Karşılaştırmalı Hukukta Cezalandırıcı Tazminat ( Punitive Damages )

SUNUŞ

Elinizde tuttuğunuz bu kitap, Dr. Selin Özden Merhacı'nın "Karşılaştır­malı Hukukta Cezalandırıcı Tazminat" adlı, danışmanlığını yapmaktan bü­yük keyif aldığım doktora tezidir.

  Sorumluluk hukuku, antik çağ hukuk sistemlerinden bu yana hukukçula­rın en fazla meşgul oldukları, teoriler ürettikleri bir alan olagelmiştir. Sorum­luluk hukukunun eski çağ Roma hukukunun kusursuz sorumluluktan, lustinianus döneminde kusur sorumluluğuna uzanan gelişim çizgisi, teknolo­jik gelişmeler sonucunda ortaya çıkan zarar türlerini gidermek amacıyla tekrar kusursuz sorumluluğa doğru yönlenmektedir.     Adalet, bir toplumu ayakta tutan en önemli yapı taşıdır. Herhangi bir şe­kilde zarara uğrayan kişinin zararının hakkaniyet ilkeleri ve ölçütleri çerçe­vesinde giderilmesi, yani tazminat adaleti sağlayan en önemli araçlardan biridir. Tazminat konusu, taşıdığı bu öneme binaen hukuk tarihi içerisinde farklı yaklaşımlara konu olmuştur. Roma hukukunun ilk çağlarında sorumlu­luk için zarar verme olgusu yeterli iken, ileri dönemlerde zarara kusuru ile yol açan kişinin sorumlu tutulması noktasına gelinmiştir. Bununla birlikte özellikle son dönemlerde sosyal ve teknolojik gelişmelere paralel biçimde tazminat konusunda tekrar kusursuz sorumluluğa daha fazla yer verilir ol­muştur, çünkü zarar veren ile zarar gören arasındaki sosyal eşitsizlikler, bu zararın hakkaniyet gereği kusur aranmaksızın giderilmesini gerektirmektedir. Tazminat, genellikle zarar görenin zararının giderilmesi amacını taşımakta­dır. Ancak son yıllarda tazminat konusundaki gelişmeler sonucunda, bir başkasına kusurlu davranışı ile zarar veren kişinin cezalandınlması ve benzer davranışların önlenmesi amacına hizmet eden ve zararı aşan bir meblağın zarar görene ödenmesi sonucunu doğuran tazminat türü de tartışılır hale gelmiştir. Esasen bir Common Lavvkurumu olarak bilinen cezalandırıcı taz­minat, başlangıçta kıta Avrupası hukuku tarafından tamamen reddedilse bile, bazı hukuk kurumlannda yer almıştır. Bu nedenledir ki konu, karşılaştırmalı hukuk açısından incelenmeye değerdir.     Dr. Selin Özden Merhacı da tez konusu olarak cezalandıncı tazminatı tercih etmiştir. Dr. Selin Özden Merhacı, tezinde yabancı hukuk düzenlerini bilinçli, amaçlı ve sistemli bir şekilde incelemiş, çalışmada hukukî materya­lin belirtilmesinin ötesine geçmiş, başta Common Law ve kıta Avrupası ol­mak üzere çeşitli hukuk düzenlerindeki çözümleri yorumlayarak aktarmış, bu çözümlerin arkasındaki amaca değinmiş, bağımsız bir karşılaştırmalı hukuk sistemi yaratılmasına özen göstermiştir.     Dr. Selin Özden Merhacı, karşılaştırmalı hukukun işlevsel denklik meto­dunu da tezine başanyla uygulamak suretiyle cezalandıncı tazminat konusunda Common Law ve kıta Avrupası sistemleri arasında karşılaştırma yap­mış, cezalandırıcı tazminat konusunun kıta Avrupası hukuk sistemlerinde gerek kuramsal gerek uygulama açısından geldiği noktaya yer vererek Türk hukuku açısından da aydınlatıcı, boşluk dolduran bir eser yaratmaya muvaf­fak olmuştur.

Prof. Dr. Arzu OĞUZ Ankara, 2013

ÖNSÖZ

Bir Anglo-Amerikan hukuku kurumu olan cezalandırıcı tazminatı konu alan ve karşılaştırmalı hukukun metodu olan işlevsel denklik ilkesinin doğru kullanılmasını ve bu çerçevede kıta Avrupası hukuklarında cezalandırma düşüncesinden etkilenen hukuk kurumlarını tespit etmeyi amaçlayan bu ça­lışma Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü bünyesinde hazırlanan doktora tezimdir. Çalışmanın en büyük amacı daha önce akademik bir yayı­na konu edilmemiş olan bu konunun derinlemesine incelenmesi olmakla birlikte, esas amacı işlevsel denklik ilkesi kapsamında gerçek bir karşılaştır­malı hukuk çalışması ortaya çıkarmaktı. Bu sebeplerle cezalandırıcı tazmina­tın ortaya çıktığı ana hukuk düzeni olan Common Law hukukuna ilişkin bö­lümler bir kenara bırakılacak olursa, özellikle kıta Avrupasında her ülkeye aynı ağırlığı vermeye, kendimi ulusal hukuk düzenimizden mümkün oldu­ğunca soyutlamaya ve bu anlamda konuya daha geniş bir perspektifle bak­maya çalıştım. Umarım bir karşılaştırmalı hukukçu olarak bu görevi başarıy­la yerine getirebilmişimdir.

Belirttiğim üzere doktora tezi olarak hazırlanan bu eser, Prof. Dr. Arzu Oğuz, Prof. Dr. Gülin Güngör, Prof. Dr. Vedat Buz, Prof. Dr. Hüseyin Altaş ve Yrd. Doç. Dr. Banu Şit Köşgeroğlu önünde doktora tezi olarak savunul­muş ve başarılı bulunmuştur. Savunma sonrasında değerli Hocalarımın gö­rüşleri çerçevesinde son halini alan bu çalışmanın öncesi ve sonrasında bü­yük emek ve zaman harcayan, maddi ve manevi desteğini hiçbir zaman esirgemeyen, çok değerli danışmanım ve anabilim dalı başkanımız Sayın Prof. Dr. Arzu Oğuz'a ne kadar teşekkür etsem azdır. Yanı sıra tüm öğrenci­lik hayatım boyunca desteklerini esirgemeyen Sayın Hocalarım Prof. Dr. Bilgin Tiryakioğlu ve Prof. Dr. Gülin Güngör'e özellikle teşekkür etmeyi bir borç bilirim.

Çalışmanın basılmasında büyük katkısı bulunan Yetkin Yayınevi'nin de­ğerli çalışanlarına da teşekkürlerimi sunuyorum.

Bu çalışmanın meydana getirilmesine çalışma arkadaşlarımın da büyük desteği bulunmaktadır. Kendi tezinden kalan vakitleri benim çalışmamı oku­yarak geçiren çok sevgili dostum Arş. Gör. Dr. Vehbi Umut Erkan'a ve psi­kolojik açıdan yorucu olan bu zaman zarfında benim dertlerimi kendi der-diymiş gibi dinleyen, beni avutarak rahatlamamı sağlayan dostum ve kürsü arkadaşım Arş. Gör. Zehra Özkan'a teşekkür etmeden geçemeyeceğim.

Bu çalışmanın oluşmasında ve bugünlere gelmemde en çok emek ve des­tek verenler ise, her an sevgi ve güvenlerini yanımda hissettiğim ailemdir. Sayelerinde hergün, ne kadar şanslı bir aileye sahip olduğumu düşünüyor ve şükrediyorum. Sevgili babam Tuncel Özden'e, annem Seçkin Özden'e ve canım ablam Seçil Türk'e minnetimi ve teşekkürlerimi ifade edecek kelime bulmak bile benim için oldukça güç. Onların maddi ve manevi katkıları ol­masaydı bugün bu çalışma ortaya çıkmazdı.