Kamu İktisadi Teşebbüsleri ve Özelleştirme - PINAR FEYZİOĞLU AKKAYUNLU

Pınar Feyzioğlu AKKOYUNLU : 1958′de İstanbul′da doğdu. 1977de İngiliz Lisesi (High School), 1981′de Boğaziçi Üniversitesi, İdari Bilimler Fakültesi, Ekonomi Bölümü′nden mezun oldu. İstanbul Üniversitesi′nde yüksek lisans ve doktora yaptı. 1995-1999 yıllan arasında Boğaziçi Üniversitesi′nde dersler verdi. 2004-2005 eğitim ve öğretim yılında misafir öğretim üyesi olarak ABD′de, Wellesley College′da araştırmalarda bulundu. 2006 yılında Doçent oldu. Kamu İktisadi Teşebbüsleri, Bütçe ve Eğitim Harcamalan konulannda uluslararası ve ulusal yayınlan olan Pınar Feyzioğlu Akkoyunlunun Eğitim ve Ekonomi (2005) başlıklı bir kitabı bulunmaktadır. Akade¬mik faaliyetlerini 1993 yılından bu yana İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Maliye Bölümünde sürdürmektedir. ÖNSÖZ Kamu iktisadi teşebbüsleri konusunu incelemem yıllar önceki bir zorunluluğun sonucudur. Değerli Hocam Türkân Öncel’in İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi İktisat Bölümü’nde verdiği dersin benzerinin İngilizce İktisat Bölümünde açılması kararlaştırılınca dersi benim üstlenmem istendi. İtiraf etmem gerekir ki, konu bana ilk bakışta hiç de çekici gelmemişti. Ancak yerli ve yabancı kaynakları taradıkça, KİT konusunun ne kadar geniş kapsamlı olduğunu ve özellikle Türkiye ekonomisinde ne denli önemli bir alanı doldurduğunu fark ettim. Salt ekonomik bilginin yeterli olmadığı, işin içine siyasetin ve hukukun da girdiğini gözlemledim. Üstelik KİT ve özelleştirme konusunu takip etmenin, kalkınma modellerini, hükümet politikalarını, ekonomik planları, uluslararası güç dengelerini, küresel eğilimleri incelemek demek olduğunu anladım. Özelleştirme boyutunun eklenmesiyle son derece güncel bir alana girdiğimi hissettim. Konu, bana şaşırtıcı bir şekilde ilginç gelmeye başladı. İstanbulve Boğaziçi Üniversitelerinin farklı bölümlerinde bu dersi vermeye devam ettim.Öğrencilere teorik bilgilerin yanı sıra, özellikle Türkiye uygulamasını aktarmaya çalıştım.Tüm bu mesainin sonunda bu kitap ortaya çıktı. Güncel bir konuyu ele aldığıiçin, özellikle uygulama kısmının ileride yenilenmesi ve geliştirilmesi gerekecektir.Bu baskıda temel teorik bilgilere yer vererek, Türkiye’de bugüne kadar gerçekleşenuygulamayı ele almayı hedefl edim. Bu kitabı yazma sürecinde ve tüm çalışmalarımda beni teşvik eden, sabırla destekleyen sevgili eşim Ali Cevat ile artık meslektaşım olan biricik oğlum Karabekir’e; kitabın basımını gerçekleştiren Beta Yayınevi sahibi Seyhan Satar ve Tülin Fırat’a ayrıca basıma hazırlanmasında yardımcı olan Gülgonca Çarpık’a içtenlikle teşekkür ederim. Gösterilen tüm özene rağmen, göze çarpacak hata ve eksiklikleri ilerideki baskılarda düzeltmek amacıyla kitabı siz okurların değerlendirmesine sunuyorum. Doç. Dr. Pınar Feyzioğlu Akkoyunlu Büyükada, Ağustos 2011 İÇİNDEKİLER BİRİNCİ KISIM TEORİDE KAMU İKTİSADİ TEŞEBBÜSLERİ VE ÖZELLEŞTİRME BÖLÜM I Kamu Ekonomisi ile İlgili Bazı Tanımlar 1. Kamu Malı ve Hizmeti .......................................................................................4 2. Kamu Üretimi - Kamu Sunumu ..........................................................................6 3. Kamu İktisadi Teşebbüsleri ................................................................................7 BÖLÜM II Kamu İktisadi Teşebbüslerinin Varlık Nedenleri 1. Sosyal Refah Maksimizasyonu .........................................................................12 2. Etkinlik .............................................................................................................13 2.1 Tahsis Etkinliği ...........................................................................................13 2.2 Yönetsel / Teknolojik Etkinlik ...................................................................13 2.3 Kalite Etkinliği ...........................................................................................14 3. Gelir Dağılımını Etkileme ................................................................................14 4. Kârlılık .............................................................................................................16 5. Makro Ekonomik Politikaların Gerçekleşmesini Kolaylaştırma ......................17 BÖLÜM III Kamu İktisadi Teşebbüslerinde Fiyatlama ve Yatırım Politikaları 1. Kamu İktisadi Teşebbüslerinde Fiyatlama Politikası........................................20 1.1 Sosyal Refahı Maksimum Kılan Fiyat .......................................................22 1.2 Marjinal Maliyetle Fiyatlandırmada Kısa Dönem-Uzun Dönem Farkı ...............................................................................................24 1.3 Doğal Tekellerde Fiyatlama Politikası .......................................................25 2. Kamu İktisadi Teşebbüslerinde Yatırım Politikası ...........................................29 2.1 Yatırım Kararının Alınması ........................................................................29 2.2 Kapasite Değişikliği Sırasında Uygulanan Fiyatlama Politikası ................30 BÖLÜM IV Kamu İktisadi Teşebbüslerinin Özelleştirilmesi 1. Özelleştirmenin Tanımı ....................................................................................36 2. Özelleştirme Akımının Doğuşu ........................................................................39 3. Özelleştirmenin Amacı .....................................................................................40 4. Özelleştirme ile İlgili İki Önemli Unsur: Yönetsel Etkinlik ve Satış Fiyatı .....43 4.1 Özelleştirme ve Yönetsel Etkinlik ..............................................................43 4.2 Özelleştirmede Uygulanması Gereken Satış Fiyatı ....................................46 İKİNCİ KISIM TÜRKİYE’DE KAMU İKTİSADİ TEŞEBBÜSLERİ VE ÖZELLEŞTİRME BÖLÜM I Türkiye’de Kamu İktisadi Teşebbüslerinin Kuruluşu ve Gelişimi 1. Cumhuriyet Öncesi Kamu İktisadi Teşebbüsleri ..............................................52 1.1 Osmanlı Devletinden Devralınan Kamu İktisadi Teşebbüsleri ..................52 1.2 İzmir İktisat Kongresi ................................................................................53 2. Erken Cumhuriyet Döneminde Kamu İktisadi Teşebbüsleri ............................54 2.1 1923-1933 ...................................................................................................55 2.2 1933-1950 ...................................................................................................55 3. Çok Partili Dönemde Kamu İktisadi Teşebbüsleri ...........................................57 3.1 1950-1960 ...................................................................................................57 3.2 1960-1980 ...................................................................................................59 4. 24 Ocak Sonrası Kamu İktisadi Teşebbüsleri ...................................................61 4.1 1980-2002 ...................................................................................................61 4.2 2002-2010 .................................................................................................. 66 5. Kamu İktisadi Teşebbüslerinin Türkiye Ekonomisindeki Önemi .....................67 BÖLÜM II Türkiye’de Kamu İktisadi Teşebbüslerinin Fiyatlama ve Yatırım Politikaları, Mali Görünümü ve Denetimi 1. KİT Mevzuatına Göre Fiyatlama ve Yatırım Politikaları .................................72 1.1 KİT’lerin Fiyatlama Politikaları .................................................................72 1.2 KİT’lerin Yatırım Politikaları .....................................................................73 2. KİT’lerin Mali Görünümü ................................................................................74 2.1 KİT-Hazine Arasındaki Net Fon Akımı .....................................................75 2.2 KİT-TCMB .................................................................................................78 2.3 KİT’lerin Görev Zararları ...........................................................................79 2.4 KİT’lerin Borç Durumu .............................................................................83 3. KİT’lerin Denetimi ...........................................................................................83 BÖLÜM III Türkiye’de Kamu İktisadi Teşebbüslerinin Özelleştirilmesi 1. 24 Ocak Kararları ile Özelleştirmeye Geçiş ....................................................88 2. Özelleştirme Mevzuatı ......................................................................................91 3. 4046 Sayılı Özelleştirme Uygulamaları Hakkında Kanun ...............................93 3.1 İstihdam ile İlgili Özelleştirme İlkesi .........................................................93 3.2 Özelleştirme Yöntemleri ile İlgili İlke .......................................................96 3.3 Özelleştirmenin Diğer İlkeleri ....................................................................99 3.4 Özelleştirmeden Sorumlu Kurumlar ........................................................101 BÖLÜM IV Türkiye’de Özelleştirme Uygulamaları 1. Özelleştirme Uygulamalarının Gelir-Gider Yönü ..........................................104 2. Uygulanan Özelleştirme Yöntemleri ..............................................................105 3. Özelleştirme Uygulamalarından Örnekler ......................................................111 3.1 Bankacılık Sektörü: Türkiye Halk Bankası ..............................................111 3.2 Telekomünikasyon Sektörü: PTT’nin T’si-Türk Telekom .......................116 3.3 Petrokimya Sektörü: Türkiye Petrol Rafi nerileri A.Ş. (TÜPRAŞ) ..........120 3.4 Enerji Sektörü: Türkiye Elektrik Dağıtım A.Ş. (TEDAŞ) ........................121 TABLOLAR .........................................................................................................125 EKLER..................................................................................................................141 KAYNAKÇA ........................................................................................................157 DİZİN ....................................................................................................................163 TABLO LİSTESİ 1. Osmanlıda 1913 İmalat Sanayinde Mülkiyet ve İstihdam ..............................127 2. KİT’lerin ve Özelleştirme Programındaki Kuruluşların Yarattığı Katma Değer ..................................................................................................128 3. Sabit Sermaye Yatırımları ...............................................................................130 4. Seçilmiş Bazı Mal ve Hizmetlerin KİT Tarafından Üretimleri ......................131 5. KİT’lerin ve Özelleştirme Programındaki Kuruluşların Toplam İstihdam Sayıları .............................................................................................132 6. Hazine’nin KİT’lere Yaptığı Toplam Ödemelerin Dağılımı ..........................133 7. KİT’lerin Hazine’ye Yaptığı Ödemelerin Dağılımı .......................................134 8. Toplam Vergi Hasılatı İçinde KİT Payı .........................................................135 9. KİT Hazine Arasındaki Net Fon Akımı ..........................................................136 10. KİT’lerin Görev Zararı ..................................................................................137 11. KİT Bilançolarında Yabancı Kaynaklar/Özkaynaklar ve Kâr/Zarar/Net Kâr ...........................................................................................138 12. KİT’lerin ve Özelleştirme Programındaki Kuruluşların Stok Borçları .........139 13. Gerçekleştirilen Özelleştirme İşlemleri ..........................................................140 EK LİSTESİ 1. Kamu İktisadi Teşebbüslerinin Listesi............................................................143 2. Özelleştirme Yüksek Kurulu ve Özelleştirme İdaresi Başkanlığının Görevleri ..................................................................................151 3. Özelleştirme Yöntemleri .................................................................................154 4. Özelleştirme Programında Bulunan Kuruluşlar ..............................................155

• 

• Taksit	Taksit Tutarı	Toplam Tutar
  Peşin	400,00 TL.-	400,00 TL.-
  2	200,00 TL.-	400,00 TL.-

• 

• Taksit	Taksit Tutarı	Toplam Tutar
  Peşin	400,00 TL.-	400,00 TL.-

• 

• Taksit	Taksit Tutarı	Toplam Tutar
  Peşin	400,00 TL.-	400,00 TL.-
  2	200,00 TL.-	400,00 TL.-
  3	133,33 TL.-	400,00 TL.-
  4	100,00 TL.-	400,00 TL.-
  5	80,00 TL.-	400,00 TL.-
  6	66,67 TL.-	400,00 TL.-

• 

• Taksit	Taksit Tutarı	Toplam Tutar
  Peşin	400,00 TL.-	400,00 TL.-

• 

• Taksit	Taksit Tutarı	Toplam Tutar
  Peşin	400,00 TL.-	400,00 TL.-

• 

• Taksit	Taksit Tutarı	Toplam Tutar
  Peşin	400,00 TL.-	400,00 TL.-

• 

• Taksit	Taksit Tutarı	Toplam Tutar
  Peşin	400,00 TL.-	400,00 TL.-

• 

• Taksit	Taksit Tutarı	Toplam Tutar
  Peşin	400,00 TL.-	400,00 TL.-

• 

• Taksit	Taksit Tutarı	Toplam Tutar
  Peşin	400,00 TL.-	400,00 TL.-

Hafta İçi:
Saat 16:00'ya kadar verilen siparişleriniz aynı gün, özel durumlarda bir sonraki işgününde kargoya verilir.

Saat 16:00'dan sonra vermiş olduğunuz siparişleriniz bir sonraki iş gününde kargoya verilir.

Kitabın stoklarımızda olmaması durumunda kitabın temini yayınevinden, dağıtıcılar kanalı ile yapılacaktır. Gecikme yaşanabilecek durumlarda üyelik bilgilerinizde kayıtlı telefon numaralarınızdan bilgi verilecektir.

Cumartesi ve Pazar Günü verilen Siparişler:
Cumartesi günü verilen siparişleriniz Saat 11:00'e kadar ve Pazar günü verilen siparişleriniz ise bir sonraki iş gününde kargoya verilecektir.

Kargo Teslim Süresi:
Kargo teslim süresi, İstanbul içi ve çevresinde genellikle 1 gündür. İstanbul dışı illerde iki güne çıkabilmektedir. Kargo firmasından kaynaklanan problemlerde bu sürenin uzaması söz konu olacaktır.

Hava koşullarına, yol durumuna ve özel durumlara bağlı olarak teslimat süresi uzamaktadır.

Vedatkitapcilik.com'dan satın aldığınız her ürünü, teslim tarihinden itibaren 7 gün içerisinde ürün hasarlı olmasa dahi hiçbir gerekçe belirtmeksizin- iade edebilirsiniz.

İade için, satın aldığınız ürünün tahrip edilmemiş, kullanılmamış veya tekrar satılabilirliği bozulmamış olması gerekmektedir.

Ambalajı açılmış, kullanılmış ve tahrip edilmiş ürünlerin iadesi kabul edilmemektedir.

Hiçbir gerekçe belirtmeksizin yapabileceğiniz ürün iadesinin, ürünün tarafınıza teslim edildiği hali ile gerçekleştirilmesi gerekmektedir. Satın aldığınız üründe veya ürün ambalajında herhangi bir bozulma, açılma, kırılma, yırtılma, aksesuarlarında eksiklik ve sair hallerin tespiti halinde ürün iadesi kesinlikle kabul edilmemektedir.

Ürünün faturası gönderilmemişse, eksikse iade kabul edilmez.

İade edilecek ürünlerin mutlaka ürün faturasının orijinali ile birlikte teslimi gerekmektedir.

Gerekçesiz ürün iadesi malın tarafınıza teslimini takip eden 7 günlük süre içerisinde ve yazılı şekilde yapılmalıdır.

İadesi yapılacak ürünler Vedatkitapcilik.com'un çalıştığı kargo şirketleri aracılığı ile tarafımıza ulaştırılmalıdır.

Ürün, paket koruyucu bir ambalaj içerisine yerleştirilmeli ve kargo şirketinin etiketi ürün ambalajının üzerinde bulunmamalıdır.

Ürünün ambalajında meydana gelecek olan deformasyon, ürünün tekrar satılmasını engelleyen durumlar arasında yeralmaktadır.

Yukarıda belirtilen koşulları taşımayan ürün iadeleri kesinlikle kabul edilmemektedir.

Ürün iadesinin yukarıda belirtilen koşullara uygun şekilde gerçekleştirilmesi halinde, iade işlemine konu ürün bedeli en geç 7 iş günü içerisinde iade edilecektir.