Mükellef Hakları Ve Vergiye Gönüllü Uyum - GÜNEŞ ÇETİN GERGER
Mükellef Hakları Ve Vergiye Gönüllü Uyum - GÜNEŞ ÇETİN GERGER
Güneş ÇETİN GERGER
Sayfa Sayısı
:
264
Kitap Ölçüleri
:
16x23 cm
Basım Yılı
:
2011
ISBN NO
:
9786054420209
ÖNSÖZ Bu çalışma 12.01.2010 tarihinde Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilim¬ler Enstitüsü Maliye Anahİlim Dalı ′nda doktora tezi olarak savunulmuş, dok¬tora tez jürisi olan; Prof. Dr. Naci Birol MVTER, Prof. Dr. Zeynep ARÃKAN, Prof. Dr. Süreyya SAK1NÇ, Prof Dr. Hüseyin KARAKAYALİ, Doç. Dr. Rama¬zan GÖKBUNAR tarafından oybirliği ile kabul edilmiştir. Araştırmamın yürütülmesinde, sonsuz yardımını ve desteğini esirgeme¬yen, bilgileriyle yolumu aydınlatan, danışmanım Celal Bayar Üniversitesi İkti¬sadi ve İdari Bilimler Fakültesi Maliye Bölümü öğretim üyesi Doç. Dr. Rama¬zan GÖKBUNAR′a; tezimin her aşamasında yanımda olan, anket sorularımın düzenlenmesi, seçimi, uygulanması konusunda üstün yardımlarını gördüğüm Celal Bayar Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dekanı, çok de¬ğerli hocam Prof. Dr. Naci Birol MUTER′e; anket sorularının yanıtlarının ista-tistiki analizini yapan Ege Üniversitesi öğretim üyesi Yrd. Doç. Dr. Timur KÖSE′ye; kaynak araştırmamda yardımcı olan ve değerli bilgileriyle destek veren, Dokuz Eylül Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Maliye Bölümü Mali Hukuk Anabilim Dalı Başkanı Prof. Dr. Zeynep ARIKAN′a; desteklerinden dolayı Maliye Bölüm Başkanı Prof. Dr. A. Kemal ÇELEBİ′ye; Prof. Dr. Süreyya SAKINÇ′ a; İktisat Bölüm Başkanı Prof. Dr. Hüseyin KARAKAYALFya; anket uygulamasında yardımlarından dolayı Manisa Vergi Dairesi Başkanı Yılmaz ÇAKAN′a, teşekkür ederim. Ayrıca, tez çalışmasının basımı sürecinde desteklerini gördüğüm ve de¬ğerli bilgilerinden faydalandığım Galatasaray Üniversitesi Hukuk Fakültesi Vergi Hukuku Anabilim Dalı Başkam Prof. Dr. Hakan ÜZELTÜRK′ e, Legal Yayıncılık Yazı İşleri Müdürü Av. Ramazan ÇAKMAKÇI′ ya teşekkür ederim. Ayrıca, hayattaki en güzel şansım olan sevgili aileme çok teşekkür ede¬rim. Çalışmayı, sevgili annem Ayşe ÇETİN ve babam Bayram ÇETİN′ e ar¬mağan ediyorum... 31.12.2010 İÇİNDEKİLER ÖNSÖZ. KISALTMALAR LİSTESİ İÇİNDEKİLER GİRİŞ BİRİNCİ BOLUM DÜNYADA MÜKELLEF HAKLARI VERGİYE GÖNÜLLÜ UYUM SORUNU I. HAK KAVRAMI, MÜKELLEF HAKKININ DAYANAKLARI, GELİŞİMİ VE DÜNYADA YAPILAN DÜZENLEMELER 17 A. Hak Kavramı ve Niteliği 17 B. Hakların Sınıflandırılması 19 1. Kamu Hakkı 21 2. Özel Hak 21 C. Vergi Mükellefi Hakları 23 1. Vergi Mükellefi Kavramı 23 2. Vergi Mükellefi Hakkı 24 Ç. Mükellef Haklan Bildirgelerinin Başlangıcı ve Gelişim Süreci 25 1. Modern Bildirgelerin Gelişimi 25 2. Mükellef Bildirgelerinin Gelişimi 27 D. İnsan Hakları Bakımından Mükellef Hakları 28 E. Mükellef Haklarının Kapsamının Sınıflandırılması 29 1. Yasal Dayanaklarını Yaratan Organlar ve Yasal Dayanakları Açısından Sınıflandırılması 29 a. Birinci Derece Yasal Kaynaklar 30 aa. Anayasalar 30 ab. Uluslarüstü Kaynaklar 31 b. İkinci Derece Yasal Kaynaklar 32 ba. Kanunlar 32 bb. Mükellef Hakları Bildirgeleri 33 2. Vergi İlkeleri Açısından Mükellef Haklarının Sınıflandırılması 34 a. İktisadi Nitelikli Vergi İlkelerinden Doğan Mükellef Hakları 35 b. Sosyal Nitelikli Vergi İlkelerinden Doğan Mükellef Haklan 36 c. Mali Nitelikli Vergi İlkelerinden Doğan Mükellef Hakları 36 F. OECD Açısından Mükellef Haklarının Kapsamı ve Sınıflandırılması ve OECD Ülkelerindeki Uygulamalar 36 G. Mükellef Hakları Konusunda Güncel Uygulamalar (ABD/İRS ve Avusturalya/ATO) 43 1. Amerika Birleşik Devletleri-İRS- 44 2. Avusturalya-ATO- 45 H. Dünyada Gelir İdaresinin Yeniden Yapılandırılmasında ve Vergiye Gönüllü Uyum Konusunda Mükellef Haklarının Artan Önemi 47 II. VERGİYE GÖNÜLLÜ UYUMUN SAĞLANMASINDA MÜKELLEF HAKLARININ YERİ VE ÖNEMİ 48 A. Vergilendirme Sanatı ve Vergi Psikolojisi 48 1. Vergilendirmenin Sının 50 a. Vergilemenin Hukuki Sınırı 51 b. Vergilemenin Mali Sınırı 52 c. Vergilemenin İktisadi Sınırı 52 d. Vergilemenin Siyasi Sınırı 53 e. Vergilemenin Sosyo-Kültürel Sınırı 53 f. Vergilemenin Psikolojik Sınırı 53 2. Vergilendirme Sınırının Aşılmasının Sonuçları 54 a. Vergiye Karşı Aktif Tepki 54 aa. Vergi Kaçakçılığı 54 ab. Verginin Reddi ve İsyanı 54 b. Vergiye Karşı Pasif Tepki 54 ba. Vergiden Kaçınma 55 bb. Verginin Yansıtılması 55 be. Yatırımdan Vazgeçme 55 bd. Tüketimi Kısma 56 be. Boş Zamanı Tercih Etme 56 B. Vergiye Gönüllü Uyum Kavramı ve Kapsamı 56 1. Gönüllü Uyum ve Uyumsuzluk Kavramı 56 2. Vergi Uyumsuzluğunun Türleri 57 C. Vergiye Gönüllü Uyumu Etkileyen Faktörler 57 1. Ahlaki Faktörler 57 2. Vergi Ödemeyi Etkileyen Psikolojik Faktörler 60 a. İçsel Motivasyon Kaynakları 60 aa. Vergi Bilinci 61 ab. Vergi Ahlakı 62 ac. Vergi Kültürü 66 b. Dışsal Motivasyon Kaynakları 69 ba. Vergi Cezaları 69 bb. Denetim Korkusu 69 3. Sosyal ve Demografik Faktörler 70 4. Ekonomik Faktörler 70 5. Vergi Yönetimi ile İlgili Faktörler 73 a. Marjinal Vergi Oranlan 73 b. Vergi Kaçırma Olanakları 74 ba. Vergi Ceza Oranlarının Durumu 74 bb. Yakalanma Olasılığın Düşüklüğü 75 be. Vergi Denetimi 75 c. Vergi Yükü Dağılımındaki Adalet 77 ç. Vergi Mevzuatının Sürekli Değişmesi 77 d. Vergi Mevzuatının Karmaşıklığı 78 e. Mükellef Haklarının Yasalarda Açıkça Yer Almaması 80 f. Vergi Afları 81 g. Mali Aldanma 81 ga. Vergi Aldanması 82 gb. Harcama Aldanması 82 gc. Mali Yanıltma 82 Ç. Vergi Uyumunu Ölçmek İçin Kullanılan Yöntemler 83 İKİNCİ BOLUM TÜRKİYE′ DE VERGİ USUL KANUNU′NDA VE YARGI KARARLARINDA MÜKELLEF HAKLARI I. İÇ HUKUKU ETKİLEYEN AVRUPA İNSAN HAKLARI SÖZLEŞMESİNDE VERGİ MÜKELLEFİ HAKLARI 85 A. Mülkiyetin Korunması Hakkı 87 B. Adil Yargılanma Hakkı 88 C. Ayrımcılığa Tabi Olmama Hakkı 88 D. Özel Hayatın Gizliliği Hakkı 89 II. VERGà USUL KANUNUNDA MÜKELLEF HAKLARI 89 A. Vergi Mahremiyeti Açısından Mükellef Haklan 89 B. Sürelerle İlgili Mükellef Haklan 91 1. İdarenin Süre Vermesi Gereği 91 2. Mücbir Sebepte Sürelerin Durması 92 3. Ölüm Halinde Sürelerin Uzaması 92 4. Zor Durumda Sürenin Uzaması 92 5. Vergi Beyannamesi Verme Süresine Ek Süre Verilmesi 93 6. Veraset ve İntikal Vergisi Beyannamesi Verilmesinde Ek Süre 93 7. İadesi Gereken Vergilerin Süresinde İade Edilmemesi Halinde Faiz Ödenmesi 94 C. Tebligat Hükümlerinden Doğan Mükellef Haklan 94 1. Kanuna Uygun Tebligat Yapılması Gereği 94 2. İlan Yoluyla Tebligatın Belli Şartlara Bağlanmış Olması 94 Ç. Vergi İdaresinin Bilgi Toplama Yollarında Mükellef Haklan 95 D. Vergi Cezalarında Mükellef Hakları 97 E. Vergi Borcunu ve Cezasını Sona Erdiren Bazı Hallerde Mükellef Hakları 99 1. Yanılma Halinde Mükellef Haklan 99 2. Pişmanlık Halinde Mükellef Hakları 99 3. Zamanaşımmda Mükellef Haklan 100 4. Ceza İndiriminde Mükellef Hakları 101 5.Terkinde Mükellef Haklan 101 6, Hata Düzeltmede Mükellef Haklan 101 7. Uzlaşmada Mükellef Hakları 102 F. Vergi İncelemesi Sonucu Tarh Edilecek Vergiler ~ Kesilecek Cezalar Karşısında Mükellefin Hakları 103 a. Cezada İndirim Talep Etme Hakkı 104 b. Uzlaşma Talep Etme Hakkı 105 G. Ödeme Emrine Karşı Mükellef Hakkı 106 Ğ. Vergi İncelemesinde Haklar ve Yükümlülükler 106 III. ANAYASA MAHKEMESİ KARARLARINDA MÜKELLEF HAKLARI 109 IV. DANIŞTAY KARARLARINDA MÜKELLEF HAKLARI 110 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM MÜKELLEF HAKLARİ VE VERGİYE GÖNÜLLÜ UYUM ANKET ÇALIŞMASI: MANİSA MERKEZ İLÇE I. Araştırmanın Amacı 111 II. Araştırmanın Alanı 112 IH. Araştırmanın Yöntemi 113 A. Soruların Hazırlanması 113 B. Verilerin Analizi 114 1. Vergi Mükellefleri Anket Sonucu 115 a. Demografik Bilgiler 115 aa. Cinsiyet 115 ab. Yaş 116 ac. Öğrenim 117 ad. Medeni Durum 118 b. Vergi Mükellefiyetleri ile İlgili Sorular 119 c. Vergi Bilinci-Mükellef Hakları-Gönüllü Uyum -Vergi İdaresi ile İlgili İfadelere Vergi Mükelleflerinin Gösterdikleri Önem Dereceleri (Bölüm II. Sorulan) 121 2. GİB Çalışanları Anket Çalışması 139 a. Demografik Bilgiler 139 aa. Cinsiyet 139 ab. Yaş 140 ac. Öğrenim 140 ad. Medeni Durum 141 ae. Mesleki Tecrübe 141 b. Mükellef Hakları ve Vergiye Gönüllü Uyum ile İlgili Sorulara GİB Çalışanlarının Gösterdikleri Önem Dereceleri 142 3. Bulguların Analizi 155 a. Ki-Kare Analizi , 155 aa. Vergi Mükellefleri ve Vergi Yetkilileri Anketleri Çapraz Tablo Analizleri 156 ab. GİB Çalışanları ve Mükellef Anketi Karşılaştırmalı Değerlendirmesi 166 b. Korelâsyon Analizi 173 4. Genel Değerlendirme 174 SONUÇ 177 KAYNAKÇA 181 EK 1 ANLAMLI KORELASYON SONUÇLARININ DEĞERLENDİRİLMESİ 191 EK 2 ANAYASA MAHKEMESİ ÖRNEK KARARLARINDA MÜKELLEF HAKLARI 221 EK 3 DANIŞTAY ÖRNEK KARARLARINDA MÜKELLEF HAKLARI 235 EK 4 MÜKELLEF HAKLARI BİLDİRGESİ 253 EK 5 VERGİ MÜKELLEFLERİ ANKETİ 255 EK 6 VERGİ YETKİLİLERİ ANKETİ 261