Nasıl Bir Anayasa Değişikliği ?

ÖNSÖZ

Türkiye,   ilk yazılı   anayasası   olan  Kanun-i Esasî'nin   ilân   edildiği 1876 'dan günümüze kadar geçen 138 yıl içinde -Türk Silâhlı Kuvvetleri 'nin ülke yönetimine el koyduğu 1960 ve 1980 yıllarında çıkarılan "geçici anaya­sa" niteliğindeki iki yasa bir yana bırakılırsa— 5 ayrı anayasa ile yönetilmiş; bu anayasalarda her birinin kapsamı farklı, toplam 39 yasa ile değişiklik , yapılmıştır. Bu değişikliklerle birlikte Kanun-i Esası, siyasî rejim (I. ve II. Meşrutiyet) ve mülkî idare ile ilgili hükümleriyle 45 yıl (1876-1921), diğer hükümleriyle 48 yıl (1876-1924) yürürlükte kalmıştır. Ulusal egemenlik ilke­sine dayalı Meclis Hükümeti sistemini getiren ve Cumhuriyet'in ilânını ger­çekleştiren ilk Teşkilâtı Esasiye Kanunu üç yıl (1921-1924), ikinci ve Cum­huriyet döneminin ilk Teşkilâtı Esasiye Kanunu (1945'te Anayasa) 36 yıl (1924-1960). 27 Mayıs 1960 darbesinden sonra oluşturulan Kurucu Meclis tarafından hazırlanıp halkoylamasıyla kabul edilen ilk Türkiye Cumhuriyeti Anayasası 19 yıl (1961-1980) yürürlükte kalmıştır. 12 Eylül 1980 darbesin­den sonra oluşturulan Kurucu Meclis tarafından hazırlanıp yine halkoyla­masıyla kabul edilen ikinci Türkiye Cumhuriyeti Anayasası ise, 1982'den bu yana 32 yıldır yürürlüktedir. Böylece Türkiye 'nin 138 yıllık yazılı anayasa tarihi içinde ortalama her 27.6 yılda bir yeni bir anayasa, her 3.5 yılda bir anayasa değişikliği yapılmıştır. Sayısal bakımdan en çok değişiklik, 1987'-den bu yana 18 ayrı yasa ile 1982 Anayasası'nda olmuş; bu değişikliklerle 1982 Anayasası, özellikle temel hak ve özgürlükler, Cumhurbaşkanı seçimi, Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kurulu ile ilgili hükümlerinde başlangıçtaki-lerden oldukça farklı bir içerik kazanmıştır.

Anayasa hukuku açısından bu değişiklikler, mutlak monarşiden demok­ratik ve lâik Cumhuriyete giden uzun ve zaman zaman inişli-çıkışlı çetin yo­lun evreleridir. Değişmeyen amaç ise, hep daha iyi bir anayasadır. O neden­le -her zaman aynı yoğunlukta olmasa da- bu süreç devam edecektir.

  Bununla birlikte 12 Haziran 2011 milletvekili genel seçiminden sonra tümüyle yeni bir anayasa yapmak üzere TBMM içinde partiler arası bir uz­laşma komisyonu eliyle yürütülen hazırlık çalışmaları, beklenen sonuca ula­şamamış; bir toplumsal sözleşme niteliğindeki her anayasanın temelinde bulunması gereken mutabakat -yeni bir anayasa oluşturmayacak sayıda maddeler dışında- sağlanamamıştır. 1995 ve 2001 Anayasa değişikliklerin­de Meclis 'te temsil edilen siyasî partileri daha özgürlükçü, daha demokratik bir anayasa yapma konusunda geniş bir mutabakat zemininde birleştiren uzlaşma yöntemi, bu kez bekleneni vermemiştir. Başarısızlığın nedeni, 1995 ve 2001 Anayasa değişikliklerinden farklı olarak- siyasî partilerin bu kez ol­dukça farklı görüş ve önerilerle yeni Anayasa çalışmalarına katılmalarıdır.  

Demokratik rejim içinde Cumhuriyetin niteliklerini, Devletin bölünmez bütünlüğünü koruyarak; temel hak ve özgürlükleri hiçbir ayrım gözetmeksi­zin herkes için güçlendirecek, hukukun üstünlüğünü gerçekleştirecek, tüm Devlet organlarının ve idarenin daha verimli çalışmasını, kamu hizmetleri­nin herkesin en yakınına ulaşmasını sağlayacak, yargının bağımsızlık ve tarafsızlığını Devletin en sağlam temeli yapacak, insanlık ailesinin onurlu bir üyesi olarak Türk toplumunun Atatürk'ün gösterdiği çağdaş uygarlık hedefi doğrultusunda bilimin rehberliğinde ilerlemesinin yolunu döşeyecek bir anayasal düzeni kurmak, XXI. yüzyıl Türkiye 'sinde herkesin paylaştığı ortak amaçlar, ortak idealler olmalıdır. Bu amaç ve ideallerin gerçekleşme­sine çalışmak, hepimizin ortak ödevidir.

***

Anayasal sorunlar, Türkiye gündeminde önemi azalmayan bir yer tut­maktadır. Elinizdeki kitap, bu sorunlar üzerinde düşünen ve onlara çözüm arayan bir insanın ağırlıklı olarak son onbir yıl içinde değişik sıfatlarla onlar hakkındaki görüş ve önerilerini açıkladığı makale, inceleme, konuşma ve röportajlardan oluşmaktadır. Bu yönüyle kitap, yazarının 2003 yılında TESAV (Toplumsal, Ekonomik, Siyasal Araştırmalar Vakfı) Yayınları ara­sında okurlarına sunulan "Daha İyi Bir Anayasa İçin ..." kitabının devamı, onun ikinci cildi niteliğindedir. Aslında ilk kez 1983 ve 1989'da yayımlan­dıkları veya 1997, 1998 ve 2001 yıllarında yapıldıkları için o kitapta yer almaları gereken birer soruşturma cevabı, makale, konuşma, söyleşi ve rö­portaj da, güncelliklerini korumaları nedeniyle -kronolojik sırayla- 'Ata­türk Kültür, Dil Tarih Yüksek Kurumu, Türk Dil ve Tarih Kurumları ", "Si­yasal Hayatta Kadının Yeri", "AtatürkDevrimleri, İlköğretim Zorunluğu ve Çağdaşlık", "İnsan Hakları, Avrupa Birliği Üyeliği ve Terörle Mücadele", "Hukuk Devleti, Demokrasi ve Avrupa Birliği Üyeliği" başlıklarıyla bu ki­taba eklenmiştir.

  Elinizdeki kitapta yer alan makale ve incelemelerin hacim itibariyle önemli bir bölümü, ilk kez yayımlanmaktadır. Diğerlerinin kısmen veya ta­mamen ne zaman, nerede ve -eğer fark varsa- hangi başlıkla yayımlandığı, konuşmaların ne zaman, nerede ve hangi vesile ile yapıldığı, konferansın nerede ve ne zaman verildiği, söyleşi ve röportajların ne zaman, kiminle ve/veya hangi yayın organı için yapıldığı, her birinin ilk sayfasında (*) işa­retli dipnotunda gösterilmiştir. O nedenle bu makale, inceleme, konuşma, konferans, söyleşi ve röportajlarda ifade edilen görüş ve öneriler, ilk kez açıklandıkları dönemin koşulları da göz önünde tutularak değerlendirilmeli­dir. Bununla birlikte hemen hemen hepsi, sonraki gelişmelerin ışığında gün-cellenmiş bulunmaktadır. Zaten kitaba alınan makale, inceleme, konuşma, konferans, demeç, söyleşi ve röportajların tümü, günümüz Türkiye'sinde güncelliğini koruyan konularla ilgilidir.  

Kayda değer ki. 7.5.2010 tarih ve 5982 sayılı Kanunla yapılan ve 12 Eylül 2010 günü halkoylamasıyla kabul edilen Anayasa değişiklikleri ara­sında bu tarihten önce kaleme aldığımız ve DSP (Demokratik Sol Parti) ta­rafından benimsenen önerilerin bir bölümü de bulunmaktadır. Ayrıntılarda bazı farklarla da olsa; —Anayasa 'daki sırayla— kişisel verilerin korunması (m. 20/111), bilgi edinme hakkı (m. 74/111), Kamu Denetçiliği Kurumu (m. 74/IV-VI), partisinin kapatılmasına söz ve eylemleriyle sebep olduğu Anaya­sa Mahkemesi 'nin temelli kapatmaya ilişkin kararında belirtilen milletveki­linin bu sıfatının sona ermesine ilişkin m. 84 son fıkra hükmünün kaldırılma­sı, TBMM Başkanlık Divanının görev süresini 5 yıllık yasama dönemine göre düzenleyen m. 94/111 hükmünün düzeltilmesi, Anayasa Mahkemesi üye sayı­sının 17'ye çıkarılması (m. 146/1; bizim önerimiz: 15) Anayasa Mahkemesi üyelerinin görev süresinin 12 yılla sınırlanması (m. 147/1; bizim önerimiz: 10 yıl), temel hak ve özgürlüklerden Avrupa insan Hakları Sözleşmesi kapsa­mındaki herhangi birinin kamu gücü tarafından ihlâl edildiği iddiasıyla ola­ğan kanun yolları tüketildikten sonra Anayasa Mahkemesi 'ne "bireysel baş­vuru" (m. 148/III-V), Yüce Divan kararlarına karşı "yeniden inceleme baş­vurusu" yapılabilmesi (m. 148/1X; bizim önerimiz: Temyiz), Anayasa Mah­kemesi'nin iki bölüm ve Genel Kurul hâlinde çalışması (m. 149/1; bizim öne­rimiz: İki daire ve Genel Kurul); Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kurulu'nun 22 asıl ve 12 yedek üyeden oluşması, üç daire hâlinde çalışması, 3 asıl ve 3 yedek üyenin Yargıtay. 2 asıl ve 2 yedek üyenin Danıştay, 1 asıl ve 1 yedek üyenin Türkiye Adalet Akademisi genel kurullarınca doğrudan seçilmesi, Kurul'un meslekten çıkarma cezası dışındaki kararlarına karşı yargı merci­lerine başvurulamaması (m.  159/11-111, X; bizim önerimiz: Kurul'un üye sayısı en çok 15 olmalı, adlî ve idarî yargı olarak iki alt kurul ve genel kurul hâlinde çalışmalı. Yargıtay ve Danıştay 'dan gelecek üyeler doğrudan seçil­meli, disiplin cezalarına karşı yargı yolu açılmalı), bunlar arasındadır.

Kitaptaki makale, inceleme, konuşma ve röportajlar, konularına göre "Nasıl Bir Anayasa?",  "Anayasa Değişiklikleri",  "Millet ve Cumhuriyet", "Temel Hak ve Özgürlükler",  "Yasama".  "Yürütme".  "Yargı".  "Ekonomi ve Plânlama" başlıklı sekiz bölüm ve her birinin içindeki ayrımlar hâlinde gruplandırılarak sıralanmıştır.   Uzunca bazı makale,   inceleme,  konuşma veya röportajlar, birden çok konuyu kapsamaktadır. Bu tür yazılar, bütün­lüklerinin bozulmaması için, ağırlıklı olarak ilgili bulundukları bölüm ve ayrıma konulmuştur. Kitabın bu genel sistematiği, baş tarafındaki "İçindekiler" tablosunda görülecektir.

***

İÇİNDEKİLER

ÖNSÖZ............................................................................................... V

İÇİNDEKİLER.................................................................................... IX

KISALTMALAR................................................................................ XV

BİBLİYOGRAFYA .......................................................................... XXI

I. GENEL ESERLER, MONOGRAFİLER, MAKALE VE

BİLDİRİLER............................................................................ XXI

II. ANSİKLOPEDİLER, SÖZLÜKLER..................................... XXVI

IIÎ. HUKUK KAYNAKLARI.................................................... XXIX

BirinciBölüm NASIL BİR ANAYASA?

BirinciAyrım HANGİ YÖNTEM?

Yeni Anayasa mı. Anayasa Değişikliği mi? (I)......................................... 3

Yeni Anayasa mı, Anayasa Değişikliği mi? (II) ..................................... 23

Yeni Anayasa Çıkmazı......................................................................... 55

İkinciAyrım ANAYASA DEĞİŞİKLİĞİ ÖNERİLERİ

Nasıl Bir Anayasa Değişikliği? ............................................................. 61

Anayasa Değişikliği İçin Öneriler.......................................................... 70

İ k i n c i B ö 1 üm ANAYASA DEĞİŞİKLİKLERİ

BirinciAyrım GENEL OLARAK ANAYASA DEĞİŞİKLİKLERİ

Gençlik, Darbeler, Anayasa Değişiklikleri, Türk Medenî Kanunu ve

Türban.................................................................................................. 85

2010 Yılındaki Anayasa Değişiklikleri.................................................... 91

İstatistiklerle Anayasa Değişiklikleri..................................................... 113 Anayasa Değişikliği ve Değişmez Hükümler, Özellikle Lâiklik İlkesi....... 120

İkinciAyrım İPTAL EDİLEN ANAYASA DEĞİŞİKLİĞİ Anayasa Değişikliği, Yargı Denetimi ve Türban Kararı .......................... 125

ÜçüncüAyrım ANAYASA DEĞİŞİKLİĞİ TASLAKLARI Anayasa Değişiklikleri ve Anayasa Taslağı (Genel Değerlendirme)......... 139

Anayasa Değişikliği Taslağı.................................................................. 165

ÜçüncüBölüm MİLLET VE CUMHURİYET

BirinciAyrım TÜRK MİLLETİ

Adı İnkâr Edilen Millet ......................................................................... 175

Milletin Adı Yok mu? .......................................................................... 187

İkinciAyrım TÜRKİYE CUMHURİYETİ

Cumhuriyet'in Anayasa'daki Yeri ......................................................... 193

Türkiye Cumhuriyeti'nin Simgesi: T. C................................................... 199

Türkiye Nereye Gidiyor?...................................................................... 217

ÜçüncüAyrım CUMHURİYET'İN NİTELİKLERİ

Cumhuriyet'in Değişmez Nitelikleri, Noterlerin Görevleri,

İletişimin Tespiti, Anayasa Mahkemesi Kararını Bekleyen Konular.......... 225

Hukuk Devleti, Kritik Davalar ve Anayasa Değişikliği............................ 230

Hukuk Devleti, Demokrasi, Avrupa Birliği Üyeliği, Şartla Salıverme ve
Türkiye - Makedonya İlişkileri............................................................... 256

Dördüncü Ayrım SİYASÎ PARTİLER

Siyasî Partilerin Kapatılması: Nedenleri, Sonuçlan ve

Anayasa Değişikliği ............................................................................. 263

BeşinciAyrım ATATÜRK DEVRİMLERİ VE EĞİTİM

Atatürk Devrimleri, İlköğretim Zorunluğu ve Çağdaşlık........................ 285

Atatürk Devrimleri ve Üniversiteler.................................................... 291

Demokratikleşmenin Bedeli................................................................ 298

Dördüncü Bölüm TEMEL HAKLAR VE ÖZGÜRLÜKLER

Birinci Ayrım İNSAN HAKLARI VE ANAYASALAR

İnsan Hakları, Avrupa Birliği Üyeliği, Terörle Mücadele ve

Erken Seçim........................................................................................ 305

İnsan Haklan, UYAP, AB Üyeliği, Lâiklik, HSYK ve

Yargı Bağımsızlığı................................................................................... 315

İnsan Hakları ve Anayasalar, Öncelikli Anayasa Değişiklikleri.............. 320

Anayasa Değişikliği ve Sendikal Haklar............................................... 330

İkinciAyrım KADIN VE ÇOCUK HAKLARI

Siyasal Hayatta Kadının Yeri ............................................................. 337

Çocuk Haklan : Çocuklara Karşı Ödevlerimiz....................................... 344

BeşinciBölüm YASAMA

BirinciAyrım MİLLETVEKİLLERİ

Tutuklu Milletvekilleri Sorunu............................................................... 347

İkinci Ayrım YASAMA DENETİMİ

Kamu Yönetiminde Denetim............................................................... 355 Türkiye Büyük Millet Meclisi'nin Denetim Yolları.................................. 365 Meclis Soruşturması İçin Fezleke Gerekli mi? ...................................... 383

Altıncı Bölüm YÜRÜTME

Birinci Ayrım SİYASAL REJİM

Başkanlık Sistemi Türkiye'de Uygulanabilir mi?...................................... 389

Parlamenter Sistem mi, Başkanlık Sistemi mi?........................................ 395

Başkan mı, Seçilmiş Padişah mı?........................................................... 439

İkinci Ayrım CUMHURBAŞKANI

Yasama Sürecinde Cumhurbaşkanının Konumu...................................... 447

Lâiklik, Seçim İşbirliği, Cumhurbaşkanı Seçimleri, Türk Vatandaşlığı,
Avrupa Birliği ve Türkiye...................................................................... 452

Üçüncü Ayrım TÜRK SİLÂHLI KUVVETLERİ

Türk Silâhlı Kuvvetleri İç Hizmet Kanunu'nun 35. Maddesi..................... 473

Dördüncü Ayrım

ATATÜRK KÜLTÜR, DİL VE

TARİH YÜKSEK KURUMU

Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu, Türk Dil ve

Tarih Kurumları................................................................................... 483

Yedinci Bölüm YARGI

Birinci Ayrım YARGININ BAĞIMSIZLIK VE TARAFSIZLIĞI

Yargı Bağımsızlığı, Yargının Tarafsızlığı ve Yeni Anayasa...................... 487

Hukuk Devleti, Hukukun Üstünlüğü, Yargı Bağımsızlığı ve

Seçim Sistemi...................................................................................... 516