KOBİ' LER ( Türkiye' de Küçük ve Orta Ölçekli İşletmeler )
KOBİ' LER ( Türkiye' de Küçük ve Orta Ölçekli İşletmeler )
M. Tamer MÜFTÜOĞLU
YEDİNCİ BASININ ÖNSÖZÜ
1989 yılında Birinci Basısı gerçekleştirilen kitabımızın elinizdeki Yedinci Basısı yeniden gözden geçirilerek, bir önceki Altıncı Basısının bazı kısımları çıkarılarak ve bazı kısımlarına ilaveler yapılarak hazırlanmıştır. Artık geçerliliğini tamamen kaybetmiş olan çeşitli ülkelerdeki geçmiş KOBİ tanımlarını bu yeni basıda çıkardık. Sadece Türkiye için geçerli geçmiş dönemlerin KOBİ tanımlarını, Türkiye'deki KOBİ yaklaşımına ilişkin tarihi bir belge olur düşüncesiyle kitabımızın bu basısında da koruduk. Ayrıca 2005 yılındaki Türkiye Cumhuriyeti resmi KOBİ tanımında 2012 yılında revize edilen değişiklikleri de ilave ettik. Avrupa Birliği ve Türkiye Cumhuriyeti resmi KOBİ tanımlarının değerlendirilmesini ön plana çıkardık.
Kitabımızın bu yeni basısında da, geçmiş basılarında olduğu gibi KOBi konusunda gerek yurdumuzda ve gerekse diğer ülkelerde (hatta küresel düzeyde) girişimciliğin ön plana çıkmasını dikkate alarak Girişimcilik konusunu tüm bölümlerde öne çıkarmaya çalıştık. Dünyamızın içine girdiği Bilgi Toplumunun Global Rekabet Ekonomisinde bu konunun çok büyük bir önem kazandığını dikkate alarak, global ekonominin iki dominant figürü ve inovasyonun kaynağı olarak girişimcilik ve teknisyenlik mesleklerini KOBİ konusunun odağına yerleştirmeye çalıştık. Yine kitabımızın her basısında yinelediğimiz gibi bu basıya ilişkin olarak da okuyucularımızın eleştiri ve önerilerini bekliyoruz. Bu konuda zahmete katlanan okuyucularımıza şimdiden şükranlarımızı sunuyoruz.
Ankara, Eylül 2013
Prof. Dr. M. Tamer Müftüoğlu
Başkent Üniversitesi İİBF
Öğretim Üyesi
İÇİNDEKİLER
YEDİNCİ BASININ ÖNSÖZÜ................................................. VII
GİRİŞ
1. NİÇİN KÜÇÜK VE ORTA ÖLÇEKLİ İŞLETMELER..................... 1
- Sorunun Genel Değerlendirmesi,.................................................. 1
- Sorunun Türkiye Özelinde Değerlendirilmesi............................. 7
1.2.1. Nasıl Bir Değerlendirme?..................................................... 7
1.2.1. Mevcut Duruma Nereden Gelinmiştir?............................... 8
2. İŞLETMECİLİK ANLAYIŞI.............................................................. 21
- İşletmeciliğin Konusu: İşletmeler................................................ 21
- Homo Economicus........................................................................ 23
- İktisadilik Prensibi......................................................................... 25
-
Serbest Piyasa Ekonomisinden Sosyal
Piyasa Ekonomisine (veya Serbest Piyasa
Ekonomisinden Regülasyonlu Piyasa
Ekonomisine)................................................................................. 30 3. KÜÇÜK VE ORTA ÖLÇEKLİ İŞLETME ANLAYIŞI................... 33
- Değişen Dünyada Küçük ve Orta Ölçekli İşletmeler............... 33
-
Küçük ve Orta Ölçekli İşletmelerde Nitelik
Değişmesi...................................................................................... 36 - "Küçük Güzeldir' Fakat Kader Olmamalıdır.................. 40
BİRİNCİ BÖLÜM
KÜÇÜK VE ORTA ÖLÇEKLİ İŞLETMELERİN
NİTEL VE NİCEL ÖZELLİKLERİ
1. KÜÇÜK VE ORTA ÖLÇEKLİ İŞLETMELERİN ORTA
SINIF KARAKTERİ........................................................... 43
- Orta Sınıf Kavramı........................................................ 43
- Toplumsal ve Ekonomik Orta Sınıf.................................... 44
-
GENEL OLARAK KÜÇÜK VE ORTA ÖLÇEKLİ
İŞLETMELERİN NİTEL VE NİCEL ÖZELLİKLERİ................ 46 -
KÜÇÜK VE ORTA ÖLÇEKLİ İŞLETMELERİN
NİTEL ÖZELLİKLERİ....................................................... 48
3.1. Konuya Genel Yaklaşım ve Çalışmada
Uygulanan Sınıflandırma................................................. 48
- İşletme Sahibi ve Girişimci.............................................. 49
- İşletme Sahibine İlişkin Nitel Özellikler............................... 50
- İşletme Örgütüne İlişkin Nitel Özellikler.............................. 56
-
İşletmenin Yönetim İşlevine İlişkin Nitel
Özellikler........................................................... 56 - İşletmenin Finansman İşlevine İlişkin
Nitel Özellikleri................................................... 61
3.4.3. İşletmenin Pazarlama İşlevine İlişkin
Nitel Özelliklen.................................................... 66
-
İşletmenin Tedarik İşlevine İlişkin Nitel
Özellikler........................................................... 70 -
İşletmenin Üretim İşlevine İlişkin Nitel
Özellikleri.......................................................... 71 -
İşletmede Çalışan Personele İlişkin Nitel
Özellikler........................................................... 75
4. KÜÇÜK VE ORTA ÖLÇEKLİ İŞLETMELERE
İLİŞKİN NİCEL ÖLÇÜTLER............................................................ 79
- Nicel Ölçütlerin Gerekliliği........................................................... 79
- Literatürde Nicel Ölçütler............................................................. 80
- Küçük ve Orta Ölçekli İşletmelerin Belirlenmesine
Esas Alınabilecek Nicel Ölçütlerin Özelikleri............................ 82
Nicel Ölçütlerin Sınıflandırılması................................................. 84
- Nicel Ölçütlerin Değerlendirilmesi.............................................. 85
- Personel Sayısı................................................................... 86
- Makina Sayısı..................................................................... 88
- Kullanılabilir Alan ve Hacim............................................. 89
- İşletmenin Üretim Kapasitesi............................................ 89
- İşletmedeki Sabit Varlıkların Değeri................................. 90
- Makina Parkı Değeri.......................................................... 91
- Bilanço Büyüklüğü............................................................ 92
- Satış Tutarı.......................................................................... 92
- Katma Değer....................................................................... 95
4.5.İC. Kâr Hacmi ve Vergi Tutan.............................................. 98
4.5.11. Pazar Payı........................................................................... 99
4.6. Nice' Ölçütlerin Uygulanabilirlik Açısından
Değerlendirilmesi....................................................................... 100
İKİNCİ BOLUM
KÜÇÜK VE ORTA ÖLÇEKLİ
İŞLETMELERİN TANIMI 1. TANIMIN GEREKLİLİĞİ VE SINIRLARI................................... 103
- Genel Olarak Tanım Gerekliliği ve Sınırları.............................. 103
-
Küçük ve Orta Ölçekli İşletmelere İlişkin Olarak
Tanım Gerekliliği ve Sınırları..................................................... 104 - Küçük ve Orta Ölçekli İşletmelerin Tanımında
Dikkate Alınması Gerekli Hususlar.......................................... 106
- AVRUPA BİRLİĞİ RESMİ KOBİ TANIMI.................... 113
-
TÜRKİYE'DE KÜÇÜK VE ORTA ÖLÇEKLİ
İŞLETME TANIMI................................................... 116
3.1. Çeşitli Kanun Metinlerinde Küçük İşletme
Tanımı.................................................................... 116
- 1950 Yılı Öncesi............................................. 116
- 1950 Yılı Sonrası............................................. 117
- Ticaret ve Sanayi Odalarının Tanımı......................... 119
- Devlet İstatistik Enstitüsü Tanımı.............................. 124
- Halkbank Tanımı..................................................... 126
- Sanayi Yatırım ve Kredi Bankası Tanımı................... 130
- KÜSGET ve KOSGEB Tanımları............................ 131
- Yabancı Kuruluşların Tanımları................................ 132
- Birleşmiş Milletler Tanımı................................ 132
- Dünya Bankası Tanımı.................................... 132
-
Federal Almanya Teknik İşbirliği Teşkilatı ve
Halkbank Müşterek Tanımı.............................. 133
3.8. Türkiye'nin Resmi KOBİ Tanımı.............................. 134
-
Türkiye'nin Resmi KOBİ Tanımı: Genel
Değerlendirme................................................ 134 -
Türkiye'nin Resmi KOBİ Tanımı:
Sınıflandırması ve Sınıflandırma Ölçütleri........... 135 - Türkiye'nin Resmi KOBİ Tanımının Eleştirisi..... 140
- Nitel KOBİ Tanımının Gerekliliği.............................. 143
- Nicel KOBİ Tanımının Gerekliliği............................. 144
- Tanıma Esas Alınan Amaç...................................... 149
-
Küçük ve Orta Ölçekli İşletmelerin
Sınıflandırılması....................................................... 150 - İşyeri.............................................................................................. 151
UÇUNCU BÖLÜM
TÜRKİYE'DE
KÜÇÜK VE ORTA ÖLÇEKLİ İŞLETMELERDE DARBOĞAZLAR VE ÇIKIŞ YOLLARI
- GENEL BİLGİLER................................................................................ 153
- BEŞ YILLIK KALKINMA PLANLARINDA
KÜÇÜK SANAYİ.................................................................................. 155 3. DARBOĞAZLAR VE ÇIKIŞ YOLLARI................................................ 161
3.1. Girişimcilik, Yöneticilik ve Mülkiyetin İşletme
Sahibinde Bütünleşmesi........................................................... 161
- Darboğazın Özelliği.......................................................... 161
- Çıkış Yollan....................................................................... 165
- Girişimcinin Gerekliliği......................................... 165
- Nasıl Bir Girişimci................................................... 169
- İşletme Sahiplerinin Teknik Kökenli Olması.......................... 175
- Fizibilite Çalışmalarının Yetersizliği......................................... 178
- Piyasa Araştırması..................................................................... 182
- Pazarlama.................................................................................... 184
- Yer ilikler (İnnovasyon)............................................................ 188
- Üniversite Sanayi İşbirliği........................................................ 207
- Girişimcilik, Yöneticilik, Teknisyenlik ve
KOBİ'ler....................................................................................... 208
3.9. Türkiye'de Tipik Yatırım Senaryosu....................................... 213
- Yatırımın Zamanlaması............................................................ 215
- Büyüme Süreci........................................................................ 218
- Büyüme Sürecindeki Tuzaklar..................................... 218
- Büyüme Evreleri............................................................ 222
- Büyümenin Finansmanı................................................ 225
3.12. Kurumsallaşma mı? Aile İşletmeciliği mi?............................ 228
-
Kritik Büyüme Aşamasında Kurumsallaşma
İhtiyacı.......................................................... 228 -
Nesil Değiştirmede Kurumsallaşma İhtiyacı ve
Girişimlerimizde Sürekliliğin Sağlanamaması
Nedenleri Üzerine Düşünceler........................ 231 - Kurumsallaşma mı? Aile İşletmeciliği mi? :
Yarar ve Sakıncalar...................................... 238 3.13. Üretim Derinliği ve Ana Sanayi /Yan Sanayi
İlişkisi................................................................... 241
3.13.1. Üretim Derinliğinin Gereğinden Büyük
Olması........................................................... 241
- Ana Sanayi/Yan Sanayi İlişkisi....................... 244
-
Ana Sanayi İle Yan Sanayi Arasında
Simbiyotik İlişki............................................. 248
- İşbirliğinin Önemi.......................................... 251
- KOBİ'ler Arası İşbirliği ve Rekabet Hukuku... 255
- Ortaklık................................................................ 265
- Vasıflı Eleman İhtiyacı........................................... 272
- Tatmin Edici Ücret Sorunu............................. 272
- Vasıflı Eleman Bulma Sorunu......................... 273
- Vasıflı Eleman Yetiştirilmesi Sorunu............... 276
-
Genelde Küçük ve Orta Ölçekli İşletmelerin
Finansman Sorunu......................................... 280 - Kredi Sağlamada Teminat Sorunu.................. 285
- Türkiye'de Küçük ve Orta Ölçekli İşletmeler
ile Banka İlişkileri.......................................... 288
3.17.4. Küçük ve Orta Ölçekli İşletmelerin Diğer
Finansman Sorunları...................................... 291
- Çevre Analizi ve Erken Uyarı Sistemleri................. 296
- Bilgi Noksanlığı..................................................... 298
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM
TÜRKİYE'DE KÜÇÜK VE ORTA ÖLÇEKLİ
İŞLETMELERİN GÜÇLENDİRİLMESİ İÇİN
NE YAPMALI?
- KİMLER NE YAPABİLİR?................................................................... 305
-
KÜÇÜK VE ORTA ÖLÇEKLİ İŞLETMELER NE
YAPABİLİR?....................................................................................... 307
- Örgütlenmenin Gerekliliği......................................................... 307
- Nasıl Bir Örgütlenme?............................................................... 307
- Küçük ve Orta Ölçekli İşletmeler Örgütünün
Temel Politika ve Stratejileri..................................................... 310
- Sübvansiyon Değil Enformasyon................................. 310
- Mümkün Olduğunca Arz Yönlü Değil
Talep Yönlü Sübvansiyon........................................... 314
- Mümkün Olduğunca Piyasalaştırmak........................... 318
- Bilinçlendirme Değil Bilgilendirme................................. 319
- Ayrıcalık Değil Eşitlik...................................................... 321
-
Olabildiğince Dışsal İşbölümü, Olabildiğince
İşbirliği.............................................................................. 322
'■■•■■ -.2.3.7. Sosyal Piyasa Ekonomisi (veya Regüle Edilmiş
Piyasa Ekonomisi)........................................................... 324 3. DEVLET NE YAPMALI?...................................................................... 325
- İstikrar Politikası........................................................................ 326
-
KİT Zamlarında ve Devletin Başlıca Fiyat ve
Sözleşme Şartlarında Belirlilik Şeffaflık................................... 327 - Kredi Sağlanmasında Teminat Sorununa
Destek......................................................................................... 329
3.4. Adil, Etkin ve Bağımsız İş Kurmayı Özendirici
Bir Vergi Sistemi.................................................... 3301
- Genel Olarak..................................................... 3301
- Kazanç Üzerinden Alınan Vergiler ve
Laffer Eğrisi..................................................... 3311
3.4.3. Maliyet Üzerinden Alınan Vergilerde Küçük ve
Orta Ölçekli İşletmelerin Durumu............................ 3351
3.4.4. Küçük ve Orta Ölçekli işletmelerin Teşviki için
Nasıl Bir Vergilendirme Sistemi?............................ 3371
- Kalite Güvencesi Desteği........................................ 343]
-
Devlet İhalelerinde Küçük ve Orta Ölçekli
İşletmelere Kota Ayrılması...................................... 3441 - Sübvansiyonlarda Yaygınlık Değil Etkinlik............... 344
- Tekelleşmeye Karşı Etkin Önlemler......................... 3451
- Bilgi, Danışmanlık ve Eğitim Hizmetleri
Desteği.................................................................. 3491
- Konunun Önemi................................................. 349
- En Önemli Sorun: Eğitim...................................... 3501
-
Bağımsız iş Kurma Özendirilmeli ve Teşvik
Edilmelidir........................................................... 3531 - Türkiye İçin Çok Önemli Bir Avantaj:
Genç Nüfus Yapısı................................................ 3551
3.12. Koruyucu (Protektif) Devlet Anlayışından
Etkin (Prodüktif) Devletçiliğe Geçiş...................... 3651 SONUÇ............................................................................ 369| ÖRNEK OLAYLAR
1 —Makina İmalatçısı.................................................. 2
2—Köpekbalığı....................................................... 3821
3—İpek Hah........................................................... 383İ
4 — Sunta (Yonga Levha)............................................. 386İ
- —Çiçekçilik............................................................................. 388
- — Çiçekçilikte Dünden Bugüne........................................... 391
7- '"Çiçek Gibi Bir Haber" (veya Çiçekçilikte
199O'lı Yıllar)........................................................................ 396
8.- Çiçekçilikte 2006 Yılı Tablosu............................................. 399
9.-Buldan.................................................................................... 400
10.- Bir İhracat Hikayesi (veya Sarar Firmasının
Özgeçmişi)......................................................................... 404
11.-Sarar'in 2006 Yılı Tablosu.................................................. 408
12-Öğrenci Gözüyle Bir Antep'li Sanayici:
Sani Konukoğlu................................................................ 412
13.- "S. Rusya'da Ayakkabı Kuyruğu".................................. 415
14- "Ankara İstanbul Yataklısında Bir Anadolu
Sanayicisi ile Sohbet"..................................................... 418
15-Friedman Matrisi ve Küçük Girişimcilik........................... 420
16-Bir "Doğuya Yatırım" Öyküsü........................................... 426
17-Şınlıurfalı İsmail................................................................... 430
18.- C irokrat = Girişimci Bürokrat........................................... 433
19.-Ot da Bir Besin Kaynağı. Hem de Sağlıklı
Bir Besin Kaynağı. O Halde Otun da Girişimcisi
Olur!................ ?.............................................. 441
20.- Kesekağıdı Üretimiyle Başlayan Bir
Girişimcilik Hikayesi;........................................................ 444
21.- Hakkında Kitaplar Yazılması Gereken Bir
Girişimcimiz: Zeki BAŞESKİOĞLU................................. 449
22.- Babadan Oğula Geçiş Sürecinde Girişimcilik
Örnekleri............................................................................. 455
23.- Bir Kadın Girişimcimiz: Dr. Feryal
MENEMENLİ.................................................................... 463 KAYNAKÇA......................................................................................... 473