İş Hukukunda Gece Çalışması
İş Hukukunda Gece Çalışması
Baki Oğuz MÜLAYİM
İş Hukukunda Gece Çalışması isimli bu kitap, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Özel Hukuk Anabilim Dalı Doktora Programı kapsamında 27. 05. 2016 tarihinde Prof. Dr. Hâluk Hâdi SÜMER başkanlığında, Prof. Dr. Murat ŞEN, Doç. Dr. Nezihe Binnur TULUKÇU, Doç. Dr. Ali Cengiz KÖSEOĞLU ve Prof. Dr. Reyhan SUNAY’dan oluşan savunma jürisi önünde savunduğum ve oybirliği ile kabul edilen doktora tezimden oluşmaktadır. Kitap haline getirilme aşamasında tekrar gözden geçirmek sureti ile yayına hazırladım.
Öncelikle öğrencisi olmaktan her zaman gurur duyduğum, saygıdeğer bir insan olarak hem akademik yanı, hem de insanlığı, tutum ve davranışları ile kendime her zaman örnek aldığım Prof. Dr. Hâluk Hâdi SÜMER’e teşekkür etmekteyim. Zira tezimin yanı sıra bu eserin hazırlanmasında da şahsımdan çok saygıdeğer hocamın değerli görüş ve önerileri etkili olmuştur.
Savunma jürimde bulunan diğer hocalarım Prof. Dr. Murat ŞEN, Doç. Dr. Nezihe Binnur TULUKÇU, Doç. Dr. Ali Cengiz KÖSEOĞLU’na da değerli görüşleri, esirgemedikleri destek ve samimi yaklaşımları nedeniyle teşekkürü borç bilirim. Prof. Dr. M. Fatih UŞAN, danışmanlığımı yaptığımı dönemde tez konusunu bulma noktasında olduğu gibi ve yazım aşamasında da her türlü yardımı göstermiştir. Kendisine müteşekkirim.
Ayrıca aileme; yakın zamanda kaybettiğim rahmetli annem Ayşe MÜLAYİM’e, babam Prof. Dr. Mevlüt MÜLAYİM’e, uzun ve zorlu doktora sürecinde beni her zaman destekleyen sevgili eşim Nadiye MÜLAYİM’e her zaman minnettarım. Yaramazlıklarına teze çalıştığım dönemlerde ara vermek sureti ile dolaylı katkıda bulunan sevgili evlatlarım Mevlüt ve minik Yiğit’ime de teşekkür ederim.
Son olarak tezimi yayınlamayı kabul eden ve basıma hazırlayan Adalet Yayınevine ve çalışanlarına teşekkür ediyorum. İş Hukukunda Gece Çalışması isimli bu çalışmanın herkesin yararlanabildiği bir eser olmasını umuyorum.
SUNUŞ-VII
ÖNSÖZ-IX
İÇİNDEKİLER-XI
KISALTMALAR-XIX
GİRİŞ-1
BİRİNCİ BÖLÜM
GENEL OLARAK GECE ÇALIŞMASI
1. GECE ÇALIŞMASI KAVRAMI-7
2. GECE ÇALIŞMASI YAPILMASINI GEREKTİREN NEDENLER-10
I. İşçi Açısından Gece Çalışması Yapılmasını Gerektiren Nedenler-11
II. İşveren Açısından Gece Çalışması Yapılmasını Gerektiren Nedenler-13
3. GECE ÇALIŞMASININ DOĞURDUĞU OLUMSUZ SONUÇLAR-15
I. İşçi Açısından Gece Çalışmasının Doğurduğu Olumsuz Sonuçlar-15
1. Genel Olarak-15
2. Sağlık Sorunları-16
3. İş Sağlığı ve Güvenliği Sorunları-22
4. Aile ve Sosyal İlişkiler-24
II. İşveren Açısından Gece Çalışmasının Neden Olduğu Olumsuz Sonuçlar-26
İKİNCİ BÖLÜM
ULUSLARARASI HUKUKTA GECE ÇALIŞMASI
1. ULUSLARARASI ÇALIŞMA ÖRGÜTÜ SÖZLEŞMELERİ VE TAVSİYE KARARLARI-29
I. Genel Olarak-29
II. Uluslararası Çalışma Örgütü Sözleşmeleri-34
1. Sınai Müesseselerde Çalışma Sürelerinin Günlük 8 Haftalık 48 Saatle Sınırlandırılmasına İlişkin 1 No’lu Sözleşme-34
2. Kadınların Gece Çalışmasına İlişkin 4 No’lu Sözleşme-35
3. Gençlerin Gece Çalışmalarına İlişkin 6 No’lu Sözleşme-37
4. Fırınlarda Gece Çalışmasına İlişkin 20 No’lu Sözleşme-38
5. Kadınların Gece Çalışmasına İlişkin 41 No’lu Sözleşme-39
6. Gemi Güvertesinde ve Gemi Mürettabatının Çalışma Sürelerine İlişkin 57 No’lu Sözleşme-40
7. Gemi Güvertesinde ve Gemi Mürettabatının Çalışma Sürelerine İlişkin 76 No’lu Sözleşme-41
8. Sınai Olmayan İşlerde Çocuk ve Genç İşçilerin Çalışma Sürelerinin Sınırlandırılmasına İlişkin 79 No’lu Sözleşme-41
9. Kadınların Gece Çalışmasına İlişkin 89 No’lu Sözleşme-43
10. Genç Çalışanların Sanayiye Ait İşlerde Gece Çalışmasına İlişkin 90 No’lu Sözleşme-44
11. Gemi Güvertesinde Çalışma Süreleri ve Gemi Mürettabatına İlişkin 109 No’lu Sözleşme-46
12. Karayolları Taşımacılığında Çalışma Saatleri ve Dinlenme Sürelerine İlişkin 153 No’lu Sözleşme-47
13. Gece Çalışmasına İlişkin 171 No’lu Sözleşme-48
14. Kötü Şartlardaki Çocuk İşçiliğinin Yasaklanması ve Ortadan Kaldırılmasına İlişkin Acil Önlemlere İlişkin 182 No’lu Sözleşme-53
15. Gebe ve Emziren Kadınların Korunmasına İlişkin 183 No’lu Sözleşme-54
III. Uluslararası Çalışma Örgütü Tavsiye Kararları-55
1. Tarım Sektöründe Kadınların Gece Çalışmasına İlişkin 13 No’lu Tavsiye Kararı-55
2. Tarım Sektöründe Çocukların ve Gençlerin Gece Çalışmasına İlişkin 14 No’lu Tavsiye Kararı-55
3. Karayolu Taşımacılığı Sektöründe Gece Çalışmasına İlişkin 64 No’lu Tavsiye Kararı-56
4. Çocukların ve Gençlerin Sanayi Dışı Sektörlerde Gece Çalışmalarına İlişkin Kısıtlamalara İlişkin 80 No’lu Tavsiye Kararı-56
5. Gebe ve Emziren Kadınların Korunmasına İlişkin 95 No’lu Tavsiye Kararı-57
6. Gece Çalışmasına İlişkin 178 No’lu Tavsiye Kararı-57
2. BİRLEŞMİŞ MİLLETLER BELGELERİ-62
I. Genel Olarak-62
II. Çocuk Haklarına İlişkin Sözleşme-63
III. İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi-64
IV. Ekonomik, Sosyal ve Kültürel Haklar Sözleşmesi-65
V. Kadınlara Karşı Her Türlü Ayrımcılığın Tasfiye Edilmesine İlişkin Sözleşme-66
3. AVRUPA KONSEYİ SÖZLEŞMELERİ-67
I. Genel Olarak-67
II. Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi-68
III. Avrupa Sosyal Şartı-68
4. AVRUPA BİRLİĞİ HUKUKU-71
I. Genel Olarak-71
II. Avrupa Birliği Yönergeleri-75
1. Genel Olarak-75
2. Çalışma Sürelerinin Düzenlenmesine İlişkin 2003/88/EEC Sayılı Yönerge-79
3. Çalışma Sürelerinin Düzenlenmesine İlişkin 93/104/EEC Sayılı Yönerge-84
4. Kadın ve Erkeklere, İstihdama Kabul, Mesleki Eğitim ve Yükselme ile Çalışma Şartlarında Eşit Muamele Yapılmasına İlişkin76/207/EEC Sayılı Yönerge-86
5. Hamile, Loğusa ve Emziren Çalışanların İş Sağlığını ve Güvenliğini Geliştirmeyi Teşvik Eden Önlemlerin Getirilmesine İlişkin 92/85/EEC Sayılı Yönerge-90
6. Gençlerin İşte Korunmasına İlişkin 94/33/EEC Sayılı Yönerge-92
III. Bazı Avrupa Birliği Ülkelerinde Gece Çalışması-95
1. Almanya-95
a. Genel Olarak-95
b. Kadın ve Çocuklara İlişkin Düzenlemeler-98
2. İngiltere-99
a. Genel Olarak-99
b. Kadın ve Çocuklara İlişkin Düzenlemeler-102
3. İtalya-104
a. Genel Olarak-104
b. Kadınlara ve Çocuklara İlişkin Düzenlemeler-105
4. İspanya-107
a. Genel Olarak-107
b. Kadın ve Çocuklara İlişkin Düzenlemeler-108
5. Fransa-108
a. Genel Olarak-108
b. Kadın ve Çocuklara İlişkin Düzenlemeler-110
6. Genel Değerlendirme-111
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
TÜRK İŞ HUKUKUNDA GECE ÇALIŞMASI
1. TARİHİ GELİŞİM-113
I. Cumhuriyet Öncesi Dönem-113
II. Cumhuriyet Dönemi-117
1. Genel Olarak-117
2. 3008 Sayılı İş Kanunu-119
a. Gece Kavramı-119
b. Gece Çalışma Süresi-120
c. Postalar Halinde Çalışma-121
d. Gece Döneminde Ara Dinlenmesi-122
e. Gece Çalışma Yasakları-122
f. Gece Döneminde Fazla Çalışma-123
3. 1475 Sayılı İş Kanunu-124
a. Gece Kavramı-124
b. Gece Çalışma Süresi-124
c. Postalar Halinde Çalışma-125
d. Gece Döneminde Ara Dinlenmesi-127
e. Gece Çalışma Yasakları-128
f. Gece Döneminde Fazla Çalışma-129
g. Gece Döneminde Hazırlama Tamamlama ve Temizleme İşleri-131
2. GECE VE GECE ÇALIŞMASI KAVRAMI-131
I. Genel Olarak-131
II. 4857 sayılı İş Kanunu Bakımından Gece ve Gece Çalışması Kavramları-136
1. Gece Kavramı-136
2. Gece Çalışması Kavramı-140
III. Diğer İş Kanunları Bakımından Gece ve Gece Çalışması Kavramları-144
1. Basın İş Kanunu Bakımından Gece ve Gece Çalışması Kavramları-144
2. Deniz İş Kanunu Bakımından Gece ve Gece Çalışması Kavramları-145
3. GECE ÇALIŞMASI SÜRESİ-145
I. 4857 sayılı İş Kanunu Bakımından Gece Çalışma Süresi-145
1. Genel Olarak-145
2. Turizm, Özel Güvenlik ve Sağlık Hizmeti Yürütülen İşlerde Gece Çalışma Süresi-151
a. Genel Olarak-151
b. Turizm, Özel Güvenlik ve Sağlık Hizmeti Yürütülen İşlerin Kapsamı-154
c. İşçiden Yazılı Onayın Alınması-159
3. Gece Döneminde Hazırlama Tamamlama ve Temizleme İşlerinin Yapılması-163
4. Çalışma Sürelerinde Esneklik Sağlayan Düzenlemelerin Gece Döneminde Uygulanması-166
a. Gece Döneminde Denkleştirme Uygulanması-166
b. Gece Döneminde Telafi Çalışması Yapılması-169
5. Gece Döneminde Fazla Çalışma ve Fazla Sürelerle Çalışma-172
II. Diğer İş Kanunları Bakımından Gece Çalışma Süresi-180
1. Basın İş Kanunu Bakımından Gece Çalışma Süresi-180
2. Deniz İş Kanunu Bakımından Gece Çalışma Süresi-182
4. GECE ÇALIŞMASININ İŞ HUKUKUNUN ÖZEL KAYNAKLARI İLE DÜZENLENMESİ-183
I. Genel Olarak-183
II. İş Sözleşmesi ile Düzenleme Yapılması-186
III. Toplu İş Sözleşmesi ile Düzenleme Yapılması-190
IV. İç Yönetmelikler ile Düzenleme Yapılması-194
V. İşyeri Uygulamaları-195
VI. İşverenin Talimatları-196
1. Genel Olarak-196
2. Geçici İş İlişkisinde Geçici İşverenin Talimatları ile Gece Çalışmasının Düzenlenmesi-204
5. POSTALAR HALİNDE ÇALIŞMA-206
I. Genel Olarak-206
II. Gece Postası-208
III. Gece Postasında Çalışma Süresi-209
IV. Gece Postasında Çalışma Yasakları-211
V. Gece Postasında Çalıştırılacak İşçilere İlişkin Olarak İşverenin Yükümlülükleri-211
1. Düzenleme ve İlan Yükümlülüğü-213
2. Gece Postasında Çalıştırılacak İşçilerin Sağlık Kontrolünden Geçirilmesi-214
3. Gece Çalışması Nedeniyle Sağlığı Bozulan İşçiye Gündüz Postasında İş Verilmesi-215
4. Gece Postalarında Nöbetleşme-218
5. Aydınlatma Yükümlülüğü-219
6. Çalışan Temsilcilerinin Seçiminin Tüm Postalarda Çalışanların Oy Kullanmasına İmkân Verecek Şekilde Düzenlenmesi Yükümlülüğü-220
6. GECE ÇALIŞMALARINDA ÖZEL OLARAK KORUNAN İŞÇİ GRUPLARI-220
I. Genel Olarak-220
II. Kadınlara İlişkin Özel Düzenlemeler-223
1. Genel Olarak-223
2. Gebelik ve Analık Halinde Gece Döneminde Çalışma Yasağı-226
3. Postalar Halinde Çalışan Kadınlara İlişkin Düzenlemeler-231
a. Genel Olarak-231
b. Gece Postasında Çalışan Kadın İşçilerin Listesinin Denetimlerde Gösterilmek Üzere İşyerinde Saklanması-233
c. Gece Postasında Çalışan Kadın İşçilerin İşyerine Getirilip Götürülmesi Yükümlülüğü-233
d. Gece Postasında Çalışan Kadın İşçilerin Muayene Ettirilmesi Yükümlülüğü-234
e. Gece Postasında Çalışan Kadın İşçilerin Eşleri ile Birlikte Çalışmaları-234
4. Kadın İşçilerin Gece Döneminde Fazla Çalışma ve Fazla Sürelerle Çalışması-236
III. Çocuk ve Genç İşçilere İlişkin Düzenlemeler-237
1. Genel Olarak-237
2. Umumi Hıfzıssıhha Kanunundaki Düzenlemeler-244
3. Diğer İş Kanunlarındaki Düzenlemeler-245
7. GECE ÇALIŞMALARINDA DİNLENME SÜRELERİ-246
I. Genel Olarak-246
II. Gece Çalışmalarında Ara Dinlenmesi-247
1. Genel Olarak-247
2. Öğle Dinlenmesi Kanunu-253
III. Hafta Tatili-254
IV. Ulusal Bayram ve Genel Tatiller-257
V. Yıllık Ücretli İzin-259
8. GECE ÇALIŞMASI DÜZENLEMELERİNE AYKIRILIĞA İLİŞKİN YAPTIRIMLAR-260
I. Hukuki Yaptırımlar-260
II. Cezai Yaptırımlar-262
SONUÇ-265
KAYNAKLAR-285