Milletlerarası Özel Hukukta İstinabe
Milletlerarası Özel Hukukta İstinabe
Ali Gümrah TOKER
Kişilerin, malların ve sermayenin ülkeler arasında dolaşımı ile beraber devlet mahkemeleri milletlerarası nitelik taşıyan uyuşmazlıklara sıklıkla karşılaşmakta, bunun bir sonucu olarak da yabancı bir ülkede bulunan delillerin temini konusu önem kazanmaktadır. Davanın görüldüğü ülke ile delillerin bulunduğu ülkenin farklı hukuk sistemlerine tâbi olması, uygulamada delil temini konusunda sorunlar ortaya çıkarmaktadır.
Çalışmanın konusu, milletlerarası özel hukuk bakımından yapılan istinabeleri düzenlemektedir. Bir devletin adlî makamının başka bir devletin adlî makamından hukukî yardım talep etmesi olarak tanımlanan milletlerarası istinabe, yabancı ülkede bulunan delillerin teminine ilişkin usûllerden biri olup yabancı unsur taşıyan davalarda söz konusu olur. Milletlerarası istinabeye ilişkin HMK’da özel bir düzenleme yoktur. Türk hukuku bakımından bu konu, milletlerarası anlaşmalara veya milletlerarası nezaket kurallarına bırakılmıştır. Türk Hukukunda milletlerarası istinabenin nasıl yerine getirileceği Türkiye’nin taraf olduğu ikili anlaşmalar ve çok taraflı sözleşmeler aracılığıyla belirlenir. Bu konuda ikili bir anlaşmanın ve çok taraflı sözleşmenin bulunmaması hâlinde milletlerarası istinabe, karşılıklılık esasları dahilinde milletlerarası nezaket kuralları çerçevesinde belirlenir.
- GİRİŞ-1
- BİRİNCİ BÖLÜM
- İSTİNABE KAVRAMI, USÛLÜ VEUYGULAMA ALANLARI
- I. -MİLLETLERARASI ÖZEL HUKUKTA İSTİNABE KAVRAMI, USÛLÜ VE ÖZELLİKLERİ-7
- A. -Milletlerarası İstinabe Kavramının Anlamı-7
- B. -Milletlerarası İstinabeye İlişkin Olarak Kullanılan Terminoloji-10
- C. -Milletlerarası Yargı Yetkisi ile Milletlerarası İstinabe Arasındaki İlişki-12
- 1. -Milletlerarası Yargı Yetkisinin Anlamı-12
- 2. -Milletlerarası Yargı Yetkisinin Millî Hukukta Kullanılan Yargı Yetkisi ile Farkları-13
- 3. -Devletlerin Yargı Yetkilerinin Sınırı ve Milletlerarası İstinabe-14
- D. -Milletlerarası Hukukî Yardım ile Milletlerarası İstinabe Kavramları Arasındaki İlişki-15
- 1. -Milletlerarası Hukukî Yardımın (Milletlerarası Hukukta Yargı Teşkilatları Arasında İşbirliği) Anlamı ve Kapsamı-16
- 2. -Milletlerarası Hukukî Yardım Talebinin Yerine Getirilmesinin Yükümlülük Oluşturup Oluşturmadığı-18
- E. -Yabancı Bir Ülkede Bulunan Delillerin Teminine İlişkin Usûller ve Bu Usûllerden Biri Olan Milletlerarası İstinabe-19
- 1. -Milletlerarası İstinabe-20
- 2. -Konsolos ve Diplomatik Temsilciler Yolu ile Delil Temini-20
- 3. -Delillerin Bulunduğu Ülkeye Hâkimin Gidip Delil Temininde Bizzat Bulunması-22
- 4. -Delillerin Videokonferans Yolu ile Temini-23
- 5. -Delillerin Bulunduğu Ülkeden Getirilmesi (Delil İthâli)-25
- F. -Milletlerarası İstinabe Taleplerinin Gerçekleşme Şekli-27
- 1. -Türkiye’den Yurtdışına Yapılacak İstinabe Talepleri-29
- a. -İstinabe Evrakı (İstinabe Talepnamesi)-29
- b. -İstinabe Evrakının İletilmesi-31
- c. -Masraflar-32
- 2. -Yurtdışından Türkiye’ye Yapılacak İstinabe Talepleri-34
- II. -TÜRK HUKUKUNDA İSTİNABE KAVRAMI, USÛLÜ VE UYGULAMA ALANLARI-35
- A. -Millî (İç) Hukukta İstinabe Kavramı-35
- 1. -Genel olarak-35
- 2. -Öğretide ve Hukuk Sözlüklerinde Yer Alan Tanımlar-36
- 3. -Değerlendirme-38
- a. -İstinabe Kavramı-38
- b. -İstinabe Yoluna Başvurulması ile Naip Tayininin Farkı-39
- c. -Mahkemelerin İstinabe Yoluyla Birbirlerine Talimat Verememesi-41
- B. -İstinabe Yoluna Başvurulmasının Medenî Usûl Hukukuna Hâkim Olan Bazı İlkelerle İlişkisi-44
- 1. -Doğrudanlık İlkesi-45
- 2. -Usûl Ekonomisi İlkesi-46
- C. -İstinabe Usûlü-50
- 1. -İstinabe Talebi-50
- 2. -İstinabe Olunan Mahkeme-54
- a. -Görev-54
- b. -İstinabe Olunan Mahkemenin Bulunduğu Yerde Aynı Derecede Birden Fazla Mahkemenin Bulunması-58
- c. -Özel Mahkemelerin Özel Mahkemeleri İstinabe Etmesi-58
- d. -İdare mahkemesi, Vergi mahkemesi, Danıştay ve Askerî Yüksek İdare Mahkemesinin Hukuk Mahkemesini İstinabe Etmesi-58
- e. -Hukuk Mahkemesinin Askeri Mahkemeleri İstinabe Etmesi-59
- 3. -İstinabe Olunan Mahkemenin Hukukî Yardım Yapmayı Kabul Etmemesi-59
- 4. -İstinabe Olunan Mahkemenin Yaptığı Usûlî İşlemler-62
- a. -Hukukî Yardım İstenen İşlemin Bizzat Hâkim Tarafından Yapılması-62
- b. -Taraflara Bildirim Yükümlülükleri-62
- c. -İstinabe Olunan Mahkemenin İstinabe Talebinin Dışına Çıkmaması ve İşlemden Sonra Tutanak Düzenlemesi-63
- D. -Türk Hukuku’nda İstinabenin Uygulama Alanları-64
- 1. -Genel Olarak-64
- 2. -Tarafların İstinabe Yoluyla İsticvabı-65
- 3. -Tanıkların İstinabe Yoluyla Dinlenilmesi-72
- 4. -Tarafın İstinabe Yoluyla Yemin Etmesi-80
- 5. -İstinabe Yoluyla Bilirkişi İncelemesi Yaptırılması-84
- 6. -İstinabe Yoluyla Keşif Yaptırılması-87
- 7. -Tahkim Yargılaması Sırasında Gerçekleşen İstinabe-90
- a. -Delillerin Toplanmasında Mahkemelerin Yardımı (HMK m. 432; MTK m. 12/B)-91
- b. -Milletlerarası Tahkimde Hakemin (veya Hakem Kurulunun) Yardım İstediği Mahkemenin Bir Başka Mahkemeyi İstinabe Etmesi (MTK m. 6)-92
- İKİNCİ BÖLÜM
- MİLLETLERARASI İSTİNABEYE İLİŞKİN DÜZENLEMELER VEMİLLETLERARASI İSTİNABE USÛLÜ
- III. -MİLLETLERARASI İSTİNABEYE İLİŞKİN 1086 SAYILI KANUNDA YER ALAN HÜKÜMLERİN 6100 SAYILI KANUN İLE KARŞILAŞTIRILMASI-97
- A. -Yemin İçin Yabancı Bir Mahkemenin İstinabe Edilebileceğini Düzenleyen 1086 Sayılı HUMK’un 343. maddesi ile 6100 Sayılı HMK’un 236. maddesinin Karşılaştırılması-97
- 1. -1086 Sayılı HUMK m. 343-97
- 2. -1086 Sayılı HUMK m. 343 ile 6100 Sayılı HMK m. 236’nın Karşılaştırılması-101
- B. -Hakem veya Hakem Kurulunun Yabancı Bir Mahkemeyi İstinabe Edebileceğini Düzenleyen 1086 Sayılı HUMK m. 527/III-102
- IV. -YABANCI ÜLKELERDE BULUNAN DELİLLERİN TEMİNİNİN KOLAYLAŞTIRILMASINA İLİŞKİN MİLLETLERARASI ÇALIŞMALAR-104
- V. -MİLLETLERARASI İSTİNABEYE İLİŞKİN TÜRKİYE’NİN TARAF OLDUĞU İKİLİ ANLAŞMALAR-107
- VI. -MİLLETLERARASI İSTİNABEYE İLİŞKİN TÜRKİYE’NİN TARAF OLDUĞU ÇOK TARAFLI SÖZLEŞMELER-108
- A. -Konsolosluk İlişkileri Hakkında 24 Nisan 1963 Tarihli Viyana Sözleşmesi-108
- 1. -Sözleşme Hakkında Genel Bilgiler-108
- 2. -Sözleşmenin İstinabeye İlişkin Hükmü-110
- B. -Nafaka Alacaklarının Yabancı Ülkelerde Tahsiline İlişkin 1956 Tarihli Birleşmiş Milletler Sözleşmesi (New York Sözleşmesi)-111
- 1. -Sözleşme Hakkında Genel Bilgiler-111
- a. -Sözleşmenin Amacı ve Uygulama Alanı (Sözleşme m. 1)-111
- b. -Nafakanın Tahsil Şekli (Sözleşme m. 3-4-5-6) ve Görevli Makamlar (Sözleşme m. 2)-113
- 2. -Sözleşmenin İstinabeye İlişkin Hükmü-117
- C. -1954 Tarihli Usûl Hukukuna Dair Lahey Sözleşmesi-119
- 1. -Sözleşme Hakkında Genel Bilgiler-119
- 2. -Sözleşmenin İstinabeyi Düzenleyen Hükümleri-119
- a. -İstinabenin Konusu ve Yerine Getirilme Şekli (Sözleme m. 8)-119
- b. -İstinabe Evrakının Şekli, İçeriği ve Dili (Sözleme m. 10)-121
- c. -İstinabe Evrakının İletilmesi (Sözleme m. 9)-123
- d. -İstinabe Talebinin Yerine Getirilmesi, İstinabe Hakkında Taraflara Bilgi Verilmesi, İstinabe Talebinin Reddedilebileceği Haller (Sözleme m. 11)-126
- e. -İstinabe Talep Olunan Makamın Yetkisizliği Hâlinde İzlenecek Usûl (Sözleme m. 12)-128
- f. -İstinabenin Yerine Getirilemediği Hâllerde İstinabeyi Talep Eden Makamın Bilgilendirilmesi (Sözleşme m. 13)-129
- g. -İstinabenin Yerine Getirilmesinde Uygulanacak Hukuk (Sözleşme m. 14)-129
- h. -İstinabenin Doğrudan Doğruya Diplomasi Memurları veya Konsolosları Aracılığıyla Yerine Getirilmesi (Sözleşme m. 15)-131
- ı. -Masraflar (Sözleşme m. 16)-132
- D. -Hukukî veya Ticarî konularda Yabancı Ülkelerden Delil Teminine İlişkin 1970 Tarihli Lahey Sözleşmesi-133
- 1. -1970 Tarihli Sözleşme Hakkında Genel Bilgiler-133
- a. -Sözleşmenin Tarihi Gelişimi-133
- b. -Sözleşmenin Giriş Bölümü ve Önemi-143
- 2. -Sözleşmenin Uygulama Alanı-145
- a. -Kişi Bakımından Uygulama Alanı-145
- b. -Yer Bakımından Uygulama Alanı-145
- c. -Konu Bakımından Uygulama Alanı-146
- d. -Zaman Bakımından Uygulama Alanı-146
- 3. -Sözleşmenin Uygulanma Koşulları-147
- a. -Uyuşmazlık Konusunun Hukukî veya Ticarî Olması-147
- (1)-Genel Olarak-147
- (2) -Hukukî veya Ticarî Konu Kapsamının Belirlenmesine İlişkin Taraf Devletler Arasındaki Farklı Anlayışlar-148
- (3) -Konunun Hukukî veya Ticarî Olup Olmadığının Tayininde Uygulanacak Hukuk-151
- (4) -Yabancı Ülkeden Talep Edilen Delillerin Ceza veya İdare Hukukuna Ait Konularda Kullanılması İhtimali-153
- b. -Taraf Devletlerin Adlî Makamlarının İstinabe Talebinde Bulunabilmesi-155
- c. -İstinabenin Başlamış veya Başlanacak Olan Davaya İlişkin Olması-157
- 4. -Sözleşmenin Uygulanmasına Yönelik Ortaya Çıkan Önemli Bir Sorun: Delil Teminine ilişkin Sözleşmenin Münhasır Olarak Uygulanıp Uygulanmayacağı-160
- a. -Sorunun Ortaya Konulması-160
- b. -Aerospatiale Davası ve Sözleşmenin Münhasırlığı Konusunda ABD Mahkemelerinin ve Kara Avrupası Devletlerinin Tutumu-163
- c. -Öğretideki Görüşler ve Sonuç-172
- 5. -1970 Tarihli Sözleşmede Öngörülen Delil Temin Usûlleri-175
- a. -Sözleşmenin II. Kısmında Düzenlenen Delil Temin Usûlleri-176
- (1) -Diplomatik Temsilci veya Konsolos Yolu ile Delil Temini-176
- (i) -Genel Olarak-176
- (ii) -Delil Temin Edilme Usûlü-177
- (2) -Özel Görevlendirilmiş Memurlar (Commissioner) Aracılığıyla Delil Temini (Sözleşme m. 17)-184
- (i) -Genel olarak-184
- (ii) -Delil Temin Edilme Usûlü-185
- (3) -Diplomatik Temsilci veya Konsolos ve Özel Görevlendirilmiş Memurlar Aracılığıyla Delil Temin Edilmesine Yönelik Ortak Hükümler (Sözleşme m. 18-22)-187
- (4) -Sözleşmenin II. Kısmında Düzenlenen Delil Temin Usûllerinin Uygulanmasının Taraf Devletlerce Engellenebilmesi (Sözleşme m. 33/I)-192
- b. -Sözleşmenin I. Kısmında Düzenlenen İstinabe Yoluyla Delil Temini-194
- (1) -Genel olarak-194
- (2) -İstinabe Evrakının (Talebinin) Konusu-194
- (3) -İstinabe Evrakının (Talebinin) İletilme Usûlü-197
- (i) -İstinabe Evrakının Merkezi Makam Aracılığıyla İletilmesi (Sözleşme m. 2)-197
- (ii) -İstinabe Evrakının Diğer Kanallar Aracılığıyla İletilmesi (Sözleşme m. 27 (a))-201
- (4) -İstinabe Evrakının İçeriği (Sözl. m. 3)-203
- (5) -İstinabe Evrakının Dili (Sözl. m. 4)-205
- (6) -İstinabe Evrakının İstinabe Talebinde Bulunulan Devletin Merkezi Makamı Tarafından İncelenmesi-207
- (7) -İstinabe Talebinin Yerine Getirilmesi-209
- (i) -Tarafların veya Temsilcilerinin İstinabe Yoluyla Delil Temininde Hazır Bulunması (Sözleşme m. 7)-209
- (ii) -İstinabe Talebini Yerine Getiren Makam ve Bu Makamın Talep Hakkında İnceleme Yapıp Yapamayacağı-210
- (iii)-İstinabe Talebinin Yerine Getirilmesi Sırasında Esas Davayı Gören Mahkemenin Mensuplarının da Hazır Bulunabilmesi (Sözleşme m. 8)-212
- (iv)-Uygulanacak Hukuk-215
- (8) -İstinabe Talebinin Reddedileceği Haller-223
- (i) -İstinabe Talebinin Şekil ve İçerik Açısından Sözleşmede Yer Alan Şartlara Uygun Olmamasından Kaynaklanan Red Sebepleri-224
- (ii) -Sözleşmede Kendilerine Verilen Yetkiye Dayanarak Çekince Koymuş Devletlerin Merkezi Makamların Dikkate Alabilecekleri Red Sebepleri (Sözleşme m. 33 ve m. 23)-224
- (iii)-İstinabe Olunan Ülkenin Yargı Yetkisi ve Egemenlik Hakkı veya Güvenliği Nedeniyle Talebin Reddedilmesi (Sözleşme m. 12)-232
- (9) -Masraflar (Sözleşme m. 14)-234
- VII. -TARAF OLUNAN İKİLİ ANLAŞMALARDAN VE ÇOK TARAFLI SÖZLEŞMELERDEN HANGİSİNİN ÖNCELİKLE UYGULANACAĞI SORUNU-236
- VIII. -HUKUKÎ VE TİCARÎ KONULARDA DELİLLERİN ELDE EDİLMESİNDE AVRUPA BİRLİĞİ’NE ÜYE DEVLETLERİN MAHKEMELERİ ARASINDA İŞBİRLİĞİNE İLİŞKİN 28 MAYIS 2001 TARİHLİ KONSEY TÜZÜĞÜ (YÜRÜRLÜK 1 TEMMUZ 2001)-239
- A. -Konsey Tüzüğü Hakkında Genel Bilgiler ve Tüzüğün Tarihi Gelişimi-239
- B. -Konsey Tüzüğü Uyarınca Üye Devlet Mahkemeleri Arasında İstinabe Usûlü-241
- C. -Türkiye’nin Avrupa Birliği’ne Tam Üye Olması Hâlinde Tüzüğün Uygulanması-243
- SONUÇ-245
- EKLER-257
- EK 1: -MİLLETLERARASI İSTİNABEYE İLİŞKİN TÜRKİYE’NİN TARAF OLDUĞU İKİLİ ANLAŞMALAR-257
- EK 2: -HUKUK USÛLÜNE DAİR LAHEY SÖZLEŞMESİ-266
- EK 3: -HUKUK USÛLÜNE DAİR LAHEY SÖZLEŞMESİNE TARAF OLAN DEVLETLER-276
- EK 4: -HUKUKÎ VEYA TİCARÎ KONULARDA YABANCI ÜLKELERDEN DELİL TEMİNİNE İLİŞKİN LAHEY SÖZLEŞMESİ-279
- EK 5: -HUKUKÎ VEYA TİCARÎ KONULARDA YABANCI ÜLKELERDEN DELİL TEMİMİNE İLİŞKİN LAHEY SÖZLEŞMESİ’NİN TARAFI OLAN DEVLETLER-291
- EK 6/1: İNGİLİZCE İSTİNABE TALEPNAMESİ-294
- EK 6/2: FRANSIZCA İSTİNABE TALEPNAMESİ-297
- EK 7: -HUKUKÎ VEYA TİCARÎ KONULARDA YABANCI ÜLKELERDEN DELİL TEMİMİNE İLİŞKİN LAHEY SÖZLEŞMESİ’NE TARAF DEVLETLERİN MERKEZÎ MAKAMLARI VE YAZIŞMA DİLLERİ-300
- KAYNAKLAR-309