Kargo Gönderim Saatleri;
Yeni Üyelik
Üye Girişi
Kambiyo Senetlerinde Sebepsiz Zenginleşme ( Yeni Ticaret Kanunu Tasarısı Hükümleri ile de Karşılaştırmalı Olarak )
.jpg){kind=small}
Kambiyo Senetlerinde Sebepsiz Zenginleşme ( Yeni Ticaret Kanunu Tasarısı Hükümleri ile de Karşılaştırmalı Olarak )
Mustafa YASAN
Sayfa Sayısı
:
331
Kitap Ölçüleri
:
16x23 cm
Basım Yılı
:
2008
ISBN NO
:
9789754644746
60,00
TL
ÖNSÖZ
"Yeni Ticaret Kanunu Tasarısı Hükümleri ile de Karşılaştırmalı Olarak Kambiyo Senetlerinde Sebepsiz Zenginleşme" isimli bu eser, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Özel Hukuk Anabilim Dalı doktora programı çerçevesinde, 28 Mayıs 2007 tarihinde Prof. Dr. Merih Kemal Omağ (Danışman), Prof. Dr. Güzin Üçışık, Prof. Dr. Ferit Hakan Baykal, Prof. Dr. Mehmet Bahtiyar, Doç. Dr. Tekin Memiş′ten oluşan jüri önünde savunulmuş ve oybirliği ile başarılı kabul edilmiştir. Kıymetli evrakın en tipik özelliklerini bünyesinde barındıran ve ticari hayatın gerektirdiği akışkanlığın ve güvenin sağlanmasında hayati bir öneme sahip olan kambiyo senetlerini doğrudan ilgilendiren bu çalışmada, doktrin tarafından fazlaca işlenmemiş "Kambiyo Senetlerinde Sebepsiz Zenginleşme" (TTK m.644) müessesesinin tercih edilmesi isabetli bir seçimdir. Kitap, orijinal tez metnine esas itibariyle sadık kalınarak hazırlanmıştır. Ancak, tez savunması esnasında jüri üyelerinin özellikle olumlu ve yapıcı eleştirilerinin de tez çalışmasının kitap haline dönüştürülmesinde eser sahibi tarafından dikkate alındığı gözlemlenebilir. Tez çalışmasının kitap haline dönüştürülerek yayınlanması aşamasında Yeni Ticaret Kanunu Tasansfnın gündemde olması sebebiyle, savunulmuş ve kabul edilmiş orijinal doktora tezine esas itibariyle sadık kalınmişsa da, Tasarıda yer alan ve tez konusunu ilgilendiren değişiklikler ve yenilikler de çalışmanın içeriğine dahil edilmiştir. Bu sayede çalışma, olan hukukla, mukayeseye imkan tanıyacak güncel bir içeriğe sahip olmuştur. Yrd. Doç. Dr. Mustafa Yasan′ın doktora tezini kitap olarak yayınlaması vesilesiyle kendisine başarı ve esenlikler diliyorum. Prof. Dr. Merih Kemal OMAĞ İstanbul/31.07.2008 TEŞEKKÜR "Yeni Ticaret Kanunu Tasarısı Hükümleri ile de Karşılaştırmalı Olarak Kambiyo Senetlerinde Sebepsiz Zenginleşme" isimli bu eser akademik kariyerim için çok büyük bir önemi haizdir. Çünkü bu çalışma, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü′nde Özel Hukuk Anabilim Dalı doktora programı için hazırlanmış, 28.Mayıs 2007 tarihinde jüriler, Prof. Dr. Merih Kemal OMAĞ (Danışman), Prof. Dr. Güzin ÜÇIŞIK, Prof. Dr. Ferit Hakan BAYKAL. Prof. Dr. Mehmet BAHTİYAR ve Doç. Dr. Tekin MEMİŞ′ten oluşan jüri önünde savunulmuş ve oybirliği ile kabul edilmiş "Kambiyo Senetlerinde Sebepsiz Zenginleşme" isimli tez çalışmamın kitap haline getirilmiş şeklidir. Ümit ederim ki, kitabım Türk Hukuk Literatürüne katkı sağlasın, uygulayıcılar ve akademisyenler için faydalı olsun. Kabul etmek gerekir ki ilk basım olması sebebi ile eserde istenmeden hataların meydana gelmesi ihtimal dahilindedir. İşte bu noktada okuyucuların yapıcı eleştirileri muhtemel hataların düzeltilmesi yönünde faydalı olacaktır. Öncelikle, lisansüstü öğrenimim süresince sadece çok iyi bir akademisyen olarak değil, aynı zamanda çok iyi bir insan olarak da örnek almaya ve izinden gitmeye çalıştığım ve çalışacağım, öğrencisi olmaktan gurur duyduğum değerli hocam Prof. Dr. Merih Kemal OMAG′a sonsuz şükranlarımı sunarım. Doktora tez çalışmamın her aşamasında desteğini hissettiğim, hocam Prof. Dr. Mehmet BAHTİYAR′a, doktora tez savunmasında jüri olarak yer alan ve olumlu, yapıcı ve teşvik edici eleştirileri ile bana yol gösteren diğer değerli hocalarım Prof. Dr. Güzin ÜÇlŞIK′a, Prof. Dr. Ferit Hakan BAYKAI/a ve Doç. Dr. Tekin MEMİŞ′e en derin şükranlarımı sunarım. Doktora tezimi hazırlarken, özellikle yabancı literatüre ulaşmamda yardımcı olan Yrd. Doç. Dr. Hayri BOZGEYİK′e, Yargıtay kararları başta olmak üzere diğer kaynaklara ulaşmamda zengin kütüphanesinden yararlanmamı sağlayarak katkıda bulunan örnek hukukçu ağabeyim Av. Rumi POLAT′a ve yine yabancı literatüre ulaşmamda yardımlarını esirgemeyen arkadaşım Nicole VERSCHUERE′ye şükranlarımı sunarım. İngiltere′den mukayeseli hukuk araştırması için kaynak göndererek tezin hazırlanmasında emeği geçen ve maalesef bundan 3 sene önce hayatını kaybeden sevgili arkadaşım Av. Mustafa AK′a da huzurlarınızda teşekkür etmeden geçemem. Bu vesileyle kendisine Tanrıdan rahmet diliyorum. Hayatım boyunca benim için hiçbir fedakarlıktan kaçmayan, babam Nadir YASAN ve annem Hatice YASAN′a, ablalarım Fatma EREN, Emine ÇAM ve Ayşegül YASAN′a ne kadar teşekkür etsem azdır. Hayatıma doktora tez aşamasının son bölümlerinde giren eşim Yıldız YASAN ve oğlum Ahmet YASAN′a ve ayrıca tezimin kitap olarak basımında titiz ve özverili çalışmaları ile katkı sağlayan Muharrem BAŞER başta olmak üzere Yetkin Yayınevi çalışanlarına şükranlarımı sunarım. Yrd. Doç. Dr. Mustafa YASAN, Manisa/2008 Celal Bayar Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Ticaret Hukuku Anabilim Dalı (avmyasan(a)vahoo.com) 10
GİRİŞ I.
KONUNUN TAKDİMİ
Çalışmamızın konusu "Kambiyo Senetlerinde Sebepsiz Zenginleşme" dir. ′′Kambiyo Senetleri". 6762 Sayılı Türk Ticaret Kanunu′nun Üçüncü Kitabının Dördüncü Faslında düzenlenmiştir. Poliçe, bono ve çekten oluşan kambiyo senetleri, kıymetli evrakın temel ve ayırıcı niteliklerini en belirgin şekilde gösteren kanunen emre yazılı senet türleridir. Bu temel ve ayırıcı nitelikler arasında, kambiyo senetlerinin ağırlaştırılmış şekil şartlarına ve genel borç ilişkilerine nazaran daha kısa zamanaşımı sürelerine tabiyeti önemli bir yere sahiptir. Zira, kambiyo senetleri hukukuna hakim olan, bir yandan ticari hayatta sürati ve işlemlerde akıcılığı, bir yandan da güveni ve istikrarı tesis etmek amaçları arasındaki denge, kambiyo senetlerinin ağırlaştırılmış şekil şartlarına ve kısa zamanaşımı sürelerine tabi tutulmaları ile sağlanmaya çalışılmıştır. Ancak, gerek ağırlaştırılmış şekil şartları gerekse kısaltılmış zamanaşımı süreleri, kambiyo senedi alacaklısının aleyhine alacağın tahsili açısından olumsuz neticeler meydana getirebilir. Nitekim, kambiyo senedinden doğan alacağın elde edilebilmesi için izlenmesi gereken prosedür şeklinde karşımıza çıkan ve geniş anlamda şekil şartları arasında kabul edilen kabule arz, ibraz ve gerektiği takdirde protesto gibi işlemlerin yerine getirilmemesi halinde, alacaklının, kambiyo senedindeki alacağını alacak geçerli olarak doğmuş olsa dahi, talep ve tahsil edebilmesi mümkün değildir. Söz konusu işlemlerin yerine getirilmiş olmasına rağmen, kambiyo senedinden doğan alacağın talep ve dava edilebilmesi için kanun koyucu tarafından öngörülen kısa zamanaşımı sürelerine alacaklının uymaması durumunda da aynı olumsuz sonuç karşımıza çıkmaktadır. Bu sonuç, her ne kadar, hamilin kambiyo senedindeki alacağını tahsili imkanından mahrumiyetine yol açsa da kambiyo senedi borçlusu ya da borçlularının, ödemekle yükümlü oldukları bir borçtan alacaklının sırf kambiyo senetleri hukukunun kendine özgü yükümlülüklerini yerine getirmedeki ihmali sayesinde kurtulmalarına sebep olmaktadır. Kanun koyucu, kambiyo senedi alacaklısı aleyhine yukarıda açıkladığımız şekilde ortaya çıkan olumsuz durumun, "Kıymetli Evrak Hukukunun" ruhuna ve Türk Ticaret Kanunu′nun "Kıymetli Evrak Kitabı′Yıın düzenlenmesinden beklenen saikine aykırı olması sebebiyle, kambiyo senedindeki tarafların menfaatleri arasındaki dengeyi de gözetmek suretiyle, ortadan kaldı- 41 rılmasını gerekli görmüştür. Nitekim, kanun koyucu, Türk Ticaret Kanu-nu′nun Dördüncü Faslı, Birinci Kısmında, "Kabul ve Ödemeden İmtina Hallerinde Müracaat Hakları"na hasredilmiş Beşinci Ayrımında, "Sebepsiz İktisap" başlığındaki 644. Maddesinde üç fıkra halinde, niteliği gereği tüm kambiyo senetlerine uygulanabilecek (bono hakkında TTK m.644"ün uygulanabilirliği tartışılmakla birlikte) özel ve istisnai karakterde bir düzenlemeye yer vermiştir. TTK m.644 özeldir. Zira, kanun koyucu, hamilin menfaatlerinin korunabilmesi noktasında yeterli görmediği BK m.61 vd. yer alan sebepsiz zenginleşmeye dair genel hükümlerden tarafları, şartları ve sonuçları açısından farklılık arz eden, bağımsız ve kambiyo senetlerine özgü bir sebepsiz zenginleşme müessesesine duyduğu ihtiyaç neticesinde TTK m.644′ü düzenlemiştir. TTK m.644 istisnai bir karakteri haizdir. Zira, kural olan, ibraz ve protesto keşidesi gibi işlemlerden oluşan prosedürün yerine getirilmemesi veya zamanaşımının gerçekleşmesi halinde, kambiyo senedi alacaklısının, senette yerleşmiş olan alacağını tahsil ve talep imkanından kesin olarak yoksun kalmasıdır.
Altını çizdiğimiz bu özellikler, TTK ın.644′te düzenlenen ve konumuzu oluşturan "Kambiyo Senetlerinde Sebepsiz Zen-ginleşme"yi üzerinde önemle durulması gereken bir müessese olarak karşımıza çıkarmaktadır. Söz konusu özel ve istisnai niteliği haiz düzenlemede yer alan "Sebepsiz Zenginleşme" müessesesi, kambiyo senedindeki alacağını yukarıda açıkladığımız şekilde kaybeden alacaklı için, alacağına kavuşabilmesini sağlayan bir tür güvence fonksiyonu arz etmektedir. Bununla birlikte, "Sebepsiz Zenginleşme" müessesesi, kambiyo senedinden doğan alacağını kaybeden bir alacaklının başvurabileceği tek istisnai müessese değildir. TTK m.645′te yer alan "Karşılığın Devri" ve hukuki dayanağını BK m.l 14 f.2 ve 3"ten alan "Temel Borç İlişkisi" müesseseleri de kambiyo senedindeki alacağını kaybeden alacaklının başvurabileceği diğer istisnai ve özel nitelikteki müesseseler olarak karşımıza çıkmaktadır. Buna karşın, kambiyo senetlerine özgü sebepsiz zenginleşme müessesesi, kambiyo senedindeki hakkını kaybeden alacaklının bu kaybının giderilebilmesi ve hakkaniyete aykırı durumun ortadan kaldırılabilmesi noktasında hem karşılığın devri ve hem de temel borç ilişkisine nazaran alacaklı lehine daha geniş ve etkin bir koruma sağlamaktadır. Zira, TTK m.645 gereği, kural olarak kambiyo senedinin keşidesi (poliçe için) ile karşılık devredilmiş değildir. Karşılığın devri için ya TTK m.645 f. 1 gereği keşideci hakkında iflasın açılması ya da TTK m.645 f.2 gereği keşi-decinin karşılık ilişkisinden doğan haklarını devrettiğini senet üzerinde açıkça beyan etmesi gerekir. Bu şartlar dışında karşılığın devrinden bahsetmek mümkün değildir. Bununla birlikte, karşılık ilişkisinden yoksun olan bonoda, karşılığın devrinin söz konusu olmaması tartışma götürmeyecek bir gerçektir. Bu sebeple, bonodaki hakkını kaybeden bir alacaklının karşılığın devri 42 hükümlerine başvurmak suretiyle alacağını elde etmesi söz konusu olamayacaktır. Kambiyo senedindeki hakkını kaybeden alacaklının hukuki dayanağını BK m.M4"ten alan temel borç ilişkisinden yararlanarak alacağını elde edebilmesi de tıpkı karşılığın devrinde olduğu gibi her zaman mümkün değildir. Zira. her ne kadar kurak BK m.l 14 f.2 gereği kambiyo taahhüdünde bulunulmasının temel borç ilişkisini kaldırmaması olsa dahi, tarafların bunun aksini kararlaştırabilmeleri BK m.l 14 f.3 gereği her zaman ihtimal dahilindedir. Bu ihtimalde, kambiyo senedindeki hakkını kaybeden alacaklının dayanabileceği bir temel borç ilişkisi de söz konusu olamayacaktır. Buradan hareketle, TTK m.644"te düzenlenen sebepsiz zenginleşme müessesesinin TTK m.645′teki karşılığın devri müessesesine ve hukuki dayanağını BK m.ll4"ten alan temel borç ilişkisine nazaran alacaklı lehine daha geniş ve etkin bir koruma sağladığı sonucuna ulaşabiliriz. Bu sonucun çalışmamızı özel olarak "Kambiyo Senetlerinde Sebepsiz Zenginleşmece hasretmemizde etkili olduğunu kabul edebiliriz. Çalışmamızın konusunu teşkil eden "Kambiyo Senetlerinde Sebepsiz Zenginleşme" müessesesi esas itibariyle TTK m.644′te yani tek bir maddede üç fıkra halinde düzenlenmiştir. TTK m.644′te, kambiyo senetlerine özgü sebepsiz zenginleşme hükümlerinden yararlanabilmek için gerçekleşmesi gereken şartlar, sebepsiz zenginleşme talebinin sahibi ve muhatabı tarafları ile uygulama alam tespit edilmiştir. Buna karşılık, özellikle TTK m.644′te düzenlenmiş olan sebepsiz zenginleşme talebinin BK m.öl′deki genel sebepsiz zenginleşme talebi ile ve kambiyo senedinde yerleşmiş hak ile olan ilişkisinin niteliği, TTK m.644"ün bonolara uygulanabilme kabiliyeti, kabul etmemiş bir muhataba karşı sebepsiz zenginleşme talebinin yöneltilebilmesi, sebepsiz zenginleşme talebinin şartları olarak TTK m.644′te sayılan hususların kanun koyucu tarafından sınırlı sayı ilkesine bağlı kalınarak düzenlenmiş olması ve TTK m.644"e dayanan talebin hangi zamanaşımı süresine tabi olduğu meseleleri hakkında gerek TTK m.644′te gerekse Türk Ticaret Kanu-nu′nda yer alan sebepsiz zenginleşmeye ait diğer hükümlerde bir açıklık söz konusu değildir. Bu meseleler halen günümüzde de bilimsel ve kazai içtihatlarda tartışmalara yol açmaktadır. (Öyle ki hazırlanmış olan Türk Ticaret Kanunu Tasarısında söz konusu tartışmaları gidermek iddiasıyla yeniliklere yer verilmişse de, tasarının son halinde yer alan kambiyo senetlerinde sebepsiz zenginleşme talebine özgü hükümler maalesef yeterli gözükmemiş, buna ek olarak yeni tartışmaları da getirecek şekilde kaleme alınmıştır.) Geniş bir yelpazede karşımıza çıkan bu tartışmaların varlığı ve meseleler hakkında görüş ve değerlendirmelerimizi Türk Ticaret Kanunu Tasarısının halen gündemde olduğu bir dönemde Türk hukuk literatürüne sunmak isteğimiz, çalışmamızın konusunu "Kambiyo Senetlerinde Sebepsiz Zenginleşme" olarak tespit etmemizde etkili olan diğer faktörler olarak karşımıza çıkmaktadır. 43 II. TERMİNOLOJİ SORUNU TTK m.644′ün başlığı "Sebepsiz İktisap" olmasına rağmen, çalışmamızın konusunu "Kambiyo Senetlerinde Sebepsiz Zenginleşme" olarak tespit etmiş bulunuyoruz. "Sebepsiz Zenginleşme′" ifadesini tercih etmemizin gerekçelerine değinmeden önce, çalışmamızın, kambiyo senetlerine özgü niteliğine, BK m.öl′de düzenlenmiş genel sebepsiz zenginleşme müessesesinden bağımsızlığına ve taşıdığı kıymetli evrak hukuku karakterine işaret etmek amacıyla, başlığımızda özellikle "Kambiyo Senetlerine yer vermeyi uygun gördüğümüzü belirtmek isteriz. Doktrinde, TTK m.644′te düzenlenen müessese için farklı terimlerin tercih edildiğini görmekteyiz. "Sebepsiz İktisap", TTK m.644′e uygun şekilde ve yaygın olarak kullanılan bir başlık olarak karşımıza çıkmaktadır′. Bunun yanında, tarafımızdan da benimsenen "Sebepsiz Zenginleşme"2 ile "Haksız İktisap′", "Haksız Zenginleşme4" ve "Nedensiz Edinim"""1 ifadelerinin de kabul gördüğüne şahit olmaktayız. Az önce de belirttiğimiz gibi, çalışmamızın başlığı için, doktrinde farklı şekilde kullanılan terimler arasından "Sebepsiz Zenginleşme"yi uygun görüyoruz. TTK m.644′te düzenlenen müessese herşeyden önce, haksız değil sebepten yoksun bir zenginleşmeye dayanmaktadır. Zira, TTK m.644′e konu olan bir zenginleşmeden bahsedebilmek için, sınırlı sayıda belirlenmiş kambiyo senedi borçlularının hiçbir kusuru olmaksızın, sırf kambiyo senedi alacaklısının göstermiş olduğu ihmal neticesinde kambiyo senedindeki hakkını, gerekli usul işlemlerinin yerine getirilmemesi veya zamanaşımı sürelerinin Fırat Özlan, Kıymetli Evrak Hukuku. Ankara. 1997. s.902 vd.: Ali Bozer/Celal Göle. Bankacılar İçin Kıymetli Evrak Hukuku Bilgisi. Ankara. 2006. s. 100 d.: Yaşar Karayalçın, Ticaret Hukuku Dersleri C.Il-Ticari Senetler. Ankara. 1970. s.329 vd.: Naci Kınacıoğlu, Kıymetli Evrak Hukuku, Ankara, 1993. s.278 vd.: Mehmet Bahtiyar. Kıymetli Evrak Hukuku. İstanbul. 2006. s.91 vd.: İsmail Doğana}. Türk Ticaret Kanunu Şerhi. İkinci Cilt, İstanbul. 2004. s. 1994. Reha Poroy/Ünal Tekinalp. Kıymetli Evrak Hukuku Esasları. İstanbul. 2005. s.230 vd.; Hüseyin Ülgen/Mehınet IIelvacı/Abıı/.er Kendigelen/Arslan Kaya. Kıymetli Evrak Hukuku, İstanbul, 2006. s.238; Abuzer Kendigelen. Çek Hukuku. İstanbul. 2006. s.287 vd.: Hayri Bozgeyik, Kambiyo Senetlerinde Sebepsiz Zenginleşme. Atatürk Üniversitesi Erzincan Hukuk Fakültesi Dergisi. C.VII. S. 1-2 (Haziran 2003). s.589 vd.: Ömer Özkan. Poliçede Sebepsiz Zenginleşme Davası. ProT. Dr. Erdoğan Moroğlu′na 65. Yaş Günü Armağanı, İstanbul. 1999. s.507 vd.: Hasan Pulaşlı. Kıymetli Evrak Hukuku. Adana. 2004, s. 145 vd. Halil Arslanlı, Ticari Senetler Dersleri. Ankara. 1954. s. 149 vd.: Hayri Domaniç. Kıymetli Evrak Hukuku ve Uygulaması. TTK Şerhi. İstanbul. 1990. s.356 vd.: Edip Şimşek. Kambiyo Senetlerinde Haksız İktisap Davası. Batider. C.IX. S.2. s.349 vd. Fahiman Tekil. Kıymetli Evrak Hukuku, İstanbul. 1994. s.88. Şimşek. Kambiyo Senetlerinde Haksız İktisap. 353. 44 geçirilmesi sebepleriyle kaybetmesi, gerekli ve yeterlidir. Görüldüğü üzere, zenginleşen kambiyo senedi borçluları açısından TTK m.644"e konu olan bir zenginleşmenin haksızlığından bahsetmek mümkün değildir. Söz konusu zenginleşme, bizzat kanunda sayılmış sebeplerin (TTK m.642 ve 661) gerçekleşmesi neticesinde zenginleşen kambiyo senedi borçlularının, zenginleşmelerinin haklı ya da haksız olması dikkate alınmaksızın, TTK m.644 ile giderilmeye çalışılmaktadır. Dolayısıyla, kambiyo senedi borçlusu lehine, ödenmekle yükümlü olunan bir borçtan kurtulmak neticesinde meydana gelen zenginleşmenin, sadece sebepten yoksunluğu ileri sürülebilir. Buradan hareketle, yukarıda saydığımız gerekçeler ışığında, çalışmamızın konu başlığını tespit ederken TTK m.644′ün ruhuna uygun şekilde "Haksız" değil, "Sebepsiz" zenginleşmeyi esas almış bulunuyoruz. "İktisap" ve "Zenginleşme" ifadeleri arasından, TTK m.644′ün başlığına rağmen, zenginleşmeyi tercih etmiş bulunuyoruz. Zira, hem iktisap6 hem de zenginleşme, geniş manada kazanmak, tahsil etmek, edinmek ve elde etmek olarak tanımlanabilmelerine rağmen, hukuki bir terim olarak iktisap, bir malvarlığının aktifi ve pasifiyle birlikte kazanılması, şahsi ya da ayni bir hakkın devren ya da aslen elde edilmesi gibi bir mana içermektedir8. Zenginleşme ise bir kişinin malvarlığının aktifinde bir artış ya da pasifinde bir azalma olarak tanımlanabilir. Dolayısıyla, zenginleşmeden bahsedebilmek için bir hakkın aslen ya da devren kazanılması şart değildir. TTK m.644′e dayanarak sebepsiz zenginleşme davasının açılabilmesi için, davalının malvarlığında bir hakkın aslen ya da devren kazanılması yoluyla bir artışın gerçekleşmesi gibi bir şart bulunmamaktadır. Zira, kambiyo senedi borçlusu, ödemekle yükümlü olduğu ve kambiyo senedinden doğan bir borçtan, alacaklının hakkını koruyan ve ileri sürülmesini sağlayan kambiyo senedine özgü usul işlemlerini hiç ya da gereği gibi yerine getirmemesi veya kambiyo senedindeki hakkını kanunda belirtilmiş zamanaşımı sürelerinde talep etmemesi sebepleriyle, bir başka deyişle alacaklının ihmali neticesinde kurtulması halinde, İTK ın.644"te düzenlenmiş olan sebepsiz zenginleşme hükümlerinin uygulanması söz konusu olacaktır. Sonuç olarak, kambiyo senedi borçlusunun bir hakkı aslen kazanmasının söz konusu olmadığı gibi, kambiyo senedi alacaklısından bir hakkı devren kazanması da söz konusu olmayacaktır. Bu sebeple, çalışmamızın gerek konu başlığında gerekse içeriğinde, ′"ikti- / Bazı lügallarda iktisap erine iklisab olarak kaleme alınmıştır. Bkz. Abdullah Yeğin/ Abdulkadir Badıllı/IIekimoğlıı İsmail/İlham Çalım. Osmanlıca Türkçe Ansiklopedik Büyük Lügat. İstanbul. 1985. s.440. Bkz. Yeğin/Badillı/İsmail/Çalım. s.440. İktisabın, kazanma, kazanım, edinim, bir şevin mülkiyetini elde etme olarak tanımlanması için bkz. l-jder Yılmaz. Hukuk Sözlüğü. Ankara. 2005. s.539. 45 sap" yerine "zenginleşme" teriminin kullanılmasının daha uygun olduğunu düşünmekteyiz. III. KONUNUN SINIRLANDIRILMASI VE İZLENECEK METOD Çalışmamızın kanuni dayanağı olan TTK m.644, yukarıda da açıkladığımız üzere, "Poliçe" hükümleri arasında yer almaktadır. İsviçre Borçlar Ka-nunu′na (OR) hakim olan ve Türk kanun koyucu tarafından da aynen benimsenen sistematik tercih gereği, kambiyo senetleri, ticari hayattaki uygulamanın tam tersi şekilde poliçe hükümleri esas alınarak düzenlenmiştir. Poliçe dışındaki kambiyo senetleri, bono ve çekler ise, bazı istisnai hükümlerin dışında poliçe hükümlerine atıf yapılarak düzenlenmeye çalışılmıştır. Bu özellik, kanun koyucu tarafından bonolara sadece dört madde (TTK m.688-691) ayrılarak çeklere nazaran bonolar hakkında daha açık bir şekilde karşımıza çıkmaktadır. Türk Ticaret Kanunu′na hakim olan bu sistematik "Türk Ticaret Hukuku" literatüründe de ağırlıklı şekilde benimsenmiş ve kıymetli evrak hukuku kitaplarında kambiyo senetleri, poliçe hükümleri esas alınarak incelenmiştir. Bu sebeple, biz de hem literatüre hem de Türk Ticaret Kanu-nu′ndaki sistematiğe bağlı kalarak, ′"Kambiyo Senetlerinde Sebepsiz Zenginleşme" müessesesine hasrettiğimiz çalışmamızda poliçe hükümlerini esas alacağız. Bu noktada önemle belirtmemiz gerekir ki, bonolar ve çekler hakkında TTK m.644′ün aynen uygulanması bazı istisnai hallerde mümkün değildir. Sebepsiz zenginleşme talebinin taraflarının ve şartlarının oluşması noktasında karşımıza çıkan bu istisnalara çalışmamızda ayrı başlıklar altında yer vereceğiz ve bu sayede, çalışmamızın tüm kambiyo senedi türlerini içermesini sağlayacağız. Çalışmamızın konusunun "Kambiyo Senetlerinde Sebepsiz Zenginleşme" olması dolayısıyla, kambiyo senetleri hukuku prensipleri, doğal olarak çalışmamızın içeriğini ve sınırlarını belirlemektedir. Çalışmamızın ilerleyen kısımlarında da değineceğimiz üzere, TTK m.644, BK m.61 vd. yer alan genel nitelikteki sebepsiz zenginleşme müessesesinden bağımsız, kendine özgü ve istisnai bir sebepsiz zenginleşme müessesesini düzenlemiştir. Bu sebeple, BK m.61 vd. düzenlenmiş olan genel nitelikteki sebepsiz zenginleşme müessesesi çalışmamızın esas konu başlıkları arasında yer almayacaktır. Buna karşın, TTK m.644′ün BK m.61 vd. bulunan hükümlerden bağımsız, kendine özgü ve istisnai niteliğinin tespiti ve ispatı amacıyla, özellikle iki müessesenin mukayesesine yer vereceğimiz için, BK m.61 vd. yer alan hükümlerde düzenlenen sebepsiz zenginleşme müessesesine de, çalışmamızda gerektiği ölçüde yer vermeyi uygun görüyoruz. Sebepsiz zenginleşmenin yanında, karşılığın devri (TTK m.645) ve temel borç ilişkisi (BK m.l 14 f.2) müesseseleri de, kambiyo senedindeki hakkını kaybeden alacaklıya, alacağına kavuşabilmesi için kanun koyucu tara- 46 fından sunulan diğer istisnai hukuki yollar olarak nitelendirilebilir. Bu iki müessese, bu halleriyle sebepsiz zenginleşme müessesesi ile benzerliklere ve farklılıklara sahiptir. Buna karşılık, çalışmamız bu istisnai hukuki yollardan sadece sebepsiz zenginleşmeye hasredilmiştir. Ayrıca, söz konusu müesseselerin herbirinin ayrıntılı bir şekilde ele alınması birer tez hacmini oluşturacak şekildeki bağımsız bir çalışmayı gerektirmektedir. Bu sebeplerle, gerek karşılığın devri (TTK m.645) gerekse temel borç ilişkisi (BK m. I 14 f.2), esas itibariyle çalışmamızın sınırları içerisinde yer almayacaktır. Ancak, çalışmamızın hacminin elverdiği ölçüde, kanun koyucu tarafından kambiyo senedindeki hakkını kaybeden alacaklıya tanınan diğer istisnai yollar olarak, genel nitelikleri ve prensipleriyle sınırlı olmak kaydıyla ayrı başlıklar halinde incelenecektir. Bilindiği üzere. 6762 sayılı TTK′nın mehazı İsviçre Borçlar Kanıı-nu′dıır. TTK m.644"te düzenlenen kambiyo senetlerinde sebepsiz zenginleşme müessesesi de esas itibariyle İsviçre Borçlar Kanunu′ndan esinlenilerek, hatta 1052. maddeden aynen tercüme yoluyla iktibas edilerek Türk hukuk sistemine girmiştir. TTK m.644 ile İBK (OR) m. 1052 arasındaki bu sıkı ilişki, müessesenin daha iyi anlaşılabilmesi için, başta İsviçre olmak üzere Avrupa, hatta Dünya hukuk sistemlerinin mukayeseli olarak incelenmesini gerekli kılmaktadır. Bu sebeple, biz de çalışmamızda, Kıta Avrupası hukuk sistemleri ile Anglo Saxon hukuk sistemlerinde kambiyo senetlerinde sebepsiz zenginleşme müessesesinin düzenleniş şekillerine, birbiriyle olan farklılıklarına işaret etmek amacıyla, ayrı bir başlık altında genel hatlarıyla yer vereceğiz. Çalışmamı/′ devam ederken Yeni Ticaret Kanunu Tasarısı hakkında çalışmalar başlatılmış, ancak bu çalışmalar henüz tamamlanamamıştır. Yeni Ticaret Kanunu Tasarısı, görevli komisyon tarafından Ocak 2005′te Adalet Bakanlığı′na sunulmuş. Adalet Bakanlığı tarafından ise değerlendirmelerini ve görüşlerini elde etmek için kamuoyuna açıklanmış, gelen görüş ve eleştiriler ışığında tasarıya son şekli verilmiş ve bu yeni haliyle Ticaret Kanunu Tasarısı Başbakanlığa gönderilmiştir. Bakanlar Kurulu ise, 17.10.2005 tarihli kararı ile tasarının TBMM′ne gönderilmesine karar vermiş ve bu karar doğrultusunda 09.11.2005 tarihinde tasarı TBMM Başkanlığı′na sunulmuştur. Bu sebeple, çalışmamızda halen yürürlükte bulunan 6762 sayılı Türk Ticaret Kanunu esas alınmıştır. Buna karşılık, tasarının başta "Kambiyo Senetlerinde Sebepsiz Zenginleşmece hasredilmiş 732. maddesi olmak üzere konumuzla ilgili yer alan diğer hükümlerini değerlendirmeyi gerekli görüyoruz. Bunun için, çalışmamızda, birinci bölümünde ayrı bir başlık altında, tasarıda yer alan yenilikler başta olmak üzere, Yeni Ticaret Kanunu Tasarısında yer alan ve kambiyo senetlerinde sebepsiz zenginleşme müessesesini ilgilendiren 47 düzenlemeler hakkındaki değerlendirmelerimize, eleştirilerimize ve önerilerimize yer vereceğiz. Çalışmamız, "Giriş" ve "Sonuç" başlıklarının haricinde üç bölümden oluşmaktadır. Birinci bölüm, "Kambiyo Senetlerinde Sebepsiz Zenginleş-me"nin kavram olarak incelenmesine ayrılmıştır. Bu bölümde, ilk olarak "Kambiyo Senetlerinde Sebepsiz Zenginleşme"nin tanımına ve unsurlarına yer vereceğiz. Devamında ise, TTK m.644′ün düzenlenmesinde kanun koyucu tarafından esas alınan saikin incelenmesi yer alacaktır. Kambiyo senedindeki hakkını kaybeden alacaklıya tanınan ve sebepsiz zenginleşme gibi özel ve istisnai karakteri haiz karşılığın devrinin (TTK m.645) ve temel borç ilişkisinin (BK m.l 14 f.2) genel hatları da birinci bölümde inceleyeceğimiz diğer konular arasında bulunacaktır. Kambiyo senetlerinde sebepsiz zenginleşme müessesesinin mukayeseli hukuk açısından incelenmesi birinci bölümde yer vereceğimiz bir başka alt başlık olarak karşımıza çıkmaktadır. Ayrıca, TTK m.644′te düzenlenen sebepsiz zenginleşmeye dayanan talebin sırasıyla senetteki asıl alacak, BK m.61 vd. düzenlenen genel sebepsiz zenginleşme talebi ve kambiyo senedinin düzenlenmesine esas teşkil eden temel borç ilişkisi ile olan ilişkisini inceleyerek, "Kambiyo Senetlerinde Sebepsiz Zenginleşme" müessesesinin hukuki niteliğini tespit etmeye çalışacağız. Birinci bölümde son olarak, TTK m.644′"ün uygulama alanıyla ilgili olarak, TTK m.644′ün poliçelerle birlikte bonolara, çeklere ve hatta emre yazılı havaleler ile emre yazılı ödeme vaatlerine uygulanabilirliği ile ilgili tespitlerimizi sunacağız. Çalışmamızın ikinci bölümü kambiyo senetlerinde sebepsiz zenginleşme talebinin davacı ve davalı taraflarının ve talebin ileri sürülebilmesi için gerçekleşmesi gerekli olan şartların incelenmesine ayrılmıştır. Bu bölümde ilk olarak, sebepsiz zenginleşme talebinde davacı tarafı teşkil edecek olan kambiyo senedi alacaklısı ile bu talebin yöneltilebileceği kambiyo senedi borçlusunu ya da borçlularını tespit edeceğiz. Bu tespiti gerçekleştirirken özellikle TTK m.644′te davalı tarafı teşkil edecek olan kambiyo senedi ilgililerinin sınırlı sayıda belirlenip belirlenmediği yönündeki tartışmalara ve konu hakkındaki değerlendirmelerimize ve görüşümüze yer vereceğiz. Çalışmamızın ikinci bölümünde ayrıca, sebepsiz zenginleşme talebinin ileri sürülebilmesi için gerçekleşmesi gerekli olan şartlar incelenecektir. Sebepsiz zenginleşmeye esas teşkil eden zararın sebeplerinin, TTK m.644 f. Tde tespit edilenlerle sınırlı olup olmadığının ve son olarak, TTK m.644′ün uygulanabilmesi için gerekli olan zenginleşmenin hangi kambiyo senedi ilgilisi hakkında ve ne şekilde meydana geleceğinin belirlenmesi, ikinci bölümde yer alacak diğer alt başlıklar olarak karşımıza çıkmaktadır. Çalışmamızın üçüncü bölümünde, kambiyo senetlerinde sebepsiz zenginleşme talebinin Usul Hukukunu ilgilendiren hükümleri incelenecektir. Bı 48 bölümde sırasıyla, kambiyo senetlerinde sebepsiz zenginleşme talebinin içeriği ve bu talebin konu olduğu davada ve takipte izlenecek usul kuralları, dava neticesinde zenginleşmenin iadesi, davada tarafların ispat yükümlülüğü ve özellikle halen tartışılmakta olan zamanaşımı başta olmak üzere kambiyo senetlerinde sebepsiz zenginleşme talebini sona erdiren ihtimaller ele alınacaktır. Çalışmamız. "Sonuç" başlığı ile bitecektir. Bu başlıkta, çalışmamızda ele aldığımız konuların kısa bir özetini sunacağız. Bununla birlikte, doktrinde ve mahkeme kararlarında tartışmalara konu olan hususlara değineceğiz ve bu hususlarla ilgili olarak değerlendirmelerimize ve ulaştığımız çözümlere bir kez daha yer vereceğiz. TTK m.644 ve ilgili diğer maddeler ile Ticaret Kanunu Tasarısında yer alan kambiyo senetlerinde sebepsiz zenginleşme düzenlemeleri hakkındaki görüşlerimizi ve önerilerimizi sunarak sonuç kısmını ve dolayısıyla, çalışmamızı bitireceğiz. 49 İÇİNDEKİLER ÖNSÖZ 7 TEŞEKKÜR 9 KISALTMALAR 25 KAYNAKÇA 27 GİRİŞ 41 I. KONUNUN TAKDİMİ 41 II. TERMİNOLOJİ SORUNU 44 III. KONUNUN SINIRLANDIRILMASI VE İZLENECEK METOD 46 BİRİNCİ BÖLÜM KAVRAM OLARAK "KAMBİYO SENETLERİNDE SEBEPSİZ ZENGİNLEŞME" (TANIM, UNSURLAR, SAİK, SİSTEMLER, HUKUKİ NİTELİK, UYGULAMA ALANI) I. "KAMBİYO SENETLERİNDE SEBEPSİZ ZENGİNLEŞME" TANIMI VE UNSURLARI 51 A. TANIM 51 B. UNSURLAR 53 1. Keşideci ya da Kabul Etmiş Muhatabın Kambiyo Senedinden Doğan Borçlarından, Zamanaşımı veya Senede Dayanan Hakların Muhafazası İçin Gerekli İşlemlerin Hamil Tarafından Yapılmaması Sebebiyle Kurtulmaları 53 2. Keşideci ya da Kabul Etmiş Muhatabın Kambiyo Senedinden Doğan Borçlarından Kurtulmaları Suretiyle Zenginleşmeleri 55 3. Keşideci ya da Kabul Etmiş Muhatabın Zenginleşmelerinin Hamilin Zararına ve Sebepsiz Yere Gerçekleşmesi 56 II. KAMBİYO SENETLERİNDE SEBEPSİZ ZENGİNLEŞME DÜZENLEMESİNDE ESAS ALINAN SAİK 59 11 12 A- KAMBİYO SENETLERİ HUKUKUNUN SERTLİĞİNİ YUMUŞATMAK VE MENFAATLER ARASINDAKİ DENGEYİ SAĞLAMAK SAİKİ 59 1. Kambiyo Senetleri Hukukuna Hakim Olan Ağırlaştırılmış Şekil Şartları ve Kısa Zamanaşımı Süreleri 63 2. Kambiyo Senedi Alacaklısına Tanınan Ayrıcalıklı Haklar 66 3. "′Kambiyo Senetlerinde Sebepsiz Zenginleşme"nin Ağırlaştırılmış Şekil Şartlan ve Kısa Zamanaşımı Süreleri Sebebiyle Hakkını Kaybeden Hamil ile Zenginleşen Keşideci ve/veya Kabul Etmiş Muhatap Arasındaki Dengeyi Sağlama Fonksiyonu 69 B. KAMBİYO SENEDİNDEKİ ALACAĞINI TALEP ETME İMKANINI KAYBEDEN HAMİLİN MAĞDURİYETİNİ GİDEREREK MENFAATLER ARASINDAKİ DENGEYİ SAĞLAYAN DİĞER OLANAKLAR 72 1. Kambiyo Senedindeki Talep Hakkı Sona Eren Hamilin Başvurabileceği İstisnai Karakter Taşıyan Diğer Olanaklar 72 a. Karşılığın İntikali (TTK m.645) 73 aa. Tarihi Gelişim-Sistemler 73 bb. Türk Hukukunda Karşılığın İntikali 76 aaa. Karşılığın İntikal Edeceği Durumlar 76 aaaa. Karşılığın Kanunen İntikali 76 bbbb. Karşılığın İradi İntikali 77 cccc. İstisnai Haller 79 bbb. Karşılığın İntikalinin Sonuçları 79 b. Temel Borç İlişkisi (BK m.l 14) 82 c. Haksız Fiil Hükümlerinden (BK m.41 vd.) İstifadeyi Savunan Görüş ve Değerlendirilmesi 90 2. Kambiyo Senetlerinde Sebepsiz Zenginleşmenin, Karşılığın İntikali, Temel Borç İlişkisi ve Haksız Fiil ile Mukayesesi 91 a. Kambiyo Senetlerinde Sebepsiz Zenginleşme (TTK m.644) ile Karşılığın İntikalinin (TTK m.645) Mukayesesi 91 b. Kambiyo Senetlerinde Sebepsiz Zenginleşme (TTK m.644) ile Temel Borç İlişkisinin (BK m. 144) Mukayesesi 92 c. Kambiyo Senetlerinde Sebepsiz Zenginleşme (TTK m.644) ile Haksız Fiilin (BK m.4l vd.) Mukayesesi 94 III. KAMBİYO SENETLERİNDE SEBEPSİZ ZENGİNLEŞME MÜESSESESİNİN MUKAYESELİ HUKUK AÇISINDAN İNCELENMESİ 94 A. FRANSIZ HUKUK SİSTEMİ 96 B. ALMAN HUKUK SİSTEMİ 96 C. ANGLO SAXON HUKUK SİSTEMİ 98 D. İSVİÇRE HUKUK SİSTEMİ 101 E. TÜRK HUKUK SİSTEMİ 102 1. 1926 Tarihli Eski Ticaret Kanunu Dönemi 102 2. 1956 Tarihli Yeni Ticaret Kanunu Dönemi 103 3. Ticaret Kanunu Tasarısında Kambiyo Senetlerinde Sebepsiz Zenginleşmenin Düzenlenişi 105 IV. KAMBİYO SENETLERİNDE SEBEPSİZ ZENGİNLEŞME TALEBİNİN HUKUKİ NİTELİĞİ 108 A. KAMBİYO SENETLERİNDE SEBEPSİZ ZENGİNLEŞME TALEBİNİN SENETTEKİ ASIL ALACAK İLE OLAN İLİŞKİSİ VE BU İLİŞKİNİN MAHİYETİ SORUNU 108 1. Başlıca Ekoller : Klasik Doktrin (Bakiye Teorisi)- Modern Doktrin (Sııi Generis Hak Görüşü) 108 2. Türk Hukuk Doktrini 109 3. Değerlendirmelerimiz ve Görüşümüz 11 1 B. KAMBİYO SENETLERİNDE SEBEPSİZ ZENGİNLEŞME MÜESSESESİNİN (TTK M.644) GENEL HÜKÜMLERDEKİ SEBEPSİZ ZENGİNLEŞME MÜESSESESİ (BK M.61 VD) İLE OLAN İLİŞKİSİ 1 13 1. Genel Hükümleıdeki Sebepsiz Zenginleşme Düzenlemesinin (BK m.61 vd.) Yanında Ayrıca Kambiyo Senetlerine Özgü Sebepsiz Zenginleşme Müessesesinin (TTK m.644) Düzenlenmesini Gerekli Kılan Sebepler 113 2. Kambiyo Senetlerinde Sebepsiz Zenginleşme Müessesesinin (TTK m.644) Genel Hükümlerdeki Sebepsiz Zenginleşme Müessesesinin (BK m.61 vd.) Alt Türü Olduğu Görüşü ve Karşı Görüşler 114 13 14 3. Genel Hükümlerdeki Sebepsiz Zenginleşme Hükümlerinin (BK m.61 vd.) TTK m.644′ü ilgilendiren Kambiyo Senetlerinde Sebepsiz Zenginleşme İhtilaflarında Uygulanabilirliği Meselesi 117 4. Yüksek Mahkemenin Kambiyo Senetlerinde Sebepsiz Zenginleşme Müessesesinin (TTK m.644) Genel Hükümlerdeki Sebepsiz Zenginleşme Müessesesi ile İlişkisi Hakkındaki Yaklaşımı 119 5. Değerlendirmelerimiz ve Görüşümüz 120 C. GENEL HÜKÜMLERDEKİ SEBEPSİZ ZENGİNLEŞME MÜESSESESİ (BK M.61 VD) İLE KAMBİYO SENETLERİNDE SEBEPSİZ ZENGİNLEŞME MÜESSESESİ (TTK M.644) ARASINDAKİ FARKLIL1KLAR-KAMBİYO SENETLERİNDE SEBEPSİZ ZENGİNLEŞME MÜESSESESİNİN KENDİNE ÖZGÜ NİTELİKLERİ 123 1. Genel Sebepsiz Zenginleşme Müessesesi ile (BK m.61 vd.) Kambiyo Senetlerinde Sebepsiz Zenginleşme Müessesesi Arasında (TTK m.644) Kanuni Dayanakları Açısından Ortaya Çıkan Farklılık 124 2. TTK m.644′te Düzenlenen Kambiyo Senetlerinde Sebepsiz Zenginleşme Talebinin, BK m.61 vd. Yer Alan Hükümlerin Özel veya Alt Bir Türü Olmaması, Kendine Özgü Yeni Bir Talep Niteliğini Arz Etmesi 124 3. Davacı - Davalı Sıfatları ve Davanın Şartlan Arasındaki Farklılık 125 4. BK m.öl′in Hem Olumlu Hem de Olumsuz Zenginleşmeyi, TTK m.644′ün ise Sadece Olumsuz Zenginleşmeyi Esas Alması 126 5. BK m.öl′deki Sebepsiz Zenginleşme Müessesesinin Haksız, Sebepsiz Malvarlığı Kayması Esasına, TTK m.644′teki Kambiyo Senetlerine Özgü Sebepsiz Zenginleşme Müessesesinin ise Hakkaniyete Aykırı Malvarlığı Kayması Esasına Dayanması 127 6. TTK m.644′ün Uygulanabilmesi İçin Aranan "İlliyet Bağı" Şartı ile BK m.61 ′in Uygulanabilmesi İçin Aranan "İlliyet Bağı" Şartının Farklılık Arz Etmesi 128 7. BK m.61 vd. Düzenlenen Genel Nitelikteki Sebepsiz Zenginleşme Talebi ile Kambiyo Senetlerinde Sebepsiz Zenginleşme Talebinin (TTK m.644) Davaların Asli/Tali Nitelikleri Açısından Farklılık Arz Etmesi 129 8. Davanın Konusu ve Dava Neticesindeki İadenin Kapsamı Açısından Genel Hiikiimlerdeki Sebepsiz Zenginleşme Davası ile (BK m.61 vd.) Kambiyo Senetlerinde Sebepsiz Zenginleşme Davası (TTK m.644) Arasında Ortaya Çıkan Farklılık 13 1 9. BK m.61 vd. daki Hükümlere Dayanılarak Açılan Sebepsiz Zenginleşme Davasında Yetkili ve Görevli Mahkeme ile TTK m.644′e Dayanılarak Açılan Sebepsiz Zenginleşme Davasında Yetkili ve Görevli Mahkemenin Farklılık Arz Etmesi 132 10. Zamanaşımına Uğramış Borçlar İçin BK m.61 vd. Yer Alan Sebepsiz Zenginleşme Davasının, TTK m.644*ün Aksine, Açılamayacağı Görüşü ve Eleştirisi 132 1 1. BK nı.61 vd. Yer Alan Genel Hiikiimlerdeki Sebepsiz Zenginleşme Talebinin Tabi Olduğu Zamanaşımı Süresinin İşlemeye Başlayacağı An ile TTK m.644′teki Kambiyo Senetlerine Özgü Sebepsiz Zenginleşme Talebinin Tabi Olduğu Zamanaşımı Süresinin İşlemeye Başlayacağı Anın Farklılık Arz Etmesi 133 D. TEMEL BORÇ İLİŞKİSİNİN KAMBİYO SENETLERİNDE SEBEPSİZ ZENGİNLEŞME MÜESSESESİNE ETKİSİ VE ARALARINDAKİ İLİŞKİNİN MAHİYETİ 134 1. Temel Borç İlişkisi ile Kambiyo Senetlerinde Sebepsiz Zenginleşme Arasındaki İlişkiye Genel Bir Bakış 134 2. Temel Borç İlişkisinin Arz Ettiği Özel Durumlar 136 a. İfa Uğruna Düzenlenen Kambiyo Senetlerinde Temel Borç İlişkisinin Durumu 137 b. İfa Yerine Düzenlenen Kambiyo Senetlerinde Temel Borç İlişkisinin Durumu 138 c. Hatır ve Hibe Senetlerinde Temel Borç İlişkisi 139 V. KAMBİYO SENETLERİNDE SEBEPSİZ ZENGİNLEŞMENİN UYGULAMA ALANI 141 A. POLİÇE HÜKÜMLERİNİN ESAS ALINMASI 141 B. ÇEKLERDE SEBEPSİZ ZENGİNLEŞME 142 15 16 C. BONOLARDA SEBEPSİZ ZENGİNLEŞME 145 1. Bonolar İçin TTK m.644′e Atıf Yapılmamasının Ortaya Çıkardığı Sorunlar Hakkında Doktrinde İleri Sürülen Görüşler 145 2. Yargıtay′ın Yaklaşımı 147 3. Değerlendirmelerimiz ve Görüşümüz 148 4. Yeni Ticaret Kanunu Tasarısında Meselenin Ele Alınması 150 D. EMRE YAZILI HAVALELERDE SEBEPSİZ ZENGİNLEŞME 150 E. EMRE YAZILI ÖDEME VAATLERİNDE SEBEPSİZ ZENGİNLEŞME 151 İKİNCİ BÖLÜM KAMBİYO SENETLERİNDE SEBEPSİZ ZENGİNLEŞME DAVASININ TARAFLARI VE ŞARTLARİ I. KAMBİYO SENETLERİNDE SEBEPSİZ ZENGİNLEŞME DAVASININ TARAFLARI 153 A. KANUNDA DAVALI VE DAVACI SIFATLARININ SINIRLI SAYIDA BELİRTİLMESİ 153 B. DAVACI SIFATI 155 1. Hamil (Genel Olarak) 155 2. Sebepsiz Zenginleşme Davasında Davacı Sıfatı Açısından Dar Anlamda Hamil Kavramı 155 a. Maddi Hukuk Açısından Meşru (Yetkili) Hamil 156 b. Hatır veya Hibe Cirosu ile Senede Hamil Olan Kişinin Davacı Olabilme Ehliyeti 158 c. Tahsil Cirosu İle Senede Hamil Olan Kişinin Davacı Olabilme Ehliyeti 159 d. İptal Kararı Hamilinin Sebepsiz Zenginleşme Davasını Açabilmesi 161 e. Senet Borçlusunun Zararına Bilerek Hareket Edenin Durumu 161 3. Sebepsiz Zenginleşme Davasında Davacı Sıfatı Açısından Geniş Anlamda Hamil Kavramı 162 a. Müracaat Borçlularının (Müracaat Hakkının Kullanılması Neticesinde Borcu Ödeyen Ciranta-Keşideci-Bunların Avalisti-Yetkisiz Temsilcileri) Davacı Olabilme Ehliyeti 163 b. Kanuni Koşullara Uyarak Araya Girmek Suretiyle Senedi Ödeyenlerin Davacı Olabilme Ehliyeti 165 c. Alacağı Temellük Eden Kimsenin Davacı Olabilme Ehliyeti 167 d. Hamilin Mirasçılarının Davacı Olabilme Ehliyeti 168 e. İflas Masası İdaresinin Davacı Olabilme Ehliyeti 169 4. Yargıtay′ın "Keşidecinin Hamile Karşı Davacı Sıfatını Haiz Olabileceği" Yönündeki Görüşü 169 C. DAVALI SIFATI 170 1. Keşideci 171 2. Kabul Etmiş Muhatap 171 a. TTK m.644"te Kullanılan Kabul Etmiş Muhatap- Muhatap Kavramları İle Ortaya Çıkan Tartışma 171 b. Çekteki Kabul Yasağının (TTK m.696) Çekin Muhatabı Açısından Sebepsiz Zenginleşme Davasına Etkisi 175 c. Bonoda Muhatabın Olmaması ve Bonoyu Düzenleyenin Sebepsiz Zenginleşme Davasında Davalı Sıfatı 177 3. Muhataba İkametgahlı Poliçeyi Ödeyecek Olan Kimse 177 4. Hesabına Poliçe Keşide Edilen Kimse 178 5. Keşideci ve Kabul Etmiş Muhatabın Aynı Anda Davalı Sıfatını Haiz Olmaları 180 6. Davalı Sıfatının Kanuni Halefiyet Halleriyle İntikali 181 7. Cirantalar ve Onlara Aval Verenlerin ve Araya Girmek Suretiyle Kabul Edenlerin Davalı Sıfatları Hakkındaki Tartışmalar 181 II. KAMBİYO SENETLERİNDE SEBEPSİZ ZENGİNLEŞME DAVASININ ŞARTLARI 187 A. DOKTRİNDE TTK m.644′ÜN TATBİKİ İÇİN HAMİLİN POLİÇENİN ZİLYETLİĞİNE SAHİP OLMASININ VE SEBEPSİZ ZENGİNLEŞME DAVASINA KONU OLAN SENEDİN POLİÇE İÇİN GEREKLİ KANUNİ ŞEKİL ŞARTLARINI TAŞIMASININ GEREKLİLİĞİ ŞEKLİNDE İLERİ SÜRÜLEN GÖRÜŞLER VE DEĞERLENDİRİLMESİ 188 B. DAVACI HAMİLİN ZARARA UĞRAMASI 191 1. Hamilin Zararının Kanunda Sınırlı Sayıda Belirtilen Sebeplerden Kaynaklanması 191 17 a. Hamilin Uğradığı Zararın Sebeplerinin Sınırlı Sayıda Olması ile İlgili Olarak Doktrindeki Tartışmalar ve Değerlendirmemiz 192 aa. Müspet Görüş 192 bb. Menfi Görüş 194 aaa. Poliçenin veya Poliçedeki Bir İmzanın Muteber Olmamasının Kambiyo Senetlerinde Sebepsiz Zenginleşmeye Etkisini İleri Süren Görüş ve Tartışmalar 195 bbb. Keşidecinin İflasının Kambiyo Senetlerinde Sebepsiz Zenginleşme Davasına Etkisi İle İlgili Olarak İleri Sürülen Görüşler ve Tartışmalar 197 ccc. Poliçeye Dayanan Talebin Neticesiz Kalacağının İspat Edilmesinin Sebepsiz Zenginleşmeye Etkisini İleri Süren Görüş 198 cc. Değerlendirmelerimiz ve Görüşümüz 198 b. Hamilin Uğradığı Zararın TTK m.644"te Sınırlı Sayıda Belirtilen Sebepleri 200 aa. Poliçeden Doğan Haklarını Zamanaşımı Sebebiyle Kaybeden Hamilin Zarara Uğraması 200 aaa. Kambiyo Senedi Türlerine ve Senet İlgililerine Göre Değişen Zamanaşımı Süreleri ve Hükümleri 204 aaaa. Poliçede Zamanaşımı 204 bbbb. Bonoda Zamanaşımı 211 cccc. Çekte Zamanaşımı 212 bbb. Dava Sebebi Olarak Poliçedeki Alacağın Zamanaşımına Uğraması ve Zamanaşımı Definin ileri Sürülmesi 214 bb. Hamilin Poliçeden Doğan Hakların Muhafazası İçin Yapılması Gerekli Muamelelerin İhmali Sebebiyle Zarara Uğraması 214 aaa. Hamilin Kabul Etmiş Muhataba Karşı Talep Hakkı ve Kaybı 216 bbb. Müracaat Hakkı ve Kaybı 218 aaaa. Kavram 218 bbbb. Tasnifi 219 aaaaa. Müracaat Hakkının, Doğumunun Sebebine Göre Yapılan Tasnifi 220 18 cccc. aaaaaa. Poliçenin Vadesinde Ödenmemesi Sebebiyle Doğan Müracaat Hakkı 220 bbbbbb.Poliçenin Kabulünden Tamamen Ya da Kısmen İmtina Edilmesi Sebebiyle Doğan Müracaat Hakkı 220 cccccc. Poliçeyi Kabul Etsin ya da Etmesin Muhatabın Aciz Duruma Düşmesi-Keşidecinin İflas Etmesi (Poliçenin Ödeneceğinin Şüpheli Bir Hal Alması) 221 bbbbb. Müracaat Hakkının, Sahibine Göre Değişen Kapsamı Açısından Tasnifi 223 aaaaaa. Hamil İçin Müracaat Hakkının Kapsamı 223 bbbbbb.Ödeyen İçin Müracaat Hakkının Kapsamı 224 Müracaat Hakkının Kaybının Sebepleri 225 aaaaa. Poliçenin Kabul İçin Arz veya Ödeme İçin İbraz Edilmemesi 226 aaaaaa. Poliçenin Kabul İçin Arz Edilmemesi 226 bbbbbb.Poliçenin Ödeme İçin İbraz Edilmemesi 227 bbbbb. Protestonun Keşide Edilmemesi 236 aaaaaa. Kabul Etmeme Protestosunun Keşide Edilmemesi 236 bbbbbb. Araya Girmek Suretiyle Kabulden ve Gerektiğinde Poliçeyi Ödemekten İmtina Edilmesi Halinde Protestonun Keşide Edilmemesi 240 cccccc. Nüsha ve Suretlerin İade Edilmediği Hallerde Protestonun Keşide Edilmemesi 241 dddddd.Ödememe Protestosunun Keşide Edilmemesi 241 aaaaaaa. Kural 241 bbbbbbb. İstisnaları 245 aaaaaaaa. Kabul Etmeme Protestosunun Keşide Edilmesi (TTK m.626 f.4)....245 19 c bbbbbbbb. Muhatabın ya da Kabule Arzı Yasaklanmış Poliçenin Keşidecisinin İflas Etmesi (TTK m.626 f.6) 246 cccccccc. Mücbir Sebeplerin Gerçekleşmesi (TTK m.643) 246 dddddddd. Masrafsız İade Kaydı (TTKm.634) 247 cc.Kambiyo Senetlerinde Sebepsiz Zenginleşmede Poliçeden Doğan Hakların Tüm Borçlular Açısından Zamanaşımına Uğraması ile Müracaat Hakkının Kaybının Ayrı Ayrı Gerçekleşmesinin Gerekliliği-Doktrindeki Görüşler ve Kanaatimiz 249 aaa. Meselenin Ortaya Konması 249 bbb. Doktrindeki Görüşler 250 ccc. Değerlendirmelerimiz ve Görüşümüz 252 2. Kambiyo Senetlerinde Sebepsiz Zenginleşmeye Esas Olan Zararın Gerçekleşmesi 255 a. Doktrinde Zarar Kavramını Açıklayan Teoriler. Ekoller 255 aa. Soyut (Mücerret) Zarar Teorisi 255 bb. Bedel Teorisi 256 b. Zararın Gerçekleşmesi İçin Poliçedeki Hakkın Kaybı Şeklindeki Ön Şart 257 c. Temel Borç İlişkisinin Zararın Varlığına Etkisi 258 DAVALININ (KEŞİDECİ/KABUL EDEN MUHATAP) ZENGİNLEŞMESİ 261 1. Kambiyo Senetlerinde Sebepsiz Zenginleşmeye Esas Teşkil Eden Zenginleşme Kavramını Açıklayan Teoriler-Ekoller 262 a. Klasik Doktrine (Hakim Görüş, Fark Teorisi) Göre Zenginleşme 262 b. Yeni Doktrine Göre Zenginleşme 263 c. Türk Hukuk Doktrini 264 d. Değerlendirmelerimiz ve Görüşümüz 267 2. Sebepsiz Zenginleşme Davasında Davalılara Göre Zenginleşmenin Gerçekleşmesi 268 a. Keşidecinin Zenginleşmesi 268 b. Kabul Etmiş Muhatabın Zenginleşmesi 269 20 c. Kısmen Keşidecinin Kısmen Kabul Etmiş Muhatabın Zenginleşmesi 270 d. Zenginleşmenin Arz Edeceği Özel Hallerde Kabul Etmiş Muhatap veya Keşidecinin Durumu 271 aa. Poliçenin İfa Uğruna Kabulünde veya Keşidesinde Zenginleşme 271 bb. Poliçenin İfa Yerine Kabulünde veya Keşidesinde Zenginleşme 272 cc. Hibe Olarak Kabul veya Keşide Edilen Senetlerde Zenginleşme 272 dd. Hatır Senetlerinde Zenginleşme 273 ee. Kabul Edilmemiş Senetlerde Zenginleşme 274 3. Zenginleşmenin Nakit Şekilde Olmasının Mecburiyet Arz Etmemesi 276 4. Zenginleşmenin Dava Tarihinde Halen Davalının Mamelekinde Bulunmasının Gerekliliği Şeklinde İleri Sürülen Görüş 276 D. HAMİLİN ZARARI İLE KEŞİDECİ YA DA KABUL ETMİŞ MUHATABIN ZENGİNLEŞMELERİ ARASINDAKİ İLLİYET BAĞI 277 1. İlliyet Bağını ′"Doğrudan Kayma Bağlantısı" Olarak Açıklayan Görüş 277 2. İlliyet Bağını "Poliçe İlişkisi Bağlantısı" Olarak Açıklayan Görüş 278 E. KUSURUN SEBEPSİZ ZENGİNLEŞMEYE ETKİSİ 280 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM KAMBİYO SENETLERİNDE SEBEPSİZ ZENGİNLEŞMEDE TALEBİN İÇERİĞİ, DAVA VE TAKİP USULÜ-GÖREVLİ VE YETKİLİ MAHKEME, ZENGİNLEŞMENİN İADESİ VE İSPAT YÜKÜMLÜLÜĞÜ, SEBEPSİZ ZENGİNLEŞME TALEBİNE DAYANAN DAVA HAKKININ SONA ERMESİ VE ÖZELLİKLE ZAMANAŞIMI I. KAMBİYO SENETLERİNDE SEBEPSİZ ZENGİNLEŞMEDE TALEBİN İÇERİĞİ 283 A. SEBEPSİZ ZENGİNLEŞME TALEBİNİN, ZENGİNLEŞMENİN NAKİT OLARAK İADESİNE YÖNELİK OLMASI VE TALEP İÇERİĞİNİN TESPİTİ İÇİN ESAS ALINAN AN 283 21 22 B. SEBEPSİZ ZENGİNLEŞMEDE TALEBİN İÇERİĞİNİN SENET MEBLAĞINI AŞMASI MESELESİ 285 1. Senet Meblağının Üst Sınır Olduğu Görüşü 285 2. Müracaat Hakkı Kalemlerinin de Bazı Hallerde Sebepsiz Zenginleşme Talebinin İçeriğine Dahil Olması Sebebiyle Talebin Senet Meblağını Aşabileceği Görüşü 286 a. Poliçelerde ve Bonolarda Durum 287 b. Çeklerde Durum 287 3. Kambiyo Senetlerinde Sebepsiz Zenginleşmede Gerçek Zenginleşme ve Zarar Miktarlarının Tespit Edilmesi Sebebiyle Talebin Senet Meblağını Aşabilmesi Görüşü 288 4. Kambiyo Senetlerinde Sebepsiz Zenginleşmede Talebin İçeriğini BK m.63 ile Açıklayan Görüş 288 5. Değerlendirmelerimiz ve Görüşümüz 289 II. KAMBİYO SENETLERİNDE SEBEPSİZ ZENGİNLEŞMEDE DAVA VE TAKİP USULÜ-GÖREVLİ VE YETKİLİ MAHKEME 290 A. DAVA VE TAKİP USULÜ 291 B. GÖREVLİ MAHKEME 291 C. YETKİLİ MAHKEME 292 III. KAMBİYO SENETLERİNDE SEBEPSİZ ZENGİNLEŞMEDE ZENGİNLEŞMENİN İADESİ VE TARAFLARIN İSPAT YÜKÜMLÜLÜĞÜ 294 A. ZENGİNLEŞMENİN İADESİ 294 B. TARAFLARIN İSPAT YÜKÜMLÜLÜĞÜ 295 1. Davacının İspat Yükümlülüğü 300 2. Davalının İspat Yükümlülüğü ve İleri Sürebileceği Hususlar 300 a. Zamanaşımı Definde Bulunulması 301 b. Davalı Borçlunun Davacı Hamilden Tazminat Talep Edebilmesi ve "Geri Verilmesi Gerekeni İsteyen Kimse İyiniyetli Değildir" Defini İleri Sürebilmesi Görüşü ve Değerlendirmemiz 302 c. Zenginleşmenin İadesi ile İlgili Olarak Davalının Zenginleşmenin Bir Kısmını veya Tamamını İyiniyetle Elinden Çıkardığı İddiasını İleri Sürebilmesi Görüşü ve Değerlendirmemiz 303 IV. KAMBİYO SENETLERİNDE SEBEPSİZ ZENGİNLEŞME TALEBİNİN SONA ERME SEBEPLERİ VE ÖZELLİKLE ZAMANAŞIMI 304 A. KAMBİYO SENETLERİNDE SEBEPSİZ ZENGİNLEŞME TALEBİNİN SONA ERMESİNE GENEL BİR BAKIŞ 304 B. KAMBİYO SENETLERİNDE SEBEPSİZ ZENGİNLEŞME TALEBİNDE ZAMANAŞIMI 304 1. Meselenin Ortaya Konması ve Yabancı Ülke Hukuklarında Düzenleniş Şekli 304 2. Türk Hukukunda Meselenin Ele Alınışı 306 a. Türk Hukuk Doktrini 306 aa. Zamanaşımı Süresi 306 bb. Zamanaşımı Süresinin İşlemeye Başlayacağı An 309 b. Yargıtay′ın Görüşü 310 c. Değerlendirmelerimiz ve Görüşümüz 312 SONUÇ 315 23
"Yeni Ticaret Kanunu Tasarısı Hükümleri ile de Karşılaştırmalı Olarak Kambiyo Senetlerinde Sebepsiz Zenginleşme" isimli bu eser, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Özel Hukuk Anabilim Dalı doktora programı çerçevesinde, 28 Mayıs 2007 tarihinde Prof. Dr. Merih Kemal Omağ (Danışman), Prof. Dr. Güzin Üçışık, Prof. Dr. Ferit Hakan Baykal, Prof. Dr. Mehmet Bahtiyar, Doç. Dr. Tekin Memiş′ten oluşan jüri önünde savunulmuş ve oybirliği ile başarılı kabul edilmiştir. Kıymetli evrakın en tipik özelliklerini bünyesinde barındıran ve ticari hayatın gerektirdiği akışkanlığın ve güvenin sağlanmasında hayati bir öneme sahip olan kambiyo senetlerini doğrudan ilgilendiren bu çalışmada, doktrin tarafından fazlaca işlenmemiş "Kambiyo Senetlerinde Sebepsiz Zenginleşme" (TTK m.644) müessesesinin tercih edilmesi isabetli bir seçimdir. Kitap, orijinal tez metnine esas itibariyle sadık kalınarak hazırlanmıştır. Ancak, tez savunması esnasında jüri üyelerinin özellikle olumlu ve yapıcı eleştirilerinin de tez çalışmasının kitap haline dönüştürülmesinde eser sahibi tarafından dikkate alındığı gözlemlenebilir. Tez çalışmasının kitap haline dönüştürülerek yayınlanması aşamasında Yeni Ticaret Kanunu Tasansfnın gündemde olması sebebiyle, savunulmuş ve kabul edilmiş orijinal doktora tezine esas itibariyle sadık kalınmişsa da, Tasarıda yer alan ve tez konusunu ilgilendiren değişiklikler ve yenilikler de çalışmanın içeriğine dahil edilmiştir. Bu sayede çalışma, olan hukukla, mukayeseye imkan tanıyacak güncel bir içeriğe sahip olmuştur. Yrd. Doç. Dr. Mustafa Yasan′ın doktora tezini kitap olarak yayınlaması vesilesiyle kendisine başarı ve esenlikler diliyorum. Prof. Dr. Merih Kemal OMAĞ İstanbul/31.07.2008 TEŞEKKÜR "Yeni Ticaret Kanunu Tasarısı Hükümleri ile de Karşılaştırmalı Olarak Kambiyo Senetlerinde Sebepsiz Zenginleşme" isimli bu eser akademik kariyerim için çok büyük bir önemi haizdir. Çünkü bu çalışma, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü′nde Özel Hukuk Anabilim Dalı doktora programı için hazırlanmış, 28.Mayıs 2007 tarihinde jüriler, Prof. Dr. Merih Kemal OMAĞ (Danışman), Prof. Dr. Güzin ÜÇIŞIK, Prof. Dr. Ferit Hakan BAYKAL. Prof. Dr. Mehmet BAHTİYAR ve Doç. Dr. Tekin MEMİŞ′ten oluşan jüri önünde savunulmuş ve oybirliği ile kabul edilmiş "Kambiyo Senetlerinde Sebepsiz Zenginleşme" isimli tez çalışmamın kitap haline getirilmiş şeklidir. Ümit ederim ki, kitabım Türk Hukuk Literatürüne katkı sağlasın, uygulayıcılar ve akademisyenler için faydalı olsun. Kabul etmek gerekir ki ilk basım olması sebebi ile eserde istenmeden hataların meydana gelmesi ihtimal dahilindedir. İşte bu noktada okuyucuların yapıcı eleştirileri muhtemel hataların düzeltilmesi yönünde faydalı olacaktır. Öncelikle, lisansüstü öğrenimim süresince sadece çok iyi bir akademisyen olarak değil, aynı zamanda çok iyi bir insan olarak da örnek almaya ve izinden gitmeye çalıştığım ve çalışacağım, öğrencisi olmaktan gurur duyduğum değerli hocam Prof. Dr. Merih Kemal OMAG′a sonsuz şükranlarımı sunarım. Doktora tez çalışmamın her aşamasında desteğini hissettiğim, hocam Prof. Dr. Mehmet BAHTİYAR′a, doktora tez savunmasında jüri olarak yer alan ve olumlu, yapıcı ve teşvik edici eleştirileri ile bana yol gösteren diğer değerli hocalarım Prof. Dr. Güzin ÜÇlŞIK′a, Prof. Dr. Ferit Hakan BAYKAI/a ve Doç. Dr. Tekin MEMİŞ′e en derin şükranlarımı sunarım. Doktora tezimi hazırlarken, özellikle yabancı literatüre ulaşmamda yardımcı olan Yrd. Doç. Dr. Hayri BOZGEYİK′e, Yargıtay kararları başta olmak üzere diğer kaynaklara ulaşmamda zengin kütüphanesinden yararlanmamı sağlayarak katkıda bulunan örnek hukukçu ağabeyim Av. Rumi POLAT′a ve yine yabancı literatüre ulaşmamda yardımlarını esirgemeyen arkadaşım Nicole VERSCHUERE′ye şükranlarımı sunarım. İngiltere′den mukayeseli hukuk araştırması için kaynak göndererek tezin hazırlanmasında emeği geçen ve maalesef bundan 3 sene önce hayatını kaybeden sevgili arkadaşım Av. Mustafa AK′a da huzurlarınızda teşekkür etmeden geçemem. Bu vesileyle kendisine Tanrıdan rahmet diliyorum. Hayatım boyunca benim için hiçbir fedakarlıktan kaçmayan, babam Nadir YASAN ve annem Hatice YASAN′a, ablalarım Fatma EREN, Emine ÇAM ve Ayşegül YASAN′a ne kadar teşekkür etsem azdır. Hayatıma doktora tez aşamasının son bölümlerinde giren eşim Yıldız YASAN ve oğlum Ahmet YASAN′a ve ayrıca tezimin kitap olarak basımında titiz ve özverili çalışmaları ile katkı sağlayan Muharrem BAŞER başta olmak üzere Yetkin Yayınevi çalışanlarına şükranlarımı sunarım. Yrd. Doç. Dr. Mustafa YASAN, Manisa/2008 Celal Bayar Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Ticaret Hukuku Anabilim Dalı (avmyasan(a)vahoo.com) 10
GİRİŞ I.
KONUNUN TAKDİMİ
Çalışmamızın konusu "Kambiyo Senetlerinde Sebepsiz Zenginleşme" dir. ′′Kambiyo Senetleri". 6762 Sayılı Türk Ticaret Kanunu′nun Üçüncü Kitabının Dördüncü Faslında düzenlenmiştir. Poliçe, bono ve çekten oluşan kambiyo senetleri, kıymetli evrakın temel ve ayırıcı niteliklerini en belirgin şekilde gösteren kanunen emre yazılı senet türleridir. Bu temel ve ayırıcı nitelikler arasında, kambiyo senetlerinin ağırlaştırılmış şekil şartlarına ve genel borç ilişkilerine nazaran daha kısa zamanaşımı sürelerine tabiyeti önemli bir yere sahiptir. Zira, kambiyo senetleri hukukuna hakim olan, bir yandan ticari hayatta sürati ve işlemlerde akıcılığı, bir yandan da güveni ve istikrarı tesis etmek amaçları arasındaki denge, kambiyo senetlerinin ağırlaştırılmış şekil şartlarına ve kısa zamanaşımı sürelerine tabi tutulmaları ile sağlanmaya çalışılmıştır. Ancak, gerek ağırlaştırılmış şekil şartları gerekse kısaltılmış zamanaşımı süreleri, kambiyo senedi alacaklısının aleyhine alacağın tahsili açısından olumsuz neticeler meydana getirebilir. Nitekim, kambiyo senedinden doğan alacağın elde edilebilmesi için izlenmesi gereken prosedür şeklinde karşımıza çıkan ve geniş anlamda şekil şartları arasında kabul edilen kabule arz, ibraz ve gerektiği takdirde protesto gibi işlemlerin yerine getirilmemesi halinde, alacaklının, kambiyo senedindeki alacağını alacak geçerli olarak doğmuş olsa dahi, talep ve tahsil edebilmesi mümkün değildir. Söz konusu işlemlerin yerine getirilmiş olmasına rağmen, kambiyo senedinden doğan alacağın talep ve dava edilebilmesi için kanun koyucu tarafından öngörülen kısa zamanaşımı sürelerine alacaklının uymaması durumunda da aynı olumsuz sonuç karşımıza çıkmaktadır. Bu sonuç, her ne kadar, hamilin kambiyo senedindeki alacağını tahsili imkanından mahrumiyetine yol açsa da kambiyo senedi borçlusu ya da borçlularının, ödemekle yükümlü oldukları bir borçtan alacaklının sırf kambiyo senetleri hukukunun kendine özgü yükümlülüklerini yerine getirmedeki ihmali sayesinde kurtulmalarına sebep olmaktadır. Kanun koyucu, kambiyo senedi alacaklısı aleyhine yukarıda açıkladığımız şekilde ortaya çıkan olumsuz durumun, "Kıymetli Evrak Hukukunun" ruhuna ve Türk Ticaret Kanunu′nun "Kıymetli Evrak Kitabı′Yıın düzenlenmesinden beklenen saikine aykırı olması sebebiyle, kambiyo senedindeki tarafların menfaatleri arasındaki dengeyi de gözetmek suretiyle, ortadan kaldı- 41 rılmasını gerekli görmüştür. Nitekim, kanun koyucu, Türk Ticaret Kanu-nu′nun Dördüncü Faslı, Birinci Kısmında, "Kabul ve Ödemeden İmtina Hallerinde Müracaat Hakları"na hasredilmiş Beşinci Ayrımında, "Sebepsiz İktisap" başlığındaki 644. Maddesinde üç fıkra halinde, niteliği gereği tüm kambiyo senetlerine uygulanabilecek (bono hakkında TTK m.644"ün uygulanabilirliği tartışılmakla birlikte) özel ve istisnai karakterde bir düzenlemeye yer vermiştir. TTK m.644 özeldir. Zira, kanun koyucu, hamilin menfaatlerinin korunabilmesi noktasında yeterli görmediği BK m.61 vd. yer alan sebepsiz zenginleşmeye dair genel hükümlerden tarafları, şartları ve sonuçları açısından farklılık arz eden, bağımsız ve kambiyo senetlerine özgü bir sebepsiz zenginleşme müessesesine duyduğu ihtiyaç neticesinde TTK m.644′ü düzenlemiştir. TTK m.644 istisnai bir karakteri haizdir. Zira, kural olan, ibraz ve protesto keşidesi gibi işlemlerden oluşan prosedürün yerine getirilmemesi veya zamanaşımının gerçekleşmesi halinde, kambiyo senedi alacaklısının, senette yerleşmiş olan alacağını tahsil ve talep imkanından kesin olarak yoksun kalmasıdır.
Altını çizdiğimiz bu özellikler, TTK ın.644′te düzenlenen ve konumuzu oluşturan "Kambiyo Senetlerinde Sebepsiz Zen-ginleşme"yi üzerinde önemle durulması gereken bir müessese olarak karşımıza çıkarmaktadır. Söz konusu özel ve istisnai niteliği haiz düzenlemede yer alan "Sebepsiz Zenginleşme" müessesesi, kambiyo senedindeki alacağını yukarıda açıkladığımız şekilde kaybeden alacaklı için, alacağına kavuşabilmesini sağlayan bir tür güvence fonksiyonu arz etmektedir. Bununla birlikte, "Sebepsiz Zenginleşme" müessesesi, kambiyo senedinden doğan alacağını kaybeden bir alacaklının başvurabileceği tek istisnai müessese değildir. TTK m.645′te yer alan "Karşılığın Devri" ve hukuki dayanağını BK m.l 14 f.2 ve 3"ten alan "Temel Borç İlişkisi" müesseseleri de kambiyo senedindeki alacağını kaybeden alacaklının başvurabileceği diğer istisnai ve özel nitelikteki müesseseler olarak karşımıza çıkmaktadır. Buna karşın, kambiyo senetlerine özgü sebepsiz zenginleşme müessesesi, kambiyo senedindeki hakkını kaybeden alacaklının bu kaybının giderilebilmesi ve hakkaniyete aykırı durumun ortadan kaldırılabilmesi noktasında hem karşılığın devri ve hem de temel borç ilişkisine nazaran alacaklı lehine daha geniş ve etkin bir koruma sağlamaktadır. Zira, TTK m.645 gereği, kural olarak kambiyo senedinin keşidesi (poliçe için) ile karşılık devredilmiş değildir. Karşılığın devri için ya TTK m.645 f. 1 gereği keşideci hakkında iflasın açılması ya da TTK m.645 f.2 gereği keşi-decinin karşılık ilişkisinden doğan haklarını devrettiğini senet üzerinde açıkça beyan etmesi gerekir. Bu şartlar dışında karşılığın devrinden bahsetmek mümkün değildir. Bununla birlikte, karşılık ilişkisinden yoksun olan bonoda, karşılığın devrinin söz konusu olmaması tartışma götürmeyecek bir gerçektir. Bu sebeple, bonodaki hakkını kaybeden bir alacaklının karşılığın devri 42 hükümlerine başvurmak suretiyle alacağını elde etmesi söz konusu olamayacaktır. Kambiyo senedindeki hakkını kaybeden alacaklının hukuki dayanağını BK m.M4"ten alan temel borç ilişkisinden yararlanarak alacağını elde edebilmesi de tıpkı karşılığın devrinde olduğu gibi her zaman mümkün değildir. Zira. her ne kadar kurak BK m.l 14 f.2 gereği kambiyo taahhüdünde bulunulmasının temel borç ilişkisini kaldırmaması olsa dahi, tarafların bunun aksini kararlaştırabilmeleri BK m.l 14 f.3 gereği her zaman ihtimal dahilindedir. Bu ihtimalde, kambiyo senedindeki hakkını kaybeden alacaklının dayanabileceği bir temel borç ilişkisi de söz konusu olamayacaktır. Buradan hareketle, TTK m.644"te düzenlenen sebepsiz zenginleşme müessesesinin TTK m.645′teki karşılığın devri müessesesine ve hukuki dayanağını BK m.ll4"ten alan temel borç ilişkisine nazaran alacaklı lehine daha geniş ve etkin bir koruma sağladığı sonucuna ulaşabiliriz. Bu sonucun çalışmamızı özel olarak "Kambiyo Senetlerinde Sebepsiz Zenginleşmece hasretmemizde etkili olduğunu kabul edebiliriz. Çalışmamızın konusunu teşkil eden "Kambiyo Senetlerinde Sebepsiz Zenginleşme" müessesesi esas itibariyle TTK m.644′te yani tek bir maddede üç fıkra halinde düzenlenmiştir. TTK m.644′te, kambiyo senetlerine özgü sebepsiz zenginleşme hükümlerinden yararlanabilmek için gerçekleşmesi gereken şartlar, sebepsiz zenginleşme talebinin sahibi ve muhatabı tarafları ile uygulama alam tespit edilmiştir. Buna karşılık, özellikle TTK m.644′te düzenlenmiş olan sebepsiz zenginleşme talebinin BK m.öl′deki genel sebepsiz zenginleşme talebi ile ve kambiyo senedinde yerleşmiş hak ile olan ilişkisinin niteliği, TTK m.644"ün bonolara uygulanabilme kabiliyeti, kabul etmemiş bir muhataba karşı sebepsiz zenginleşme talebinin yöneltilebilmesi, sebepsiz zenginleşme talebinin şartları olarak TTK m.644′te sayılan hususların kanun koyucu tarafından sınırlı sayı ilkesine bağlı kalınarak düzenlenmiş olması ve TTK m.644"e dayanan talebin hangi zamanaşımı süresine tabi olduğu meseleleri hakkında gerek TTK m.644′te gerekse Türk Ticaret Kanu-nu′nda yer alan sebepsiz zenginleşmeye ait diğer hükümlerde bir açıklık söz konusu değildir. Bu meseleler halen günümüzde de bilimsel ve kazai içtihatlarda tartışmalara yol açmaktadır. (Öyle ki hazırlanmış olan Türk Ticaret Kanunu Tasarısında söz konusu tartışmaları gidermek iddiasıyla yeniliklere yer verilmişse de, tasarının son halinde yer alan kambiyo senetlerinde sebepsiz zenginleşme talebine özgü hükümler maalesef yeterli gözükmemiş, buna ek olarak yeni tartışmaları da getirecek şekilde kaleme alınmıştır.) Geniş bir yelpazede karşımıza çıkan bu tartışmaların varlığı ve meseleler hakkında görüş ve değerlendirmelerimizi Türk Ticaret Kanunu Tasarısının halen gündemde olduğu bir dönemde Türk hukuk literatürüne sunmak isteğimiz, çalışmamızın konusunu "Kambiyo Senetlerinde Sebepsiz Zenginleşme" olarak tespit etmemizde etkili olan diğer faktörler olarak karşımıza çıkmaktadır. 43 II. TERMİNOLOJİ SORUNU TTK m.644′ün başlığı "Sebepsiz İktisap" olmasına rağmen, çalışmamızın konusunu "Kambiyo Senetlerinde Sebepsiz Zenginleşme" olarak tespit etmiş bulunuyoruz. "Sebepsiz Zenginleşme′" ifadesini tercih etmemizin gerekçelerine değinmeden önce, çalışmamızın, kambiyo senetlerine özgü niteliğine, BK m.öl′de düzenlenmiş genel sebepsiz zenginleşme müessesesinden bağımsızlığına ve taşıdığı kıymetli evrak hukuku karakterine işaret etmek amacıyla, başlığımızda özellikle "Kambiyo Senetlerine yer vermeyi uygun gördüğümüzü belirtmek isteriz. Doktrinde, TTK m.644′te düzenlenen müessese için farklı terimlerin tercih edildiğini görmekteyiz. "Sebepsiz İktisap", TTK m.644′e uygun şekilde ve yaygın olarak kullanılan bir başlık olarak karşımıza çıkmaktadır′. Bunun yanında, tarafımızdan da benimsenen "Sebepsiz Zenginleşme"2 ile "Haksız İktisap′", "Haksız Zenginleşme4" ve "Nedensiz Edinim"""1 ifadelerinin de kabul gördüğüne şahit olmaktayız. Az önce de belirttiğimiz gibi, çalışmamızın başlığı için, doktrinde farklı şekilde kullanılan terimler arasından "Sebepsiz Zenginleşme"yi uygun görüyoruz. TTK m.644′te düzenlenen müessese herşeyden önce, haksız değil sebepten yoksun bir zenginleşmeye dayanmaktadır. Zira, TTK m.644′e konu olan bir zenginleşmeden bahsedebilmek için, sınırlı sayıda belirlenmiş kambiyo senedi borçlularının hiçbir kusuru olmaksızın, sırf kambiyo senedi alacaklısının göstermiş olduğu ihmal neticesinde kambiyo senedindeki hakkını, gerekli usul işlemlerinin yerine getirilmemesi veya zamanaşımı sürelerinin Fırat Özlan, Kıymetli Evrak Hukuku. Ankara. 1997. s.902 vd.: Ali Bozer/Celal Göle. Bankacılar İçin Kıymetli Evrak Hukuku Bilgisi. Ankara. 2006. s. 100 d.: Yaşar Karayalçın, Ticaret Hukuku Dersleri C.Il-Ticari Senetler. Ankara. 1970. s.329 vd.: Naci Kınacıoğlu, Kıymetli Evrak Hukuku, Ankara, 1993. s.278 vd.: Mehmet Bahtiyar. Kıymetli Evrak Hukuku. İstanbul. 2006. s.91 vd.: İsmail Doğana}. Türk Ticaret Kanunu Şerhi. İkinci Cilt, İstanbul. 2004. s. 1994. Reha Poroy/Ünal Tekinalp. Kıymetli Evrak Hukuku Esasları. İstanbul. 2005. s.230 vd.; Hüseyin Ülgen/Mehınet IIelvacı/Abıı/.er Kendigelen/Arslan Kaya. Kıymetli Evrak Hukuku, İstanbul, 2006. s.238; Abuzer Kendigelen. Çek Hukuku. İstanbul. 2006. s.287 vd.: Hayri Bozgeyik, Kambiyo Senetlerinde Sebepsiz Zenginleşme. Atatürk Üniversitesi Erzincan Hukuk Fakültesi Dergisi. C.VII. S. 1-2 (Haziran 2003). s.589 vd.: Ömer Özkan. Poliçede Sebepsiz Zenginleşme Davası. ProT. Dr. Erdoğan Moroğlu′na 65. Yaş Günü Armağanı, İstanbul. 1999. s.507 vd.: Hasan Pulaşlı. Kıymetli Evrak Hukuku. Adana. 2004, s. 145 vd. Halil Arslanlı, Ticari Senetler Dersleri. Ankara. 1954. s. 149 vd.: Hayri Domaniç. Kıymetli Evrak Hukuku ve Uygulaması. TTK Şerhi. İstanbul. 1990. s.356 vd.: Edip Şimşek. Kambiyo Senetlerinde Haksız İktisap Davası. Batider. C.IX. S.2. s.349 vd. Fahiman Tekil. Kıymetli Evrak Hukuku, İstanbul. 1994. s.88. Şimşek. Kambiyo Senetlerinde Haksız İktisap. 353. 44 geçirilmesi sebepleriyle kaybetmesi, gerekli ve yeterlidir. Görüldüğü üzere, zenginleşen kambiyo senedi borçluları açısından TTK m.644"e konu olan bir zenginleşmenin haksızlığından bahsetmek mümkün değildir. Söz konusu zenginleşme, bizzat kanunda sayılmış sebeplerin (TTK m.642 ve 661) gerçekleşmesi neticesinde zenginleşen kambiyo senedi borçlularının, zenginleşmelerinin haklı ya da haksız olması dikkate alınmaksızın, TTK m.644 ile giderilmeye çalışılmaktadır. Dolayısıyla, kambiyo senedi borçlusu lehine, ödenmekle yükümlü olunan bir borçtan kurtulmak neticesinde meydana gelen zenginleşmenin, sadece sebepten yoksunluğu ileri sürülebilir. Buradan hareketle, yukarıda saydığımız gerekçeler ışığında, çalışmamızın konu başlığını tespit ederken TTK m.644′ün ruhuna uygun şekilde "Haksız" değil, "Sebepsiz" zenginleşmeyi esas almış bulunuyoruz. "İktisap" ve "Zenginleşme" ifadeleri arasından, TTK m.644′ün başlığına rağmen, zenginleşmeyi tercih etmiş bulunuyoruz. Zira, hem iktisap6 hem de zenginleşme, geniş manada kazanmak, tahsil etmek, edinmek ve elde etmek olarak tanımlanabilmelerine rağmen, hukuki bir terim olarak iktisap, bir malvarlığının aktifi ve pasifiyle birlikte kazanılması, şahsi ya da ayni bir hakkın devren ya da aslen elde edilmesi gibi bir mana içermektedir8. Zenginleşme ise bir kişinin malvarlığının aktifinde bir artış ya da pasifinde bir azalma olarak tanımlanabilir. Dolayısıyla, zenginleşmeden bahsedebilmek için bir hakkın aslen ya da devren kazanılması şart değildir. TTK m.644′e dayanarak sebepsiz zenginleşme davasının açılabilmesi için, davalının malvarlığında bir hakkın aslen ya da devren kazanılması yoluyla bir artışın gerçekleşmesi gibi bir şart bulunmamaktadır. Zira, kambiyo senedi borçlusu, ödemekle yükümlü olduğu ve kambiyo senedinden doğan bir borçtan, alacaklının hakkını koruyan ve ileri sürülmesini sağlayan kambiyo senedine özgü usul işlemlerini hiç ya da gereği gibi yerine getirmemesi veya kambiyo senedindeki hakkını kanunda belirtilmiş zamanaşımı sürelerinde talep etmemesi sebepleriyle, bir başka deyişle alacaklının ihmali neticesinde kurtulması halinde, İTK ın.644"te düzenlenmiş olan sebepsiz zenginleşme hükümlerinin uygulanması söz konusu olacaktır. Sonuç olarak, kambiyo senedi borçlusunun bir hakkı aslen kazanmasının söz konusu olmadığı gibi, kambiyo senedi alacaklısından bir hakkı devren kazanması da söz konusu olmayacaktır. Bu sebeple, çalışmamızın gerek konu başlığında gerekse içeriğinde, ′"ikti- / Bazı lügallarda iktisap erine iklisab olarak kaleme alınmıştır. Bkz. Abdullah Yeğin/ Abdulkadir Badıllı/IIekimoğlıı İsmail/İlham Çalım. Osmanlıca Türkçe Ansiklopedik Büyük Lügat. İstanbul. 1985. s.440. Bkz. Yeğin/Badillı/İsmail/Çalım. s.440. İktisabın, kazanma, kazanım, edinim, bir şevin mülkiyetini elde etme olarak tanımlanması için bkz. l-jder Yılmaz. Hukuk Sözlüğü. Ankara. 2005. s.539. 45 sap" yerine "zenginleşme" teriminin kullanılmasının daha uygun olduğunu düşünmekteyiz. III. KONUNUN SINIRLANDIRILMASI VE İZLENECEK METOD Çalışmamızın kanuni dayanağı olan TTK m.644, yukarıda da açıkladığımız üzere, "Poliçe" hükümleri arasında yer almaktadır. İsviçre Borçlar Ka-nunu′na (OR) hakim olan ve Türk kanun koyucu tarafından da aynen benimsenen sistematik tercih gereği, kambiyo senetleri, ticari hayattaki uygulamanın tam tersi şekilde poliçe hükümleri esas alınarak düzenlenmiştir. Poliçe dışındaki kambiyo senetleri, bono ve çekler ise, bazı istisnai hükümlerin dışında poliçe hükümlerine atıf yapılarak düzenlenmeye çalışılmıştır. Bu özellik, kanun koyucu tarafından bonolara sadece dört madde (TTK m.688-691) ayrılarak çeklere nazaran bonolar hakkında daha açık bir şekilde karşımıza çıkmaktadır. Türk Ticaret Kanunu′na hakim olan bu sistematik "Türk Ticaret Hukuku" literatüründe de ağırlıklı şekilde benimsenmiş ve kıymetli evrak hukuku kitaplarında kambiyo senetleri, poliçe hükümleri esas alınarak incelenmiştir. Bu sebeple, biz de hem literatüre hem de Türk Ticaret Kanu-nu′ndaki sistematiğe bağlı kalarak, ′"Kambiyo Senetlerinde Sebepsiz Zenginleşme" müessesesine hasrettiğimiz çalışmamızda poliçe hükümlerini esas alacağız. Bu noktada önemle belirtmemiz gerekir ki, bonolar ve çekler hakkında TTK m.644′ün aynen uygulanması bazı istisnai hallerde mümkün değildir. Sebepsiz zenginleşme talebinin taraflarının ve şartlarının oluşması noktasında karşımıza çıkan bu istisnalara çalışmamızda ayrı başlıklar altında yer vereceğiz ve bu sayede, çalışmamızın tüm kambiyo senedi türlerini içermesini sağlayacağız. Çalışmamızın konusunun "Kambiyo Senetlerinde Sebepsiz Zenginleşme" olması dolayısıyla, kambiyo senetleri hukuku prensipleri, doğal olarak çalışmamızın içeriğini ve sınırlarını belirlemektedir. Çalışmamızın ilerleyen kısımlarında da değineceğimiz üzere, TTK m.644, BK m.61 vd. yer alan genel nitelikteki sebepsiz zenginleşme müessesesinden bağımsız, kendine özgü ve istisnai bir sebepsiz zenginleşme müessesesini düzenlemiştir. Bu sebeple, BK m.61 vd. düzenlenmiş olan genel nitelikteki sebepsiz zenginleşme müessesesi çalışmamızın esas konu başlıkları arasında yer almayacaktır. Buna karşın, TTK m.644′ün BK m.61 vd. bulunan hükümlerden bağımsız, kendine özgü ve istisnai niteliğinin tespiti ve ispatı amacıyla, özellikle iki müessesenin mukayesesine yer vereceğimiz için, BK m.61 vd. yer alan hükümlerde düzenlenen sebepsiz zenginleşme müessesesine de, çalışmamızda gerektiği ölçüde yer vermeyi uygun görüyoruz. Sebepsiz zenginleşmenin yanında, karşılığın devri (TTK m.645) ve temel borç ilişkisi (BK m.l 14 f.2) müesseseleri de, kambiyo senedindeki hakkını kaybeden alacaklıya, alacağına kavuşabilmesi için kanun koyucu tara- 46 fından sunulan diğer istisnai hukuki yollar olarak nitelendirilebilir. Bu iki müessese, bu halleriyle sebepsiz zenginleşme müessesesi ile benzerliklere ve farklılıklara sahiptir. Buna karşılık, çalışmamız bu istisnai hukuki yollardan sadece sebepsiz zenginleşmeye hasredilmiştir. Ayrıca, söz konusu müesseselerin herbirinin ayrıntılı bir şekilde ele alınması birer tez hacmini oluşturacak şekildeki bağımsız bir çalışmayı gerektirmektedir. Bu sebeplerle, gerek karşılığın devri (TTK m.645) gerekse temel borç ilişkisi (BK m. I 14 f.2), esas itibariyle çalışmamızın sınırları içerisinde yer almayacaktır. Ancak, çalışmamızın hacminin elverdiği ölçüde, kanun koyucu tarafından kambiyo senedindeki hakkını kaybeden alacaklıya tanınan diğer istisnai yollar olarak, genel nitelikleri ve prensipleriyle sınırlı olmak kaydıyla ayrı başlıklar halinde incelenecektir. Bilindiği üzere. 6762 sayılı TTK′nın mehazı İsviçre Borçlar Kanıı-nu′dıır. TTK m.644"te düzenlenen kambiyo senetlerinde sebepsiz zenginleşme müessesesi de esas itibariyle İsviçre Borçlar Kanunu′ndan esinlenilerek, hatta 1052. maddeden aynen tercüme yoluyla iktibas edilerek Türk hukuk sistemine girmiştir. TTK m.644 ile İBK (OR) m. 1052 arasındaki bu sıkı ilişki, müessesenin daha iyi anlaşılabilmesi için, başta İsviçre olmak üzere Avrupa, hatta Dünya hukuk sistemlerinin mukayeseli olarak incelenmesini gerekli kılmaktadır. Bu sebeple, biz de çalışmamızda, Kıta Avrupası hukuk sistemleri ile Anglo Saxon hukuk sistemlerinde kambiyo senetlerinde sebepsiz zenginleşme müessesesinin düzenleniş şekillerine, birbiriyle olan farklılıklarına işaret etmek amacıyla, ayrı bir başlık altında genel hatlarıyla yer vereceğiz. Çalışmamı/′ devam ederken Yeni Ticaret Kanunu Tasarısı hakkında çalışmalar başlatılmış, ancak bu çalışmalar henüz tamamlanamamıştır. Yeni Ticaret Kanunu Tasarısı, görevli komisyon tarafından Ocak 2005′te Adalet Bakanlığı′na sunulmuş. Adalet Bakanlığı tarafından ise değerlendirmelerini ve görüşlerini elde etmek için kamuoyuna açıklanmış, gelen görüş ve eleştiriler ışığında tasarıya son şekli verilmiş ve bu yeni haliyle Ticaret Kanunu Tasarısı Başbakanlığa gönderilmiştir. Bakanlar Kurulu ise, 17.10.2005 tarihli kararı ile tasarının TBMM′ne gönderilmesine karar vermiş ve bu karar doğrultusunda 09.11.2005 tarihinde tasarı TBMM Başkanlığı′na sunulmuştur. Bu sebeple, çalışmamızda halen yürürlükte bulunan 6762 sayılı Türk Ticaret Kanunu esas alınmıştır. Buna karşılık, tasarının başta "Kambiyo Senetlerinde Sebepsiz Zenginleşmece hasredilmiş 732. maddesi olmak üzere konumuzla ilgili yer alan diğer hükümlerini değerlendirmeyi gerekli görüyoruz. Bunun için, çalışmamızda, birinci bölümünde ayrı bir başlık altında, tasarıda yer alan yenilikler başta olmak üzere, Yeni Ticaret Kanunu Tasarısında yer alan ve kambiyo senetlerinde sebepsiz zenginleşme müessesesini ilgilendiren 47 düzenlemeler hakkındaki değerlendirmelerimize, eleştirilerimize ve önerilerimize yer vereceğiz. Çalışmamız, "Giriş" ve "Sonuç" başlıklarının haricinde üç bölümden oluşmaktadır. Birinci bölüm, "Kambiyo Senetlerinde Sebepsiz Zenginleş-me"nin kavram olarak incelenmesine ayrılmıştır. Bu bölümde, ilk olarak "Kambiyo Senetlerinde Sebepsiz Zenginleşme"nin tanımına ve unsurlarına yer vereceğiz. Devamında ise, TTK m.644′ün düzenlenmesinde kanun koyucu tarafından esas alınan saikin incelenmesi yer alacaktır. Kambiyo senedindeki hakkını kaybeden alacaklıya tanınan ve sebepsiz zenginleşme gibi özel ve istisnai karakteri haiz karşılığın devrinin (TTK m.645) ve temel borç ilişkisinin (BK m.l 14 f.2) genel hatları da birinci bölümde inceleyeceğimiz diğer konular arasında bulunacaktır. Kambiyo senetlerinde sebepsiz zenginleşme müessesesinin mukayeseli hukuk açısından incelenmesi birinci bölümde yer vereceğimiz bir başka alt başlık olarak karşımıza çıkmaktadır. Ayrıca, TTK m.644′te düzenlenen sebepsiz zenginleşmeye dayanan talebin sırasıyla senetteki asıl alacak, BK m.61 vd. düzenlenen genel sebepsiz zenginleşme talebi ve kambiyo senedinin düzenlenmesine esas teşkil eden temel borç ilişkisi ile olan ilişkisini inceleyerek, "Kambiyo Senetlerinde Sebepsiz Zenginleşme" müessesesinin hukuki niteliğini tespit etmeye çalışacağız. Birinci bölümde son olarak, TTK m.644′"ün uygulama alanıyla ilgili olarak, TTK m.644′ün poliçelerle birlikte bonolara, çeklere ve hatta emre yazılı havaleler ile emre yazılı ödeme vaatlerine uygulanabilirliği ile ilgili tespitlerimizi sunacağız. Çalışmamızın ikinci bölümü kambiyo senetlerinde sebepsiz zenginleşme talebinin davacı ve davalı taraflarının ve talebin ileri sürülebilmesi için gerçekleşmesi gerekli olan şartların incelenmesine ayrılmıştır. Bu bölümde ilk olarak, sebepsiz zenginleşme talebinde davacı tarafı teşkil edecek olan kambiyo senedi alacaklısı ile bu talebin yöneltilebileceği kambiyo senedi borçlusunu ya da borçlularını tespit edeceğiz. Bu tespiti gerçekleştirirken özellikle TTK m.644′te davalı tarafı teşkil edecek olan kambiyo senedi ilgililerinin sınırlı sayıda belirlenip belirlenmediği yönündeki tartışmalara ve konu hakkındaki değerlendirmelerimize ve görüşümüze yer vereceğiz. Çalışmamızın ikinci bölümünde ayrıca, sebepsiz zenginleşme talebinin ileri sürülebilmesi için gerçekleşmesi gerekli olan şartlar incelenecektir. Sebepsiz zenginleşmeye esas teşkil eden zararın sebeplerinin, TTK m.644 f. Tde tespit edilenlerle sınırlı olup olmadığının ve son olarak, TTK m.644′ün uygulanabilmesi için gerekli olan zenginleşmenin hangi kambiyo senedi ilgilisi hakkında ve ne şekilde meydana geleceğinin belirlenmesi, ikinci bölümde yer alacak diğer alt başlıklar olarak karşımıza çıkmaktadır. Çalışmamızın üçüncü bölümünde, kambiyo senetlerinde sebepsiz zenginleşme talebinin Usul Hukukunu ilgilendiren hükümleri incelenecektir. Bı 48 bölümde sırasıyla, kambiyo senetlerinde sebepsiz zenginleşme talebinin içeriği ve bu talebin konu olduğu davada ve takipte izlenecek usul kuralları, dava neticesinde zenginleşmenin iadesi, davada tarafların ispat yükümlülüğü ve özellikle halen tartışılmakta olan zamanaşımı başta olmak üzere kambiyo senetlerinde sebepsiz zenginleşme talebini sona erdiren ihtimaller ele alınacaktır. Çalışmamız. "Sonuç" başlığı ile bitecektir. Bu başlıkta, çalışmamızda ele aldığımız konuların kısa bir özetini sunacağız. Bununla birlikte, doktrinde ve mahkeme kararlarında tartışmalara konu olan hususlara değineceğiz ve bu hususlarla ilgili olarak değerlendirmelerimize ve ulaştığımız çözümlere bir kez daha yer vereceğiz. TTK m.644 ve ilgili diğer maddeler ile Ticaret Kanunu Tasarısında yer alan kambiyo senetlerinde sebepsiz zenginleşme düzenlemeleri hakkındaki görüşlerimizi ve önerilerimizi sunarak sonuç kısmını ve dolayısıyla, çalışmamızı bitireceğiz. 49 İÇİNDEKİLER ÖNSÖZ 7 TEŞEKKÜR 9 KISALTMALAR 25 KAYNAKÇA 27 GİRİŞ 41 I. KONUNUN TAKDİMİ 41 II. TERMİNOLOJİ SORUNU 44 III. KONUNUN SINIRLANDIRILMASI VE İZLENECEK METOD 46 BİRİNCİ BÖLÜM KAVRAM OLARAK "KAMBİYO SENETLERİNDE SEBEPSİZ ZENGİNLEŞME" (TANIM, UNSURLAR, SAİK, SİSTEMLER, HUKUKİ NİTELİK, UYGULAMA ALANI) I. "KAMBİYO SENETLERİNDE SEBEPSİZ ZENGİNLEŞME" TANIMI VE UNSURLARI 51 A. TANIM 51 B. UNSURLAR 53 1. Keşideci ya da Kabul Etmiş Muhatabın Kambiyo Senedinden Doğan Borçlarından, Zamanaşımı veya Senede Dayanan Hakların Muhafazası İçin Gerekli İşlemlerin Hamil Tarafından Yapılmaması Sebebiyle Kurtulmaları 53 2. Keşideci ya da Kabul Etmiş Muhatabın Kambiyo Senedinden Doğan Borçlarından Kurtulmaları Suretiyle Zenginleşmeleri 55 3. Keşideci ya da Kabul Etmiş Muhatabın Zenginleşmelerinin Hamilin Zararına ve Sebepsiz Yere Gerçekleşmesi 56 II. KAMBİYO SENETLERİNDE SEBEPSİZ ZENGİNLEŞME DÜZENLEMESİNDE ESAS ALINAN SAİK 59 11 12 A- KAMBİYO SENETLERİ HUKUKUNUN SERTLİĞİNİ YUMUŞATMAK VE MENFAATLER ARASINDAKİ DENGEYİ SAĞLAMAK SAİKİ 59 1. Kambiyo Senetleri Hukukuna Hakim Olan Ağırlaştırılmış Şekil Şartları ve Kısa Zamanaşımı Süreleri 63 2. Kambiyo Senedi Alacaklısına Tanınan Ayrıcalıklı Haklar 66 3. "′Kambiyo Senetlerinde Sebepsiz Zenginleşme"nin Ağırlaştırılmış Şekil Şartlan ve Kısa Zamanaşımı Süreleri Sebebiyle Hakkını Kaybeden Hamil ile Zenginleşen Keşideci ve/veya Kabul Etmiş Muhatap Arasındaki Dengeyi Sağlama Fonksiyonu 69 B. KAMBİYO SENEDİNDEKİ ALACAĞINI TALEP ETME İMKANINI KAYBEDEN HAMİLİN MAĞDURİYETİNİ GİDEREREK MENFAATLER ARASINDAKİ DENGEYİ SAĞLAYAN DİĞER OLANAKLAR 72 1. Kambiyo Senedindeki Talep Hakkı Sona Eren Hamilin Başvurabileceği İstisnai Karakter Taşıyan Diğer Olanaklar 72 a. Karşılığın İntikali (TTK m.645) 73 aa. Tarihi Gelişim-Sistemler 73 bb. Türk Hukukunda Karşılığın İntikali 76 aaa. Karşılığın İntikal Edeceği Durumlar 76 aaaa. Karşılığın Kanunen İntikali 76 bbbb. Karşılığın İradi İntikali 77 cccc. İstisnai Haller 79 bbb. Karşılığın İntikalinin Sonuçları 79 b. Temel Borç İlişkisi (BK m.l 14) 82 c. Haksız Fiil Hükümlerinden (BK m.41 vd.) İstifadeyi Savunan Görüş ve Değerlendirilmesi 90 2. Kambiyo Senetlerinde Sebepsiz Zenginleşmenin, Karşılığın İntikali, Temel Borç İlişkisi ve Haksız Fiil ile Mukayesesi 91 a. Kambiyo Senetlerinde Sebepsiz Zenginleşme (TTK m.644) ile Karşılığın İntikalinin (TTK m.645) Mukayesesi 91 b. Kambiyo Senetlerinde Sebepsiz Zenginleşme (TTK m.644) ile Temel Borç İlişkisinin (BK m. 144) Mukayesesi 92 c. Kambiyo Senetlerinde Sebepsiz Zenginleşme (TTK m.644) ile Haksız Fiilin (BK m.4l vd.) Mukayesesi 94 III. KAMBİYO SENETLERİNDE SEBEPSİZ ZENGİNLEŞME MÜESSESESİNİN MUKAYESELİ HUKUK AÇISINDAN İNCELENMESİ 94 A. FRANSIZ HUKUK SİSTEMİ 96 B. ALMAN HUKUK SİSTEMİ 96 C. ANGLO SAXON HUKUK SİSTEMİ 98 D. İSVİÇRE HUKUK SİSTEMİ 101 E. TÜRK HUKUK SİSTEMİ 102 1. 1926 Tarihli Eski Ticaret Kanunu Dönemi 102 2. 1956 Tarihli Yeni Ticaret Kanunu Dönemi 103 3. Ticaret Kanunu Tasarısında Kambiyo Senetlerinde Sebepsiz Zenginleşmenin Düzenlenişi 105 IV. KAMBİYO SENETLERİNDE SEBEPSİZ ZENGİNLEŞME TALEBİNİN HUKUKİ NİTELİĞİ 108 A. KAMBİYO SENETLERİNDE SEBEPSİZ ZENGİNLEŞME TALEBİNİN SENETTEKİ ASIL ALACAK İLE OLAN İLİŞKİSİ VE BU İLİŞKİNİN MAHİYETİ SORUNU 108 1. Başlıca Ekoller : Klasik Doktrin (Bakiye Teorisi)- Modern Doktrin (Sııi Generis Hak Görüşü) 108 2. Türk Hukuk Doktrini 109 3. Değerlendirmelerimiz ve Görüşümüz 11 1 B. KAMBİYO SENETLERİNDE SEBEPSİZ ZENGİNLEŞME MÜESSESESİNİN (TTK M.644) GENEL HÜKÜMLERDEKİ SEBEPSİZ ZENGİNLEŞME MÜESSESESİ (BK M.61 VD) İLE OLAN İLİŞKİSİ 1 13 1. Genel Hükümleıdeki Sebepsiz Zenginleşme Düzenlemesinin (BK m.61 vd.) Yanında Ayrıca Kambiyo Senetlerine Özgü Sebepsiz Zenginleşme Müessesesinin (TTK m.644) Düzenlenmesini Gerekli Kılan Sebepler 113 2. Kambiyo Senetlerinde Sebepsiz Zenginleşme Müessesesinin (TTK m.644) Genel Hükümlerdeki Sebepsiz Zenginleşme Müessesesinin (BK m.61 vd.) Alt Türü Olduğu Görüşü ve Karşı Görüşler 114 13 14 3. Genel Hükümlerdeki Sebepsiz Zenginleşme Hükümlerinin (BK m.61 vd.) TTK m.644′ü ilgilendiren Kambiyo Senetlerinde Sebepsiz Zenginleşme İhtilaflarında Uygulanabilirliği Meselesi 117 4. Yüksek Mahkemenin Kambiyo Senetlerinde Sebepsiz Zenginleşme Müessesesinin (TTK m.644) Genel Hükümlerdeki Sebepsiz Zenginleşme Müessesesi ile İlişkisi Hakkındaki Yaklaşımı 119 5. Değerlendirmelerimiz ve Görüşümüz 120 C. GENEL HÜKÜMLERDEKİ SEBEPSİZ ZENGİNLEŞME MÜESSESESİ (BK M.61 VD) İLE KAMBİYO SENETLERİNDE SEBEPSİZ ZENGİNLEŞME MÜESSESESİ (TTK M.644) ARASINDAKİ FARKLIL1KLAR-KAMBİYO SENETLERİNDE SEBEPSİZ ZENGİNLEŞME MÜESSESESİNİN KENDİNE ÖZGÜ NİTELİKLERİ 123 1. Genel Sebepsiz Zenginleşme Müessesesi ile (BK m.61 vd.) Kambiyo Senetlerinde Sebepsiz Zenginleşme Müessesesi Arasında (TTK m.644) Kanuni Dayanakları Açısından Ortaya Çıkan Farklılık 124 2. TTK m.644′te Düzenlenen Kambiyo Senetlerinde Sebepsiz Zenginleşme Talebinin, BK m.61 vd. Yer Alan Hükümlerin Özel veya Alt Bir Türü Olmaması, Kendine Özgü Yeni Bir Talep Niteliğini Arz Etmesi 124 3. Davacı - Davalı Sıfatları ve Davanın Şartlan Arasındaki Farklılık 125 4. BK m.öl′in Hem Olumlu Hem de Olumsuz Zenginleşmeyi, TTK m.644′ün ise Sadece Olumsuz Zenginleşmeyi Esas Alması 126 5. BK m.öl′deki Sebepsiz Zenginleşme Müessesesinin Haksız, Sebepsiz Malvarlığı Kayması Esasına, TTK m.644′teki Kambiyo Senetlerine Özgü Sebepsiz Zenginleşme Müessesesinin ise Hakkaniyete Aykırı Malvarlığı Kayması Esasına Dayanması 127 6. TTK m.644′ün Uygulanabilmesi İçin Aranan "İlliyet Bağı" Şartı ile BK m.61 ′in Uygulanabilmesi İçin Aranan "İlliyet Bağı" Şartının Farklılık Arz Etmesi 128 7. BK m.61 vd. Düzenlenen Genel Nitelikteki Sebepsiz Zenginleşme Talebi ile Kambiyo Senetlerinde Sebepsiz Zenginleşme Talebinin (TTK m.644) Davaların Asli/Tali Nitelikleri Açısından Farklılık Arz Etmesi 129 8. Davanın Konusu ve Dava Neticesindeki İadenin Kapsamı Açısından Genel Hiikiimlerdeki Sebepsiz Zenginleşme Davası ile (BK m.61 vd.) Kambiyo Senetlerinde Sebepsiz Zenginleşme Davası (TTK m.644) Arasında Ortaya Çıkan Farklılık 13 1 9. BK m.61 vd. daki Hükümlere Dayanılarak Açılan Sebepsiz Zenginleşme Davasında Yetkili ve Görevli Mahkeme ile TTK m.644′e Dayanılarak Açılan Sebepsiz Zenginleşme Davasında Yetkili ve Görevli Mahkemenin Farklılık Arz Etmesi 132 10. Zamanaşımına Uğramış Borçlar İçin BK m.61 vd. Yer Alan Sebepsiz Zenginleşme Davasının, TTK m.644*ün Aksine, Açılamayacağı Görüşü ve Eleştirisi 132 1 1. BK nı.61 vd. Yer Alan Genel Hiikiimlerdeki Sebepsiz Zenginleşme Talebinin Tabi Olduğu Zamanaşımı Süresinin İşlemeye Başlayacağı An ile TTK m.644′teki Kambiyo Senetlerine Özgü Sebepsiz Zenginleşme Talebinin Tabi Olduğu Zamanaşımı Süresinin İşlemeye Başlayacağı Anın Farklılık Arz Etmesi 133 D. TEMEL BORÇ İLİŞKİSİNİN KAMBİYO SENETLERİNDE SEBEPSİZ ZENGİNLEŞME MÜESSESESİNE ETKİSİ VE ARALARINDAKİ İLİŞKİNİN MAHİYETİ 134 1. Temel Borç İlişkisi ile Kambiyo Senetlerinde Sebepsiz Zenginleşme Arasındaki İlişkiye Genel Bir Bakış 134 2. Temel Borç İlişkisinin Arz Ettiği Özel Durumlar 136 a. İfa Uğruna Düzenlenen Kambiyo Senetlerinde Temel Borç İlişkisinin Durumu 137 b. İfa Yerine Düzenlenen Kambiyo Senetlerinde Temel Borç İlişkisinin Durumu 138 c. Hatır ve Hibe Senetlerinde Temel Borç İlişkisi 139 V. KAMBİYO SENETLERİNDE SEBEPSİZ ZENGİNLEŞMENİN UYGULAMA ALANI 141 A. POLİÇE HÜKÜMLERİNİN ESAS ALINMASI 141 B. ÇEKLERDE SEBEPSİZ ZENGİNLEŞME 142 15 16 C. BONOLARDA SEBEPSİZ ZENGİNLEŞME 145 1. Bonolar İçin TTK m.644′e Atıf Yapılmamasının Ortaya Çıkardığı Sorunlar Hakkında Doktrinde İleri Sürülen Görüşler 145 2. Yargıtay′ın Yaklaşımı 147 3. Değerlendirmelerimiz ve Görüşümüz 148 4. Yeni Ticaret Kanunu Tasarısında Meselenin Ele Alınması 150 D. EMRE YAZILI HAVALELERDE SEBEPSİZ ZENGİNLEŞME 150 E. EMRE YAZILI ÖDEME VAATLERİNDE SEBEPSİZ ZENGİNLEŞME 151 İKİNCİ BÖLÜM KAMBİYO SENETLERİNDE SEBEPSİZ ZENGİNLEŞME DAVASININ TARAFLARI VE ŞARTLARİ I. KAMBİYO SENETLERİNDE SEBEPSİZ ZENGİNLEŞME DAVASININ TARAFLARI 153 A. KANUNDA DAVALI VE DAVACI SIFATLARININ SINIRLI SAYIDA BELİRTİLMESİ 153 B. DAVACI SIFATI 155 1. Hamil (Genel Olarak) 155 2. Sebepsiz Zenginleşme Davasında Davacı Sıfatı Açısından Dar Anlamda Hamil Kavramı 155 a. Maddi Hukuk Açısından Meşru (Yetkili) Hamil 156 b. Hatır veya Hibe Cirosu ile Senede Hamil Olan Kişinin Davacı Olabilme Ehliyeti 158 c. Tahsil Cirosu İle Senede Hamil Olan Kişinin Davacı Olabilme Ehliyeti 159 d. İptal Kararı Hamilinin Sebepsiz Zenginleşme Davasını Açabilmesi 161 e. Senet Borçlusunun Zararına Bilerek Hareket Edenin Durumu 161 3. Sebepsiz Zenginleşme Davasında Davacı Sıfatı Açısından Geniş Anlamda Hamil Kavramı 162 a. Müracaat Borçlularının (Müracaat Hakkının Kullanılması Neticesinde Borcu Ödeyen Ciranta-Keşideci-Bunların Avalisti-Yetkisiz Temsilcileri) Davacı Olabilme Ehliyeti 163 b. Kanuni Koşullara Uyarak Araya Girmek Suretiyle Senedi Ödeyenlerin Davacı Olabilme Ehliyeti 165 c. Alacağı Temellük Eden Kimsenin Davacı Olabilme Ehliyeti 167 d. Hamilin Mirasçılarının Davacı Olabilme Ehliyeti 168 e. İflas Masası İdaresinin Davacı Olabilme Ehliyeti 169 4. Yargıtay′ın "Keşidecinin Hamile Karşı Davacı Sıfatını Haiz Olabileceği" Yönündeki Görüşü 169 C. DAVALI SIFATI 170 1. Keşideci 171 2. Kabul Etmiş Muhatap 171 a. TTK m.644"te Kullanılan Kabul Etmiş Muhatap- Muhatap Kavramları İle Ortaya Çıkan Tartışma 171 b. Çekteki Kabul Yasağının (TTK m.696) Çekin Muhatabı Açısından Sebepsiz Zenginleşme Davasına Etkisi 175 c. Bonoda Muhatabın Olmaması ve Bonoyu Düzenleyenin Sebepsiz Zenginleşme Davasında Davalı Sıfatı 177 3. Muhataba İkametgahlı Poliçeyi Ödeyecek Olan Kimse 177 4. Hesabına Poliçe Keşide Edilen Kimse 178 5. Keşideci ve Kabul Etmiş Muhatabın Aynı Anda Davalı Sıfatını Haiz Olmaları 180 6. Davalı Sıfatının Kanuni Halefiyet Halleriyle İntikali 181 7. Cirantalar ve Onlara Aval Verenlerin ve Araya Girmek Suretiyle Kabul Edenlerin Davalı Sıfatları Hakkındaki Tartışmalar 181 II. KAMBİYO SENETLERİNDE SEBEPSİZ ZENGİNLEŞME DAVASININ ŞARTLARI 187 A. DOKTRİNDE TTK m.644′ÜN TATBİKİ İÇİN HAMİLİN POLİÇENİN ZİLYETLİĞİNE SAHİP OLMASININ VE SEBEPSİZ ZENGİNLEŞME DAVASINA KONU OLAN SENEDİN POLİÇE İÇİN GEREKLİ KANUNİ ŞEKİL ŞARTLARINI TAŞIMASININ GEREKLİLİĞİ ŞEKLİNDE İLERİ SÜRÜLEN GÖRÜŞLER VE DEĞERLENDİRİLMESİ 188 B. DAVACI HAMİLİN ZARARA UĞRAMASI 191 1. Hamilin Zararının Kanunda Sınırlı Sayıda Belirtilen Sebeplerden Kaynaklanması 191 17 a. Hamilin Uğradığı Zararın Sebeplerinin Sınırlı Sayıda Olması ile İlgili Olarak Doktrindeki Tartışmalar ve Değerlendirmemiz 192 aa. Müspet Görüş 192 bb. Menfi Görüş 194 aaa. Poliçenin veya Poliçedeki Bir İmzanın Muteber Olmamasının Kambiyo Senetlerinde Sebepsiz Zenginleşmeye Etkisini İleri Süren Görüş ve Tartışmalar 195 bbb. Keşidecinin İflasının Kambiyo Senetlerinde Sebepsiz Zenginleşme Davasına Etkisi İle İlgili Olarak İleri Sürülen Görüşler ve Tartışmalar 197 ccc. Poliçeye Dayanan Talebin Neticesiz Kalacağının İspat Edilmesinin Sebepsiz Zenginleşmeye Etkisini İleri Süren Görüş 198 cc. Değerlendirmelerimiz ve Görüşümüz 198 b. Hamilin Uğradığı Zararın TTK m.644"te Sınırlı Sayıda Belirtilen Sebepleri 200 aa. Poliçeden Doğan Haklarını Zamanaşımı Sebebiyle Kaybeden Hamilin Zarara Uğraması 200 aaa. Kambiyo Senedi Türlerine ve Senet İlgililerine Göre Değişen Zamanaşımı Süreleri ve Hükümleri 204 aaaa. Poliçede Zamanaşımı 204 bbbb. Bonoda Zamanaşımı 211 cccc. Çekte Zamanaşımı 212 bbb. Dava Sebebi Olarak Poliçedeki Alacağın Zamanaşımına Uğraması ve Zamanaşımı Definin ileri Sürülmesi 214 bb. Hamilin Poliçeden Doğan Hakların Muhafazası İçin Yapılması Gerekli Muamelelerin İhmali Sebebiyle Zarara Uğraması 214 aaa. Hamilin Kabul Etmiş Muhataba Karşı Talep Hakkı ve Kaybı 216 bbb. Müracaat Hakkı ve Kaybı 218 aaaa. Kavram 218 bbbb. Tasnifi 219 aaaaa. Müracaat Hakkının, Doğumunun Sebebine Göre Yapılan Tasnifi 220 18 cccc. aaaaaa. Poliçenin Vadesinde Ödenmemesi Sebebiyle Doğan Müracaat Hakkı 220 bbbbbb.Poliçenin Kabulünden Tamamen Ya da Kısmen İmtina Edilmesi Sebebiyle Doğan Müracaat Hakkı 220 cccccc. Poliçeyi Kabul Etsin ya da Etmesin Muhatabın Aciz Duruma Düşmesi-Keşidecinin İflas Etmesi (Poliçenin Ödeneceğinin Şüpheli Bir Hal Alması) 221 bbbbb. Müracaat Hakkının, Sahibine Göre Değişen Kapsamı Açısından Tasnifi 223 aaaaaa. Hamil İçin Müracaat Hakkının Kapsamı 223 bbbbbb.Ödeyen İçin Müracaat Hakkının Kapsamı 224 Müracaat Hakkının Kaybının Sebepleri 225 aaaaa. Poliçenin Kabul İçin Arz veya Ödeme İçin İbraz Edilmemesi 226 aaaaaa. Poliçenin Kabul İçin Arz Edilmemesi 226 bbbbbb.Poliçenin Ödeme İçin İbraz Edilmemesi 227 bbbbb. Protestonun Keşide Edilmemesi 236 aaaaaa. Kabul Etmeme Protestosunun Keşide Edilmemesi 236 bbbbbb. Araya Girmek Suretiyle Kabulden ve Gerektiğinde Poliçeyi Ödemekten İmtina Edilmesi Halinde Protestonun Keşide Edilmemesi 240 cccccc. Nüsha ve Suretlerin İade Edilmediği Hallerde Protestonun Keşide Edilmemesi 241 dddddd.Ödememe Protestosunun Keşide Edilmemesi 241 aaaaaaa. Kural 241 bbbbbbb. İstisnaları 245 aaaaaaaa. Kabul Etmeme Protestosunun Keşide Edilmesi (TTK m.626 f.4)....245 19 c bbbbbbbb. Muhatabın ya da Kabule Arzı Yasaklanmış Poliçenin Keşidecisinin İflas Etmesi (TTK m.626 f.6) 246 cccccccc. Mücbir Sebeplerin Gerçekleşmesi (TTK m.643) 246 dddddddd. Masrafsız İade Kaydı (TTKm.634) 247 cc.Kambiyo Senetlerinde Sebepsiz Zenginleşmede Poliçeden Doğan Hakların Tüm Borçlular Açısından Zamanaşımına Uğraması ile Müracaat Hakkının Kaybının Ayrı Ayrı Gerçekleşmesinin Gerekliliği-Doktrindeki Görüşler ve Kanaatimiz 249 aaa. Meselenin Ortaya Konması 249 bbb. Doktrindeki Görüşler 250 ccc. Değerlendirmelerimiz ve Görüşümüz 252 2. Kambiyo Senetlerinde Sebepsiz Zenginleşmeye Esas Olan Zararın Gerçekleşmesi 255 a. Doktrinde Zarar Kavramını Açıklayan Teoriler. Ekoller 255 aa. Soyut (Mücerret) Zarar Teorisi 255 bb. Bedel Teorisi 256 b. Zararın Gerçekleşmesi İçin Poliçedeki Hakkın Kaybı Şeklindeki Ön Şart 257 c. Temel Borç İlişkisinin Zararın Varlığına Etkisi 258 DAVALININ (KEŞİDECİ/KABUL EDEN MUHATAP) ZENGİNLEŞMESİ 261 1. Kambiyo Senetlerinde Sebepsiz Zenginleşmeye Esas Teşkil Eden Zenginleşme Kavramını Açıklayan Teoriler-Ekoller 262 a. Klasik Doktrine (Hakim Görüş, Fark Teorisi) Göre Zenginleşme 262 b. Yeni Doktrine Göre Zenginleşme 263 c. Türk Hukuk Doktrini 264 d. Değerlendirmelerimiz ve Görüşümüz 267 2. Sebepsiz Zenginleşme Davasında Davalılara Göre Zenginleşmenin Gerçekleşmesi 268 a. Keşidecinin Zenginleşmesi 268 b. Kabul Etmiş Muhatabın Zenginleşmesi 269 20 c. Kısmen Keşidecinin Kısmen Kabul Etmiş Muhatabın Zenginleşmesi 270 d. Zenginleşmenin Arz Edeceği Özel Hallerde Kabul Etmiş Muhatap veya Keşidecinin Durumu 271 aa. Poliçenin İfa Uğruna Kabulünde veya Keşidesinde Zenginleşme 271 bb. Poliçenin İfa Yerine Kabulünde veya Keşidesinde Zenginleşme 272 cc. Hibe Olarak Kabul veya Keşide Edilen Senetlerde Zenginleşme 272 dd. Hatır Senetlerinde Zenginleşme 273 ee. Kabul Edilmemiş Senetlerde Zenginleşme 274 3. Zenginleşmenin Nakit Şekilde Olmasının Mecburiyet Arz Etmemesi 276 4. Zenginleşmenin Dava Tarihinde Halen Davalının Mamelekinde Bulunmasının Gerekliliği Şeklinde İleri Sürülen Görüş 276 D. HAMİLİN ZARARI İLE KEŞİDECİ YA DA KABUL ETMİŞ MUHATABIN ZENGİNLEŞMELERİ ARASINDAKİ İLLİYET BAĞI 277 1. İlliyet Bağını ′"Doğrudan Kayma Bağlantısı" Olarak Açıklayan Görüş 277 2. İlliyet Bağını "Poliçe İlişkisi Bağlantısı" Olarak Açıklayan Görüş 278 E. KUSURUN SEBEPSİZ ZENGİNLEŞMEYE ETKİSİ 280 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM KAMBİYO SENETLERİNDE SEBEPSİZ ZENGİNLEŞMEDE TALEBİN İÇERİĞİ, DAVA VE TAKİP USULÜ-GÖREVLİ VE YETKİLİ MAHKEME, ZENGİNLEŞMENİN İADESİ VE İSPAT YÜKÜMLÜLÜĞÜ, SEBEPSİZ ZENGİNLEŞME TALEBİNE DAYANAN DAVA HAKKININ SONA ERMESİ VE ÖZELLİKLE ZAMANAŞIMI I. KAMBİYO SENETLERİNDE SEBEPSİZ ZENGİNLEŞMEDE TALEBİN İÇERİĞİ 283 A. SEBEPSİZ ZENGİNLEŞME TALEBİNİN, ZENGİNLEŞMENİN NAKİT OLARAK İADESİNE YÖNELİK OLMASI VE TALEP İÇERİĞİNİN TESPİTİ İÇİN ESAS ALINAN AN 283 21 22 B. SEBEPSİZ ZENGİNLEŞMEDE TALEBİN İÇERİĞİNİN SENET MEBLAĞINI AŞMASI MESELESİ 285 1. Senet Meblağının Üst Sınır Olduğu Görüşü 285 2. Müracaat Hakkı Kalemlerinin de Bazı Hallerde Sebepsiz Zenginleşme Talebinin İçeriğine Dahil Olması Sebebiyle Talebin Senet Meblağını Aşabileceği Görüşü 286 a. Poliçelerde ve Bonolarda Durum 287 b. Çeklerde Durum 287 3. Kambiyo Senetlerinde Sebepsiz Zenginleşmede Gerçek Zenginleşme ve Zarar Miktarlarının Tespit Edilmesi Sebebiyle Talebin Senet Meblağını Aşabilmesi Görüşü 288 4. Kambiyo Senetlerinde Sebepsiz Zenginleşmede Talebin İçeriğini BK m.63 ile Açıklayan Görüş 288 5. Değerlendirmelerimiz ve Görüşümüz 289 II. KAMBİYO SENETLERİNDE SEBEPSİZ ZENGİNLEŞMEDE DAVA VE TAKİP USULÜ-GÖREVLİ VE YETKİLİ MAHKEME 290 A. DAVA VE TAKİP USULÜ 291 B. GÖREVLİ MAHKEME 291 C. YETKİLİ MAHKEME 292 III. KAMBİYO SENETLERİNDE SEBEPSİZ ZENGİNLEŞMEDE ZENGİNLEŞMENİN İADESİ VE TARAFLARIN İSPAT YÜKÜMLÜLÜĞÜ 294 A. ZENGİNLEŞMENİN İADESİ 294 B. TARAFLARIN İSPAT YÜKÜMLÜLÜĞÜ 295 1. Davacının İspat Yükümlülüğü 300 2. Davalının İspat Yükümlülüğü ve İleri Sürebileceği Hususlar 300 a. Zamanaşımı Definde Bulunulması 301 b. Davalı Borçlunun Davacı Hamilden Tazminat Talep Edebilmesi ve "Geri Verilmesi Gerekeni İsteyen Kimse İyiniyetli Değildir" Defini İleri Sürebilmesi Görüşü ve Değerlendirmemiz 302 c. Zenginleşmenin İadesi ile İlgili Olarak Davalının Zenginleşmenin Bir Kısmını veya Tamamını İyiniyetle Elinden Çıkardığı İddiasını İleri Sürebilmesi Görüşü ve Değerlendirmemiz 303 IV. KAMBİYO SENETLERİNDE SEBEPSİZ ZENGİNLEŞME TALEBİNİN SONA ERME SEBEPLERİ VE ÖZELLİKLE ZAMANAŞIMI 304 A. KAMBİYO SENETLERİNDE SEBEPSİZ ZENGİNLEŞME TALEBİNİN SONA ERMESİNE GENEL BİR BAKIŞ 304 B. KAMBİYO SENETLERİNDE SEBEPSİZ ZENGİNLEŞME TALEBİNDE ZAMANAŞIMI 304 1. Meselenin Ortaya Konması ve Yabancı Ülke Hukuklarında Düzenleniş Şekli 304 2. Türk Hukukunda Meselenin Ele Alınışı 306 a. Türk Hukuk Doktrini 306 aa. Zamanaşımı Süresi 306 bb. Zamanaşımı Süresinin İşlemeye Başlayacağı An 309 b. Yargıtay′ın Görüşü 310 c. Değerlendirmelerimiz ve Görüşümüz 312 SONUÇ 315 23
© Copyright 2024
Sitemizde yayınlanan görsel ve yazılı