İşverenin Eşit İşlem Yapma Borcu
İşverenin Eşit İşlem Yapma Borcu
Gaye Burcu YILDIZ
Yazarın diğer ürünlerine gözatmanızı tavsiye ederiz...
GİRİŞ Eşitlik ilkesi tarih boyunca çeşitli açılardan incelenmiş, insanlar arasında ortaya çıkan sorunların, toplum hayatında baş gösteren adaletsizliğin teme¬linde ′eşitsizliğin" yattığı ve çözümün de insanlar arasında ′eşitliğin′ sağlan¬ması olduğu genel olarak kabul görmüştür. Teorik olarak nispeten geniş alanda kabul gören bu anlayışın gündelik hayatta uygulanması ise her zaman kolaylıkla sağlanamamıştır. Hayatın her alanında var olan eşitsizliğin ortadan kaldırılması için birçok devlet, eşitlik ilkesini başta anayasalarında olmak üzere kanun yoluyla dü¬zenlemiştir. Ulusal düzeydeki düzenlemelerin yanı sıra pek çok uluslararası belgede de insanlar arasında eşitliğin sağlanması amacıyla düzenlemeler ya¬pılmıştır. Bütün bunlara rağmen gerek devlet-vatandaş ilişkisinde gerek kişi¬ler arasındaki hukuki ilişkilerde tarafların birbirlerine karşı durumlarmdaki farklılık nedeniyle eşitlik ilkesinin tam anlamıyla uygulandığı söylenemez. Eşitlik ilkesi ihlal edilerek ayrımcılıkla karşılaşan bireylerin haklarının ko¬runmasının gerekliliği ise tartışmasız bir gerçektir. Diğer özel hukuk sözleşmelerinin aksine iş hukukunda işçi ve işveren arasında taraflar arasında eşitlik bulunmamaktadır. Tam tersine işçi işverene kişisel olarak bağlıdır. Kişisel bağımlılığın yanı sıra işçi, işverenden aldığı ücret ile geçimini sağladığından ekonomik açıdan da bağımlılık söz konusu olmaktadır. İş ilişkisinde işverenin yönetim hakkı ve talimat verme yetkisi bulunmaktadır. İşverenin işin yürütümü sırasında benzer durumdaki işçiler arasında yönetim hakkının kullanılmasında ya da iş karşılığı verilen ücrette eşitlik ilkesini ihlal ederek farklı davranması ve bunun sonucu olarak da işçinin hem maddi hem de manevi varlığına zarar vermesi engellenmelidir. Bu amaca yönelik olarak öncelikle çalışmamızın genelinde yürürlükte bulunan mevzuat ve yargı kararları incelenmiş, sistemin olumlu ve olumsuz yönleri tespit edilerek başta Amerika ve Avrupa Birliği mevzuatı olmak üze¬re diğer ülkelerle karşılaştırma yapılarak olması gereken hukuk açısından öneriler sunulmuştur. Eşitlik ilkesinin içini dolduran, adeta bu ilkeyi somutlaştıran ayrımcılık yasağının, özellikle Avrupa Birliği Hukukundaki gelişimi dikkate alındığın¬da, sadece cinsiyet ayrımcılığının yasaklanması olarak başlayan sürecin gi¬derek diğer ayrımcılık yasaklarını da kapsayacak şekilde genişlediği görül¬mektedir. Ayrımcılık yasaklarının yanı sıra işverenin keyfi ayrım yapmasını yasak¬layan, eşit veya benzer durumdaki işçilere eşit davranmasını öngören eşit iş- lem yapma borcu da uygulamada iş ilişkisinin tüm alanlarında geçerli olan ve önem taşıyan bir borç olarak karşımıza çıkmaktadır. Toplam beş bölümden oluşan çalışmamızın birinci bölümde eşitlik ilke¬sinin felsefi ve hukuki temelleri, uluslararası kaynakları ve Türk Hukukun¬daki yasal dayanakları açıklanmıştır. İkinci bölümde Amerika ve Avrupa Birliği Hukuklarından yola çıkılarak doğrudan ve dolaylı ayrımcılık tanımları yapılmış, ardından ayrımcılık ne¬denleri ayrıntılı olarak incelenmeye çalışılmıştır. Öncelikle ayrımcılık ne¬denlerinin tanımları verilmiş ve kapsamları belirlenmiştir. Ardından yabancı hukuk sistemlerindeki gelişimleri ile Türk Hukukundaki mevcut durumları ortaya konulmuştur. Bu tespit yapılırken özellikle yargı kararlarından yarar¬lanılmıştır. Çalışmamızın üçüncü bölümünde eşit işlem yapma borcunun sözleşme ilkesi ile karşılıklı durumları incelenmiş, bundan sonra eşit işlem yapma bor¬cunun sınırları ile uygulanma koşulları üzerinde durulmuştur. Bu bölümde orantılılık ilkesine de değinilerek bu ilkenin eşitlik ilkesi açısından önemi belirtilmiştir. Eşitlik ilkesinin iş ilişkisinin kurulması aşamasından başlayarak, işin yü-rütümü sürecinde etkileri ve en tartışmalı alan olan iş sözleşmesinin feshinde işverenin eşit işlem yapma borcunun bulunup bulunmadığı çalışmanın dör¬düncü bölümünde incelenmiştir. Bu bölümde ayrıca diğer bireysel iş yasala¬rının uygulama alanına giren iş sözleşmelerinde eşitlik ilkesinin yeri ve toplu iş sözleşmelerinin eşitlik ilkesine etkisi konularında açıklamalar da yer al¬maktadır. Son bölümde ise ayrımcılık yasağına ve eşit işlem yapma borcuna aykırı¬lık durumlarında açılacak davalarda ispat yükü ve uygulanacak yaptırımlar ele alınmıştır. Çalışmanın sonuna ise olması gereken hukuk açısından İş Kanununa bazı yeni maddelerin eklenmesi, yürürlükte bulunan bazı maddelerin de değişti¬rilmesi önerimiz doğrultusunda, ayrımcılık yasağı ve eşit işlem yapma borcu ile ilgili madde taslakları eklenmiştir. 28 i ■ İÇİNDEKİLER SUNUŞ 7 ÖNSÖZ 11 ] İÇİNDEKİLER 13 , KISALTMALAR 25 GİRİŞ 27 BİRİNCİ BÖLÜM EŞİTLİK KAVRAMI § 1. Genel Olarak 29 I. Felsefi Açıdan Eşitlik Kavramı 29 II. Eşitlik İlkesi ve Değer Yargıları 30 III. Eşitlik İlkesinin Değerlendirilmesinde Sınıflandırma ve Karşılaştırma 31 IV. Hukuki Açıdan Eşitlik Kavramı 32 1. Eşitlik Anlayışları 32 2. Eşitlik, Hakkaniyet ve Adalet Kavramları Arasındaki İlişki 32 § 2. Uluslararası Metinlerde Eşitlik İlkesi 34 I. Birleşmiş Milletler Belgeleri 34 1. Birleşmiş Milletler Anlaşması 34 2. İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi 34 3. Ekonomik, Kültürel, Sosyal Haklar Sözleşmesi 35 4. Birleşmiş Milletler Her Türlü İrk Ayrımcılığının Tasfiye Edilmesine Dair Uluslararası Sözleşme 36 5. Birleşmiş Milletler Kadınlara Karşı Her Tür Ayrımcılığın Önlenmesi Sözleşmesi (CEDAVV ) 36 6. Özürlülerin Hakları Anlaşması 38 * II. ILO Sözleşmeleri 39 1. 100 Sayılı Eşit Değerde İş İçin Erkek ve Kadın İşçiler Arasında Ücret Eşitliği Hakkında Sözleşme 39 2. 111 Sayılı İş ve Meslek Bakımından Ayrımcılığın Yasaklanması Sözleşmesi 40 3. 158 Sayılı Hizmet İlişkisine İşveren Tarafından Son Verilmesi Hakkında Sözleşme 41 4. Diğer Sözleşmeler ve Düzenlemeler 42 I 13 111. Avrupa Birliği Mevzuatı 42 1. Roma Anlaşması 44 2. Avrupa Sosyal Şartı ve Gözden Geçirilmiş Avrupa Sosyal Şartı (Avrupa Sosyal Haklar Sözleşmesi) 45 3. Direktifler ve Diğer Düzenlemeler 50 § 3. Anayasa′da Eşitlik İlkesi 54 I. Temel Bir İlke Olarak Eşitlik ve Anayasaldaki Düzenlemesi 54 11. Şekli Eşitlik Anlayışının Gelişimi 57 § 4. İş Hukukunda Eşit Davranma İlkesi 60 1. İşverenin Eşit İşlem Yapma Borcunun Hukuki Niteliği ve Temeli 60 1. Hukuki Temeli 60 2. Eşit İşlem Yapma Borcunun İşlevleri 61 3. Eşitlik İlkesinin Yasal Dayanağı 61 a. 1475 Sayılı İş Kanunu Döneminde 61 b. 4857 Sayılı İş Kanunu Döneminde 62 aa. İş Kanununun 5.maddesinin kapsamı 63 bb. Anayasanın özel hukuk alanındaki bağlayıcılığı ve dar anlamda eşit işlem yapma borcu 65 4. İş Hukukunda Eşitlik İlkesinin Kapsamı ve Sınırları 65 11. Eşit İşlem Yapma Borcunun Doğumu 67 İKİNCİ BÖLÜM AYRIMCILIK YASAĞI § 1. Ayrımcılık Kavramı 69 1. Genel Olarak 69 11. Amerikan Hukuk Sisteminde Ayrımcılık Yasakları 69 111. Türk Hukuku 71 § 2. Ayrımcılık Çeşitleri 73 I. Doğrudan Ayrımcılık 73 1. Amerikan Hukukunda Doğrudan Ayrımcılık 73 2. Avrupa Birliği Hukukunda Doğrudan Ayrımcılık 74 II. Dolaylı Ayrımcılık 75 1. Amerikan Hukukunda Dolaylı Ayrımcılık 75 2. Avrupa Birliği Hukukunda Dolaylı Ayrımcılık 76 3. Dolaylı Cinsiyet Ayrımcılığı 78 a. Dolaylı Cinsiyet Ayrımcılığının Tespiti 78 14 b. Dolaylı Ayrımcılığın Belirlenmesinde Farklı Bakış Açıları 80 c. Dolaylı Cinsiyet Ayrımcılığı İddialarının Objektif Olarak Haklı laştırı İması 81 d. Kısmi Süreli İş Sözleşmeleri ve Dolaylı Cinsiyet Ayrımcılığı 82 III. Olumlu (Pozitif) Ayrımcılık 83 1. Olumlu Ayrımcılık ve Eşitlik İlkesi 83 2. Amerikan Hukukunda Olumlu Ayrımcılık 85 3. Olumlu Ayrımcılık ve Kota Sistemi 85 4. Avrupa Birliği Hukukunda Olumlu Ayrımcılık 86 § 3. Ayrımcılık Nedenleri 88 I. Cinsiyet 89 1. Cinsiyet Ayrımcılığı Kavramının Kapsamı 89 2. Avrupa Birliği′nde Cinsiyete Dayalı Ayrım Yasağı 91 3. Türkiye′de Cinsiyete Dayalı Ayrımcılık 94 a. Cinsiyet Ayrımcılığının Sosyal Nedenleri 95 aa. Cinsiyete dair basmakalıp düşünceler 95 bb. Eğitim sorunu 97 b. Sorunun Çözümü İçin Yapılması Gerekenler 98 aa. Önyargıların ve basmakalıp düşüncelerin ortadan kaldırılması 98 bb. İş ve aile yaşamının uyumlaştırılması 99 cc. Olumlu eylem programları 99 II. Cinsel Taciz 100 1. Cinsel Taciz Tanımı 100 2. Amerikan Hukukunda Cinsel Taciz ve Türleri 100 3. Avrupa Birliği Hukukunda Cinsel Taciz 102 a. Konuyla İlgili Direktifler 102 b. Fransız Hukuku 103 4. Türk Hukukunda Cinsel Taciz 103 a. Cinsel taciz nedeniyle işverenin sorumluluğu 103 aa. Gözetme borcuna dayandığını ileri süren görüş 103 bb. Eşit işlem yapma borcuna dayandığını ileri süren görüş 104 cc. İşveren vekili tarafından gerçekleştirilen cinsel taciz nedeniyle işverenin sorumluluğu 105 b. Sözleşme görüşmeleri sırasında gerçekleşen cinsel tacizden dolayı işverenin sorumluluğu 107 15 c. Cinsel tacizin ayrımcılık kapsamında değerlendirilmesi gerekliliği 107 d. Yürürlükte bulunan mevzuatta işyerinde cinsel taciz 1 10 aa. İş Kanununda cinsel taciz 110 bb. Türk Ceza Kanununda cinsel taciz 1 13 e. İş ilişkisinde cinsel taciz ve ayrımcılık tazminatı 114 5. Cinsel Tacizin Faili ve Mağduru 1 15 III. Cinsel Tercih (Cinsel Eğilim) 117 1. Avrupa Birliği Hukukunda Cinsel Tercihe Dayalı Ayrımcılık Yasağı 1 17 2. Türk Hukukunda Cinsel Tercihe Dayalı Ayrımcılık Yasağı 121 IV. Psikolojik (Manevi) Taciz (Mobbing) 125 1. Mobbing Kavramı 125 2. Mobbing (Psikolojik Taciz) Olgusunun Hukuki Açıdan İncelenmesi 127 3. Psikolojik Tacizin (Mobbing) Ayrımcılık Yasağı Kapsamında Değerlendirilmesi Gerekliliği 129 V. Din, İnanç, Felsefi ve Siyasal Düşünce 13 1 1. Din ve İnanç Ayrımcılığı Yasağının Kapsamı 13 1 2. Din ve İnanç Özgürlüğünün Sınırları 13 1 3. Türk Hukukunda Din ve İnanç Özgürlüğü 133 4. Felsefi Düşünce, Siyasi Düşünce ve Dünya Görüşüne Dayalı Ayrımcılık Yasağı 133 VI. Irk ve Etnik Köken 135 1. Amerikan Hukukunda Irk ve Etnik Kökene Dayalı Ayrımcılık Yasağı 135 2. Avrupa Birliği Hukukunda Irk ve Etnik Kökene Dayalı Ayrımcılık Yasağı 136 a. Eşitlik Kurumu 136 b. Avrupa Birliği Temel Haklar Ajansı (EU Agency for Fundamental Rights - FRA) 136 c. 2000/43 Sayılı Direktif Uyarınca Irka ve Etnik Kökene Dayalı Ayrımcılık Yasağı 137 3. Türk Hukukunda Irk ve Etnik Kökene Dayalı Ayrımcılık Yasağı 139 VII. Özürlülük 139 1. Amerikan Hukukunda Özürlülere Karşı Ayrımcılık Yasağı 139 a. Amerikan Hukukunda Özürlü Kavramı 140 aa. Mevcut bir fiziksel ya da ruhsal rahatsızlığın bireyin temel yaşam faaliyetlerinden en az birini esaslı şekilde kısıtlaması 140 bb. Bireyin özürlü olduğuna dair bir kaydın bulunması 141 cc. Bireyin ADA kapsamına giren bir rahatsızlığı varmış gibi değerlendirilmesi 141 b. ADA Uyarınca Özürlülüğe Dayalı Ayrımcılığa Karşı Korumanın Kapsamı 141 c. İşverenin Uygun Önlemler Alma Yükümlülüğü 142 2. Avrupa Birliği Hukukunda Özürlülüğe Dayalı Ayrımcılık Yasağı 143 3. Türk Hukukunda Özürlülüğe Dayalı Ayrımcılık Yasağı 144 a. Özürlü Kavramı 145 b. Özürlülere Karşı Ayrımcılık Yasağına İlişkin Yasal Düzenlenmeler 146 VIII. Sendikal Nedenler 148 1. Sendikal Faaliyet Kavramı 148 2. Sendikal Nedene Dayalı Ayrımcılık Yasağının Kapsamı 149 IX. Yabancılık 150 X. Medeni Hal ve Ailevi Yükümlülükler 151 XI. Kıdem 152 XII. Yaş 152 1. Amerikan Hukukunda Yaşa Dayalı Ayrımcılık Yasağı 152 2. Avrupa Birliği Hukukunda Yaşa Dayalı Ayrımcılık Yasağı 153 3. Türk Hukukunda Yaşa Dayalı Ayrımcılık Yasağı 156 a. Emeklilik hakkını kazanan ve belli bir yaşa gelen işçilerin iş sözleşmelerinin feshi 157 b. Yaşa Dayalı Ayrımcılık Yasağı ve Genç İşçiler 161 XIII. Sağlık Durumu 162 1. İşçinin Sağlık Durumu Hakkında Bilgi Edinilmesi 162 2. İşçinin Sağlık Durumunun İş İlişkisine Etkisi 163 a. HIV ( )/AIDS hastalığının iş ilişkisine etkisi 165 b. Sağlık Durumuna İlişkin Bilgilerin Korunması 166 17 s v. IJÇUNCU BOLUM EŞİT İŞLEM YAPMA BORCUNUN SINIRLARI § 1. Sözleşme Özgürlüğü İlkesi 167 1. Sözleşme Özgürlüğü İlkesi ile Eşitlik İlkesinin Karşılıklı Durumları 167 11. Sözleşmenin Karşı Tarafını Seçme Özgürlüğü ve Ayrımcılık Yasağı 168 1. Yabancı Hukuk Sistemlerinde Sözleşmenin Karşı Tarafını Seçme Özgürlüğü ve Ayrımcılık Yasağı 168 2. Türk Hukukunda Sözleşmenin Karşı Tarafını Seçme Özgürlüğü ve Ayrımcılık Yasağı 169 a. Cinsiyete Dayalı Ayrımcılık Yasağı 170 b. Diğer Nedenlere Dayalı Ayrımcılığın Yasaklanması 171 c. Sonuç 172 III. Sözleşme Görüşmeleri Sırasında Çalışma Koşullarının Belirlenmesi ve Ayrımcılık Yasağı 172 IV. Sözleşmeyi Sona Erdirme Özgürlüğü, Eşit İşlem Yapma Borcu ve Ayrımcılık Yasağı 174 § 2. Orantılılık İlkesi ve Eşit İşlem Yapma Borcu 175 1. Ölçülülük İlkesi 175 II. Orantılılık İlkesi 176 1. Adalet Divanı Uygulamasında Orantılılık Denetimi 176 2. Türk İş Hukukunda Orantılılık İlkesi 177 §3. Eşit İşlem Yapma Borcunun Uygulanma Koşulları 179 1. İşyerinde Birlik (aynı işyerinde çalışma) 179 1. Eşit İşlem Yapma Borcunun Yer Bakımından Kapsamının Belirlenmesi 179 2. İşyeri Devri ve Eşit İşlem Yapma Borcu 181 II. İşyerinde İşçi Topluluğunun Bulunması 185 III. Kolektif Bir Uygulama Olması 186 1. Kolektif Uygulama Esasının Ücret Zamları Açısından Değerlendirilmesi 187 a. Bireysel Nitelikli Ücret Zamları 187 b. Performans Değerlendirmesine Dayalı Ücret Zamları ve Ücretlerde Gizlilik 188 e. İşçinin Hakları 189 2. Kolektif Uygulama Esası ve Cinsel Taciz 1 89 18 IV. Aynı Zaman Dilimi İçinde Yer Alma (Zamanda Birlik) 189 V. Uygulama Bir ya da Bir Kısım İşçinin Aleyhine Olmalı 192 VI. İş İlişkisinin Kurulmuş Olması 192 1. İş İlişkisinden Doğan Haklar ve Eşit İşlem Yapma Borcu 192 2. Asıl İşveren-Alt İşveren İlişkisinin Bulunması Durumunda Eşit İşlem Yapma Borcu 193 VII. Eşit İşlem Yapma Borcunun Koşulları Hakkındaki Görüşümüz 194 DÖRDÜNCÜ BÖLÜM EŞİT İŞLEM YAPMA BORCU VE AYRIMCILIK YASAĞININ HÜKÜM VE SONUÇLARI 1. İş İlişkisinin Kurulmasında Ayrımcılık Yasağı 195 I. Yabancı Hukuk Sistemlerinde İş İlişkisinin Kurulması Aşamasında Ayrımcılık Yasağı 195 1. Amerikan Hukuku 195 2. Avrupa Birliği Hukuku 197 II. Türk Hukukunda İş İlişkisinin Kurulması Aşamasında Ayrımcılık Yasağı 198 1. İş İlişkisinin Kurulmasında Cinsiyet ve Gebelik Nedeniyle Ayrımcılık Yasağı 198 a. Adayın Hamilelik Durumuna İlişkin Bilgi Verme Yükümlülüğü 200 b. Ayrımcı İş İlanları 201 2. İş İlişkisinin Kurulmasında Belli Bir Yaş Koşulunun Öngörülmesi 202 3. İş İlişkisinin Kurulmasında Sendikal Nedenle Ayrım Yasağı 203 4. İş Görüşmeleri Sırasında Adaya Sorutabilecek Sorular ve Uygulanabilecek Testlerin Sınırları 203 5. Ayrımcı İş İlanlarına ve İşe Alma Aşamasında Yaşanan Ayrımcılıklara Karşı Başvurulabilecek Hukuki Yollar 204 2. İşin Yürütümünde Eşitlik İlkesi 206 I. İşverenin Yönetim Hakkı ve Eşitlik İlkesi 207 1. İşverence Verilen Talimatlar 208 2. Talimatların Sınırları 208 3. İşçiler Arasında Çeşitli Grupların Oluşturulması ve Eşit İşlem Yapma Borcu 209 19 II. Ücretlerin Belirlenmesinde Eşitlik İlkesi 210 1. Emeklilik Hakkının Kazanılmış Olması ve Ücret Zamlarında Eşitlik 213 2. Geniş Anlamda Ücret Ödemelerinde Eşit İşlem Yapma Borcu ve İşyerinde Fiilen Çalışma Koşulunun Değerlendirilmesi 214 3. Toplu İş Sözleşmesi Uygulanan İşyerlerinde Ücretlerde Eşitlik İlkesi 215 4. Emsal İşçinin Belirlenmesi 216 III. Ücretlerde Cinsiyet Nedeniyle Ayrımcılık Yasağı 216 1. Avrupa Birliği Hukukunda Ücretlerde Cinsiyet Ayrımcılığı Yasağı 216 a. İlgili Direktif Hükümleri 216 b. Avrupa Birliği Adalet Divanı Uygulaması 218 c. Eşit Değerde İş Kavramı 219 2. Amerikan Hukukunda Ücretlerde Cinsiyet Ayrımcılığı Yasağı 220 3. Türk Hukukunda Ücretlerde Cinsiyet Ayrımcılığı Yasağı 220 a. İş Değerlendirmesi Sistemi 221 b. Ücret Eşitliği Konusunda Yasal Düzenlemeler 222 c. Ücretlerde Dolaylı Ayrımcılık Yasağı 224 d. Karşılaştırma Yapılacak İşçinin Belirlenmesi 224 IV. İş Sözleşmesinin Türü ve Eşit İşlem Yapma Borcu 225 1. Belirli ve Belirsiz Süreli İş Sözleşmeleri ile Çalışan İşçiler Arasında Eşit İşlem Yapma Borcu 226 2. Tam ve Kısmi Süreli İş Sözleşmeleri ile Çalışan İşçiler Arasında Eşit İşlem Yapma Borcu 229 3. İş Sözleşmesinin Türüne Dayalı Olarak Yapılan Farklı İşlemin Belirlenmesinde Emsal İşçi Kavramı 233 V. Sosyal Yardımlar ve İkramiyelerde Eşit Davranma Borcu 235 VI. Çalışma ve Dinlenme Sürelerinin Düzenlenmesinde Eşit Davranma Borcu 240 § 3. İş İlişkisinin Sona Erdirilmesinde Eşitlik İlkesi 241 I. Türk İş Hukukunda Hukuka Aykırı Fesih Türleri 241 1. İş Güvencesi Sisteminin Dışında Kalan İşçiler Açısından 241 2. İş Güvencesi Sistemi İçindeki İşçiler Açısından 242 20 II. İş Güvencesi Sisteminde Sosyal Seçim Uygulaması 243 1. Sosyal Seçim Ölçütü Olarak Kullanılan Medeni Hal ve Ailevi Yükümlülük Kavramları 246 2. Sosyal Seçim Ölçütü Olarak Yaş Unsuru 247 3. Sosyal Seçim Ölçütü Olarak Kullanılan Diğer Hususlar 248 III. İş Sözleşmesinin Feshinde Eşit İşlem Yapma Borcu 248 1. Fesihte Eşit İşlem Yapma Borcunun Bulunmadığını İleri Süren Görüş 249 2. Fesihte Eşit İşlem Yapma Borcunun Bulunduğunu İleri Süren Görüş 250 3. Yargıtay Uygulaması 252 4. Haklı Nedenle Derhal Fesih Hakkının Kullanılmasında Eşit İşlem Yapma Borcu 256 5. İş Sözleşmesinin Feshinde Eşit İşlem Yapma Borcu Konusundaki Görüşümüz 257 a. Genel Olarak 257 b. Fesihte Eşit İşlem Yapma Borcunun Anlamı 260 c. Deneme Süreli İş Sözleşmelerinin Feshinde Eşit İşlem Yapma Borcu 261 IV. İş Sözleşmesinin Feshinde Cinsiyet Ayrımcılığı 263 V. İş Sözleşmesinin Feshinde Sendikal Nedenlere Dayalı Ayrımcılık 267 § 4. Özel Durumları Nedeniyle Korunan Bazı İşçi Gruplarının ve Özellik Arz Eden Bazı Çalışma Türlerinin Değerlendirilmesi 269 I. Flaınile, Yeni Doğum Yapmış ve Emziren Kadınlar 269 1. Yabancı Hukuk Sistemlerinde Flamile ve Yeni Doğum Yapmış Kadınlara İlişkin Düzenlemeler 269 2. Türk Hukukunda Hamile ve Yeni Doğum Yapmış Kadınlara İlişkin Düzenlemeler 271 a. Çocukların Bakımı ile İlgili Düzenlemeler 275 b. Ailevi Yükümlülüklerin Paylaşımı ve Ebeveyn İzni 276 II. Özürlüler 282 III. Gece Çalışması 283 1. ILO Sözleşmeleri ve Avrupa Birliği Hukuku 283 2. Türk Hukukunda Gece Çalışması 285 a. Kadın İşçiler 285 b. Çocuk ve Genç İşçiler 288 c. Özürlüler 288 21 IV. Yer Altı ve Su Altı Çalışması 288 V. Ağır ve Tehlikeli İşler 289 § 5. Diğer Bireysel İş Yasalarına Tabi İş İlişkilerinde Eşitlik İlkesi 291 § 6. Eşitlik İlkesinin Toplu İş Sözleşmelerine Etkisi 293 BEŞİNCİ BÖLÜM EŞİT İŞLEM YAPMA BORCUNA AYKIRILIĞIN İSPATI VE YAPTIRIMLAR § 1. İspat Yükü 297 1. Yabancı Hukuk Sistemlerinde İspat Yükü 297 1. Amerikan Hukuku 297 2. Avrupa Birliği Hukuku 298 II. Türk Hukukunda İspat Yükü 299 1. Karşılaştırma Yapılacak İşçinin Belirlenmesi 303 2. Sendikal Nedene Dayalı Ayrımcılığın İspatı 304 a. Yargıtay Kararlarında Sendikal Nedenle Feshin İspatı 305 b. Sendikal Nedenin İspatında İş Güvencesi Kapsamında Olup Olmamanın Önemi 308 3. Cinsiyet Ayrımcılığının İspatı 3 10 a. Doğrudan Cinsiyet Ayrımcılığı İddiasının İspatı 311 b. Dolaylı Cinsiyet Ayrımcılığı İddiasının İspatı 311 aa. Karşılaştırma Yapılacak İşçinin Belirlenmesi 312 bb. Esaslı ya da Belirgin Şekilde Farklı ve Aleyhe Uygulama 313 4. Cinsel Tacizin İspatı 314 § 2. Yaptırımlar 315 I. Yabancı Hukuk Sistemleri 315 1. Amerikan Hukuku 3 15 2. Avrupa Birliği Hukuku 3 15 a. Ayrımcılık Tazminatının Niteliği 3 17 b. Diğer Yaptırımlar 318 II. Türk Hukukunda Eşit İşlem Yapma Borcuna ve Ayrımcılık Yasağına Aykırılık Durumunda Uygulanabilecek Yaptırımlar 320 1. Hukuki Yaptırımlar 320 a. Geçersizlik 320 b. Eda Davası 321 c. İş Görmekten Kaçınma 323 22 d. Maddi ve Manevi Tazminat 325 e. İşçinin Fesih Hakkı 327 f. Kişilik Haklarını Koruyan Davalar (Saldırının Önlenmesi Davası) 328 g. Ayrımcılık Tazminatı 328 aa. Ayrımcılık Tazminatında Öngörülen Üst Sınır 330 bb. Ayrımcılık Tazminatı ile Diğer Tazminatlar Arasındaki İlişki 331 aaa. Ayrımcılık Tazminatı ve Kötü Niyet Tazminatı 33 1 bbb. Ayrımcılık Tazminatı ve İş Güvencesi Tazminatı 335 ccc. Ayrımcılık Tazminatı ve Sendikal Tazminat 337 2. İdari Yaptırımlar 342 3. Cezai Yaptırımlar 343 a. Ayrımcılık Suçu 343 b. Cinsel Taciz ve Cinsel Saldırı Suçları 345 § 3. Zamanaşımı 348 Eşitlik İlkesi Konusunda İş Mevzuatında Yapılmasını Önerdiğimiz Değişiklikler 349 SONUÇ 353 KAYNAKÇA 359