Kargo Gönderim Saatleri;
Kartlarına Taksit
Yeni Ãœyelik
Ãœye GiriÅŸi
Medeni Usul Hukukunda Adli Yardım
Medeni Usul Hukukunda Adli Yardım
Ayşe KILINÇ
Sayfa Sayısı
:
416
Kitap Ölçüleri
:
16x23 cm
Basım Yılı
:
2013
ISBN NO
:
9786051461168
160,00
TL
GÄ°RÄ°Åž
Günümüzde yargı örgütünün işleyişi, yargılamanın masraflara bağlı olarak tanımlandığını göstermektedir. Bu sebeple çoğu modern hukuk sisteminde uyuşmazlıkların devletin yargılama makamları eliyle çözüle¬bilmesi için, tarafların belirli oranlarda yargılama masraflarına katkıda bulunmaları gerekir. Nitekim devletler, bütün bireylerin cüzî de olsa ücret karşılığında adalet hizmetlerinden yararlanabilmelerine ilişkin düzenlemeler getirerek, bu anlamda bireylere yargılamanın yürütüle-bilmesinde maddî olarak katkıda bulunma yükümlülüğü yüklemişler¬dir1.
Mahkemelere eşit erişim imkânı veya hakkı, geçmişten günümüze uzanan dünya çapında bir sorundur. Ekonomik anlamda yetersiz2 ya da yabancı statüsündeki kimseler, adalet hizmetlerinden yeterli bir şekilde yararlanabilmek bakımından her yerde zorluklarla karşılaşmaktadırlar. Mahkemeye erişim, bir toplum için adaleti sağlamanın yalnızca bir şek¬lini oluşturmaktadır. Mahkemeye erişimi gerçekleştirebilmek içinse adil çözümler sağlayan ve yargılamanın işleyişini kolaylaştıran bir hukuk sisteminin varlığı gerekir. Mahkemelere aktif olarak erişme sorunu, esa¬sen medenî usûl hukukunda ortaya çıkmaktadır. Zira ceza yargılama¬sında yalnızca pasif bir savunma sorunu mevcuttur. Bu anlamda medenî usûl hukuku bakımından adalet hizmetlerinden yararlanmanın maliyeti yüksek olduğundan dolayı, mahkemelere eşit erişimi sağlamanın bede¬line kimin katlanacağı sorusu gündeme gelmiştir3.
Modern anayasalarda ve uluslararası belgelerde kabul edilen eşitlik ilkesi gereği, bütün bireylerin özel hukuka dayanan iddialarında yetkili mahkemeler önünde devletin hukukî güvencesinden aynı derecede ya¬rarlanabilmeleri gerekir. Dolayısıyla devletin görevi, bireylerin hukukî korumalarını sağlamak ve onların bu haklarını devlet yardımı aracılığıy¬la garanti altına almaktır4.
Magna Carta\\\\\\\\\\\\\\\′dan bugüne kadar devletin sorumluluÄŸu, etkili, verim¬li ve eriÅŸilebilir bir yargılama sisteminin saÄŸlanması olarak tanımlanmış¬tır. Hatta adlî yardıma iliÅŸkin bazı hukuk reformlarının giriÅŸinde de, adalete eriÅŸimin saÄŸlanmasının devletin sorumluluÄŸunda olduÄŸu belirti¬lerek, adlî yardımın temel bir vatandaÅŸlık hakkı olduÄŸu hususu vurgu¬lanmıştır5.
İşte mahkemelere eşit erişimi sağlamak devlete bir görev olarak yük¬lenmiş ve bunun sonucunda ortaya çıkan devlet yardımı anlayışı ile bu¬gün hukukî bir kurum olarak düzenlenen adlî yardım kavramının temel¬leri de atılmıştır. Halen modern hukuk sistemleri tarafından anayasal gü¬vencelerle hukukî düzenlemelere sahip olan adlî yardım kurumu, ulusla¬rarası düzenlemelerde de bir hakkın konusu olarak kabul edilmektedir.
Genel ifadesiyle devletin sunduğu adalet hizmetlerinin bedelini kar¬şılamak bakımından yetersiz olan kimselere tanınan muafiyet veya üc¬retsiz devlet yardımı olarak tanımlanabilen ve yargılama hukukunun birçok cephesinde yer alan adlî yardım kurumu, düzenlenmesinden işle¬yişine birçok tartışmayı da beraberinde getirmektedir. Hukukumuzda adlî yardım kurumunun genel olarak yargılama hukukunun farklı dalla¬rında ayrı düzenlemeye ve işleyişe sahip olduğunu ifade etmek müm¬kündür. Ayrıca her ne kadar adlî yardım kurumu, avukatlık hukukunun ve idarî yargılama hukukunun düzenlemelerine konu olsa da, belirtilen düzenlemeler, medenî usûl hukukunda düzenlenen adlî yardım kuru¬munun tamamlayıcısı veya uzantısı olarak karşımıza çıkmaktadır. An¬cak çalışmamızın konusunu \\\\\\\\\\\\\\\"Medenî Usûl Hukukunda Adlî Yardım\\\\\\\\\\\\\\\" oluşturmaktadır. Dolayısıyla çalışmamızda adlî yardım kurumu medenî usûl hukuku bağlamında ele alınacaktır. Şüphesiz ki, yargılama huku¬kunun diğer alanlarındaki düzenlemelere ve işleyişlere de yeri geldiğin¬de çalışmanın amacı ve kapsamını aşmamak üzere yer verilecektir.
1086 sayılı HUMK\\\\\\\\\\\\\\\′u yürürlükten kaldırarak 1 Ekim 2011 tarihinde yürürlüğe giren ve yeni sayılabilen 6100 sayılı HMK\\\\\\\\\\\\\\\′nın 334-340. maddeleri arasında düzenlenen adlî yardım kurumunun ihtiyaca cevap verdi¬ğini ifade etmek maalesef pek mümkün deÄŸildir. Her ne kadar yeni ta¬rihli bir kanunla düzenlendiÄŸine dikkat çekilse de, HMK\\\\\\\\\\\\\\\′da yer alan adlî yardıma iliÅŸkin hükümlerle, esasen HUMK\\\\\\\\\\\\\\\′daki hükümlerin dili sadeleş¬tirilmiÅŸ ve öğreti ve uygulamada tartışmalara sebep olan bazı konularda yeni düzenlemeler getirilerek önceki adlî yardım sistemi muhafaza edilmiÅŸtir. DiÄŸer bir ifadeyle, medenî usûl hukuku bakımından reform niteliÄŸi taşıyan 6100 sayılı HMK, adlî yardım kurumunda köklü bir deÄŸi¬şiklik yapmamıştır. Dolayısıyla HMK\\\\\\\\\\\\\\\′da yer alan adlî yardıma iliÅŸkin hükümler, mevcut sorunlara çözüm bulamamaktadır.
Ä°lk olarak, adlî yardım kurumu gerektiÄŸi ÅŸekilde iÅŸletilememektedir. Bunun sebebi ise genel olarak adlî yardım sisteminin yeterince tanıtıl¬mamış olmasıdır6. Yine HMK\\\\\\\\\\\\\\\′da yer alan adlî yardıma iliÅŸkin hükümle¬rin vatandaÅŸların hukukî korunma taleplerine yeterince cevap verdiÄŸi de ifade edilemez. Nitekim bu eksiklikler, avukatlık hukukundaki düzen¬lemelerle giderilmeye çalışılmıştır. Bu durumun da uygulamada adlî yardım sisteminin çift baÅŸlı bir görüntü arz etmesine sebep olduÄŸu ileri sürülmüştür. Yine bunun gibi daha birçok soruna mevcut adlî yardım sistemi ile çözüm bulmak zor gözükmektedir. Ayrıca ÅŸunu belirtmekte yarar vardır ki, gerek Türk hukuk öğretisinde gerekse uygulamada adlî yardım kurumu ile ilgili az sayıda münferit çalışma dışında yeterli sayı¬da bir çalışma yapıldığını ifade etmek de mümkün deÄŸildir. Kısacası hukukumuzda adlî yardım, hem akademik düzeyde hem de uygulama¬da çok dikkat çekilen bir konu deÄŸildir. Medenî usûl hukuku bakımın¬dan adlî yardım sisteminin arz ettiÄŸi mevcut görüntü, bizi bu konu üze¬rinde çalışmaya sevk etmiÅŸtir. Ancak, HMK ile birlikte yargılamanın başında gider avansı yatırılması zorunluluÄŸu, adlî yardımı daha da gün¬cel hale getirebilecektir.
Çalışmamızın amacı esasen medenî usûl hukuku bakımından adlî yardım kurumunun düzenlemesinden ve işleyişinden kaynaklanan so¬runları tespit etmek ve karşılaştırmalı hukukta yer alan adlî yardım sis¬temleri ve yeni adlî yardım reformlarını da referans göstererek bu sorun¬lara çözümler bulmaya çalışmaktır. Bu kapsamda gerek yerli ve yabancı hukuk literatürlerinden gerekse ulusal ve uluslararası mahkeme kararla¬rından mümkün olduğunca yararlanılmak suretiyle konu incelenmeye çalışılacaktır.
\\\\\\\\\\\\\\\"Medenî Usûl Hukukunda Adlî Yardım\\\\\\\\\\\\\\\" konulu bu çalışma, giriş ve sonuç bölümleri dışında beş ana bölümden oluşmaktadır.
Adlî yardım kurumu ile ilgili genel bilgiler ile adlî yardımın karşı¬laştırmalı hukukta düzenlenişinin yer aldığı birinci bölümde; kurumun hukukî anlamı, tarihî gelişim süreci ve karşılaştırmalı hukukta yer alan adlî yardım sistemleri incelenecektir.
Çalışmamızın ikinci bölümde; adlî yardımın anayasal temel haklar ve ilkelerle ilişkisi ile medenî usûl hukukunun amacı ve medenî usûl hukukuna hâkim olan ilkelerle ilişkisi incelenecektir. Bu anlamda ilk iki bölümde yer alan özellikle karşılaştırmalı hukukta düzenlenen adlî yar¬dım sistemleri, adlî yardım modellerinin sınıflandırılması ve adlî yardım kurumunun anayasal temel haklar ve ilkelerle ilişkisi ile medenî usûl hukukunun amacı ve medenî usûl hukukuna hâkim olan ilkelerle ilişki¬sinin incelendiği kısımlar, çalışmamızın beşinci ve son bölümünde ele alman tartışmalara temel teşkil etmesi bakımından da önemlidir.
Adlî yardım kurumunun hukukumuzdaki düzenlemeleri ile ilgili kısımlar çalışmamızın üçüncü ve dördüncü bölümlerinde incelenecektir. Bu anlamda öncelikle ve esas olarak çalışmamızın üçüncü bölümünde adlî yardım kurumunun halen yürürlükte olan HMK\\\\\\\\\\\\\\\′daki düzenlemesi ele alınacaktır. Ancak hem HMK\\\\\\\\\\\\\\\′nın yakın bir tarihte yürürlüğe girmiÅŸ olması, hem HMK\\\\\\\\\\\\\\\′nın adlî yardıma iliÅŸkin hükümlerinin yürürlükten kaldırılan HUMK\\\\\\\\\\\\\\\′daki hükümlerle paralellik arz etmesi sebebiyle çalış¬mamızın bu kısmında her iki kanunî düzenlemeye ve HUMK\\\\\\\\\\\\\\\′un yürür¬lükte olduÄŸu dönemde öğreti ve uygulamada tartışılan ancak HMK ile hukukî açıklığa kavuÅŸan konulara da mümkün olduÄŸunca yer verilecek¬tir. Zira önceki kanun döneminde tartışılan konulara yer vermenin halen yürürlükte olan kanunî düzenlemenin teorik alt yapısını ve geçmiÅŸini görmek bakımından önemli olduÄŸu kanısındayız.
HMK\\\\\\\\\\\\\\\′da yer alan adlî yardım düzenlemesinin ardından adlî yardım bakımından özel düzenlemelerin yer aldığı çalışmamızın dördüncü bö¬lümde; medenî usûl hukukundaki adlî yardım sisteminin diÄŸer bir kıs¬mını oluÅŸturan avukatlık hukukundaki adlî yardım kurumuna iliÅŸkin düzenlemeler baÅŸta olmak üzere yargılama hukukunun diÄŸer alanların¬daki adlî yardım kurumunun düzenlemeleri incelenecektir. Bu bölümde özellikle adlî yardım kurumunun medenî usûl hukukunun ayrılmaz bir parçası olan icra ve iflâs hukukundaki düzenlenmesi ve uygulaması üze¬rinde durulacak, Ä°YUK ile HMK\\\\\\\\\\\\\\\′daki adlî yardıma iliÅŸkin hükümlere yapılan atıf dolayısıyla, medenî usûl hukukundaki adlî yardıma iliÅŸkin hükümlerin idarî yargılama alanında nasıl uygulandığı ele alınacaktır. Yine medenî usûl hukukundan oldukça farklı bir düzenleme ve iÅŸleyiÅŸe sahip olan ceza yargılamasında adlî yardım kurumunun düzenlemesine de yer verilecektir. Ayrıca bu bölümde adlî yardım alanındaki uluslara¬rası geliÅŸmelerin önemi dikkate alınarak, Türkiye\\\\\\\\\\\\\\\′nin taraf olduÄŸu ulus¬lararası sözleÅŸmelerde yer alan adlî yardım kurumu ile ilgili düzenleme¬ler de incelenecektir.
Beşinci ve son bölümünde ise, çalışmamızın esas amacına ulaşabil¬mesini sağlamak bakımından adlî yardım kurumu ile ilgili sorunlar ve çözüm önerileri ele alınacaktır. Dolayısıyla öncelikli olarak hukukumuz¬da adlî yardım kurumunun düzenlenmesinden ve işleyişinden kaynak¬lanan sorunlar ile bu sorunların aşılabilmesinde yararı olabileceğini dü¬şündüğümüz çözüm önerilerine yer verilecektir. Ayrıca bu bölümde karşılaştırmalı hukukta adalete erişimi sağlamak için adlî yardım kuru¬muna alternatif olarak geliştirilen kurumlar ve bu kurumların hukuku¬muza uygulanabilirliği de incelenecektir.
Çalışmada yapılan değerlendirmelere yer verilen sonuç kısmı ile ça¬lışmaya son verilecektir.
ONSOZ
\\\\\\\\\\\\\\\"Medenî Usûl Hukukunda Adlî Yardım\\\\\\\\\\\\\\\" isimli çalışma, 16 Ocak 2013 tarihinde Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Özel Hu¬kuk Ana Bilim Dalı Doktora programında doktora tezi olarak savunulan ve başarılı bulunan tezin, jüri üyelerinin görüş, öneri ve eleştirileri de dikkate alınarak düzeltilen ve gözden geçirilen hâlidir.
DeÄŸerli katkıları ve emeÄŸi ile bu çalışmanın ortaya çıkmasında ve aslında bütün doktora öğrenimi sürecinde manevî desteÄŸini esirgeme¬yen, beni bu yolda hiç yalnız bırakmayan deÄŸerli hocam ve tez danışma¬nım Prof. Dr. Muhammet Özekes\\\\\\\\\\\\\\\′e çok teÅŸekkür ederim.
Tez jürisinde yer alan ve deÄŸerli görüş, öneri ve eleÅŸtirileri ile tezin olgunlaÅŸmasını saÄŸlayarak önemli katkılarda bulunan deÄŸerli hocalarım; Prof. Dr. OÄŸuz Atalay\\\\\\\\\\\\\\\′a, Doç. Dr. AyÅŸe Tülin Yürük\\\\\\\\\\\\\\\′e, Doç. Dr. Murat Atalı\\\\\\\\\\\\\\\′ya, Yard. Doç. Dr. Tolga Akkaya\\\\\\\\\\\\\\\′ya ve Yard. Doç. Dr. Nilüfer Bo¬ran Güneysu\\\\\\\\\\\\\\\′ya da ayrıca çok teÅŸekkür ederim.
Gerek doktora öğrenimi boyunca gerekse akademik hayattaki ma¬nevî desteÄŸinden dolayı deÄŸerli arkadaşım Yard. Doç. Dr. Altan Fahri Gülerci\\\\\\\\\\\\\\\′ye ve Ä°ngilizce çevirilerdeki yardımları ile çalışmama büyük ko¬laylık saÄŸlayan deÄŸerli arkadaşım Av. Alper Can Aykaç\\\\\\\\\\\\\\\′a da çok teÅŸek¬kür ederim. Ayrıca manevî desteÄŸi ile hep yanımda olan sevgili dostum Av. Selcen Uzun\\\\\\\\\\\\\\\′a da çok teÅŸekkür ederim.
Hayatımdaki en büyük yere sahip olan sevgili anneme, babama, kardeÅŸlerime ve NesliÅŸah\\\\\\\\\\\\\\\′a da çok teÅŸekkür ederim.
Son olarak bu kitabın basımını üstlenen Adalet Yayınevi sahibi Sayın Hakan Karaaslan başta olmak üzere, tüm yayınevi çalışanlarına da teşekkür ederim.
Dr. Ayşe Kıhnç Mart 2013, Kütahya
İÇİNDEKİLER
BİRİNCİ BÖLÜM
GENEL BİLGİLER VE KARŞILAŞTIRMALI HUKUKTA ADLÎ YARDIM
1. -KAVRAM, AMAÇ VE TARİHÎ GELİŞİM-7
I. -KAVRAM VE KURUMUN HUKUKÎ ANLAMI-7
A. -Kavram-7
B. -Terim Sorunu-12
II. -KURUMUN AMACI VE ÖNEMİ-16
III. -BENZER KURUMLARLA KARÅžILAÅžTIRILMASI-19
IV. -TARİHÎ GELİŞİM-21
A. -Genel Olarak-21
B. -Türk Hukukunda-28
1. -Genel Olarak-28
2. -Cumhuriyet Öncesi Dönem-29
3. -Cumhuriyet Sonrası Dönem-31
2. -KARŞILAŞTIRMALI HUKUKTA ADLÎ YARDIM-33
I. -GENEL OLARAK-33
II. -KITA AVRUPASI HUKUKUNDA-35
A. -Alman Hukukunda Adlî Yardım-35
B. -Avusturya Hukukunda Adlî Yardım-54
C. -İsviçre Hukukunda Adlî Yardım-59
D. -Fransız Hukukunda Adlî Yardım-63
E. -Hollanda Hukukunda Adlî Yardım-65
F. -İsveç Hukukunda Adlî Yardım-67
G. -İtalyan Hukukunda Adlî Yardım-69
III. -ANGLO-AMERİKAN HUKUKUNDA ADLÎ YARDIM-70
A. -Amerikan Hukukunda Adlî Yardım-70
1. -Adlî Yardım Sisteminin İşleyişi-70
a. -Adlî Yardım Servisleri-71
b. -Pro Bono Hizmetleri-Ücretsiz Yardımlar-74
c. -Şarta Bağlı Avukatlık Ücreti Sözleşmeleri-76
2. -Adlî Yardıma Katkı Sağlayan Diğer Unsurlar-78
a. -Hukuk Fakülteleri-78
b. -Avukatla Temsil Edilmeyen Taraflar-79
3. -Yeni Yaklaşımlar-80
a. -Tıbbî ve Hukukî Ortaklıklar-81
b. -Adalete Erişim Kaynağı-81
4. -Yeni GeliÅŸmeler-82
B. -İngiliz Hukukunda Adlî Yardım-85
1. -Adlî Yardım Sisteminin Kısa Bir Tarihçesi-85
2. -Adlî Yardım Sisteminin İşleyişi-87
3. -Adlî Yardıma Katkı Sağlayan Diğer Unsurlar-92
a. -CLAC\\\′lar ve Networkler-92
b. -Gönüllü Hizmetler-93
c. -Şarta Bağlı Avukatlık Ücreti Sözleşmeleri ve Hukukî Koruma Sigortası-94
d. -Avukatla Temsil Edilmeyen Taraflar-95
e. -McKenzie ArkadaÅŸlar-96
4. -Adlî Yardımla İlgili Gerçekleştirilen Güncel Reformlar-97
IV. -AB HUKUKUNDA ADLÎ YARDIM-98
A. -Genel Olarak AB Usûl Hukuku ve Yeknesaklaştırma Çalışmaları-98
B. -AB Usûl Hukukunda Adlî Yardımla İlgili Çalışmalar-99
V. -KARŞILAŞTIRMALI HUKUKTAKİ ADLÎ YARDIM SİSTEMLERİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ-107
A. -Genel Olarak-107
B. -Karşılaştırmalı Hukukta Yer Alan Adlî Yardım Modellerinin Sınıflandırılması-111
1. -Adlî Yardım Sağlayıcıları Bakımından Adlî Yardım Modelleri-111
a. -Salt (Katkısız) Kamu Destekli (Pure Public Provision) Adlî Yardım Modeli-112
b. -Tedarikçi (Arza Dayalı) (Supply-Side Subsidies) Adlî Yardım Modeli-112
c. -Talebe Bağlı/Talep Yönlü (Tied Demand-Side Dubsidies) Adlî Yardım Modeli veya Judicare Modeli-112
d. -Kamu ve Transfer Politikaları (Tax-and-Transfer Policies) Adlî Yardım Modeli-112
2. -Finansman Kaynakları Bakımından Adlî Yardım Modelleri-113
a. -Tam GeliÅŸmiÅŸ Sosyal Sigorta (Full-Blown Social Insurance) Modeli-113
b. -Serbest Piyasa (Free Market) Modeli-113
c. -Hak Temelli Yaklaşım (Rights-Based Approach) Modeli-113
3. -Adlî Yardım Hizmetlerine Yapılan Katkı Bakımından Adlî Yardım Modelleri-114
a. -Müşterek Menfaat (Mutual Interest) Modeli-114
b. -Hizmet Satın Alan Tedarikçiler (Purchaser- Supplier) Modeli-114
c. -Katkı (Contribution) Modeli-115
d. -Ödünç (Loan) Modeli-115
C. -Karşılaştırmalı Hukukta Yer Alan Adlî Yardım Modellerinin Sınıflandırılmasına İlişkin Değerlendirme-115
D. -Adaletin EtkinliÄŸine Dair Avrupa Komisyonu (CEPEJ)\\\′nun 2010 Tarihli Avrupa Konseyine Ãœye Ãœlkelerin Yargısal Sistemlerindeki Adaletin EtkinliÄŸi ve NiteliÄŸi Hakkındaki Raporu-116
İKİNCİ BÖLÜM
ADLÎ YARDIMIN ANAYASAL TEMELLERİ VE MEDENÎ USÛL HUKUKUNA HÂKİM OLAN İLKELERLE İLİŞKİSİ
3. -ADLÎ YARDIMIN ANAYASAL TEMEL HAK VE İLKELERLE İLİŞKİSİ-123
I. -İNSAN HAKLARI, İNSAN ONURU VE ADLÎ YARDIM-123
II. -ADİL YARGILANMA HAKKI, HAK ARAMA HÜRRİYETİ VE ADLÎ YARDIM-126
A. -Genel Olarak Adil Yargılanma Hakkı-126
B. -Hak Arama Hürriyeti ve Adlî Yardım-129
III. -EŞİTLİK İLKESİ VE ADLÎ YARDIM-136
IV. -HUKUK DEVLETİ VE ADLÎ YARDIM-141
V. -SOSYAL DEVLET VE ADLÎ YARDIM-144
VI. -HUKUKÎ KORUNMA TALEBİ, ETKİN HUKUKÎ KORUNMA VE ADLÎ YARDIM-148
VII. -ADALETE ERİŞİM HAKKI VE ADLÎ YARDIM-151
VIII. HUKUKÎ DİNLENİLME HAKKI VE ADLÎ YARDIM-154
4. -ADLÎ YARDIMIN MEDENÎ USÛL HUKUKUNUN AMACI VE MEDENÎ USÛL HUKUKUNA HÂKİM OLAN İLKELERLE İLİŞKİSİ-159
I. -ADLÎ YARDIMIN MEDENÎ USÛL HUKUKUNUN AMACI İLE İLİŞKİSİ-159
II. -TASARRUF İLKESİ VE ADLÎ YARDIM-160
III. -TARAFLARCA HAZIRLAMA İLKESİ VE ADLÎ YARDIM-164
IV. -TEKSİF İLKESİ VE ADLÎ YARDIM-167
V. -DÜRÜSTLÜK KURALI, DOĞRUYU SÖYLEME YÜKÜMLÜLÜĞÜ VE ADLÎ YARDIM-168
VI. -USÛL EKONOMİSİ İLKESİ VE ADLÎ YARDIM-172
VII. -YARGILAMADA KULLANILAN DİL VE ADLÎ YARDIM-173
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
HUKUK MUHAKEMELERİ KANUNUNDA ADLÎ YARDIM
5. -GENEL OLARAK-179
6. -HUKUK MUHAKEMELERİ KANUNUNDA ADLÎ YARDIMIN DÜZENLENİŞİ-181
I. -ADLÎ YARDIMIN UYGULANMA ALANI-181
II. -ADLÎ YARDIMDAN YARARLANABİLEN KİMSELER-193
III. -ADLÎ YARDIMDAN YARARLANMA ŞARTLARI-197
A. -Ekonomik Anlamda Yetersizlik Şartı (Yoksulluk Şartı)-198
B. -Haklılık Şartı-202
C. -Yabancılar İçin Karşılıklılık Şartı-206
IV. -ADLÎ YARDIM USÛLÜ-211
A. -Görev ve Yetki-211
B. -Adlî Yardımın Hukukî Niteliği-214
C. -Adlî Yardım Talebi ve İnceleme Usûlü-217
1. -Adlî Yardım Talebinin Yapılış Şekli ve Zamanı-217
2. -Adlî Yardım Talebinin Sonuçları-221
3. -Adlî Yardım Talebinin İspatlanması-224
a. -Ekonomik Anlamda Yetersizlik Şartının İspatlanması-224
b. -Haklılık Şartının İspatlanması-230
c. -Yabancılar İçin Aranan Karşılıklılık Şartının İspatlanması-233
V. -ADLÎ YARDIM TALEBİNDE YARGILAMA USÛLÜ-237
VI. -ADLÎ YARDIM KARARININ ÖZELLİKLERİ, KAPSAMI VE ETKİLERİ-242
A. -Adlî Yardım Kararının Özellikleri-242
B. -Adlî Yardım Kararının Kapsamı-247
1. -Yapılacak Tüm Yargılama ve Takip Giderlerinden Geçici Olarak Muafiyet-248
2. -Yargılama ve Takip Giderleri İçin Teminat Göstermekten Muafiyet-250
3. -Dava ve İcra Takibi Sırasında Yapılması Gereken Tüm Giderlerin Devlet Tarafından Avans Olarak Ödenmesi-256
4. -Davanın Avukat ile Takibi Gerekiyorsa, Ücreti Sonradan Ödenmek Üzere Bir Avukat Temini-259
C. -Adlî Yardım Kararının Etkileri-263
VII. -ADLÎ YARDIMIN SONA ERMESİ-273
A. -Adlî Yardımı Sona Erdiren Nedenler-273
1. -Adlî Yardımdan Yararlanan (Gerçek) Kişinin Ölmesi veya Tüzel Kişiliğin Sona Ermesi-273
2. -Adlî Yardımdan Yararlanan Kimsenin Dava Dışı Kalması-274
3. -Adlî Yardım Kararının Kaldırılması (Geri Alınması)-276
4. -Asıl Dava veya Takip ya da Talebin Sonuçlanması-277
B. -Adlî Yardım Kararı ile Ertelenen Yargılama ve Takip Giderlerinin Tahsili-278
1. -Adlî Yardımdan Yararlanan Tarafın Asıl Dava veya Takip ya da Talep Sonunda Haklı Çıkması-279
2. -Adlî Yardımdan Yararlanan Tarafın Asıl Dava veya Takip ya da Talep Sonunda Haksız Çıkması-280
3. -Tarafların Sulh Olması Suretiyle Asıl Dava veya Takibin Sonuçlanması-285
C. -Adlî Yardım Kararı ile Atanan Avukatın Ücretinin Ödenmesi-286
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM
ADLÎ YARDIM BAKIMINDAN ÖZEL DÜZENLEMELER
7. -AVUKATLIK HUKUKUNDA ADLÎ YARDIM-291
I. -GENEL OLARAK-291
II. -AVUKATLIK HUKUKUNDAKİ ADLÎ YARDIM DÜZENLEMELERİ BAKIMINDAN AVUKATIN ÖNEMİ-293
III. -ADLÎ YARDIM BÜROLARI-299
A. -Adlî Yardım Bürolarının Kuruluşu, Görevleri ve İşleyişi-299
B. -Adlî Yardım Talebi ve Yapılış Şekli (Adlî Yardım Usûlü)-301
C. -Adlî Yardım Bürolarının Finansmanı-312
IV. -AVUKATLIK HUKUKUNDA ADLÎ YARDIMA İLİŞKİN ÖZEL DURUMLAR-314
V. -AVUKATLIK HUKUKUNDAKİ ADLÎ YARDIM SİSTEMİNİN CEZA YARGILAMASINDA UYGULANMASI-316
8. - İCRA VE İFLÂS HUKUKUNDA ADLÎ YARDIM-319
9. -MEDENÎ USÛL HUKUKUNDA ADLÎ YARDIMA İLİŞKİN HÜKÜMLERİN İDARÎ YARGIDA UYGULANMASI-324
10. -MEDENÎ USÛL HUKUKUNDA ADLÎ YARDIMA İLİŞKİN HÜKÜMLERİN CEZA YARGILAMASINDAKİ ADLÎ YARDIMIN DÜZENLENİŞİ İLE KARŞILAŞTIRILMASI-329
11. -TÜRKİYE’NİN TARAF OLDUĞU ULUSLARARASI SÖZLEŞMELERDE ADLÎ YARDIM-339
12. -ÖZEL KANUN HÜKÜMLERİ GEREĞİ ADLÎ YARDIMDAN YARARLANABİLME-345
BEŞİNCİ BÖLÜM
ADLÎ YARDIM İLE İLGİLİ SORUNLAR VE ÇÖZÜM ÖNERİLERİ
13. -ADLÎ YARDIMIN HUKUKÎ DÜZENLEMESİNDEN KAYNAKLANAN SORUNLAR VE ÇÖZÜM ÖNERİLERİ-349
I. -GENEL OLARAK-349
II. -ADLÎ YARDIMIN FARKLI KANUNLARDA DÜZENLENMESİ-350
III. -YARGILAMA ÖNCESİ HUKUKÎ DANIŞMA YARDIMININ DÜZENLENMEMESİ-352
IV. -ADLÎ YARDIMDAN YARARLANABİLEN KİMSELERİN SINIRLI OLMASI-355
V. -ADLÎ YARDIMDAN YARARLANABİLME ŞARTLARINDAN KAYNAKLANAN SORUNLAR-356
A. -Ekonomik Anlamda Yetersizlik Şartının Düzenlenmesinden Kaynaklanan Sorunlar-356
B. -Haklılık Şartının Düzenlenmesinden Kaynaklanan Sorunlar-359
VI. -ADLÎ YARDIMDAN YARARLANAN KİMSENİN KENDİ AVUKATINI SEÇEMEMESİ-361
VII. -ADLÎ YARDIMA İLİŞKİN HUKUKÎ DÜZENLEMELERDE ESAS ALINMASI GEREKENLER-363
14. ADLÎ YARDIM SİSTEMİNİN İŞLEYİŞİNDEN KAYNAKLANAN SORUNLAR VE ÇÖZÜM ÖNERİLERİ-365
I. -ADLÎ YARDIM SİSTEMİNİN TANITIMININ YETERSİZ OLMASI-365
II. -ADLÎ YARDIMA GEÇ KARAR VERİLMESİ-366
III. -ADLÎ YARDIM TALEBİNE İLİŞKİN KARARLARA KARŞI KANUN YOLUNA BAŞVURULAMAMASI-368
IV. -ADLÎ YARDIM HİZMETLERİ KAPSAMINDA SUNULAN AVUKATLIK YARDIMI İLE İLGİLİ SORUNLAR-369
15. ADALETE ERİŞİMİ SAĞLAMADA ADLÎ YARDIMA ALTERNATİF KURUMLAR VE HUKUKUMUZA UYGULANABİLİRLİĞİ-372
I. -HUKUKÎ DANIŞMA MERKEZLERİ VE PRO BONO HİZMETLERİ-372
II. -ŞARTA BAĞLI AVUKATLIK ÜCRETİ SÖZLEŞMELERİ-374
III. -HUKUKÎ KORUMA SİGORTASI-377
IV. -HUKUK KLÄ°NÄ°KLERÄ°-380
A. -Simülasyon Yöntemi (Simulation)-381
B. -Fakülte Dışı (Externalship) Hukuk Kliniği-381
C. -Probleme Dayalı Öğretim Yöntemi (Problem Based Learning)-382
D. -Herkes İçin Hukuk Kliniği (Street Law)-383
E. -Hukuk Fakültelerine Bağlı Canlı Müvekkil Hukuk Kliniği (In-House Live Client Clinics)-384
SONUÇ-389
KAYNAKÇA-399
Günümüzde yargı örgütünün işleyişi, yargılamanın masraflara bağlı olarak tanımlandığını göstermektedir. Bu sebeple çoğu modern hukuk sisteminde uyuşmazlıkların devletin yargılama makamları eliyle çözüle¬bilmesi için, tarafların belirli oranlarda yargılama masraflarına katkıda bulunmaları gerekir. Nitekim devletler, bütün bireylerin cüzî de olsa ücret karşılığında adalet hizmetlerinden yararlanabilmelerine ilişkin düzenlemeler getirerek, bu anlamda bireylere yargılamanın yürütüle-bilmesinde maddî olarak katkıda bulunma yükümlülüğü yüklemişler¬dir1.
Mahkemelere eşit erişim imkânı veya hakkı, geçmişten günümüze uzanan dünya çapında bir sorundur. Ekonomik anlamda yetersiz2 ya da yabancı statüsündeki kimseler, adalet hizmetlerinden yeterli bir şekilde yararlanabilmek bakımından her yerde zorluklarla karşılaşmaktadırlar. Mahkemeye erişim, bir toplum için adaleti sağlamanın yalnızca bir şek¬lini oluşturmaktadır. Mahkemeye erişimi gerçekleştirebilmek içinse adil çözümler sağlayan ve yargılamanın işleyişini kolaylaştıran bir hukuk sisteminin varlığı gerekir. Mahkemelere aktif olarak erişme sorunu, esa¬sen medenî usûl hukukunda ortaya çıkmaktadır. Zira ceza yargılama¬sında yalnızca pasif bir savunma sorunu mevcuttur. Bu anlamda medenî usûl hukuku bakımından adalet hizmetlerinden yararlanmanın maliyeti yüksek olduğundan dolayı, mahkemelere eşit erişimi sağlamanın bede¬line kimin katlanacağı sorusu gündeme gelmiştir3.
Modern anayasalarda ve uluslararası belgelerde kabul edilen eşitlik ilkesi gereği, bütün bireylerin özel hukuka dayanan iddialarında yetkili mahkemeler önünde devletin hukukî güvencesinden aynı derecede ya¬rarlanabilmeleri gerekir. Dolayısıyla devletin görevi, bireylerin hukukî korumalarını sağlamak ve onların bu haklarını devlet yardımı aracılığıy¬la garanti altına almaktır4.
Magna Carta\\\\\\\\\\\\\\\′dan bugüne kadar devletin sorumluluÄŸu, etkili, verim¬li ve eriÅŸilebilir bir yargılama sisteminin saÄŸlanması olarak tanımlanmış¬tır. Hatta adlî yardıma iliÅŸkin bazı hukuk reformlarının giriÅŸinde de, adalete eriÅŸimin saÄŸlanmasının devletin sorumluluÄŸunda olduÄŸu belirti¬lerek, adlî yardımın temel bir vatandaÅŸlık hakkı olduÄŸu hususu vurgu¬lanmıştır5.
İşte mahkemelere eşit erişimi sağlamak devlete bir görev olarak yük¬lenmiş ve bunun sonucunda ortaya çıkan devlet yardımı anlayışı ile bu¬gün hukukî bir kurum olarak düzenlenen adlî yardım kavramının temel¬leri de atılmıştır. Halen modern hukuk sistemleri tarafından anayasal gü¬vencelerle hukukî düzenlemelere sahip olan adlî yardım kurumu, ulusla¬rarası düzenlemelerde de bir hakkın konusu olarak kabul edilmektedir.
Genel ifadesiyle devletin sunduğu adalet hizmetlerinin bedelini kar¬şılamak bakımından yetersiz olan kimselere tanınan muafiyet veya üc¬retsiz devlet yardımı olarak tanımlanabilen ve yargılama hukukunun birçok cephesinde yer alan adlî yardım kurumu, düzenlenmesinden işle¬yişine birçok tartışmayı da beraberinde getirmektedir. Hukukumuzda adlî yardım kurumunun genel olarak yargılama hukukunun farklı dalla¬rında ayrı düzenlemeye ve işleyişe sahip olduğunu ifade etmek müm¬kündür. Ayrıca her ne kadar adlî yardım kurumu, avukatlık hukukunun ve idarî yargılama hukukunun düzenlemelerine konu olsa da, belirtilen düzenlemeler, medenî usûl hukukunda düzenlenen adlî yardım kuru¬munun tamamlayıcısı veya uzantısı olarak karşımıza çıkmaktadır. An¬cak çalışmamızın konusunu \\\\\\\\\\\\\\\"Medenî Usûl Hukukunda Adlî Yardım\\\\\\\\\\\\\\\" oluşturmaktadır. Dolayısıyla çalışmamızda adlî yardım kurumu medenî usûl hukuku bağlamında ele alınacaktır. Şüphesiz ki, yargılama huku¬kunun diğer alanlarındaki düzenlemelere ve işleyişlere de yeri geldiğin¬de çalışmanın amacı ve kapsamını aşmamak üzere yer verilecektir.
1086 sayılı HUMK\\\\\\\\\\\\\\\′u yürürlükten kaldırarak 1 Ekim 2011 tarihinde yürürlüğe giren ve yeni sayılabilen 6100 sayılı HMK\\\\\\\\\\\\\\\′nın 334-340. maddeleri arasında düzenlenen adlî yardım kurumunun ihtiyaca cevap verdi¬ğini ifade etmek maalesef pek mümkün deÄŸildir. Her ne kadar yeni ta¬rihli bir kanunla düzenlendiÄŸine dikkat çekilse de, HMK\\\\\\\\\\\\\\\′da yer alan adlî yardıma iliÅŸkin hükümlerle, esasen HUMK\\\\\\\\\\\\\\\′daki hükümlerin dili sadeleş¬tirilmiÅŸ ve öğreti ve uygulamada tartışmalara sebep olan bazı konularda yeni düzenlemeler getirilerek önceki adlî yardım sistemi muhafaza edilmiÅŸtir. DiÄŸer bir ifadeyle, medenî usûl hukuku bakımından reform niteliÄŸi taşıyan 6100 sayılı HMK, adlî yardım kurumunda köklü bir deÄŸi¬şiklik yapmamıştır. Dolayısıyla HMK\\\\\\\\\\\\\\\′da yer alan adlî yardıma iliÅŸkin hükümler, mevcut sorunlara çözüm bulamamaktadır.
Ä°lk olarak, adlî yardım kurumu gerektiÄŸi ÅŸekilde iÅŸletilememektedir. Bunun sebebi ise genel olarak adlî yardım sisteminin yeterince tanıtıl¬mamış olmasıdır6. Yine HMK\\\\\\\\\\\\\\\′da yer alan adlî yardıma iliÅŸkin hükümle¬rin vatandaÅŸların hukukî korunma taleplerine yeterince cevap verdiÄŸi de ifade edilemez. Nitekim bu eksiklikler, avukatlık hukukundaki düzen¬lemelerle giderilmeye çalışılmıştır. Bu durumun da uygulamada adlî yardım sisteminin çift baÅŸlı bir görüntü arz etmesine sebep olduÄŸu ileri sürülmüştür. Yine bunun gibi daha birçok soruna mevcut adlî yardım sistemi ile çözüm bulmak zor gözükmektedir. Ayrıca ÅŸunu belirtmekte yarar vardır ki, gerek Türk hukuk öğretisinde gerekse uygulamada adlî yardım kurumu ile ilgili az sayıda münferit çalışma dışında yeterli sayı¬da bir çalışma yapıldığını ifade etmek de mümkün deÄŸildir. Kısacası hukukumuzda adlî yardım, hem akademik düzeyde hem de uygulama¬da çok dikkat çekilen bir konu deÄŸildir. Medenî usûl hukuku bakımın¬dan adlî yardım sisteminin arz ettiÄŸi mevcut görüntü, bizi bu konu üze¬rinde çalışmaya sevk etmiÅŸtir. Ancak, HMK ile birlikte yargılamanın başında gider avansı yatırılması zorunluluÄŸu, adlî yardımı daha da gün¬cel hale getirebilecektir.
Çalışmamızın amacı esasen medenî usûl hukuku bakımından adlî yardım kurumunun düzenlemesinden ve işleyişinden kaynaklanan so¬runları tespit etmek ve karşılaştırmalı hukukta yer alan adlî yardım sis¬temleri ve yeni adlî yardım reformlarını da referans göstererek bu sorun¬lara çözümler bulmaya çalışmaktır. Bu kapsamda gerek yerli ve yabancı hukuk literatürlerinden gerekse ulusal ve uluslararası mahkeme kararla¬rından mümkün olduğunca yararlanılmak suretiyle konu incelenmeye çalışılacaktır.
\\\\\\\\\\\\\\\"Medenî Usûl Hukukunda Adlî Yardım\\\\\\\\\\\\\\\" konulu bu çalışma, giriş ve sonuç bölümleri dışında beş ana bölümden oluşmaktadır.
Adlî yardım kurumu ile ilgili genel bilgiler ile adlî yardımın karşı¬laştırmalı hukukta düzenlenişinin yer aldığı birinci bölümde; kurumun hukukî anlamı, tarihî gelişim süreci ve karşılaştırmalı hukukta yer alan adlî yardım sistemleri incelenecektir.
Çalışmamızın ikinci bölümde; adlî yardımın anayasal temel haklar ve ilkelerle ilişkisi ile medenî usûl hukukunun amacı ve medenî usûl hukukuna hâkim olan ilkelerle ilişkisi incelenecektir. Bu anlamda ilk iki bölümde yer alan özellikle karşılaştırmalı hukukta düzenlenen adlî yar¬dım sistemleri, adlî yardım modellerinin sınıflandırılması ve adlî yardım kurumunun anayasal temel haklar ve ilkelerle ilişkisi ile medenî usûl hukukunun amacı ve medenî usûl hukukuna hâkim olan ilkelerle ilişki¬sinin incelendiği kısımlar, çalışmamızın beşinci ve son bölümünde ele alman tartışmalara temel teşkil etmesi bakımından da önemlidir.
Adlî yardım kurumunun hukukumuzdaki düzenlemeleri ile ilgili kısımlar çalışmamızın üçüncü ve dördüncü bölümlerinde incelenecektir. Bu anlamda öncelikle ve esas olarak çalışmamızın üçüncü bölümünde adlî yardım kurumunun halen yürürlükte olan HMK\\\\\\\\\\\\\\\′daki düzenlemesi ele alınacaktır. Ancak hem HMK\\\\\\\\\\\\\\\′nın yakın bir tarihte yürürlüğe girmiÅŸ olması, hem HMK\\\\\\\\\\\\\\\′nın adlî yardıma iliÅŸkin hükümlerinin yürürlükten kaldırılan HUMK\\\\\\\\\\\\\\\′daki hükümlerle paralellik arz etmesi sebebiyle çalış¬mamızın bu kısmında her iki kanunî düzenlemeye ve HUMK\\\\\\\\\\\\\\\′un yürür¬lükte olduÄŸu dönemde öğreti ve uygulamada tartışılan ancak HMK ile hukukî açıklığa kavuÅŸan konulara da mümkün olduÄŸunca yer verilecek¬tir. Zira önceki kanun döneminde tartışılan konulara yer vermenin halen yürürlükte olan kanunî düzenlemenin teorik alt yapısını ve geçmiÅŸini görmek bakımından önemli olduÄŸu kanısındayız.
HMK\\\\\\\\\\\\\\\′da yer alan adlî yardım düzenlemesinin ardından adlî yardım bakımından özel düzenlemelerin yer aldığı çalışmamızın dördüncü bö¬lümde; medenî usûl hukukundaki adlî yardım sisteminin diÄŸer bir kıs¬mını oluÅŸturan avukatlık hukukundaki adlî yardım kurumuna iliÅŸkin düzenlemeler baÅŸta olmak üzere yargılama hukukunun diÄŸer alanların¬daki adlî yardım kurumunun düzenlemeleri incelenecektir. Bu bölümde özellikle adlî yardım kurumunun medenî usûl hukukunun ayrılmaz bir parçası olan icra ve iflâs hukukundaki düzenlenmesi ve uygulaması üze¬rinde durulacak, Ä°YUK ile HMK\\\\\\\\\\\\\\\′daki adlî yardıma iliÅŸkin hükümlere yapılan atıf dolayısıyla, medenî usûl hukukundaki adlî yardıma iliÅŸkin hükümlerin idarî yargılama alanında nasıl uygulandığı ele alınacaktır. Yine medenî usûl hukukundan oldukça farklı bir düzenleme ve iÅŸleyiÅŸe sahip olan ceza yargılamasında adlî yardım kurumunun düzenlemesine de yer verilecektir. Ayrıca bu bölümde adlî yardım alanındaki uluslara¬rası geliÅŸmelerin önemi dikkate alınarak, Türkiye\\\\\\\\\\\\\\\′nin taraf olduÄŸu ulus¬lararası sözleÅŸmelerde yer alan adlî yardım kurumu ile ilgili düzenleme¬ler de incelenecektir.
Beşinci ve son bölümünde ise, çalışmamızın esas amacına ulaşabil¬mesini sağlamak bakımından adlî yardım kurumu ile ilgili sorunlar ve çözüm önerileri ele alınacaktır. Dolayısıyla öncelikli olarak hukukumuz¬da adlî yardım kurumunun düzenlenmesinden ve işleyişinden kaynak¬lanan sorunlar ile bu sorunların aşılabilmesinde yararı olabileceğini dü¬şündüğümüz çözüm önerilerine yer verilecektir. Ayrıca bu bölümde karşılaştırmalı hukukta adalete erişimi sağlamak için adlî yardım kuru¬muna alternatif olarak geliştirilen kurumlar ve bu kurumların hukuku¬muza uygulanabilirliği de incelenecektir.
Çalışmada yapılan değerlendirmelere yer verilen sonuç kısmı ile ça¬lışmaya son verilecektir.
ONSOZ
\\\\\\\\\\\\\\\"Medenî Usûl Hukukunda Adlî Yardım\\\\\\\\\\\\\\\" isimli çalışma, 16 Ocak 2013 tarihinde Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Özel Hu¬kuk Ana Bilim Dalı Doktora programında doktora tezi olarak savunulan ve başarılı bulunan tezin, jüri üyelerinin görüş, öneri ve eleştirileri de dikkate alınarak düzeltilen ve gözden geçirilen hâlidir.
DeÄŸerli katkıları ve emeÄŸi ile bu çalışmanın ortaya çıkmasında ve aslında bütün doktora öğrenimi sürecinde manevî desteÄŸini esirgeme¬yen, beni bu yolda hiç yalnız bırakmayan deÄŸerli hocam ve tez danışma¬nım Prof. Dr. Muhammet Özekes\\\\\\\\\\\\\\\′e çok teÅŸekkür ederim.
Tez jürisinde yer alan ve deÄŸerli görüş, öneri ve eleÅŸtirileri ile tezin olgunlaÅŸmasını saÄŸlayarak önemli katkılarda bulunan deÄŸerli hocalarım; Prof. Dr. OÄŸuz Atalay\\\\\\\\\\\\\\\′a, Doç. Dr. AyÅŸe Tülin Yürük\\\\\\\\\\\\\\\′e, Doç. Dr. Murat Atalı\\\\\\\\\\\\\\\′ya, Yard. Doç. Dr. Tolga Akkaya\\\\\\\\\\\\\\\′ya ve Yard. Doç. Dr. Nilüfer Bo¬ran Güneysu\\\\\\\\\\\\\\\′ya da ayrıca çok teÅŸekkür ederim.
Gerek doktora öğrenimi boyunca gerekse akademik hayattaki ma¬nevî desteÄŸinden dolayı deÄŸerli arkadaşım Yard. Doç. Dr. Altan Fahri Gülerci\\\\\\\\\\\\\\\′ye ve Ä°ngilizce çevirilerdeki yardımları ile çalışmama büyük ko¬laylık saÄŸlayan deÄŸerli arkadaşım Av. Alper Can Aykaç\\\\\\\\\\\\\\\′a da çok teÅŸek¬kür ederim. Ayrıca manevî desteÄŸi ile hep yanımda olan sevgili dostum Av. Selcen Uzun\\\\\\\\\\\\\\\′a da çok teÅŸekkür ederim.
Hayatımdaki en büyük yere sahip olan sevgili anneme, babama, kardeÅŸlerime ve NesliÅŸah\\\\\\\\\\\\\\\′a da çok teÅŸekkür ederim.
Son olarak bu kitabın basımını üstlenen Adalet Yayınevi sahibi Sayın Hakan Karaaslan başta olmak üzere, tüm yayınevi çalışanlarına da teşekkür ederim.
Dr. Ayşe Kıhnç Mart 2013, Kütahya
İÇİNDEKİLER
BİRİNCİ BÖLÜM
GENEL BİLGİLER VE KARŞILAŞTIRMALI HUKUKTA ADLÎ YARDIM
1. -KAVRAM, AMAÇ VE TARİHÎ GELİŞİM-7
I. -KAVRAM VE KURUMUN HUKUKÎ ANLAMI-7
A. -Kavram-7
B. -Terim Sorunu-12
II. -KURUMUN AMACI VE ÖNEMİ-16
III. -BENZER KURUMLARLA KARÅžILAÅžTIRILMASI-19
IV. -TARİHÎ GELİŞİM-21
A. -Genel Olarak-21
B. -Türk Hukukunda-28
1. -Genel Olarak-28
2. -Cumhuriyet Öncesi Dönem-29
3. -Cumhuriyet Sonrası Dönem-31
2. -KARŞILAŞTIRMALI HUKUKTA ADLÎ YARDIM-33
I. -GENEL OLARAK-33
II. -KITA AVRUPASI HUKUKUNDA-35
A. -Alman Hukukunda Adlî Yardım-35
B. -Avusturya Hukukunda Adlî Yardım-54
C. -İsviçre Hukukunda Adlî Yardım-59
D. -Fransız Hukukunda Adlî Yardım-63
E. -Hollanda Hukukunda Adlî Yardım-65
F. -İsveç Hukukunda Adlî Yardım-67
G. -İtalyan Hukukunda Adlî Yardım-69
III. -ANGLO-AMERİKAN HUKUKUNDA ADLÎ YARDIM-70
A. -Amerikan Hukukunda Adlî Yardım-70
1. -Adlî Yardım Sisteminin İşleyişi-70
a. -Adlî Yardım Servisleri-71
b. -Pro Bono Hizmetleri-Ücretsiz Yardımlar-74
c. -Şarta Bağlı Avukatlık Ücreti Sözleşmeleri-76
2. -Adlî Yardıma Katkı Sağlayan Diğer Unsurlar-78
a. -Hukuk Fakülteleri-78
b. -Avukatla Temsil Edilmeyen Taraflar-79
3. -Yeni Yaklaşımlar-80
a. -Tıbbî ve Hukukî Ortaklıklar-81
b. -Adalete Erişim Kaynağı-81
4. -Yeni GeliÅŸmeler-82
B. -İngiliz Hukukunda Adlî Yardım-85
1. -Adlî Yardım Sisteminin Kısa Bir Tarihçesi-85
2. -Adlî Yardım Sisteminin İşleyişi-87
3. -Adlî Yardıma Katkı Sağlayan Diğer Unsurlar-92
a. -CLAC\\\′lar ve Networkler-92
b. -Gönüllü Hizmetler-93
c. -Şarta Bağlı Avukatlık Ücreti Sözleşmeleri ve Hukukî Koruma Sigortası-94
d. -Avukatla Temsil Edilmeyen Taraflar-95
e. -McKenzie ArkadaÅŸlar-96
4. -Adlî Yardımla İlgili Gerçekleştirilen Güncel Reformlar-97
IV. -AB HUKUKUNDA ADLÎ YARDIM-98
A. -Genel Olarak AB Usûl Hukuku ve Yeknesaklaştırma Çalışmaları-98
B. -AB Usûl Hukukunda Adlî Yardımla İlgili Çalışmalar-99
V. -KARŞILAŞTIRMALI HUKUKTAKİ ADLÎ YARDIM SİSTEMLERİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ-107
A. -Genel Olarak-107
B. -Karşılaştırmalı Hukukta Yer Alan Adlî Yardım Modellerinin Sınıflandırılması-111
1. -Adlî Yardım Sağlayıcıları Bakımından Adlî Yardım Modelleri-111
a. -Salt (Katkısız) Kamu Destekli (Pure Public Provision) Adlî Yardım Modeli-112
b. -Tedarikçi (Arza Dayalı) (Supply-Side Subsidies) Adlî Yardım Modeli-112
c. -Talebe Bağlı/Talep Yönlü (Tied Demand-Side Dubsidies) Adlî Yardım Modeli veya Judicare Modeli-112
d. -Kamu ve Transfer Politikaları (Tax-and-Transfer Policies) Adlî Yardım Modeli-112
2. -Finansman Kaynakları Bakımından Adlî Yardım Modelleri-113
a. -Tam GeliÅŸmiÅŸ Sosyal Sigorta (Full-Blown Social Insurance) Modeli-113
b. -Serbest Piyasa (Free Market) Modeli-113
c. -Hak Temelli Yaklaşım (Rights-Based Approach) Modeli-113
3. -Adlî Yardım Hizmetlerine Yapılan Katkı Bakımından Adlî Yardım Modelleri-114
a. -Müşterek Menfaat (Mutual Interest) Modeli-114
b. -Hizmet Satın Alan Tedarikçiler (Purchaser- Supplier) Modeli-114
c. -Katkı (Contribution) Modeli-115
d. -Ödünç (Loan) Modeli-115
C. -Karşılaştırmalı Hukukta Yer Alan Adlî Yardım Modellerinin Sınıflandırılmasına İlişkin Değerlendirme-115
D. -Adaletin EtkinliÄŸine Dair Avrupa Komisyonu (CEPEJ)\\\′nun 2010 Tarihli Avrupa Konseyine Ãœye Ãœlkelerin Yargısal Sistemlerindeki Adaletin EtkinliÄŸi ve NiteliÄŸi Hakkındaki Raporu-116
İKİNCİ BÖLÜM
ADLÎ YARDIMIN ANAYASAL TEMELLERİ VE MEDENÎ USÛL HUKUKUNA HÂKİM OLAN İLKELERLE İLİŞKİSİ
3. -ADLÎ YARDIMIN ANAYASAL TEMEL HAK VE İLKELERLE İLİŞKİSİ-123
I. -İNSAN HAKLARI, İNSAN ONURU VE ADLÎ YARDIM-123
II. -ADİL YARGILANMA HAKKI, HAK ARAMA HÜRRİYETİ VE ADLÎ YARDIM-126
A. -Genel Olarak Adil Yargılanma Hakkı-126
B. -Hak Arama Hürriyeti ve Adlî Yardım-129
III. -EŞİTLİK İLKESİ VE ADLÎ YARDIM-136
IV. -HUKUK DEVLETİ VE ADLÎ YARDIM-141
V. -SOSYAL DEVLET VE ADLÎ YARDIM-144
VI. -HUKUKÎ KORUNMA TALEBİ, ETKİN HUKUKÎ KORUNMA VE ADLÎ YARDIM-148
VII. -ADALETE ERİŞİM HAKKI VE ADLÎ YARDIM-151
VIII. HUKUKÎ DİNLENİLME HAKKI VE ADLÎ YARDIM-154
4. -ADLÎ YARDIMIN MEDENÎ USÛL HUKUKUNUN AMACI VE MEDENÎ USÛL HUKUKUNA HÂKİM OLAN İLKELERLE İLİŞKİSİ-159
I. -ADLÎ YARDIMIN MEDENÎ USÛL HUKUKUNUN AMACI İLE İLİŞKİSİ-159
II. -TASARRUF İLKESİ VE ADLÎ YARDIM-160
III. -TARAFLARCA HAZIRLAMA İLKESİ VE ADLÎ YARDIM-164
IV. -TEKSİF İLKESİ VE ADLÎ YARDIM-167
V. -DÜRÜSTLÜK KURALI, DOĞRUYU SÖYLEME YÜKÜMLÜLÜĞÜ VE ADLÎ YARDIM-168
VI. -USÛL EKONOMİSİ İLKESİ VE ADLÎ YARDIM-172
VII. -YARGILAMADA KULLANILAN DİL VE ADLÎ YARDIM-173
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
HUKUK MUHAKEMELERİ KANUNUNDA ADLÎ YARDIM
5. -GENEL OLARAK-179
6. -HUKUK MUHAKEMELERİ KANUNUNDA ADLÎ YARDIMIN DÜZENLENİŞİ-181
I. -ADLÎ YARDIMIN UYGULANMA ALANI-181
II. -ADLÎ YARDIMDAN YARARLANABİLEN KİMSELER-193
III. -ADLÎ YARDIMDAN YARARLANMA ŞARTLARI-197
A. -Ekonomik Anlamda Yetersizlik Şartı (Yoksulluk Şartı)-198
B. -Haklılık Şartı-202
C. -Yabancılar İçin Karşılıklılık Şartı-206
IV. -ADLÎ YARDIM USÛLÜ-211
A. -Görev ve Yetki-211
B. -Adlî Yardımın Hukukî Niteliği-214
C. -Adlî Yardım Talebi ve İnceleme Usûlü-217
1. -Adlî Yardım Talebinin Yapılış Şekli ve Zamanı-217
2. -Adlî Yardım Talebinin Sonuçları-221
3. -Adlî Yardım Talebinin İspatlanması-224
a. -Ekonomik Anlamda Yetersizlik Şartının İspatlanması-224
b. -Haklılık Şartının İspatlanması-230
c. -Yabancılar İçin Aranan Karşılıklılık Şartının İspatlanması-233
V. -ADLÎ YARDIM TALEBİNDE YARGILAMA USÛLÜ-237
VI. -ADLÎ YARDIM KARARININ ÖZELLİKLERİ, KAPSAMI VE ETKİLERİ-242
A. -Adlî Yardım Kararının Özellikleri-242
B. -Adlî Yardım Kararının Kapsamı-247
1. -Yapılacak Tüm Yargılama ve Takip Giderlerinden Geçici Olarak Muafiyet-248
2. -Yargılama ve Takip Giderleri İçin Teminat Göstermekten Muafiyet-250
3. -Dava ve İcra Takibi Sırasında Yapılması Gereken Tüm Giderlerin Devlet Tarafından Avans Olarak Ödenmesi-256
4. -Davanın Avukat ile Takibi Gerekiyorsa, Ücreti Sonradan Ödenmek Üzere Bir Avukat Temini-259
C. -Adlî Yardım Kararının Etkileri-263
VII. -ADLÎ YARDIMIN SONA ERMESİ-273
A. -Adlî Yardımı Sona Erdiren Nedenler-273
1. -Adlî Yardımdan Yararlanan (Gerçek) Kişinin Ölmesi veya Tüzel Kişiliğin Sona Ermesi-273
2. -Adlî Yardımdan Yararlanan Kimsenin Dava Dışı Kalması-274
3. -Adlî Yardım Kararının Kaldırılması (Geri Alınması)-276
4. -Asıl Dava veya Takip ya da Talebin Sonuçlanması-277
B. -Adlî Yardım Kararı ile Ertelenen Yargılama ve Takip Giderlerinin Tahsili-278
1. -Adlî Yardımdan Yararlanan Tarafın Asıl Dava veya Takip ya da Talep Sonunda Haklı Çıkması-279
2. -Adlî Yardımdan Yararlanan Tarafın Asıl Dava veya Takip ya da Talep Sonunda Haksız Çıkması-280
3. -Tarafların Sulh Olması Suretiyle Asıl Dava veya Takibin Sonuçlanması-285
C. -Adlî Yardım Kararı ile Atanan Avukatın Ücretinin Ödenmesi-286
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM
ADLÎ YARDIM BAKIMINDAN ÖZEL DÜZENLEMELER
7. -AVUKATLIK HUKUKUNDA ADLÎ YARDIM-291
I. -GENEL OLARAK-291
II. -AVUKATLIK HUKUKUNDAKİ ADLÎ YARDIM DÜZENLEMELERİ BAKIMINDAN AVUKATIN ÖNEMİ-293
III. -ADLÎ YARDIM BÜROLARI-299
A. -Adlî Yardım Bürolarının Kuruluşu, Görevleri ve İşleyişi-299
B. -Adlî Yardım Talebi ve Yapılış Şekli (Adlî Yardım Usûlü)-301
C. -Adlî Yardım Bürolarının Finansmanı-312
IV. -AVUKATLIK HUKUKUNDA ADLÎ YARDIMA İLİŞKİN ÖZEL DURUMLAR-314
V. -AVUKATLIK HUKUKUNDAKİ ADLÎ YARDIM SİSTEMİNİN CEZA YARGILAMASINDA UYGULANMASI-316
8. - İCRA VE İFLÂS HUKUKUNDA ADLÎ YARDIM-319
9. -MEDENÎ USÛL HUKUKUNDA ADLÎ YARDIMA İLİŞKİN HÜKÜMLERİN İDARÎ YARGIDA UYGULANMASI-324
10. -MEDENÎ USÛL HUKUKUNDA ADLÎ YARDIMA İLİŞKİN HÜKÜMLERİN CEZA YARGILAMASINDAKİ ADLÎ YARDIMIN DÜZENLENİŞİ İLE KARŞILAŞTIRILMASI-329
11. -TÜRKİYE’NİN TARAF OLDUĞU ULUSLARARASI SÖZLEŞMELERDE ADLÎ YARDIM-339
12. -ÖZEL KANUN HÜKÜMLERİ GEREĞİ ADLÎ YARDIMDAN YARARLANABİLME-345
BEŞİNCİ BÖLÜM
ADLÎ YARDIM İLE İLGİLİ SORUNLAR VE ÇÖZÜM ÖNERİLERİ
13. -ADLÎ YARDIMIN HUKUKÎ DÜZENLEMESİNDEN KAYNAKLANAN SORUNLAR VE ÇÖZÜM ÖNERİLERİ-349
I. -GENEL OLARAK-349
II. -ADLÎ YARDIMIN FARKLI KANUNLARDA DÜZENLENMESİ-350
III. -YARGILAMA ÖNCESİ HUKUKÎ DANIŞMA YARDIMININ DÜZENLENMEMESİ-352
IV. -ADLÎ YARDIMDAN YARARLANABİLEN KİMSELERİN SINIRLI OLMASI-355
V. -ADLÎ YARDIMDAN YARARLANABİLME ŞARTLARINDAN KAYNAKLANAN SORUNLAR-356
A. -Ekonomik Anlamda Yetersizlik Şartının Düzenlenmesinden Kaynaklanan Sorunlar-356
B. -Haklılık Şartının Düzenlenmesinden Kaynaklanan Sorunlar-359
VI. -ADLÎ YARDIMDAN YARARLANAN KİMSENİN KENDİ AVUKATINI SEÇEMEMESİ-361
VII. -ADLÎ YARDIMA İLİŞKİN HUKUKÎ DÜZENLEMELERDE ESAS ALINMASI GEREKENLER-363
14. ADLÎ YARDIM SİSTEMİNİN İŞLEYİŞİNDEN KAYNAKLANAN SORUNLAR VE ÇÖZÜM ÖNERİLERİ-365
I. -ADLÎ YARDIM SİSTEMİNİN TANITIMININ YETERSİZ OLMASI-365
II. -ADLÎ YARDIMA GEÇ KARAR VERİLMESİ-366
III. -ADLÎ YARDIM TALEBİNE İLİŞKİN KARARLARA KARŞI KANUN YOLUNA BAŞVURULAMAMASI-368
IV. -ADLÎ YARDIM HİZMETLERİ KAPSAMINDA SUNULAN AVUKATLIK YARDIMI İLE İLGİLİ SORUNLAR-369
15. ADALETE ERİŞİMİ SAĞLAMADA ADLÎ YARDIMA ALTERNATİF KURUMLAR VE HUKUKUMUZA UYGULANABİLİRLİĞİ-372
I. -HUKUKÎ DANIŞMA MERKEZLERİ VE PRO BONO HİZMETLERİ-372
II. -ŞARTA BAĞLI AVUKATLIK ÜCRETİ SÖZLEŞMELERİ-374
III. -HUKUKÎ KORUMA SİGORTASI-377
IV. -HUKUK KLÄ°NÄ°KLERÄ°-380
A. -Simülasyon Yöntemi (Simulation)-381
B. -Fakülte Dışı (Externalship) Hukuk Kliniği-381
C. -Probleme Dayalı Öğretim Yöntemi (Problem Based Learning)-382
D. -Herkes İçin Hukuk Kliniği (Street Law)-383
E. -Hukuk Fakültelerine Bağlı Canlı Müvekkil Hukuk Kliniği (In-House Live Client Clinics)-384
SONUÇ-389
KAYNAKÇA-399
© Copyright 2024
Sitemizde yayınlanan görsel ve yazılı