Kambiyo Senetlerinde Teminat Kaydı ( Teminat Poliçesi - Teminat Bonosu - Teminat Çeki )
Kambiyo Senetlerinde Teminat Kaydı ( Teminat Poliçesi - Teminat Bonosu - Teminat Çeki )
Merve SARIKAYA - Vedat Kitapçılık
SUNUŞ
“Kambiyo Senetlerinde Teminat Kaydı” isimli bu çalışma, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Özel Hukuk Tezli Yüksek Lisans programı kapsamında hazırlanmış ve 09.01.2018 tarihinde Prof. Dr. Murat Alışkan, Prof. Dr. Mehmet Bahtiyar ve Dr. Öğr. Üyesi İrem Aral Eldeleklioğlu’ndan oluşan jüri karşısında savunularak oybirliği ile başarılı bulunmuştur.
Uygulamada sıklıkla kullanılmasına karşın literatürde kapsamlı bir çalışma ortaya konmamış olan teminat senetlerini yüksek lisans tezi olarak kaleme almayı, altından kalkabileceğime olan inancıyla bana tavsiye eden, tez yazım sürecinin her aşamasında aklıma takılan hukuki sorunları yoğun çalışma temposuna rağmen benimle derinlemesine tartışan ve iştirak etmediği fikirlerimi dahi savunmam konusunda beni yüreklendiren kürsü başkanımız saygıdeğer hocam ve tez danışmanım Prof. Dr. Murat Alışkan’a sonsuz şükranlarımı sunmak isterim. Uzun ve meşakkatli bir yol olan akademisyenlikteki ilk adımlarımı atarken, kıymetli evrak hukukuna aşinalık kazanabilmeme vesile olduğu için kendisine bir kez daha teşekkür ediyorum.
Kısa süre içerisinde ve tüm yoğunluğuna rağmen tezimi satır satır okuyarak bu çalışmanın gelişmesinde katkılarını esirgemeyen ve son halini alması noktasında değerli yorumlarını paylaşan sayın hocam Prof. Dr. Mehmet Bahtiyar’a teşekkürlerimi sunuyorum. Akademik katkısının yanı sıra hiç şüphesiz genç bir akademisyenin duymaktan kıvanç duyacağı sözleri ile ilerideki çalışmalarım için sağlamış olduğu motivasyon için ise ayrıca müteşekkirim.
Kürsüde bulunduğum süre zarfında vermiş olduğu Kıymetli Evrak Hukuku dersini asiste etme şansı bulduğum ve alana hakimiyeti ile hayranlık uyandıran, jürimde bulunma ricamı kırmayarak, tezi dipnotlarına kadar irdeleyerek okuma nezaketi gösteren; hem maddi hem şekli açıdan çalışmamı bir kademe daha yukarı taşıma noktasında yol gösteren sayın Dr. Öğr. Üyesi İrem Aral Eldeleklioğlu’na da teşekkürü bir borç bilirim.
Bu çalışmayı kaleme alırken en çok arzu ettiğim noktalardan bir tanesi de konuyu farklı hukuk disiplinleri açısından ele alarak, bir bütün halinde doğru bir bakış açısı ile değerlendirme idi. Bu noktada konunun usul ve icra hukuku ile olan dirsek teması dolayısıyla bu alana ilişkin sorunları ayrı bir bölüm açarak değerlendirmek istedim. Bu bölümdeki saptamalarımı kendisiyle tartışma imkânı bulduğum, fikirlerimi dinleyerek, takıldığım ve cevap aradığım her noktada yardımını esirgemeyen Sayın Dr. Öğr. Üyesi Evren Kılıçoğlu’na da sonsuz teşekkür ediyorum. Umarım amaç hasıl olmuştur.
Teşekkür etmeden geçemeyeceğim bir ismi daha zikretmek isterim. Kürsü ortamını teneffüs etmek hiç şüphesiz akademik kariyer yapma hayali kuran müstakbel öğretim üyeleri için büyük bir şanstır. Bu şans, çalışma azmi ve kararlılığı yüksek olan öğretim üyelerinin bulunduğu bir ortamda bir nebze daha artar. Çalışma azmiyle her daim bize örnek olan, takıldığım her an çekinmeden kapısını tıklattığım, kafamdaki belirsiz noktaları aydınlatmama yardımcı olan, jürimde bulunamasa da bu çalışmanın ortaya çıkmasında en büyük emek sahiplerinden bir tanesi olan saygıdeğer hocam Doç. Dr. Özlem Karaman Coşgun’a da teşekkürlerimi sunarım.
Teminat senetlerinin kullanım sıklığı ile doğru orantılı olarak bu senetlerden kaynaklanan uyuşmazlıklar her geçen gün artmaktadır. Bu noktada teminat senetlerine ilişkin değerlendirmenin tam ve doğru yapılabilmesi için doktrindeki görüşlerin yanı sıra zengin içtihattan yararlanmak ve uygulamacıların konuya bakış açısını değerlendirmek de bir zaruret olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu vesile ile görüşme talebime tüm içtenliği ile dönüş yapan, fikir teatisi yapma şansı bulduğum, uygulamanın bakış açısını tartışarak konuyu farklı bir gözle görmeme ve değişik hukuki problemler tespit etmeme yardımcı olan; henüz yayımlanmamış mahkeme kararlarına erişimimi sağlayarak tezin zenginleşmesinde emeğini zikretmeden geçemeyeceğim İstanbul Bölge Adliye Mahkemesi 22. Hukuk Dairesi başkanı sayın Hilmi Şeker’e şükranlarımı sunuyorum.
Tezin kaleme alınışı benim açımdan oldukça zor bir döneme denk geldi. Bu anlamda benden ziyade fedakarlıkta bulunan annem ve babama da teşekkür ediyorum. Tezimi, rahatsızlığı nedeniyle bana en çok ihtiyaç duyduğu bir dönemde yeterince yanında olamadığım, bu çalışmanın ortaya çıkması için son derece büyük fedakarlık gösteren en iyi arkadaşım anneme ve bu süreçte tüm zorluklara tek başına göğüs germek zorunda bıraktığım babama armağan ediyor ve kendilerinden af diliyorum. Umuyorum ki her şeyden önce onların iyi dilek ve dualarına mazhar olabilmişimdir.
Kimi olaylar, durumlar yahut zamanlar bazı insanların değerini daha iyi hissetmemize yol açar. Bir tezin yazım sürecinin ne kadar meşakkatli olduğunu deneyimlediğim bu dönemde yanımda olan ve bana her anlamda destek olan, galiba olmayacak dediğim her anda beni motive eden, zaman mekan bilmeden kafama takılan konuları kendisiyle tartışabildiğim, tezimi kendi teziymiş gibi okuyup bana tavsiyelerde bulunan, bu hayatı paylaşmakla onu benim için daha yaşanılası hale getiren, örnek kişiliği ile beni dinlendiren ve akademik başarıları ile her daim gurur duyduğum hayat arkadaşım Ar. Gör. Sinan Sarıkaya’ya müteşekkirim.
Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi bünyesinde birlikte çalışma şansı bulduğum tüm hocalarım ve araştırma görevlisi arkadaşlarıma da teşekkür ederim. Hepsi bu eserin ortaya çıkmasında pay sahibidir.
En nihayetinde, konunun monografik bir eser olarak yazılmasını öneren, tezin basım sürecini titizlikle yürüten sayın Vedat Carbaş ve sayın Berrin Doğrul ile tüm Vedat Kitapçılık çalışanlarına da teşekkürlerimi sunarım.
Merve SARIKAYA
İÇİNDEKİLER
ÖNSÖZ III
SUNUŞ V
KISALTMALAR XV
GİRİŞ 1
BİRİNCİ BÖLÜM
KAMBİYO SENETLERİNİN DÜZENLENME SEBEPLERİ
VE TEMİNAT AMACIYLA KULLANILMASI
I. HUKUKİ SEBEP KAVRAMI VE HUKUKİ
SEBEP ÇEŞİTLERİ 3
A. Hukuki Sebep (Causa) Kavramı 3
B. Hukuki Sebep Çeşitleri 5
1. Alacak (İktisap) Sebebi (CausaCredendi) 5
2. İfa Sebebi (CausaSolvendi) 6
3. Bağışlama Sebebi (CausaDonandi) 6
4. Teminat Sebebi 7
II. KAMBİYO SENETLERİNİN DÜZENLENME
SEBEPLERİ 7
A. Ödeme Amacıyla Düzenlenme 9
B. Kredi Amacıyla Düzenlenme 12
C. Teminat Amacıyla Düzenlenme 15
1. Teminat Kavramı 15
a. Ayni (Nesnel) teminat 16
b. Şahsi teminat 16
2. Poliçe ve Bononun Teminat Amaçlı Düzenlenmesi 17
3. Çekin Teminat Amaçlı Düzenlenmesi 29
III. TEMİNAT KAYDININ BENZER HUKUKİ İŞLEMLER
İLE KARŞILAŞTIRILMASI 32
A. Aval 32
B. Hatır Senedi 35
C. Teminat Amaçlı Garanti Sözleşmesi 40
D. Kefalet 42
E. Rehin Cirosu 45
F. Garanti (Teminat) Cirosu 51
IV. TEMİNAT AMAÇLI KAMBİYO SENETLERİNİN
TÜRK HUKUKUNDA KULLANIM ALANLARI 54
A. Satış Sözleşmelerinde Kullanımı 54
B. Kira Sözleşmelerinde Kullanımı 55
C. İş Sözleşmelerinde Kullanımı 57
İKİNCİ BÖLÜM
SENET METNİNDE YER ALAN TEMİNAT KAYDININ
KAMBİYO SENEDİ VASFINA ETKİSİ VE ÜÇÜNCÜ
KİŞİLERE İLERİ SÜRÜLMESİ
I. TEMİNAT KAYDININ KAMBİYO SENEDİ
VASFINA ETKİSİ 63
A. Kambiyo Senetlerinde Mücerretlik (Soyutluk) İlkesi 63
B. Sıkı Şekil Şartlarına Tabi Olma: Kambiyo Senetlerinin
Zorunlu Unsurları - Özellikle Belirli Bir Bedelin Kayıtsız
Şartsız Havalesi Yahut Ödeme Vaadi 72
1. Kambiyo Senetlerinde Mutlak Zorunlu Unsurlar 74
2. Kambiyo Senetlerinde Alternatif Zorunlu Unsurlar 75
3. Kambiyo Senetlerinde Bulunabilecek Bir Kayıt: Vade 76
4. Belirli Bir Bedelin Kayıtsız Şartsız Havalesi
Yahut Ödeme Vaadi 76
C. İhtiyari Kayıtlar 78
1. TTK’da Düzenlenen Kayıtlar 79
2. TTK’da Düzenlenmeyen Kayıtlar 80
a. Genel olarak 80
i. Geçerli kayıtlar 80
ii. Geçersiz olan fakat senedin geçerliliğini
etkilemeyen kayıtlar 81
iii. Yasak kayıtlar 82
b. Teminat amacıyla senet verilmesinin hukuki niteliği 82
c. Teminat kaydı çeşitleri 86
i. Mücerret teminat kaydı 87
ii. Asıl borç ilişkisine atıf yapan teminat kaydı 87
iii. Senedin ödenmesini şarta bağlayan teminat kaydı 87
d. Teminat kaydının senedin kambiyo senedi vasfına
etkisine ilişkin görüşler 88
i. Doktrin 88
ii. İçtihat 95
iii. Değerlendirme 103
II. TEMİNAT KAYDI DEFİNİN ÜÇÜNCÜ KİŞİLERE
İLERİ SÜRÜLMESİ 109
A. Defi ve İtiraz Kavramları 109
1. Medeni Hukuk/Usul Hukuku Anlamında 109
2. Kıymetli Evrak Hukuku Anlamında 111
B. Kambiyo Senetlerinde Defiler 113
1. Hukuki Görünüşe Güven İlkesi 113
2. Defilerin sınıflandırılması 116
a. Mutlak defiler 116
i. Senet metninden anlaşılan defiler 116
ii. Senetteki taahhüdün hükümsüzlüğüne
ilişkin defiler 118
b. Şahsi defiler 120
i. Kişisel defiler 121
ii. Kişisel olmayan defiler 122
iii. Bile bile borçlu zararına hareket kavramı 123
C. Teminat Kaydının Defi Niteliği 126
1. Doktrin 126
2. İçtihat 129
3. Değerlendirme 132
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
TEMİNAT KAYDI İÇEREN KAMBİYO SENETLERİNİN
DAVA VE TAKİBE KONU OLMASI
I. KAMBİYO SENETLERİNE MAHSUS HACİZ
YOLUYLA TAKİP 141
A. Genel Olarak 141
B. Ödeme Emrine İtiraz: Teminat Kaydı İtirazının
Niteliği Hakkında Görüşler 144
1. Teminat Kaydı Savunmasının “Şikayet” Olduğu
Yönündeki Görüş 144
2. Teminat Kaydı Savunmasının “Borca İtiraz” Olduğu
Yönündeki Görüş 146
3. Değerlendirme 147
C. İtirazın İncelenmesi 150
1. Görev ve Yetki 150
2. İtiraz Eden 150
3. Karşı Taraf 151
4. İspat Rejimi ve Deliller 151
a. Senedin Teminat İçin Verildiğinin ve Asıl Borç
İlişkisinin İfa Edildiğinin İspatı 151
b. Bile Bile Borçlu Zararına Hareket Olgusunun İspatı 157
II. MENFİ TESPİT DAVASI 160
A. İcra Takibinden Önce Açılan Menfi Tespit Davası 160
1. Davacı ve Davalı 163
2. Görev ve Yetki 163
B. İcra Takibinden Sonra Açılan Menfi Tespit Davası 165
1. Davacı ve Davalı 167
2. Görev ve Yetki 167
C. İspat Rejimi ve Deliller 167
D. Ceza Mahkemesi Hakiminin Verdiği Kararların
Hukuk Hakimini Bağlayıcılığı Sorunu 172
III. İYİNİYETLİ HAMİLE ÖDEME YAPAN DÜZENLEYENİN
BAŞVURU İMKANI VE KAPSAMI 174
SONUÇ 177
KAYNAKÇA 181