Onarıcı Adalet ve Ceza Adalet Sisteminde UZLAŞTIRMA
Onarıcı Adalet ve Ceza Adalet Sisteminde UZLAŞTIRMA
Ekrem ÇETİNTÜRK
İÇİNDEKİLER- VII
KISALTMALAR- XVII
GİRİŞ- 1
BİRİNCİ BÖLÜM
ONARICI ADALET
(RESTORATIVE JUSTICE)
I. - ONARICI ADALET KAVRAMI VE AMACI- 7
II. - ONARICI ADALETİN AMACI VE TEMEL İLKELERİ- 10
III. - ONARICI ADALET FİKRİNİN TARİHSEL KÖKENİ VE GELİŞİMİ- 19
IV. - ONARICI ADALET TEORİSİ VE DİĞER ADALET TEORİLERİ- 29
1. - Genel Olarak- 29
2. - Onarıcı Adalet Teorileri- 30
A. - Ahlâki Değerlerin Bozulmasının Tersine Dönmesi (Reversal of Moral Disengagement)- 30
B. - Sosyal ve Ahlâki Gelişme (Social and Moral Development)- 31
C. - Duygusal ve Ahlâki Psikolojik Yönden İyileşme (Emotional and Moral Psychological Healing)- 32
D. - Bütünleştirici Utanma (Reintegrative Shaming)- 33
3. - Bir Adalet Teorisi Olarak Onarıcı Adalet ve Diğer Adalet Teorileri- 36
A. - Tazmin Edici Adalet (Restitutionary Justice)- 37
B. - Düzeltici Adalet (Corrective Justice)- 40
C. - Cezalandırıcı Adalet (Retributive Justice)- 40
D. - Onarıcı Adalet- 42
V. - ONARICI ADALET İLE CEZALANDIRICI ADALET (GELENEKSEL CEZA ADALET SİSTEMİ) ARASINDAKİ TEMEL FARKLAR- 44
VI. - ONARICI ADALET UYGULAMALARI- 59
1. - Genel Olarak- 59
2. - Onarıcı Adalet Uygulama Modelleri- 68
A. - Genel Olarak- 68
B. - Uzlaştırma (Victim-Offender Mediation)- 71
C. - Aile/Toplum Grup Konferansı (Family/Community Group Conferencing)- 74
a. - Genel olarak- 74
b. - Aile grup konferansında uygulanan usul- 75
c. - Değerlendirme- 84
D. - Cezalandırıcı Halka (Sentencing Circles)- 87
a. - Genel olarak- 87
b. - Cezalandırıcı halkada uygulanan usul- 88
E. - Toplum Islah Kurulları (Community Reparative Boards)- 91
VII. - UZLAŞTIRMA VE DİĞER ONARICI ADALET MODELLERİNİN KARŞILAŞTIRILMASI- 93
İKİNCİ BÖLÜM
GENEL OLARAK
FAİL-MAĞDUR UZLAŞTIRMASI
I. - UZLAŞTIRMA KAVRAMI, TANIMI VE AMACI- 101
II. - UZLAŞTIRMANIN TARİHSEL KÖKENİ VE GELİŞİMİ- 107
III. - CEZA ADALET SİSTEMİNDEKİ UZLAŞTIRMANIN DİĞER ALTERNATİF UYUŞMAZLIK ÇÖZÜMLERİNDEN FARKI- 118
IV. - UZLAŞTIRMA UYGULAMALARININ ÇEŞİTLERİ- 121
1. - Genel Olarak- 121
2. - Gayri Resmi Uzlaştırma (Informal Mediation)- 123
3. - Doğrudan Uzlaştırma ve Dolaylı Uzlaştırma (Direct Medıation and Indirect Mediation)- 124
4. - Toplum Uzlaştırması (Community Mediation)- 127
V. - UZLAŞTIRMACI- 128
1. - Seçim- 128
2. - Tarafsızlık- 134
3. - Eğitim- 136
VI. - UZLAŞTIRMA HİZMETLERİNİN KURUMSAL YAPISI- 141
VII. - UZLAŞTIRMANIN CEZA ADALET SİSTEMİYLE İLİŞKİSİ- 145
1. - Genel Olarak- 145
2. - Uzlaştırmanın Ceza Muhakemesinin Bir Parçası Olması- 147
3. - Uzlaştırmanın Ceza Muhakemesinden Ayrı Olması- 151
4. - Uzlaştırmanın (Onarıcı Adalet) Ceza Muhakemesinin Yerine Tamamen Geçip Geçemeyeceği Sorunu- 154
VIII. - UZLAŞTIRMAYI BAŞLATAN KİŞİLER VE UZLAŞTIRMANIN BAŞLAMA AŞAMALARI- 159
IX. - UZLAŞTIRMANIN CEZA ADALET SİSTEMİNE ÇEŞİTLİ YÖNLERDEN ETKİLERİ VE YARARLARI- 167
1. - Genel Olarak- 167
2. - Mağdur Bakımından- 168
3. - Fail Bakımından- 183
4. - Toplum Bakımından- 185
5. - Ceza Adalet Sisteminin İş Yükü ve Hızı Bakımından- 190
6. - Ceza Adalet Sisteminin Masrafları Bakımından- 191
7. - Failin Islahı ve Yeniden Suç İşlemesinin Önlenmesi Bakımından- 195
8. - Ağır Nitelikteki Suçlar ve Mükerrir Suçlular Bakımından- 217
ÜÇÜNÇÜ BÖLÜM
ULUSLARARASI HUKUKTA UZLAŞTIRMA
I. - GENEL OLARAK- 225
II. - AVRUPA KONSEYİ- 227
III. - AVRUPA BİRLİĞİ- 234
IV. - BİRLEŞMİŞ MİLLETLER- 237
V. - DİĞER KURUMLAR- 244
1. - Uzlaştırma ve Onarıcı Adalet İçin Avrupa Forumu (European Forum Victim-Offender Mediation and Restorative Justice)- 244
2. - Mağdur-Fail Uzlaştırması Birliği (Victim-Offender Mediation Association)- 245
3. - Amerika Barolar Birliği (Amerıcan Bar Association)- 246
4. - Çocuklar İçin Onarıcı Adalet Konusunda Uluslararası Araştırma Ağı (International Network for Research on Restorative Justice for Juvenles)- 246
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM
KARŞILAŞTIRMALI HUKUKTA UZLAŞTIRMA
I. - GENEL OLARAK- 249
II. - ALMANYA- 254
1. - İlgili Mevzuat- 254
2. - Uygulama- 259
3. - Değerlendirme- 267
III. - AMERİKA BİRLEŞİK DEVLETLERİ- 273
1. - İlgili Mevzuat- 273
2. - Uygulama- 276
3. - Değerlendirme- 280
IV. - AVUSTURYA- 283
1. - İlgili Mevzuat- 283
2. - Uygulama- 286
3. - Değerlendirme- 291
V. - FİNLANDİYA- 295
1. - İlgili Mevzuat- 295
2. - Uygulama- 296
3. - Değerlendirme- 303
VI. - FRANSA- 307
1. - İlgili Mevzuat- 307
2. - Uygulama- 311
3. - Değerlendirme- 315
VII. - İTALYA- 320
1. - İlgili Mevzuat- 320
2. - Uygulama- 323
3. - Değerlendirme- 328
VIII. - NORVEÇ- 332
1. - İlgili Mevzuat- 332
2. - Uygulama- 333
3. - Değerlendirme- 337
IX. - DİĞER ÜLKELER- 340
1. - Çek Cumhuriyeti- 340
2. - Danimarka- 343
3. - İngiltere- 344
4. - Lüksemburg- 345
5. - Polonya- 347
6. - İsveç- 351
BEŞİNCİ BÖLÜM
TÜRK CEZA ADALET SİSTEMİNDE
UZLAŞTIRMA KURUMU
I. - GENEL OLARAK- 353
II. - TERİM SORUNU- 355
III. - UZLAŞTIRMANIN CEZA ADALET SİSTEMİMİZ İÇERİSİNDEKİ YERİ VE HUKUKİ NİTELİĞİ- 357
IV. - ANAYASAL AÇIDAN UZLAŞTIRMA- 370
1. - Genel Olarak- 370
2. - Masumluk Karinesi Bakımından- 376
3. - Ceza Sorumluluğunun Şahsiliği ve Kusursuz Ceza Olmaz İlkeleri Bakımından- 381
4. - İnsan Haysiyetinin Korunması ve Orantılılık İlkeleri Bakımından- 381
5. - Hak Arama Hürriyeti ve Adil Yargılanma Hakkı Bakımından- 383
V. - ÇEŞİTLİ CEZA HUKUKU KURUMLARIYLA UZLAŞTIRMANIN İLİŞKİSİ- 384
1. - Uzlaştırma ve Ceza Sorumluluğunu Kaldıran veya Azaltan Nedenler- 384
A. - Genel Olarak- 384
B. - Uzlaştırma ve Hukuka Uygunluk Nedenleri- 387
C. - Uzlaştırma ve Kusurluluk- 388
a. - Genel olarak- 388
b. - Yaş küçüklüğü ile sağır ve dilsizlik- 390
c. - Akıl hastalığı- 393
d. - Geçici nedenler, alkol veya uyuşturucu madde etkisinde olma- 394
e. - Cebir veya tehdit dolayısıyla kişinin irade yeteneğinin etkilenmesi- 395
f. - Zaruret hali- 396
g. - Hukuka aykırı ve fakat bağlayıcı emrin yerine getirilmesi- 397
h. - Haksız tahrik- 398
ı. - Çeşitli hata halleri- 398
2. - Uzlaştırma ve Suçun Manevi Unsuru- 399
3. - Uzlaştırma ve Şahsi Cezasızlık Sebepleri İle Cezayı Kaldıran Şahsi Sebepler- 400
A. - Şahsi Cezasızlık Sebepleri- 400
B. - Cezayı Kaldıran Şahsi Sebepler (Etkin Pişmanlık)- 402
4. - Uzlaştırma ve Suçun Özel Görünüş Şekilleri- 406
A. - Uzlaştırma ve Teşebbüs- 406
B. - Uzlaştırma ve İştirak- 407
5. - Uzlaştırma ve Dava ve Cezaların Düşürüleceği Haller- 409
6. - Uzlaştırma ve Hapis Cezasının İnfazı Açısından Seçenek Kurumlar ve Adli Para Cezası- 412
7. - Uzlaştırma ve Güvenlik Tedbirleri- 415
8. - Uzlaştırma ve Önödeme- 417
VI. - HÜKÜMET TASARILARINDA UZLAŞTIRMA- 420
1. - Ceza Muhakemeleri Usulü Kanunu (CMUK) Hükümet Tasarısındaki Durum- 420
2. - Türk Ceza Kanunu Hükümet Tasarısındaki Durum- 421
VII. - 5237 SAYILI TÜRK CEZA KANUNU VE 5271 SAYILI CEZA MUHAKEMESİ KANUNUN İLK HALİNDE UZLAŞTIRMA- 422
1. - 5271 Sayılı Ceza Muhakemesi Kanunundaki Durum- 422
2. - 5237 Sayılı Türk Ceza Kanunundaki Durum- 423
3. - Değerlendirme- 424
VIII. - 6. 12. 2006 TARİHLİ VE 5560 SAYILI ÇEŞİTLİ KANUNLARDA DEĞİŞİKLİK YAPILMASINA İLİŞKİN KANUNLA YAPILAN DEĞİŞİKLİKLER- 427
IX. - 24/11/2016 TARİHLİ VE 6763 SAYILI CEZA MUHAKEMESİ KANUNU İLE BAZI KANUNLARDA DEĞİŞİKLİK YAPILMASINA DAİR KANUNLA YAPILAN DEĞİŞİKLİKLER- 429
ALTINCI BÖLÜM
TÜRK CEZA ADALET SİSTEMİNDE UZLAŞTIRMA UYGULAMASI
VE UZLAŞTIRMA SÜRECİ
I. - UZLAŞTIRMACI- 435
1. - Genel Olarak- 435
2. - Uzlaştırmacıların Seçimi ve Denetimi- 440
3. - Uzlaştırmacıların Eğitimi- 443
II. - UZLAŞTIRMANIN UYGULANACAĞI MUHAKEME EVRESİ- 450
III. - UZLAŞTIRMA SÜRECİ- 459
IV. - UZLAŞTIRMA MÜZAKERELERİ ÖNCESİ- 460
1. - Haksızlık Teşkil Eden Bir Eylem Bulunması- 460
2. - Belli Bir Mağdurun ve Failin Bulunması- 463
3. - Uzlaştırma Sürecinin Başlatılma Zorunluluğu- 465
4. - Uzlaştırma Kapsamındaki Suçlar- 469
A. - Genel Olarak- 469
B. - Etkin Pişmanlık Hükümlerine Yer Verilen Suçlar- 472
C. - 24/11/2016 Tarihli ve 6763 Sayılı Kanunla Göre Uzlaştırma Kapsamındaki Suçlar- 474
D. - Uzlaştırma Kapsamına Giren Bir Suçun, Bu Kapsama Girmeyen Bir Başka Suçla Birlikte İşlenmiş Olması- 476
E. - Çocuklar Tarafından İşlenen Suçlar- 477
5. - Uzlaştırmanın Başlayabilmesi Failin Suçu Kabul Etmesi Sorunu (Kamu Davası Açılması İçin Yeterli Şüphenin Bulunması)- 482
6. - Uzlaştırma Teklifinde Bulunulması veya Teklifin Kabul Edilmesinin, Soruşturma Konusu Suça İlişkin Delillerin Toplanmasına ve Koruma Tedbirlerinin Uygulanmasına Engel Olmaması- 486
7. - Dosyanın Uzlaştırmacıya Gönderilmesi- 487
8. - Uzlaştırma Sürecine Katılım Kararı- 490
A. - Genel Olarak- 490
a. - Mağdurlar bakımından- 491
b. - Fail bakımından- 496
B. - Uzlaştırma Teklifi- 498
C. - Gönüllülük (Voluntariness)- 507
D. - Uzlaştırmacının Sorumlulukları ve Dikkat Etmesi Gereken Hususlar- 510
a. - Mağdur bakımından- 514
b. - Fail bakımından- 516
E. - Birden Fazla Mağdur veya Suçtan Zarar Gören Olduğu Durumlarda Uzlaştırma Yoluna Gidilebilmesi İçin Hepsinin Uzlaştırmayı Kabul Etmesinin Gerekmesi- 517
F. - Şüphelinin, Mağdurun veya Suçtan Zarar Görenin Reşit Olmaması Halinde, Uzlaştırma Teklifinin Kanuni Temsilcilerine Yapılması- 517
G. - Uzlaştırma Teklifinin Müdafi ve Vekile Yapılması- 521
H. - Uzlaştırma Teklifinin Açıklamalı Tebligat veya İstinabe Yoluyla Yapılabilmesi İle Adreste Bulunmama- 521
V. - UZLAŞTIRMA MÜZAKERELERİ- 524
1. - Genel Olarak- 524
2. - Müzakerelerin Tamamlanması Gereken Süreler- 526
3. - Müzakereler Sırasında Dikkat Edilmesi Gereken Temel İlkeler- 528
A. - Gönüllülük (Voluntariness)- 528
B. - Gizlilik- 530
C. - Tarafsızlık- 534
D. - Tarafların Haklarının Korunması ve Aralarındaki Dengenin Sağlanması- 536
E. - Denetim- 540
4. - Uzlaştırmacının Sorumlulukları ve Dikkat Etmesi Gereken Hususlar- 543
5. - Tarafların Biraraya Gelmesi (Karşılaşma (Encounter))- 547
6. - Dolaylı Uzlaştırma- 551
7. - Uzlaştırma Müzakerelerine Katılacak Kişiler- 553
A. - Mağdur ve Failin Uzlaştırma Müzakerelerine Bizzat Katılmasının Zorunlu Olmaması- 553
B. - Müzakerelere Kanuni Temsilci, Müdafi ve Vekilin Katılması- 555
C. - Uzlaştırma Müzakerelerine Katılabilecek Diğer Kişiler- 556
8. - Uzlaştırma Müzakerelerinin Yeri ve Zamanı- 557
9. - Uzlaştırma Anlaşması (Sonuç)- 558
A. - Genel Olarak- 558
B. - Uzlaştırma Anlaşmalarının İçeriği- 561
a. - Özür- 566
b. - Affetme- 571
c. - Uzlaştırma anlaşmalarının içeriğinin sınırı- 572
d. - Edimin Bizzat Fail Tarafından Yerine Getirilebilecek Nitelikte Olmalısı- 576
C. - Uzlaştırma Raporu ve Uzlaştırmanın Hukuki Sonucu- 577
a. - Genel Olarak- 577
b. - Uzlaştırma Raporu veya Belgesinin İlam Mahiyetini Haiz Belge Olması- 580
c. - Kamu Davasının Açılmasının Ertelenmesi veya Hükmün Açıklanmasının Geri Bırakılması Kararı Verilmesi- 581
d. - Uzlaştırmanın Başarısızlıkla Sonuçlanması Halinde de Sonucunun Dikkate Alınabilmesi- 583
D. - Uzlaştırma Masrafları ve Uzlaştırmacı Ücreti- 584
VI. - MÜZAKERE SONRASI (ANLAŞMANIN UYGULANMASININ TAKİBİ)- 587
YEDİNCİ BÖLÜM
TÜRK HUKUKUNDA UZLAŞTIRMANIN
ETKİN UYGULANAMAMASININ NEDENLERİ
I. - GİRİŞ- 593
II. - UZLAŞTIRMA KAPSAMINDAKİ SUÇLARIN YETERLİLİĞİ- 594
1. - Genel Olarak- 594
2. - Uzlaştırma Kapsamındaki Suçlar- 597
A. - Soruşturulması veya Kovuşturulmasının Şikâyete Tabi Suçlar- 597
B. - Katalog Suçlar- 609
C. - Etkin Pişmanlık Hükümlerine Yer Verilen Suçlar- 616
D. - Uzlaştırma Kapsamına Giren Bir Suçun, Bu Kapsama Girmeyen Bir Başka Suçla Birlikte İşlenmiş Olması- 620
E. - Çocuklar Tarafından İşlenen Suçlar- 622
F. - Değerlendirme- 623
III. - UZLAŞTIRMA KURUMUNUN HEDEFLEDİĞİ ADALET ANLAYIŞININ ANLAŞILAMAMIŞ OLMASI- 631
1. - Birinci Tepki: Faile Gerçekleştirdiği Haksızlığın Karşılığı Olarak Ceza Verilmesi (Cezalandırıcı Adalet- Retributive Justice)- 632
A. - Fail Bakımından- 633
B. - Mağdur Bakımından- 639
2. - İkinci Tepki: Failin Gerçekleştirdiği Haksızlığın Karşılığı Olarak Mağdurun Zararının Tazmin Edilmesi (Tazmin Edici Adalet- Restitutionary Justice)- 650
A. - Mağdur Bakımından- 651
B. - Fail Bakımından- 652
3. - Üçüncü Tepki: Faile Gerçekleştirdiği Haksızlığın Karşılığı Olarak Onarıcı Bir Tepki Verilmesi (Onarıcı Adalet- Restorative Justice)- 655
A. - Mağdur Bakımından- 663
B. - Fail Bakımından- 670
C. - Toplum Bakımından- 671
IV. - UZLAŞTIRMANIN AMACININ İŞYÜKÜNÜN AZALTILMASI VE YARGILAMANIN HIZLANDIRILMASI OLDUĞU ALGISI- 678
V. - UZLAŞMANIN ASIL AMACININ MAĞDURUN ZARARININ GİDERİLMESİ OLDUĞU YÖNÜNDEKİ ANLAYIŞ- 681
VI. - CEZA HUKUNUNUN TEMEL FELSEFESİ VE CEZA HUKUKU EĞİTİMİ- 690
VII. - KURUMSAL YAPI EKSİKLİĞİ VE UZLAŞTIRMA KURUMUNUN SAHİPSİZLİĞİ- 701
VIII. - UZLAŞTIRMACI OLARAK KİMLERİN GÖREV YAPABİLECEĞİ SORUNU VE UZLAŞTIRMA TEKLİFİNİN YAPILMASI- 707
1. - Cumhuriyet Savcısının veya Hakimin Uzlaştırmacı Olması Uzlaştırma Teklifini Yapmaları- 708
2. - Uzlaştırmacı Olarak Avukat veya Hukuk Öğrenimi Görmüş Kişilerin Görevlendirilmesi- 712
IX. - UZLAŞTIRMA TEKLİFİNİN KİM TARAFINDAN VE NASIL YAPILACAĞI SORUNU- 720
X. - UZLAŞTIRMANIN UYGULANMASININ DAVA ŞARTI OLMASI- 725
XI. - UZLAŞTIRMANIN MÜSTAKİL BİR KANUNLA VE DAHA AYRINTILI OLARAK DÜZENLENMESİ- 732
KAYNAKÇA- 735