlâ yakıt olarak hava gazı kullanılıyordu. Hava gazının yerine benzinin kullanılmasını sağlamak için yürütülen çalışmalar meyvelerini vermiş, Daimler arkadaşı Wilhelm Maybach ile birlikte bugünkü modern karbüratörlerin esasını teşkil eden ilk şamandıralı karbüratörü yapmıştır. 1885 yılında bu icadı ile Reitwagen isimli bir motorlu bisiklet üretmesi hiç de zor olmamıştır. Aynı sene, 1885’te Alman mühendisi Karl Benz Daimler’in motoruna kendi bulduğu ilk elektrikli ateşleme sistemini de ekleyerek ticari yönden daha elverişli olan içten yanmalı motoru üretmiştir. “At kullanılmadan kendiliğinden hareket edebilen” anlamındaki otomobilin (auto mobile) doğumu da, Otto’nun gaz motoru icadından yaklaşık on sene sonra Karl Benz’in içten yanmalı motoru icadı ile mümkün olmuştur. 9 Ocak 1886 tarihinde Mannheim’li fabrikatör Karl Benz, 3 tekerlikli otomobili icat ederek Berlin’deki İmparatorluk Patent Bürosu’na başvurmuş ve “gaz motoruyla hareket eden araç” için patent hakkını almıştır. Önceleri sadece elit kesim tarafından ulaşılabilen bu yeni yer değiştirme vasıtası, Ford’un başlattığı standardizasyon üretimi ile büyük bir hızla popülerlik kazanmıştır. 2000 senesinde dünyada 800 milyon, Avrupa’da 170 milyon özel aracın tescil edildiği göz önüne alındığında otomobilin, 19. yüzyıldan günümüze kadar büyük bir önem kazanarak adeta hayati bir ihtiyaca dönüştüğü fark edilmektedir. Üretim ve dağıtım zincirinin farklı halkalarını oluşturan aktörler arasında yapılan dağıtım anlaşmaları dikey anlaşma kabul edilmekte ve Roma Antlaşması m. 81/1’in düzenlemesine tabi olmaktadır. Zira, dikey anlaşmalar karakteristik özellikleri nedeniyle esasen rekabeti sınırlayıcı hükümler getirmektedir. Komisyon, ilk kez 1974 tarihli BMW kararı ile, kendine has özelliklere sahip olan otomobilin yüksek teknoloji barındırması, üretiminden dağıtımına kadar pek çok aktörün rol oynaması ve münhasır yapıdaki dağıtım sistemine sahip olması gerekçesiyle bireysel muafiyet tanımıştır. BMW kararını takiben bireysel muafiyet için başvuru taleplerinin artması, sektöre ilişkin ilk grup muafiyet tüzüğü olan 123/85 sayılı Tüzüğün yürürlüğe konmasını tetiklemiş, bu Tüzüğü 1995 tarihli 1475/95 sayılı Tüzük izlemiştir. Gerek 123/85 gerekse 1475/95 sayılı Tüzük’te inhisari bölgenin tanındığı seçici dağıtım sisteminin benimsendiği görülmektedir. Sağlayıcı tarafından dağıtıcıya inhisari bölgenin tahsis edildiği bu sistemde, yetkili olmayan dağıtıcılara satış yapmama yönünde kısıtlama getirilmekte, dolayısıyla yabancı ve yetkisiz aktörler ağa karışamamaktadırlar. Ayrıca sağlayıcının, özellikle teşhir binası ya da kira konularında destek sağladığı dağıtıcıya, rakip markalı ürünleri satmaması için baskı yaptığı görülmektedir. Bir diğer baskı konusu da, Birlik içinde fiyatların pahalı olduğu üye ülkelerden gelen talepleri karşılamaması yönündedir. Seçici münhasır dağıtım sistemi, sağlayıcı açısından sadece seçici dağıtım ya da sadece münhasır dağıtım sistemini tercih etmesine oranla son derece avantajlıdır. Söz konusu sistemde, münhasır dağıtım sisteminin sağlayıcı için en dezavantajlı ve riskli sayılan fakat dağıtıcı için bir fırsat niteliğindeki “inhisari bölgede bağımsız yeniden dağıtıcılara ürün tedarik etme” fırsatı tanınmamaktadır. Zira, dağıtıcı, seçici dağıtım sistemine göre sadece ağa dahil yeniden satıcılara mal tedarik edebilir. Seçici dağıtım sisteminde var olan aktif satışlar ise yine inhisari bölgenin tanındığı söz konusu sistemde yasaklanmıştır. Görüldüğü üzere, sağlayıcının eli dağıtıcı karşısında son derece güçlüdür. Yoğunlaşmalar sonucu sadece birkaç güçlü üreticinin pazarda hakim olduğu Avrupa otomotiv sektöründe, dağıtıcının haklı olsa dahi sözleşme ilişkisini sonlandıramadığı görülmektedir. Zira, kendisiyle çalışacak başka bir dağıtıcıyı rahatlıkla bulabilme şansına sahip sağlayıcının karşısında ve yine üretici/sağlayıcı sayısı gün geçtikçe azaldığı bir piyasada dağıtıcının yeni bir sağlayıcının ağına dahil olması zaman gerektirecektir. Dolayısıyla, büyük yatırımlar yaparak dağıtım faaliyetlerine girişen dağıtıcının sözleşmeyi feshetmesi halinde asla toparlanamama riskini de göze alması gerekmektedir. 1475/95 sayılı Tüzüğün çizdiği tablodan son derece rahatsız olan Komisyon, oligopolistik bir yapının hakim olduğu taşıt dağıtım sektöründe hemen hemen tüm üreticilerin dağıtıcılara benzer sözleşmeleri dayattıklarını, bunun da rekabeti engelleyen kümülatif etki yarattığını gözlemlemişlerdir. Esasen, 1475/95 sayılı Tüzük tip sözleşmelerini dayatarak “korse” etkisi yaratmaktadır. Bu nedenle, otomotiv sektöründeki operatörler arasında imzalanan tekdüze, bir örnek sözleşmeler artık yerini plüralist sözleşmelere bırakmalıdır. Böylelikle, tekdüze bir sözleşmede birleştirilen satış-bakım/onarım-yedek parça faaliyetlerini 2’ye (satış-bakım/onarım ve yedek parça) hatta 3’e (satış ve bakım/onarım ve yedek parça) bölmek mümkün hale gelecektir. Komisyon, 1475/95 sayılı Tüzüğün tip sözleşmelerini dayatmasının yanında, marka içi rekabetin yok denecek kadar zayıf olduğunu, hayli sıkı ve zor koşullar nedeniyle çok markalı satışın engellendiğini, sağlayıcı ve dağıtıcı arasındaki rekabetin ancak garanti süresinin dolmasından sonra başladığını, aracılar ya da internet vasıtasıyla canlanması ümit edilen sınırlar arası satış ve teslim işlemlerinin engellendiğini fark etmiştir. Yine, Komisyona göre, Birlik üyesi ülkeler arasındaki motorlu taşıt fiyatlarındaki farklılığın günden güne artması sağlayıcıların söz konusu kısıtlamalarıyla, diğer bir deyişle motorlu taşıt piyasasında rekabetin yokluğu ile ilişkilidir. Tüketicinin, 1400/2002 sayılı Tüzüğün denge noktası olduğunu, çoğu değişikliklerin tüketicinin çıkarları göz önünde bulundurularak getirildiğini söylemek hatalı olmaz. Komisyon, 1400/2002 sayılı son Tüzük ile ortak bir rekabet politikası oluşturmayı ve iç Pazar hedefine ulaşmayı, bu sayede tüketicilerin talep ettikleri taşıtları ve servisleri Birlik içinde en uygun fiyatla elde edeceklerini düşünmektedir. Son Tüzüğün satış, satış sonrası servis ve yedek parça pazarını sarsıcı nitelikte değişiklikler getirdiğini söylemek hatalı olmayacaktır. Tüketicinin davranışlarında meydana gelen değişikliklerin, Tüzüğün söz konusu pazarlara yönelik getirdiği reformlar sırasında göz ardı edilmediği açıktır. Zira tüketicilerin talepleri sadece daha ucuz ya da daha donanımlı araçlarla sınırlı kalmamaktadır. Aracın kendisine tesliminden satış sonrası bakım-onarım hizmetlerinden de pek çok beklentisi bulunmakta, bu beklentileri karşılamak için alternatif satış ve servis kanallarını kullanmaktan çekinmemektedirler. Günümüz tüketicisinin % 35’inden fazlasının internet üzerinden araç satın almaya hazır olduğu göz önüne alındığında son Tüzüğün, internet brokerları ile satış ve süpermarketlerde satış gibi alternatif dağıtım kanallarını teşvik etmesi son derece doğaldır. Komisyon, sanal ortamda brokerlık mesleğinin günden güne güçlenmesi üzerine, araçların sadece üzerlerinde üreticilerin baskısı olan dağıtıcılar vasıtası ile satıldığı sert sisteme son vermek niyetindedir. Tüketicinin pek çok bölgeye yayılan oto-merkezler (centre auto) ve hızlı servisler gibi alternatif servis kanallarına ilgisi ve güveni günden güne artmaktadır. Fiyat ve kalite karşılaştırması yapan tüketici, artık yetkili servisleri, “pahalı hizmet, şeffaf olmayan ücretlendirme” tabirleriyle anmaya başlamıştır. 1400/2002 sayılı Grup Muafiyeti Tüzüğü, satış sonrası servis pazarında daha fazla söz sahibi olmak isteyen üreticiye karşı bağımsız aktörleri kollamış, teknolojik bilgiye ve orijinal yedek parçalara ulaşma aşamasında bir dizi değişiklik getirmiştir. Ayrıca, teknik bilgiye ulaşmada yetkili servis ve bağımsız servis arasında eşitliği sağlayarak rekabeti canlandırmayı hedeflemiştir. Söz konusu Tüzüğün reform niteliğinde kabul edebileceğimiz, özellikle Birlik içinde ek tesis açma, aynı teşhir yerinde çok markalı satış, satış ve servis birlikteliğine son verme gibi kimi değişiklikleri övgü aldığı kadar eleştiri de toplamıştır. Çalışmamızda son Tüzük değişikliklerine getirilen eleştirilere titizlikle yer vermeye gayret ettik. Bazı reformları da kimi yazarlar tarafından 2010 tarihinde motorlu taşıtlar sektörüne özgü 1400/2002 sayılı Komisyon Tüzüğü’nün ortadan kaldırılacağı ve motorlu taşıt dağıtım sözleşmelerinin, tüm dikey anlaşma ve uyumlu eylemlere ilişin genel bir tüzük niteliğindeki 2790/99 sayılı Komisyon Tüzüğü’nde değerlendirileceği şeklinde yorumlanmıştır. Bu yorumları her iki Tüzüğü karşılaştırarak gündeme getirmeye gayret ettik. Son olarak, Rekabet Kurulu’nun Komisyon tüzüklerini mehaz alması, özellikle 2004/5 sayılı Rekabet Kurulu Tebliği’nin Komisyon Tüzüğü ile büyük ölçüde aynı düzenlemeleri içermesine yönelik eleştirileri aktardık. İÇİNDEKİLER Önsöz V İçindekiler VII Kısaltmalar XIII GİRİŞ................................................................................................................. 1 BİRİNCİ BÖLÜM: OTOMOTİV DAĞITIM SEKTÖRÜNE GENEL BAKIŞ 5 I. TÜKETİCİ GÖZÜNDE OTOMOBİL 8 II. DAĞITIM AĞI 9 III. OTOMOTİV SEKTÖRÜNDE YOĞUNLAŞMALAR 12 IV. DAĞITIM METOTLARINDAKİ DEĞİŞİMLER 15 V. TÜRKİYE’DE OTOMOTİV DAĞITIM SEKTÖRÜ 17 İKİNCİ BÖLÜM: DAĞITIM ANLAŞMALARI 21 I. DAĞITIM ANLAŞMALARI ÇEŞİTLERİ 23 A. Basit Dağıtım Sözleşmeleri 24 B. Acentelik Sözleşmeleri 24 C. Franchise Anlaşmaları 26 D. Tek Satıcılık Sözleşmeleri (Münhasır Dağıtım Anlaşmaları) 28 E. Seçici Dağıtım Anlaşmaları 31 II. OTOMOTİV SEKTÖRÜNDE DAĞITIM ANLAŞMALARI 33 A. Genel Olarak 33 B. Seçici ve Münhasır Dağıtım Birlikteliğinin Otomobil Sektöründeki Önemi 34 1. Otomotiv Dağıtım Sektöründe Seçici Dağıtım 34 2. Otomotiv Dağıtım Sektöründe Münhasır Dağıtım 36 3. Münhasır ve Seçici Dağıtım Birlikteliği 39 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM: OTOMOTİV DAĞITIM SEKTÖRÜNDEKİ REKABET KURALLARININ GELİŞİMİ 43 I. 85 VE 95 SAYILI GRUP MUAFİYET TÜZÜKLERİ 45 A. 85 Sayılı Tüzük 45 B. 95 Sayılı Tüzük 50 II. TÜRKİYE’DE OTOMOTİV DAĞITIM SEKTÖRÜNE YÖNELİK REKABET KURALLARININ GELİŞİMİ 58 III. İÇ PAZAR HEDEFİNDEN SAPMA 61 A. Vergi Uyumunun Eksikliği 63 B. Motorlu Taşıt Sağlayıcılarının Rekabet Karşıtı Davranışları 66 DÖRDÜNCÜ BÖLÜM: 1400-2000 SAYILI TÜZÜK İLE HEDEFLENENLER 71 I. DAHA ETKİLİ BİR MARKA İÇİ REKABETİN SAĞLANMASI 71 A. Dağıtım ve Servis Sözleşmelerinde Taraflar Arasındaki Dengelerin Kurulması 72 1. Sözleşmenin Devri 75 2. Sözleşmenin Sağlayıcı Tarafından Sona Erdirilmesi Halinde Feshin Yazılı ve Gerekçeli Yapılması 77 3. Sözleşmenin Süresi 80 4. Tarafların Anlaşmazlıkları Bağımsız Bir Uzmana ya da Hakeme Götürme Hakkı 82 B. Dağıtıcıya Birlik İçinde Ek Tesis Açma Hakkının Sağlanması 84 1. Temel Şartlar 85 2. Ek Tesis Açma Yolları 87 C. Bağımsız Servislerin Teşvik Edilmesi 88 1. Yetkili Servis 88 2. Bağımsız Servis 90 D. İnternetten Faydalanma 92 1. İnternet Üzerinden Satış 92 2. Reklam 93 II. DAHA ETKİLİ BİR MARKALAR ARASI REKABETİN SAĞLANMASI 94 A. Çok Markalı Satış 94 B. Sözleşme Sonrası Rekabet Etmeme 99 C. Bireysel Müşteriyi Temsil Eden Aracılar 99 D. Leasing (Finansal Kiralama) 102 1. Dağıtıcının Leasing Hizmeti Vermesi 103 2. Dağıtıcının Leasing Şirketlerine Motorlu Taşıt Satması 103 BEŞİNCİ BÖLÜM: OTOMOTİV SEKTÖRÜNE HAS MUAFİYET TÜZÜĞÜ,GENEL MUAFİYET TÜZÜĞÜNE Mİ KARIŞIYOR? 107 I. HER İKİ TÜZÜKTE DE MEVCUT REKABET KISITLAMALARI 110 A. Yeniden Satış Fiyatının Tespit Edilmesi 110 B. Bölge ya da Müşterilere İlişkin Kısıtlamalar 111 C. Seçici Dağıtım Sistemi İçinde Paralel Ticaretin Kısıtlanması 113 D. Perakende Seviyesinde Faaliyet Gösteren Seçici Dağıtım Sistemi Üyelerinin Pasif ve Aktif Satışlarının Kısıtlanması 113 II. 1400/2002 SAYILI TÜZÜKTEKİ AĞIR REKABET KISITLAMALARI 114 A. Satış ve Satış Sonrası Hizmetlere Dair Ortak Kısıtlamalar 114 B. Yeni Motorlu Taşıt Satışına Özgü Kısıtlamalar 115 C. Satış Sonrası Hizmetlere Özgü Kısıtlamalar 116 III. HER İKİ TÜZÜKTEKİ ÖZEL ŞARTLARIN KARŞILAŞTIRILMASI 119 A. Satış ve Satış Sonrası Ortak Kısıtlamalar 119 1. Rekabet Etmeme Yükümlülüğü (Çok Markalılık) 119 2. Yetkili Servisin Çok Markalı Satış Özgürlüğü 120 3. Sözleşme Sonrası Rekabet Etmeme 120 IV. HER İKİ TÜZÜĞÜN GENEL OLARAK KARŞILAŞTIRILMASI 121 A. Benzer Yapılar 121 B. Benzer Felsefe 121 1. İktisadi Yaklaşımın Benimsenmesi 122 2. Kavramların Aynı Şekilde Tanımlanması 123 a. Dikey Anlaşmalar 123 b. Bağlı Teşebbüs 123 c. Seçici Dağıtım 124 d. Münhasır dağıtım 124 e. Fikri Mülkiyet Hakları 124 f. Know-How 125 g. Pazar Payı ve Cironun Hesaplanmasına İlişkin Hükümler 125 C. Benzer Muafiyet Mekanizması 128 1. Muafiyet Kapsamındaki Anlaşmalar 128 2. Muafiyet Mekanizması 130 3. Muafiyetin Geri Alınması 133 4. Muafiyetin Uygulanmaması 135 D. Aynı Tarihte Yürürlükten Kalkma 135 ALTINCI BÖLÜM: 1400/2002 SAYILI TÜZÜK REFORMLARI 137 I. SEKTÖRÜN YENİDEN YAPILANDIRILMASI 138 A. Tüzüğün Uygulama Alanının Genişletilmesi 138 B. Satış ve Satış Sonrası Servis Arasındaki Bağın Çözülmesi 139 C. Motorlu Taşıt Üreticilerinin ve Sağlayıcılarının Dağıtım Ağı Üzerindeki Yetkilerinin Zayıflatılması 141 1. Sağlayıcıların Seçici Dağıtım ya da Münhasır Dağıtım Sistemlerinden Birini Seçme Zorunluluğu 141 2. Birlik İçinde Ek Tesisi Açma Hakkı (Yayılma Klozu) 143 3. Seçici Dağıtım Sistemine Dahil Dağıtıcılar Arasında Çapraz Tedarik İmkanı 146 4. Hakların ve Yükümlülüklerin Aktarılması Serbestisi 147 5. Alternatif Dağıtım Kanalları 147 a. İnternet Üzerinden Satış 148 i. İstihbarat aracısı (Infomédiaire) 150 ii. Dağıtıcıyı destekleyen aracılar 151 b. Geniş Alanlarda Satış (Motorlu Taşıt Süpermarketleri) 153 c. Çok Markalı Satış 154 D. Motorlu Taşıt Üreticilerinin ve Sağlayıcılarının Bakım ve Onarım Hizmetleri Üzerindeki Yetkilerinin Zayıflatılması 155 1. Dağıtıcının Satış Sonrası Hizmet Verip Vermemekte Serbest Olması 159 2. Bağımsız Servislerin Teşvik Edilmesi ve Teknik Bilgiye Ulaşımı 159 3. Yedek Parça Sektörü 161 a. Yedek Parça-Aksesuar Farkı 162 b. Orijinal Yedek Parça-Eş Kalitede Yedek Parça Farkı 163 4. Motorlu Taşıt Üreticilerinin Fikri Sınai Mülkiyet Hakları ile Ekipman Üreticilerinin Yedek Parça Dağıtım Haklarının Çatışması 166 II. TÜZÜK REFORMLARININ AMERİKAN SİSTEMİNİ ÖRNEK ALMASI 169 III. AB KOMİSYON TÜZÜĞÜNÜN REKABET KURULUNCA MEHAZ OLARAK ALINMASI 172 SONUÇ.................................................................................................... 180 EKLER 174 Ek 1: COMMISSION REGULATION (EC) No 1400/2002 187 Ek 2: Motorlu Taşıtlar Sektöründeki Dikey Anlaşmalar ve Uyumlu Eylemlere İlişkin Grup Muafiyeti Tebliği No: 2005/4 215 Ek 3: Yetkili Araç Satış Bayiliği Sözleşmesi 231 Ek 4: Yetkili Servis İşletme Sözleşmesi 252 KAYNAKÇA 275 ANA KAYNAK 275 MAKALELER 278 INTERNET ÜZERİNDEN BULUNAN KAYNAKLAR 287 RESMİ KAYNAKLAR 290 KARARLAR 291 Adalet Divanı Kararları 291 Komisyon Kararları 293 TPICE........................................................................................................ 294 Fransız İçtihadı 294 Rekabet Kurulu Kararları 295 Yargıtay Kararları 297
© Copyright 2024
Sitemizde yayınlanan görsel ve yazılı