Medeni Usul Hukukunda Gider ve Delil Avansı
Medeni Usul Hukukunda Gider ve Delil Avansı
Mehmet Akif TUTUMLU
6100 sayılı HMK ile usul hukuku sistemimize giren gider avansı ile delil avansı, davanın düzenli bir biçimde yürütülmesini sağlamak, yargılamanın uzamasının önüne geçmek amacıyla usul hukuku sistemimize dahil edilmişlerdir. Bu ortak yönlerine karşın, nitelikleri, kalemleri, ödenmeleri gereken yargısal aşamalar, ödenmemeleri hâlinde uygulanacak hükümler ve nihayet doğurdukları hukuki sonuçlar gerçekten önemli farklılıklar göstermektedir.
HMK'nın yürürlüğe girdiği tarihten bugüne beş yılı aşkın bir süre geçmesine rağmen uygulamada rastlanan bazı hatalı kararlar, bu farklılıkların sistematik bir çalışma içerisinde ortaya konulmasında yarar bulunduğu düşüncesini doğurmuştur. Öte yandan Gider Avansı Tarifesinin 4 üncü maddesinde söz konusu avansın kapsamına delil avansına konu olacak kalemlerin alınmış olması da uygulamada karışıklıklar yaratmakta, her iki avansın birlikte değerlendirilmesi gibi hatalı uygulamalara yol açmaktadır.
Bundan başka her iki kuruma ilişkin olarak uygulanması gereken ve bazı hakların düşmesi sonucunu doğuran kesin süre kurumunun da can alıcı yönleri ve sistematik bir anlatımla -özellikle hukuk uygulamacılarına- sunulmasında yarar görülmüştür.
Tüm bu nedenlerle her iki kurum, Yargıtay kararları ekseninde incelenmiş, ayrıca konuyla ilgili öğretide -sayısı şimdilik fazla olmayan- yapılan çalışmalar da bu incelemede değerlendirilmiştir.
Konu Başlıkları
Gider Avansının Yasal Temelleri, Niteliği, Amacı ve İşlevi
Delil Avansının Yasal Temelleri, Niteliği, Amacı ve İşlevi
Gider Avansının Koşulları ve Uygulama
Delil Avansının Koşulları ve Uygulama
Gider ve Delil Avansı İle İlgili Kesin Süre İlkeleri ve Buna İlişkin Ara Kararlarının Kurulması
Gider ve Delil Avansı İle İlgili Kesin Sürenin Hukuki Sonuçları
Gider Avansı İle Delil Avansı Arasındaki Farklar ve Uygulama
Avansların Yargılama Gideri Niteliği ve İade Edilmesi
İÇİNDEKİLER
İçindekiler
Önsöz 7
Kısaltmalar 15
BİRİNCİ BÖLÜM
GİDER AVANSININ YASAL TEMELLERİ,
NİTELİĞİ, AMACI VE İŞLEVİ
§ 1. GİDER AVANSININ YASAL HÜKÜMLERİ, TANIMI, AMACI, NİTELİĞİ VE İŞLEVİ 17
A. Yasal Hükümler 17
I. 6100/HMK ve Yönetmelik Hükümleri 17
II. 1086/HUMK Döneminde Açılmış Davaların Durumu 18
B. Tanımı 19
C. Amacı 19
D. Hukuki Niteliği 20
E. İşlevi 21
F. Adli Yardım Talebinin Bulunması Hâlinde İzlenecek Yol 21
G. Kendiliğinden (Re'sen) Araştırma İlkesinin Geçerli Olduğu Davalarda Durum 22
H. Hakemde Görülen Davalarda Yargılama Giderleri Avansı 23
I. İLGİLİ YARGITAY KARARLARI 24
İKİNCİ BÖLÜM
DELİL AVANSININ YASAL TEMELLERİ,
NİTELİĞİ, AMACI VE İŞLEVİ
§ 2. DELİL AVANSININ YASAL HÜKÜMLERİ, TANIMI, AMACI, NİTELİĞİ VE İŞLEVİ 91
A. Yasal Hükümler 91
I. 6100/HMK ve Yönetmelik Hükümleri 91
II. 1086/HUMK Döneminde Açılmış Davaların Durumu 92
B. Tanımı 92
C. Amacı 93
D. Niteliği 93
E. İşlevi 94
F. Adli Yardım Talebinin Bulunması Hâlinde İzlenecek Yol 94
G. Kendiliğinden (Re'sen) Araştırma İlkesinin Geçerli Olduğu Davalarda Durum 96
H. Hakemde Görülen Davalarda Yargılama Giderleri Avansı 97
I. İlgili Yargıtay Kararları 97
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
GİDER AVANSININ KOŞULLARI VE
UYGULAMA
§ 3. GİDER AVANSININ KOŞULLARI 109
A. Yargısal Süreç (Aşama) Koşulu 109
B. Gider Avansının Kapsamı (Kalem ve Tutarlar) 112
C. Gider Avansının Yükümlüsü 114
D. Gider Avansının Ödenme Şekli 114
E. Gider Avansının Nereye Yatırılacağı 115
E. Gider Avansının Hiç Yatırılmaması Veya Eksik Yatırılması 116
F. İlgili Yargıtay Kararları 118
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM
DELİL AVANSININ KOŞULLARI VE
UYGULAMA
§ 4. DELİL AVANSININ KOŞULLARI 125
A. YARGISAL SÜREÇ (AŞAMA) KOŞULU 125
B. İspat Yükü İle İlişkisi (Delil Avansının Yükümlüsü) 128
I. Temel Kural 128
II. Delilden Vazgeçilmesi 131
III. Karşı Tarafın Delil Avansını Üstlenmesi (Karşılaması) 132
IV. Her İki Tarafın Aynı Delile Dayanması 132
V. Re'sen Araştırma İlkesinin Uygulandığı Davalarda Durum 132
C. Delil Avansının Kapsamı (Kalem Ve Tutarlar) 133
I. Bilirkişi ve Tanık Ücretleri 133
II. Keşif ve Diğer Deliller 135
D. Delil Avansının Ödenme Şekli 135
E. Delil Avansının Nereye Yatırılacağı 136
F. İlgili Yargıtay Kararları 136
BEŞİNCİ BÖLÜM
GİDER VE DELİL AVANSI İLE İLGİLİ KESİN SÜRE İLKELERİ VE BUNA İLİŞKİN ARA KARARLARININ KURULMASI
§ 5. GİDER VE DELİL AVANSININ ÖDENMESİNE İLİŞKİN KESİN SÜRENİN İLKELERİ VE ARA KARARININ UNSURLARI 169
A. KESİN SÜRENİN İLKELERİ 169
I. Genel Olarak 169
II. Kesin Süre İlkeleri 170
1. Kesin Süre Amacına Uygun Olarak Kullanılmalıdır 170
2. Kesin Süre Yeterli Uzunlukta Olmalıdır 172
3. Kesin Sürede Hangi İşlemin Yapılacağı Açıkça Belirtilmelidir 173
4. Şarta Bağlı Kesin Süre Verilemez 173
5. Kesin Sürede Yapılması Öngörülen İşlem İlgili Tarafça Yapılabilecek Nitelikte Bir Edim Olmalıdır 174
6. Kesin Süre İlgilinin Yükümlü Tutulabileceği Bir Hususta Olmalıdır 174
7. Kesin Süreye İlişkin Ara Kararları Açık ve Anlaşılır Olması 175
8. Müddet İçermeyen Kesin Süre Ara Kararının Geçersiz Olduğu 176
9. Dayanılmayan Bir Delil İçin Kesin Süre Verilemeyeceği 176
10. Kesin Sürenin Hukuki Sonuçları Taraflara ve Temsilcilerine İhtar Edilmelidir 177
11. Dava Şartları ve İlk İtirazlar Karara Bağlanmadan Esas Hakkındaki Delillerin İbrazı ve Delil Avansı İçin Kesin Süre Verilemeyeceği 178
12. Hak Düşürücü Süreler ile Zamanaşımı Konusundaki İtiraz ve Def'iler Karara Bağlanmadan Esas Hakkındaki Delillerin İbrazı ve Delil Avansı İçin Kesin Süre Verilemeyeceği 179
13. Çekişmeli Hususlar Tespit Edildikten Sonra Delil İbrazı ve Delil Avansı İçin Kesin Süre Verilmesi Gerektiği 179
14. İspat ve Delil İkame Yükünün Hangi Tarafta Olduğu Belirlendikten Sonra Delil İkamesi ve Delil Avansı İçin Kesin süre Verilmesi Gerektiği 180
15. İspat Yükü Altında Olmayan Tarafa Delil Avansı İçin Kesin Süre Verilemeyeceği 181
16. Delil Avansının Hangi Delile Ait Olduğu Açıkça Belirtilmelidir 182
17. Kesin Süreye Hâkimin de Uyması Gerektiği 183
18. Kesin Süreye İlişkin İşlemin Gerektirdiği Giderler Belirtilmelidir 183
B. Gider ve Delil Avansı İle İlgili Ara Kararının (Kesin Sürenin) Koşulları 184
I. Yargısal Aşamaya Göre Avans Kararı Verilmelidir 184
1. Gider Avansında 184
2. Delil Avansında 184
II. Avansın Kalem ve Tutarları Açıkça Gösterilmelidir 191
III. Avans Türü (Avansın Adı) Açıkça Belirtilmelidir 192
IV. Delil Avansının Gider Avansından Mahsubuna Karar Verilmemelidir 192
V. Avansın Nereye Yatırılacağı Belirtilmelidir 193
VI. Avans Yükümlüsü Belirtilmelidir 194
1. Gider Avansında 194
2. Delil Avansında 194
VII. Avans İçin verilen Süre Açıkça Belirtilmelidir 195
1. Gider Avansında 195
2. Delil Avansında 195
3. Re'sen Araştırma ilkesinin Uygulandığı Davalarda Durum 196
VIII. Avansın Süresinde Yatırılmamasının Sonucu İhtar Edilmelidir 197
1. Gider Avansında 197
2. Delil Avansında 197
C. Avansla İlgili Ara Kararından Dönülüp Dönülemeyeceği Sorunu Ve Ara Kararına İtiraz 198
I. Avansla İlgili Ara Kararından Dönülüp Dönülemeyeceği 198
II. Avansla İlgili Ara Kararına Karşı İtiraz ve Kanun Yolu İmkânı 199
D. İlgili Yargıtay Kararları 200
ALTINCI BÖLÜM
GİDER VE DELİL AVANSI İLE İLGİLİ
KESİN SÜRENİN HUKUKİ SONUÇLARI
§ 6. GİDER VE DELİL AVANSININ ÖDENMESİNE İLİŞKİN KESİN SÜRENİN (ARA KARARININ) SONUÇLARI 305
A. Kesin Süreye Uyulması 305
I. Gider Avansında 305
II. Delil Avansında 305
B. KESİN SÜREYE UYULMAMASI 306
I. Gider Avansında 306
II. Delil Avansında 307
C. İlgili Yargıtay Kararları 308
YEDİNCİ BÖLÜM
GİDER AVANSI İLE DELİL AVANSI ARASINDAKİ
FARKLAR VE UYGULAMA
§ 7. GİDER AVANSI İLE DELİL AVANSI ARASINDAKİ FARKLAR 347
A. GENEL OLARAK 347
B. ÖZEL OLARAK 347
I. Nitelik Yönünden 347
II. Aşama Yönünden 347
II. Yükümlü Taraf Yönünden 347
IV. Kalem ve Tutarlar Yönünden 348
V. Kesin Süre Miktarı Yönünden 348
VI. Hukuki Sonuçlar Yönünden 348
VII. Kesin Hüküm Yönünden 348
C. İlgili Yargıtay Kararları 349
D. Gider Avansı– Delil Avansı Karşılaştırma Tablosu 365
SEKİZİNCİ BÖLÜM
AVANSLARIN YARGILAMA GİDERİ
NİTELİĞİ VE İADE EDİLMESİ
§ 8. AVANSLARIN YARGILAMA GİDERİ NİTELİĞİ VE BU GİDERİN HANGİ TARAFA YÜKLETİLECEĞİ 367
A. AVANSLARIN YARGILAMA GİDERİ KAPSAMINDA OLMASI 367
B. AVANSLARIN YARGILAMA GİDERİ OLARAK HANGİ TARAFA YÜKLETİLECEĞİ 376
I. Davanın Esastan Sonuçlanmaması Hâlinde 376
1. Görevsizlik ve Yetkisizlik 376
2. Davanın Açılmamış Sayılması 377
3. Davanın Konusuz Kalması 378
4. Davanın Yargı Yolu Nedeniyle Usulden Reddi 379
5. Davanın Dava Şartı Yokluğu Nedeniyle Usulden reddi 380
II. Davanın Esastan Sonuçlanması Hâlinde 381
1. Davanın Kabulle Sonuçlanması 381
a. Tam Kabul 381
aa. Kural 381
bb. İstisnalar 381
b. Kısmen Kabul 382
2. Davanın Retle Sonuçlanması 382
3. Davanın Sulhle Sonuçlanması 382
§ 9. KULLANILMAYAN AVANSLARIN İADE EDİLMESİ 384
A. NİHAİ KARARDA İADE HÜKMÜ KURMA ZORUNLULUĞU 384
B. İADE ŞEKLİ 387
Kaynakça 389
Yazarın Özgeçmişi ve Diğer Yapıtları 391
Kavram Dizini 413