Miras Hukukunda ÖLÜME BAĞLI İŞLEMLERDE İRADE SERBESTİSİ SINIRLARI ve MÜEYYİDESİ

ÖNSÖZ

Sayın Kıymetli Hocam Prof. Dr. Ali Naim İnan, bu çalışma konusunu yüksek lisans seminer çalışması olarak bana önerdiğinde, o gün itibariyle, bu konunun önemini pek de anlamış değildim. Ancak bu konu, benim hafızam­da sürekli olarak canlı kaldı ve daha sonra, bu konuda bir makale yazarak yayınladım. Ancak ortaya çıkan bu çalışma, aslında bir makalenin kapsamını çoktan aşmıştı. Daha sonra, mevzuat değişiklilerine de dikkate alarak ve üzerinde de çalışarak bu konuyu bir monografık eser olarak yazmaya ve yayınlamaya karar verdim. İrade serbestisi, liberal hukuk anlayışının temelidir. Filhakika, özel hu­kukta hukuki işlemlerin temelini bireyin özgür iradesi oluşturur. Bu tespit, hem sağlar arası hukuki işlemler hem de ölüme bağlı hukuki işlemler için geçerlidir. İrade serbestisi kavramı, aynı zamanda, felsefi temelleri de olan bir kavramdır. Dolayısıyla bu çalışma konusu, hukuk felsefesi bakımından da önem arz etmektedir.

İnsan, günlük yaşantısında iradi olarak nasıl tamamen serbest değilse, miras bırakan da, ölüme bağlı işlemler yaparken tamamen serbest olduğu söylenemez. Dolayısıyla kanun koyucu, değişik sebeplerden dolayı, miras bırakanın iradesine ölüme bağlı işlemler bakımından bazı sınırlandırmalar getirmiştir. Eğer miras bırakan, bu sınırlandırmaları dikkate almazsa, doğal olarak bu iradesi kanun koyucu tarafından bir takım müeyyidelere tabi tutu­lur. Bu müeyyideler neticesinde, miras bırakanın bu iradesi, tamamen veya kısmen geçersiz hale gelir.

Doç. Dr. Ömer Arbek

Ankara Ekim 2013

İÇİNDEKİLER § 1-GİRİŞ............................................................................................. 23

BİRİNCİ BÖLÜM

ÖLÜME BAĞLI İŞLEMLERDE

İRADE SERBESTİSİ

§2-   GENEL OLARAK....................................................................... 27

§3-   ÖLÜME BAĞLI İŞLEM KAVRAMI............................................ 27 §4-   MİRAS BIRAKANIN İRADESİNİN ÖLÜME BAĞLI

İŞLEMLERDE TEZAHÜRÜ......................................................... 28

I-   Genel Olarak.............................................................................. 28

it-   Miras Bırakanın İradesinin Şekli Anlamda Ölüme Bağlı

İşlemlerde Tezahürü ve Ölüme Bağlı İşlemlerde Şekil Yönünden

Miras Bırakana Tanınan İrade Serbestisi....................................... 28

A- Miras Bırakanın İradesinin Şekli Anlamda Ölüme Bağlı

İşlemlerde Tezahürü.............................................................. 28

1. Genel Olarak................................................................... 28
2. Vasiyetname................................................................... 28
3. Miras Sözleşmesi............................................................. 29

B- Ölüme Bağlı İşlemlerde Şekil Yönünden

Miras Bırakana Tanınan İrade Serbesitisi................................ 29

1. Genel Olarak................................................................... 29
2. Ölüme Bağlı İşlemlerde Gayeleri Bakımından Şekil............ 30
3. Ölüme Bağlı İşlemlerde Kaynakları Bakımından Şekil......... 30
4. Ölüme Bağlı İşlemlerde Yapılış Tarzları Bakımından

Şekil............................................................................... 31

C- Miras Bırakanın İradesinin Maddi Anlamda Ölüme Bağlı
İşlemlerde Tezahürü ve Ölüme Bağlı İşlemlerde Konu
Yönünden Miras Bırakana Tanınan İrade Serbestisi................. 31

1. Genel Olarak................................................................... 31
2. Miras Bırakanın İradesinin Maddi Anlamda Ölüme Bağlı
   İşlemlerde Tezahürü........................................................ 31
3. Ölüme Bağlı İşlemlerde Konu Yönünden

Miras Bırakana Tanınan İrade Serbestisi........................... 32

a-   Genel Olarak............................................................. 32

b-  Mirasçı Atamada Miras Bırakana Tanınan

İrade Serbestisi.......................................................... 32

c-   Vasiyette Bulunmada Miras Bırakana Tanınan

İrade Serbestisi.......................................................... 32

d-  Ölüme Bağlı İşlemlerde Şart Öngörmede

Miras Bırakana Tanınan İrade Serbestisi..................... 34

e-   Ölüme Bağlı İşlemlerde Yükleme Öngörmede

Miras Bırakana Tanına İrade Serbestisi ...................... 35

f-   Yedek veya Art Mirasçı (Vasiyetci) Atamada

Miras Bırakan Tanınan İrade Serbestisi....................... 35

aa- Genel Olarak....................................................... 35

bb- Yedek Mirasçı veya Vasiyetci Atamada

Miras Bırakana Tanınan İrade Serbestisi................ 36

cc- Art Mirasçı Atamada Miras Bırakana Tanınan

İrade Serbestisi.................................................... 36

g-  Mirastan Feragati Sağlamada Miras Bırakana

Tanınan İrade Serbestisi............................................. 37

h-  Vasiyeti Yerine Getirme Görevlisi Atamada

Miras Bırkana Tanına İrade Serbestisi......................... 38

ı-   Terekenin Paylaştırılmasmm Geciktirilmesinde

Miras Bırakana Tanınan İrade Serbestisi..................... 39

i-   Mirasçılıktan Çıkarmada Miras Bırakana

Tanınan İrade Serbestisi............................................. 40

k-   Tarım İşletmesinin Özgülenmesinde Miras Bırakana

Tanınan İrade Serbestisi............................................. 41

1-   Vakıf Kurmada Miras Bırkana Tanınan

İrade Serbestisi.......................................................... 42

m- Evlilik Dışı Çocuğun Tanınmasında İrade

Miras Bırakana Tanınan İrade Serbestisi..................... 44

IV-   Ölüme Bağlı İşlemlerin Yapılmasında, Değiştirilmesinde ve

Sona Ermesinde Miras Bırakana Tanınan İrade Serbestisi............. 44

A- Genel Olarak......................................................................... 44

B- Ölüme Bağlı İşlemlerin Yapılmasında Miras Bırakana

Tanınan İrade Serbestisi........................................................ 45

1. Genel Olarak................................................................... 45
2. Sadece Vasiyetnameyle Yapılabilmen

1. Sadece Miras Sözleşmesiyle Yapılabilmen Ölüme Bağlı
   İşlemler........................................................................... 45
2. Hem Vasiyetname hem de Miras Sözleşmesiyle
   Yapılabilmen Ölüme Bağlı İşlemler................................... 45

C- Ölüme Bağlı İşlemlerin Değiştirilmesinde Miras Bırakana

Tanınan İrade Serbestisi......................................................... 45

1. Genel Olarak................................................................... 45
2. Vasiyetnamenin Değiştirilmesinde İrade Serbestisi............. 46
3. Miras Sözleşmesinin Değiştirmesinde İrade Serbestisi......... 46

D- Ölüme Bağlı İşlemlerin Sona Ermesinde Miras Bırakana

Tanınan İrade Serbestisi......................................................... 47

1. Genel Olarak................................................................... 47
2. Vasiyetnameden Dönmede İrade Serbestisi....................... 47
3. Miras Sözleşmesinden Dönmede İrade Serbestisi............... 48

V-   Ölüme Bağlı İşlem İradesinin Sakatlanmasında

Miras Bırakana Tanınan İrade Serbestisi....................................... 49

VI-   Mal Rejimlerinde Miras Bırakana Tanınan İrade Serbestisi............ 50

VII-   Afta Miras Bırakana Tanınan İrade Serbestisi.............................. 50

İKİNCİ BÖLÜM

ÖLÜME BAĞLI İŞLEMLERDE İRADE SERBESTİSİNİN SINIRLARI §5- GENEL OLARAK........................................................................ 53 § 6- ÖLÜME BAĞLI İŞLEMLERİN YAPILMASINDA

EHLİYET YÖNÜNDEN MİRAS BIRAKANIN İRADESİNE
GETİRİLEN SINIRLANDIRMALAR........................................... 53

I-   Genel Olarak.............................................................................. 53

II-   Vasiyetnamelerin Yapılmasında Ehliyet Yönünden

Miras Bırakanın İradesine Getirilen Sınırlandırmalar....................... 54

A- Genel Olarak......................................................................... 54

B- Ayırt Etme Gücü.................................................................... 54

C- Kanun'da Öngörülen Yaşın Doldurulması................................. 55

III-   Miras Sözleşmesinin Yapılmasında Ehliyet Yönünden

Miras Bırakanın İradesine Getirilen Sınırlandırmalar....................... 55

A- Genel Olarak......................................................................... 55

B- Ayırt Etme Gücü.................................................................... 56

C- Erginlik Şartı.......................................................................... 56

D- Kısıtlı Olmama Şartı............................................................... 56

§7-   ÖLÜME BAĞLI İŞLEMLERİN YAPILMASINDA

ŞEKİL YÖNÜNDEN MİRAS BIRAKANIN İRADESİNE
GETİRİLEN SINIRLANDIRMALAR........................................... 57

I-   Genel Olarak.............................................................................. 57

II-   Vasiyetnamelerin Yapılmasında Şekil Yönünden

Miras Bırakanın İradesine Getirilen Sınırlandırmalar....................... 57

A- Genel Olarak......................................................................... 57

B- Resmi Vasiyetnamenin Yapılmasında Şekil Yönünden

Miras Bırakanın İradesine Getirilen Sınırlandırmalar................. 57

1. Genel Olarak................................................................... 57
2. Resmi Vasiyetnamenin Yapılmasında Şekil Şartı................ 58

C- El Yazı ile Vasiyetnamenin Yapılmasında Şekil Yönünden

Miras Bırakanın İradesine Getirilen Sınırlandırmalar................. 61

1. Genel Olarak................................................................... 61
2. El Yazı ile Vasiyetnamede Şekil Şartları............................ 62

D- Sözlü Vasiyetin Yapılmasında Şekil Yönünden

Miras Bırakanın İradesine Getirilen Sınırlandırmalar................. 62

1. Genel Olarak................................................................... 62
2. Sözlü Vasiyette Şekil Şartları............................................ 62

III-   Miras Sözleşmesinin Yapılmasında Şekil Yönünden

Miras Bırakanın İradesine Getirilen Sınırlandırmalar....................... 64

A- Genel Olarak......................................................................... 64

B- Miras Sözleşmesinin Yapılmasında Şekil Şartlan....................... 64

§8-   ÖLÜME BAĞLI İŞLEM İRADESİNİN SAKATLANMASINDA
MİRAS BIRAKANIN İRADESİNE GETİRİLEN
SINIRLANDIRMALAR............................................................... 64

I-   Genel Olarak.............................................................................. 64

II-   Ölüme Bağlı İşlem İradesinin İstenmeyerek Sakatlanmasında

Miras Bırakanın İradesine Getirilen Sınırlandırmalar....................... 64

A- Genel Olarak......................................................................... 64

B- Hata.................................................................................... 65

C- Hile....................................................................................... 66

D- Tehdit veya Cebir.................................................................. 67

E- Gabin................................................................................... 67

III-   Ölüme Bağlı İşlem İradesinin İstenerek Sakatlanmasında

Miras Bırakanın İradesine Getirilen Sınırlandırmalar....................... 68

A- Genel Olarak......................................................................... 68

B- Zihni Kayıt............................................................................. 68

C- Latife Beyanı......................................................................... 69

D- Muvazaa............................................................................... 69 §9-   ÖLÜME BAĞLI İŞLEMLERİN YAPILMASINDA

KONU YÖNÜNDEN MİRAS BIRAKANIN İRADESİNİN
SINIRLANDIRILMASI................................................................ 70

I-   Genel Olarak.............................................................................. 70

II-   Ölüme Bağlı İşlemlerin Yapılmasında Miras Bırakanın

İradesine Konu Yönünden Getirilen Genel Sınırlandırmalar............. 70

A- Genel Olarak......................................................................... 70

B- Ölüme Bağlı İşlemlerin İçeriği Hukuka Aykırı Olmamalıdır........ 71

1-   Ölüme Bağlı İşlemlerin İçeriği Emredici

Hukuk Kurallarına Aykırı Olmamalıdır............................... 71

1. Ölüme Bağlı İşlemin İçeriği Kamu Düzenine Aykırı
   Olmamalıdır..................................................................... 71
2. Ölüme Bağlı İşlemin İçeriği Kişilik Haklarına Aykırı
   Olmamalıdır..................................................................... 71

C- Ölüme Bağlı İşlemlerin İçeriği Ahlaka Aykırı Olmamalıdır......... 72

D- Ölüme Bağlı İşlemlerin İhtiva Ettiği Şartlar veya

Yüklemeler Hukuka ve Ahlaka Aykırı Olmamalıdır.................. 72

E-  Ölüme Bağlı İşlemlerin İhtiva Ettiği Koşullar veya

Yüklemeler Anlamsız veya Tedirgin Edici Olmamalıdır............. 72

F-  Ölüme Bağlı İşlemlerin İçeriği, İhtiva Ettiği Şartlar ve

Yüklemeler İmkânsız Olmamalıdır.......................................... 73

III-   Ölüme Bağlı İşlemlerin Yapılmasında Miras Bırakanın

İradesine Konu Yönünden Getirilen Özel Sınırlandırmalar.............. 73

A- Genel Olarak......................................................................... 73

B- Saklı Paylı Mirasçılar Bakımından Miras Bırakanın

İradesine Getirilen Sınırlandırmalar.......................................... 73

C- Mirasçılıktan Çıkarmada Miras Bırakanın İradesine

Getirilen Sınırlamalar.............................................................. 74

1. Genel Olarak................................................................... 74
2. Cezai Mirasçılıktan Çıkarmada Miras Bırakanın

İradesine Getirilen Sınırlamalar.......................................... 74

3-   Aciz Sebebiyle Mirasçılıktan Çıkarmada

Miras Bırakanın İradesine Getirilen Sınırlandırmalar............ 75

D- Tarım İşletmesinin Ölüme Bağlı İşlemle Mirasçılardan
Birisine Tahsis Edilmesinde Miras Bırakanın İradesine
Getirilen Sınırlandırmalar........................................................ 75

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

ÖLÜME BAĞLI İŞLEMLERDE

İRADE SERBESTİSİNİN MÜEYYİDESİ §10-GENEL OLARAK......................................................................... 77 §11-ÖLÜME BAĞLI İŞLEMLERDE YOKLUK................................... 77 §12-ÖLÜME BAĞLI İŞLEMLERDE GEÇERSİZLİK........................... 78

I-   Genel Olarak.............................................................................. 78

II-   Ölüme Bağlı İşlemlerin Borçlar Kanun'da Düzenlenmiş Olan

Butlan Müeyyidesiyle Geçersiz Olması......................................... 79

• Ölüme Bağlı İşlemlerin Borçlar Kanunu'nda Düzenlenmiş Olan
  İptal Müeyyidesiyle Geçersiz Olması............................................ 79
• Ölüme Bağlı İşlemlerin Medeni Kanun'daki Hükümler Gereğince

Kendiliğinden Geçersiz Olması..................................................... 80

A- Genel Olarak......................................................................... 80

B- Evlilik Birliğinin Boşanmayla Sona Ermesiyle

Ölüme Bağlı İşlem İradesinin Geçersiz Hale Gelmesi............... 80

C- Lehine Ölüme Bağlı İşlem Yapılan Kişinin Miras Bırakandan
Önce Ölmesi Nedeniyle Ölüme Bağlı İşlem İradesinin
Geçersiz Hale Gelmesi.......................................................... 80

D- Lehine Ölüme Bağlı İşlem Yapılan Kişinin
Mirastan Yoksun Olmasıyla Ölüme Bağlı İşlem
İradesinin Geçersiz Hale Gelmesi........................................... 81

E- Ölüme Bağlı İşlemin Bağlandığı Bozucu Şartın

Gerçekleşmesi ya da Taliki Şartın Gerçekleşmemesiyle

Ölüme Bağlı İşlem İradesinin Geçersiz Hale Gelmesi............... 81

F-  Sözlü Vasiyetnamede Bir Aylık Sürenin Geçmesiyle

Ölüme Bağlı İşlem İradesinin Kendiliğinden Geçersiz Hale

Gelmesi................................................................................ 81

IV-   Ölüme Bağlı İşlemlerin İptal, Tenkis veya

Taksim Sonucunda Geçersiz Olması............................................. 81

A- Genel Olarak......................................................................... 81

B- Ölüme Bağlı İşlemlerin İptal Davasıyla veya

İptal Defıyle Geçersiz Olması................................................. 82

1-  Genel Olarak................................................................... 82