İş Sözleşmesinin İradi Devri

GİRİŞ

Sözleşmede taraf değişikliği doğuran işlemler sözleşmenin iradi devri ve sözleşmenin kanuni devri olmak üzere ikiye ayrılmaktadır. Ça­lışmamızda sözleşmenin iradi devri ele alınmış ve inceleme konusu ya­pılmıştır. Zira kanaatimizce gerçek anlamda bir sözleşme devri ancak sözleşmenin iradi devri yoluyla mümkün olmaktadır.

Çalışmamızın konusu esasen, devam eden bir iş sözleşmesinde ta­raf değişikliğinin yine bir sözleşme ile meydana gelmesidir. Bu nedenle iş sözleşmesinin kanuni devri çalışmamızın kapsamı dışındadır.

Sözleşmenin iradi devri ile birlikte sözleşmede taraf değişikliği meydana gelmektedir. Ancak her taraf değişikliği sözleşmenin iradi devri anlamına gelmez. Sözleşmenin devri ifadesi ile sadece sözleşmeden do­ğan borç ilişkilerinde meydana gelen taraf değişikliği halleri anlaşılmalı­dır.

818 sayılı Borçlar Kanununda ve 4857 sayılı İş Kanununda bir dü­zenleme bulunmamasına rağmen, 6098 sayılı Türk Borçlar Kanunu, söz­leşmenin iradi devrini m.205 ile düzenlemiştir. Ancak yasal düzenleme­nin bulunmadığı dönemde dahi Borçlar Hukukuna hâkim olan sözleşme serbestisi ilkesi gereğince sözleşmelerin iradi devri mümkün görülmüş ve bu bağlamda yapılan sözleşmelere geçerlilik tanınmıştır.

  Sözleşmenin devri işlemi (kanuni veya iradi devri) bir Borçlar Hu­kuku kavramıdır. Bu bağlamda sözleşmenin iradi devri için yapılan açık­lamalar, çalışma konumuzu oluşturan iş sözleşmesinin iradi devri için de genel hüküm niteliği taşımakta ve geçerli olmaktadır. İş sözleşmesinin iradi devri, çalışma hayatının ihtiyaçları nedeniyle ve esnek çalışma mo­dellerinden biri olarak üçlü ilişkiler kapsamında ortaya çıkmıştır. Özelik­le holdinge bağlı şirketler arasında uygulaması sıklıkla görülmekte olan iş sözleşmesinin iradi devrinin gerekli yasal çerçeveye kavuşturulması 6098 sayılı Türk Borçlar Kanununun kabulüne kadar mümkün olmamış­tır.

Türk Hukuku bakımından sözleşmenin iradi devri 6098 sayılı Türk Borçlar Kanunu Genel Hükümlerin Beşinci Bölümünün Üçüncü Ayrımı­nı oluşturan yeni bir düzenleme olarak karşımıza çıkmaktadır. Sözleşme­nin iradi devri ve özel bir hüküm olarak iş sözleşmesinin iradi devri mü­esseseleri Alman Medeni Kanununda ve İsviçre Borçlar Kanununda yer almamaktadır. Öğreti ve yargı kararları ile ortaya konulan kurallardan yararlanılarak düzenlemeye bağlanmıştır.

Önemle belirtmek gerekir ki iş sözleşmesinin iradi devrine ilişkin olarak yasal düzenlemenin bulunmaması iş sözleşmesi iradi devrinin mümkün olup olmadığına ilişkin bir sorun yaratmamıştır. Sözkonusu dönem itibariyle Yargıtay da kararlarında bu noktada öğreti ile aynı gö­rüşte olup iş sözleşmesinin iradi devri uygulamasını kabul etmektedir. Bu noktada, yasal düzenlemenin bulunmadığı döneme ilişkin olarak, uygula­nacak hükümler konusunda tartışma olabilir. Özellikle işçinin iş sözleş­mesinin iradi devrine karşı korunması, devir işleminin gerçekleşmesi ile devreden ve devralan işverenlerin sorumluluklarının tespiti, devir işlemi­nin nasıl gerçekleştirileceği gibi konularda yasal düzenlemenin eksikliği kendisini hissettirmiştir.

4857 sayılı İş Kanununun kanunlaşma sürecinde, tasarıda iş söz­leşmesinin iradi devri üzerinde durulmuş ve buna ilişkin olarak şu hüküm yer almıştır: "Bir iş sözleşmesinin tarafı olan işveren, işçinin rızası ile işin görülmesini talep hakkını sürekli olarak başka bir işverene devrede­bilir. Devir işlemi ile birlikte devreden işveren ile işçi arasındaki iş söz­leşmesi sona erer ve devralan işveren bütün hak ve borçları ile birlikte iş sözleşmesinin işveren sıfatını kazanır.". Tasarıdaki bu hüküm ile iş söz­leşmesinin devri konusunda hukuki düzenleme eksikliği tamamlanabile­cek iken TBMM'de kabul edilmemiş ve de yasalaşmamıştır.

  6098 sayılı Türk Borçlar Kanununun sözkonusu 429. maddesinde iş sözleşmesinin iradi devri düzenlenmektedir. Madde hükmüne göre; "Hizmet sözleşmesi, ancak işçinin yazılı rızası alınmak suretiyle, sürekli olarak başka bir işverene devredilebilir (f.I). Devir işlemiyle, devralan, bütün hak ve borçları ile birlikte, hizmet sözleşmesinin işveren tarafı olur. Bu durumda, işçinin, hizmet süresine bağlı hakları bakımından, devreden işveren yanında işe başladığı tarih esas alınır (f.II).".

Madde hükmünden de anlaşıldığı üzere, iş sözleşmesinin iradi dev­ri, kural olarak, hukuki niteliği itibariyle, üç taraflı sui generis bir söz­leşmedir ve devir için işçinin rızasının da bulunması gerekmektedir. An­cak işçinin rızası devir işlemi için tek başına yeterli değildir. Ayrıca ta­rafların devir konusunda anlaşmış olmaları, hukuken geçerli bir devir sözleşmesinin bulunması ve sözkonusu iş sözleşmesinin devrinin huku­ken mümkün olması da gerekmektedir.

6098 sayılı Türk Borçlar Kanununun kabulüne kadar iş sözleşmesi­nin iradi devrinin şartları ve sonuçları kanunda düzenlenmediği için, ko­nunun çözümü öğretiye ve Yargıtay kararlarına bırakılmaktaydı. Ancak mevzuatta açıkça düzenlenmemiş olmasına rağmen uygulamada işveren­ler arasında işçi devirleri yapılmakta ve bu uygulama sonunda işçilik haklan bakımından uyuşmazlıklar ortaya çıkmaktaydı.

6098 sayılı Türk Borçlar Kanununun (818 sayılı Borçlar Kanunu ve İş Kanunlarından farklı olarak) 205. maddesinde sözleşmenin iradi devri­ni, 429. maddesinde ise iş sözleşmesinin iradi devrini düzenlemesiyle uzun zamandır uygulamada gerçekleştirilen ve gerek öğreti gerek yargı tarafından sözleşme özgürlüğü kapsamında geçerli kabul edilen sözkonusu hukuki ilişkiye yasal dayanak kazandırılmıştır.

Çalışmamızda uygulamadan doğan ihtiyaçların zorlaması ile önce­likle yargı kararları ile kabul edilmiş, sonrasında yasal düzenlemeye ka­vuşturulmuş olan iş sözleşmesinin iradi devri ayrıntılı bir şekilde ince­lenmektedir.

Birinci bölümde genel olarak sözleşmenin devri, kanuni devir ve iradi devir olmak üzere iki başlık altında incelenmiş ve asıl inceleme ko­numuzun genel hükümlerini içermesi nedeniyle sözleşmesinin iradi devri detaylı olarak ele alınmıştır. Sözleşmenin iradi devrinin hukuki özellikle­ri, şartları, hüküm ve sonuçları ortaya konulduktan sonra, sözleşmenin iradi devrinin halefıyet sonucu doğuran diğer hukuki işlemlerden ve özel­likle sözleşmenin kanuni devrinden farkları tespit edilmiştir. Çalışmamızın ikinci bölümünde asıl inceleme konumuz olan iş söz­leşmesinin iradi devrinin şartları ve hukuki mahiyeti incelenmiştir. Bu bağlamda kavramsal olarak iş sözleşmesinin iradi devri açıklanmış, devrin şartları olarak taraflar arasında bir devir anlaşmasının bulunması, dev­rin mümkün olması, devrin süreklilik arzetmesi, devre konu olan iş söz­leşmesinin geçerli olarak kurulmuş ve devam eden bir sözleşme olması ve devir sözleşmesinin de geçerli olması hususları açıklanmıştır.  

Üçüncü bölümde iş sözleşmesinin iradi devrinin hüküm ve sonuçla­rı, özellikle devir sözleşmesinin tarafları açısından ortaya konulmaya çalışılmıştır. Bu bölümde devrin hükmü ve devrin hüküm doğurduğu an açıklanmıştır.

Son bölüm olan dördüncü bölümde ise, iş sözleşmesinin iradi devri, İş Hukukundaki diğer üçlü ilişkiler ile karşılaştırılmış, özellikle işyeri devri, geçici iş ilişkisi, alt işveren ilişkisi ve özelleştirme kapsamında işçi devri ile benzer ve farklı yönleri ortaya konulmuştur. Çalışmamamızın genelinde öğretide ifade edilmiş olan görüşlerden ve yargı kararlarından yararlanılmıştır.

ÖNSÖZ

Sözleşmede taraf değişikliği doğuran işlemler sözleşmenin iradi devri ve sözleşmenin kanuni devri olmak üzere ikiye ayrılmaktadır. Ça­lışmamızda sözleşmenin iradi devri ele alınmış ve inceleme konusu yapılmıştır. Zira kanaatimizce gerçek anlamda bir sözleşme devri ancak sözleşmenin iradi devri yoluyla mümkün olmaktadır. Sözleşmenin iradi devri, sözleşmede işveren tarafının değişmesini ve sözleşmenin sürek­liliğini sağlayan bir işlemdir. Önemli olan bu işlem sonucunda işçinin haklarının korunmasının sağlanmasıdır.

818 sayılı Borçlar Kanununda bir düzenleme bulunmamasına rağ­men, 6098 sayılı Türk Borçlar Kanunu, sözleşmenin iradi devrini düzenlemiştir. Ancak yasal düzenlemenin bulunmadığı dönemde dahi Borçlar Hukukuna hâkim olan sözleşme serbestisi ilkesi gereğince sözleşmelerin iradi devri mümkün görülmüş ve bu bağlamda yapılan sözleşmelere geçerlilik tanınmıştır.

Çalışmamızda sözleşmenin ve bu bağlamda iş sözleşmesinin iradi devri meselesi ele alınmış ve detaylı bir şekilde incelenmiştir.

Böyle bir çalışmanın ortaya çıkmasında emeği olan herkese burada teşekkür etmek isterim.

Akademik hayatım boyunca bana her zaman destek olan, değerli vaktini ayırarak görüşleriyle beni aydınlatan, çalışma konusunun belir­lenmesinde ve böyle bir eserin ortaya çıkmasında son aşamaya kadar bana destek olan Sayın Hocam Prof. Dr. Hamdi Mollamahmutoğlu'na sonsuz teşekkürlerimi sunarım.

  Değerli dostlarım Hk. Dr. A. Eda Manav'a, Arş. Gör. Fatma Hızır'a, Dr. Ulaş Baysal'a, Doç. Dr. Muhittin Astarlı'ya özellikle eserin yazım ve tashih aşamalarında hep yanımda oldukları için teşekkür ed­erim. Araştırma döneminde Fransa'da Institut de Recherche Juridique sur l'Entreprise et les Relations Professionnelles (L'Universite Paris Ouest Nanterre La Defense) bünyesinde bulunduğum süre içerisinde, En­stitünün ve Üniversitenin tüm imkânlarından yararlanmamı sağlayan En-stitütü Müdürü Prof. Dr. Georges Borenfreund'a ve misafirperverliğiyle her zaman hatırlayacağım sevgili Irina Ravelonahina'ya ve Dr. Erhan Soral'a, bu süreçte beni yalnız bırakmayarak destek olan sevgili dostum Dr. Neslihan Karataş Durmuş'a teşekkürü bir borç bilirim.  

Hayatımın her aşamasında desteklerini benden esirgeyemeyen sev­gili aileme ve hayatımın anlamı canım oğlum Batu'ya anlayışları için sonsuz teşekkürlerimi sunuyorum.

Eserin basımını üstlenen Turhan Kitabevi'ne ve Prof. Dr. Ahmet M. Kılıçoğlu'na, yayınevinin değerli çalışanları Arif Deniz'e ve Gönül Aslan'a teşekkürü bir borç bilirim.

Emek, Nisan 2014 Yrd. Doç. Dr. İştar (Urhanoğlu) CENGİZ

İÇİNDEKİLER

ÖNSÖZ...................................................................................................... V

KISALTMALAR................................................................................... XI

GİRİŞ......................................................................................................... 1

BİRİNCİ BÖLÜM

 GENEL OLARAK SÖZLEŞMENİN İRADİ DEVRİ

• SÖZLEŞMENİN DEVRİ.................................................................. 5
• SÖZLEŞMENİN İRADİ DEVRİ...................................................... 8

1. Kavram...................................................................................... 8
2. Sözleşmenin İradi Devrinin Hukuki Özellikleri..................... 13

1. Halefiyet İlişkisi Olması....................................................... 14
2. Tasarruf İşlemi Olması........................................................ 16

C)    Sözleşmenin İradi Devrinin Şartlan........................................ 17

1-    Sözleşmeye Dayanan Bir Borç İlişkisinin Bulunması.............. 17

1. Borç ve Borç İlişkisi Kavramları...................................... 17
2. Sözleşmenin İradi Devri Bakımından Borç İlişkisi.............. 19

1. Borç İlişkisinin Devredilebilir Nitelik Taşıması........................ 21
2. Sözleşmeye Katılan Tarafların İrade Beyanları...................... 22
3. Sözleşmenin İradi Devrinin Şekli........................................... 25

D)    Sözleşmenin İradi Devrinin Hüküm ve Sonuçları.................. 29

1. Taraflar Bakımından Etkisi................................................... 29
2. Sözleşmenin İradi Devrinin Meydana Geldiği Zaman.............. 31

E)    Sözleşmenin İradi Devrinin, Kanuni Devrinden Farkı........... 32

E)    Sözleşmenin İradi Devrinin Yeni Bir Sözleşmenin

Kurulmasından Farkı.............................................................. 34

İKİNCİ BÖLÜM

İŞ SÖZLEŞMESİNİN İRADİ DEVRİ KAVRAMI VE HUKUKİ

MAHİYETİ I-      İŞ SÖZLEŞMESİNİN İRADİ DEVRİ............................................ 37

A)    Kavram................................................................................... 37

1. 818 Sayılı Borçlar Kanunu Dönemi....................................... 37
2. 6098 sayılı Türk Borçlar Kanunu Dönemi.............................. 43

B)    İş Sözleşmesinin İradi Devrinin Şartları................................. 44

1-   Taraflar Arasında Bir Devir Anlaşmasının Bulunması............ 44

1. Üç Taraflı Sui Generis Bir Sözleşme Olarak Kurulması ....44
2. Devreden ve Devralan İşveren Arasındaki Sözleşmeye

İşçinin Rıza Göstermesi.................................................. 47

aa- İşçinin Rızası........................................................... 47

aaa)  Genel Olarak................................................. 47

bbb) İşçinin Rızasının Tabi Olacağı Şekil................... 56

bb- İşçinin Rızasının Açıklanacağı Zaman........................ 63

1. İş Sözleşmesinin İradi Devrinin Mümkün Olması................... 82
2. Geçerli Olarak Kurulmuş ve Devam Eden Bir

İş Sözleşmesinin Bulunması.................................................. 93

1. Geçerli Olarak Kurulmuş Bir İş Sözleşmesinin
   Bulunması..................................................................... 93
2. İş Sözleşmesinin Devir Anında Halen Devam

Ediyor Olması................................................................ 99

II-     İŞ SÖZLEŞMESİNİN İRADİ DEVRİNİN HUKUKİ
MAHİYETİ................................................................................... 107

1. Halefiyet İlişkisi ve Tasarruf İşlemi Olması........................ 108
2. Üçlü Bir Hukuki İlişki Olması.............................................. 112

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

İŞ SÖZLEŞMESİNİN İRADİ DEVRİNİN HÜKÜM VE SONUÇLARI

• İŞ SÖZLEŞMESİNİN İRADİ DEVRİNİN HÜKMÜ....................... 117
• İŞ SÖZLEŞMESİNİN İRADİ DEVRİNİN HÜKÜM
  DOĞURDUĞU AN........................................................................... 121
• İŞ SÖZLEŞMESİNİN İRADİ DEVRİNİN DEVREDEN VE
  DEVRALAN İŞVEREN BAKIMINDAN DOĞURDUĞU
  HÜKÜM VE SONUÇLAR............................................................. 125

A)    Devreden ve Devralan İşverenlerin İşçinin

Kıdeme Bağlı Hakları Bakımından Sorumlulukları....................... 129

1. Kıdem Tazminatı................................................................... 129
2. İhbar Tazminatı................................................................. 145
3. Yıllık İzin Ücreti................................................................ 147

B)    Devreden ve Devralan İşverenlerin Çalışma

Koşulları Bakımından Sorumlulukları.......................................... 150

1. Ücret Alacağı................................................................... 150
2. Diğer Çalışma Koşulları..................................................... 151

C)    Devreden ve Devralan İşverenlerin İş Güvencesi

ukuku Bakımından Sorumlulukları.............................................. 154

DÖRDÜNCÜ BÖLÜM

İŞ SÖZLEŞMESİNİN İRADİ DEVRİNİN İŞ HUKUKUNDAKİ DİĞER ÜÇLÜ İLİŞKİLER İLE KARŞILAŞTIRILMASI I-      İŞ SÖZLEŞMESİNİN İRADİ DEVRİ - İŞYERİNİN

DEVRİ (İŞ SÖZLEŞMESİNİN KANUNİ DEVRİ).......................... 160

1. Benzeyen Yönler..................................................................... 162
2. Ayrılan Yönler......................................................................... 166