Kargo Gönderim Saatleri;
Yeni Ãœyelik
Ãœye GiriÅŸi
İdari Yaptırımların Hukuki Rejimi
İdari Yaptırımların Hukuki Rejimi
Mustafa KARABULUT
Sayfa Sayısı
:
183
Kitap Ölçüleri
:
16x23 cm
Basım Yılı
:
2008
ISBN NO
:
9789944265577
13,00
TL 
Bu ürün şu anda stoklarımızda yok!Yazarın diğer ürünlerine gözatmanızı tavsiye ederiz...
GÄ°RÄ°Åž
İdarenin yaptırım uygulama yetkisine sahip olması, yerine ge¬tirmekle yükümlü olduğu geniş faaliyetlerinin gereğidir. Görev alanı¬na giren hizmetleri gerçekleştirebilmesi için idarenin yaptırım yetkisi¬nin bulunması zorunludur. Gelişen, büyüyen, çeşitlenen ve çoğalan toplumsal gereksinmeler de idareye çeşitli yaptırımlar uygulayabilme yetkisinin tanınmasına yol açmaktadır.
İdari yaptırımlar, idarenin bir yargı kararına gerek olmadan, ya¬saların açıkça verdiği bir yetkiye dayanarak, idare hukuku ile bazı ceza hukuku ilkelerini dikkate almak suretiyle idari işlemlerle uygula¬dığı cezalardır.
Suç olmaktan çıkarma eğiliminin bir sonucu olarak yapılan ya¬sal düzenlemelerle idari yaptırımların uygulama alanının genişlediğini görmekteyiz. Suç olmaktan çıkarma eğiliminin etkilerinden birisi, ceza hukuku alanındaki bazı suçların idari suçlara dönüştürülmesi, böylece bazı suçların idare hukuku alanına aktarılmasıdır. Dolayısıyla, ceza hukuku kapsamında bulunan bazı suçların idari suçlara, bazı adli cezaların da idari cezalara dönüştürülmesi idari yaptırımlar alanının genişlemesine yol açmaktadır.
Adli cezalar, mahkemeler tarafından, idari cezalar ise, idare ta¬rafından uygulanan cezalardır. Ãœlkemizde, -adli cezaların idari cezalara dönüştürülmesi, birkaç yasayı etkileyen 3493 sayılı yasayı dışarda bırakırsak, geniÅŸ anlamda 4854 sayılı Bazı Kanunlardaki Cezaların Ä°dari Para Cezasına Dönüştürülmesine Dair Kanun′un 6.5.2003 tari¬hinde yürürlüğe girmesiyle gerçekleÅŸmiÅŸ, 30.6.2006 tarihinde yürürlü¬ğe giren 5326 sayılı Kabahatler Kanunu ile yaygınlaÅŸmıştır.
İdari yaptırımların uygulama alanının genişlemesinin ikinci ne¬deni ise, izlenen liberal politikaların gereği olarak ekonomik ve top¬lumsal alanda devletin düzenleyici ve denetleyici rolünün genişleme¬sinin sonucu bağımsız idari otoriteler olarak adlandırılan düzenleyici ve denetleyici kurulların oluşturulması ve bunlara tanınan idari yaptı¬rım yetkileridir. Bu gelişme, uygulanan idari yaptırımların çeşitlenme¬sine ve geçmişe göre etkilerinin artmasına yol açmıştır.
Gerçekten, Sermaye Piyasası Kurulu, Rekabet Kurulu, Enerji Piyasası Düzenleme Kurulu, Radyo-Televizyon Üst Kurulu, Ban¬kacılık Düzenleme ve Denetleme Kurulu gibi bağımsız idari otoritele-
rin kuruluÅŸ, görev ve yetkileriyle ilgili yasaları incelediÄŸimizde, bu kurullara çeÅŸitli idari yaptırım uygulama yetkilerinin tanındığını gör¬mekteyiz. Bu idari yaptırımlar; faaliyetin geçici veya sürekli olarak durdurulması, verilen iznin geri alınması ve idari para cezaları ÅŸeklin¬de uygulanmaktadır. ÖrneÄŸin, 2499 sayılı Sermaye Piyasası Kanu¬nu′na göre, Sermaye Piyasası Kurulu, kamu yararının gerektirdiÄŸi hallerde sermaye piyasası araçlarının halka arz ve satışını geçici olarak durdurmaya (m.22/b); sermaye piyasası kurumlarının mali yapılarının ciddi surette zayıflamakta olduÄŸunu belirlemesi halinde, kurum yetki¬lilerinin imza yetkilerini sınırlamaya veya kaldırmaya, gerekli önlem¬lerin alınmaması halinde kurumların faaliyetlerini geçici veya sürekli olarak durdurmaya (m.46/g,h); idari para cezaları uygulamaya (47/A) yetkilidir.
Yine, 3984 sayılı Radyo ve Televizyonların KuruluÅŸ ve Yayın¬lan Hakkında Kanun′a göre, Radyo ve Televizyon Ãœst Kurulu, radyo ve televizyon kuruluÅŸlarına Yasa′da uyarı, yayın durdurma, idari para ce-zası ve yayın lisansının iptali olarak sayıları idari yaptırımları uygu¬layabilme yetkisine sahiptir.
4054 sayılı Rekabetin Korunması Hakkında Kanun′a göre, Re¬kabet Kurulu, rekabete aykırı davranışların önlenmesi için teÅŸebbüsle¬re belirli bir ÅŸekilde hareket etme yükümlülüğü getirebilmekte; Ka¬nun′a aykırı eylemler nedeniyle idari para cezaları (bu cezalar maktu ve nispi olabileceÄŸi gibi süreli de olabilmektedir) uygulayabilmekte¬dir. Bu yasalarda sayılan idari yaptırımların uygulanma usul ve esasla¬rıyla ilgili kimi ilkeler de getirilmiÅŸtir.
Tezimizde, idari yaptırımlar için uygulanması gereken ortak usul ve esasa iliÅŸkin ilkelerin yer aldığı bir hukuki rejimin olması ge¬rektiÄŸini savunmaktayız. Ä°dari suçların ceza kanunlarından çıkarılarak ayrı bir hukuki rejime tabi tutulması ve bu suçlarla ilgili olarak idare¬ye yaptırım uygulama yetkisinin tanınması sistemi, ilk olarak Alman¬ya, Avusturya, Ä°talya gibi Avrupa ülkelerinde uygulanmaya baÅŸlamış¬tır.′ Ä°dari yaptırımlar, ceza hukuku alanında bir ceza deÄŸildir, ancak bazı önemli ceza hukuku ilkeleri bu alanda da geçerlidir. Ä°darenin, bu cezaları idari iÅŸlemleriyle uyguladığı dikkate alındığında, idare huku¬ku ile ceza hukukunun kesiÅŸtiÄŸi bu alana Ä°dari Ceza Hukuku denilebi-
MAHMUTOĞLU, Fatih Selami, Kabahatleri Suç Olmaktan Çıkarma Eğilimi ve Para Yaptırımı, İstanbul, 1995, s. 13-36.
lir.2 İdari ceza hukuku, hukuk devleti ilkesinin gereği olan hukuki güvenceleri kişilere sağlarken, aynı zamanda idarenin faaliyetlerini yerine getirebilmesine de olanak sağlamaktadır.
İdari yaptırımlar, idari işlemlerle uygulanmakta ve idari işlemle¬rin hukuki rejimine tabi3 olmakla birlikte, caydırıcı ve cezalandırıcı yönleriyle idari işlemlerden farklılaşırlar, bu nedenle, idari yaptırımla¬ra salt idare hukuku ilkeleri uygulanmaz. Diğer yandan, idari yaptı¬rımlar ceza hukuku yaptırımı olmadığından, ceza hukuku ilkelerinin tamamı bu alanda uygulanamayacağı gibi uygulanacak ilkeler de ceza hukukundaki kadar katı uygulanmaz, bu ilkelerin daha esnek yorum¬lanması gerekebilir. Konumuz, bu alanın sınırlarını belirledikten sonra ilkelerini incelemektir.
Bu çerçevede, disiplin cezalan inceleme alanımızın dışında kalmaktadır. İdare karşısında memur, öğrenci veya kamu kurumu nite¬liğindeki meslek kuruluşunun üyesi olma gibi özel hukuki durumun sonucu olarak ilgili yasal düzenlemelere aykırı davranışlardan dolayı yaptırım uygulanması, idari yaptırımların genel niteliğine uymamak¬tadır. Bu nedenle, statü ilişkisinden kaynaklı olarak uygulanabilen disiplin cezaları tezde incelenmemektedir. Disiplin cezalarının uygu¬lama alanında, örneğin bir kamu kurumunda çalışan memur açısından konuyu incelediğimizde, özel bir hukuki ilişki vardır. Bu hukuki ilişki ast-üst ilişkisi niteliğindedir ve idare, özel bir üstünlük yetkisi ile ha¬reket eder. Dolayısıyla, disiplin cezaları, aralarında hukuki ilişkiler bulunan bireylerin, bu ilişkileri düzenleyen kurallara uymalarını sağ¬lamak ve bunlara aykırı davranılması sonucunda ortaya çıkabilecek düzensizliği gidermek ya da buna neden olanı cezalandırmak amacı ile yetkili idare tarafından uygulanabilecek yaptırımlardır. Sonuç olarak, disiplin cezaları, özel hukuki ilişkinin varlığını gerektirir. İdari yaptı¬rımlar ise, genele ilişkindir. Disiplin cezalarını gerektiren eylemler, sadece belirli bir statüdeki bireyler tarafından işlenebilir. İdari yaptı¬rımları gerektiren eylemler ise, toplumun tüm bireyleri tarafından iş¬lenebilir. İdari yaptırımlar Hakkında Avrupa Konseyi Bakanlar Komi¬tesinin 91 sayılı Tavsiye Kararında da disiplin cezaları, idari yaptırım¬lar içinde değerlendirilmemiştir. Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi de
ZANOBINI, Guido, İdari Müeyyideler, AÜSBF Yayınları, (Çev. GÜNAL, H. Yılmaz), Ankara, 1964, s.34.
TAN, Turgut, "İdari Yaptırımlar ve Avrupa İnsan Haklan Sözleşmesindeki Güvenceler", Hukuk Kurultayı, 6-10 Ocak 2004, Ankara Barosu Yayı¬nı/İnsan Hakları 2, Ankara, 2004, s.98.
disiplin cezalarını, ilke olarak, Avrupa Ä°nsan Hakları SözleÅŸmesi′nin 6. maddesi kapsamında görmemektedir. Bununla birlikte, tezimizde, idari yaptırımların bazı ilkelerinin (savunma hakkı, gerekçe ilkeleri gibi) incelenmesi sırasında, bu ilkeler disiplin cezalarında da uygulan¬dığı ve idari yaptırımları da etkileyebileceÄŸi için, disiplin cezalarıyla ilgili bazı yargı kararlarını inceleme gereÄŸi duyduk.
Bu çalışmanın konusu, idare içinde yer alan makam ve mercile¬rin idari yaptırımlarıyla sınırlıdır. Bu çerçevede, 5326 sayılı Kabahat¬ler Kanunu (m.23 ve m.24) ile 5252 sayılı Türk Ceza Kanununun Yü¬rürlük ve Uygulama Şekli Hakkında Kanunla (m.7/4) istisnai olarak Cumhuriyet savcılarına ve ceza mahkemelerine verilen idari para ce¬zası uygulama görev ve yetkisi, çalışmanın kapsamı dışında tutulmuş¬tur. Dolayısıyla, konu organik ölçüt benimsenerek incelenmektedir. İdari yaptırımlar, idarenin bir işlemi olduğundan organik ölçüte göre tanımlanmaktadır.
Tezde, idari yaptırımlar alanındaki bilimsel çalışmaların Ana¬yasa Mahkemesi′nin ve Danıştay′ın idari yaptırımlara iliÅŸkin kararları ile birlikte deÄŸerlendirilmesine, böylece doktrinin yargısal içtihatları, yargısal içtihatların da doktrini etkilemesi suretiyle konunun ilkeleri¬nin belirlenmesine ve geliÅŸtirilmesine gayret edilmiÅŸtir.
Tezin birinci bölümünde, idari yaptırım kavramı açıklandıktan ve idari yaptırımların uygulama alanının genişlemesinin nedenleri ve sonuçları belirtildikten sonra, idari yaptırımların türleri anlatılmak¬tadır. İdari yaptırımların ayrı bir hukuki rejime tabi olması için, bu alanda genel olarak uygulanması gereken usul ve esasa ilişkin ilkele¬rin neler olabileceği, bu ilkelerin neden gerekli olduğu açıklanmaya çalışılmaktadır. Bu kapsamda, mevzuatta yer alan çeşitli idari yaptı¬rımların tabi olduğu birbirinden farklı usul ve esasa ilişkin kurallara da değinilerek bu farklılıkların ortadan kaldırılması gerektiği vurgulan¬mıştır. Diğer yandan, Kabahatler Kanunu ile getirilmek istenen siste¬me, bu sistemin yol açtığı sorunlara ve bu konudaki yorum ve değer¬lendirmelere yer verilmektedir.
Tezin ikinci bölümünde usule ilişkin ilkeler incelenmiştir. Bu ilkeler, savunma hakkı, gerekçe ilkesi, tarafsızlık ilkesi ve yargı yolu olarak belirlenmiştir. Üçüncü bölümde ise, esasa ilişkin ilkeler, yasal-lık ilkesi, kusur ilkesi, cezaların bireyselliği ilkesi, ölçülülük ilkesi ve ne bis in idem ilkesi başlıkları altında incelenmiştir.
Ä°DARÄ° YAPTIRIMLARIN HUKUKÄ° REJÄ°MÄ°
İÇİNDEKİLER GİRİŞ...1
1. BÖLÜM
Ä°DARÄ° YAPTIRIMLARLA Ä°LGÄ°LÄ° TEMEL KAVRAMLAR VE GENEL DEÄžERLENDÄ°RMELER
A. YAPTIRIM KAVRAMI...7
B. Ä°DARÄ° YAPTIRIM KAVRAMI...8
B.l. Tanım...10
B.2. İdari Yaptırımların Nitelikleri...15
B.3. Uygulama Alanının Genişlemesi...18
C. Ä°DARÄ° YAPTIRIM TÃœRLERÄ°...21
C.l. İdari Para Cezaları...22
C.2. Diğer İdari Yaptırımlar...25
D. İDARİ YAPTIRIMLAR ALANINDA GENEL OLARAK GEÇERLİ OLABİLECEK İLKELER HAKKINDA BİR DEĞERLENDİRME...26
D.l. İdari Usulün Önemi ve İşlevi...27
D.2. Kabahatler Kanunu′nun Ä°dari Yaptırımlar Alanındaki
Etkileri...33
2. BÖLÜM USULE İLİŞKİN İLKELER
A. SAVUNMA HAKKI...39
A.l. Tanım...39
A.2. Danıştay ve Anayasa Mahkemesi Kararlarında Kavramın
Anlamı ve İdari Yaptırımlardaki Yeri...42
B. GEREKÇE İLKESİ...48
B.l. Tanım...48
B.2. Uygulama Alanı...48
B.3. Gerekçe ve Neden Kavramları...49
B.4. Gerekçe İlkesinin İşlevi...51
B.5. Gerekçenin Zorunlu Olmayabileceği İşlemler...54
B.6. Danıştay′ın Yaklaşımı...55
B.7. Türk İdare Hukukunda Gerekçe İlkesinin Yerleşmesi İçin
Yapılması Gerekenler...59
C. TARAFSIZLIK Ä°LKESÄ°...61
C.I. Tanım...61
C.2. Adil Yargılanma Hakkı ve Tarafsızlık İlkesi...62
C.3. Danıştay Kararlarında Tarafsızlık İlkesinin Uygulanması...64
D. YARGI YOLU...66
D.l. Hukuki Dayanağı...66
D.2. Yargısal Denetimin Gerekliliği...69
D.3. İdari Başvuru Yolunun Etkili Olması Zorunluluğu...73
D.4. Görevli Yargı Yeri...78
D.5. İdari Yargıda Farklı Bir Yargısal Denetim Usulü ve Temyiz Yolunun Kapatılması...88
D.6. Etkili Yargısal Denetim...99
D.6.a. Re′sen AraÅŸtırma...103
D.6.b. İdari Para Cezasının Azaltılması...106
3.BÖLÜM ESASA İLİŞKİN İLKELER
A. YASALLIK Ä°LKESÄ°...113
A.l. Belirlilik Kuralı...114
A.2. Kıyas Yasağı...122
A.3. Geçmişe Uygulama Yasağı...124
A.4. Yasada Yer Almayan Bir Yaptırımın İdarenin Düzenleyici
Ä°ÅŸlemleriyle GetirilemeyeceÄŸi...133
A.5. İdarenin Düzenleme Alanı...138
A.6. DeÄŸerlendirme...145
B. KUSUR Ä°LKESÄ°...146
B.l. Tanım...146
B.2. Kusurluluğu Ortadan Kaldıran veya Azaltan Nedenler...148
C. CEZALARIN BİREYSELLİĞİ İLKESİ...149
C.l. Tanım...149
C.2. Tüzel Kişilerin Ceza Sorumluluğu...150
C.3. İlkenin İdari Yaptırımlarda Uygulanması...151
D. ÖLÇÜLÜLÜK İLKESİ...155
D.l. Tanım...155
D.2. İlkenin Unsurları: Elverişlilik, Gereklilik, Orantılılık...155
D.3. İlkenin İdari Yaptırımlarda Uygulanması...158
D.4. Takdir Yetkisi ve Ölçülülük İlkesi...161
E. NE(NON) BIS Ä°N Ä°DEM Ä°LKESÄ°...163
E.l. Tanım...163
E.2. İlkenin İdari Yaptırımlarda Uygulanması...163
SONUÇ...169
KAYNAKÇA...173
KAVRAM DÄ°ZÄ°NÄ°...181
İdarenin yaptırım uygulama yetkisine sahip olması, yerine ge¬tirmekle yükümlü olduğu geniş faaliyetlerinin gereğidir. Görev alanı¬na giren hizmetleri gerçekleştirebilmesi için idarenin yaptırım yetkisi¬nin bulunması zorunludur. Gelişen, büyüyen, çeşitlenen ve çoğalan toplumsal gereksinmeler de idareye çeşitli yaptırımlar uygulayabilme yetkisinin tanınmasına yol açmaktadır.
İdari yaptırımlar, idarenin bir yargı kararına gerek olmadan, ya¬saların açıkça verdiği bir yetkiye dayanarak, idare hukuku ile bazı ceza hukuku ilkelerini dikkate almak suretiyle idari işlemlerle uygula¬dığı cezalardır.
Suç olmaktan çıkarma eğiliminin bir sonucu olarak yapılan ya¬sal düzenlemelerle idari yaptırımların uygulama alanının genişlediğini görmekteyiz. Suç olmaktan çıkarma eğiliminin etkilerinden birisi, ceza hukuku alanındaki bazı suçların idari suçlara dönüştürülmesi, böylece bazı suçların idare hukuku alanına aktarılmasıdır. Dolayısıyla, ceza hukuku kapsamında bulunan bazı suçların idari suçlara, bazı adli cezaların da idari cezalara dönüştürülmesi idari yaptırımlar alanının genişlemesine yol açmaktadır.
Adli cezalar, mahkemeler tarafından, idari cezalar ise, idare ta¬rafından uygulanan cezalardır. Ãœlkemizde, -adli cezaların idari cezalara dönüştürülmesi, birkaç yasayı etkileyen 3493 sayılı yasayı dışarda bırakırsak, geniÅŸ anlamda 4854 sayılı Bazı Kanunlardaki Cezaların Ä°dari Para Cezasına Dönüştürülmesine Dair Kanun′un 6.5.2003 tari¬hinde yürürlüğe girmesiyle gerçekleÅŸmiÅŸ, 30.6.2006 tarihinde yürürlü¬ğe giren 5326 sayılı Kabahatler Kanunu ile yaygınlaÅŸmıştır.
İdari yaptırımların uygulama alanının genişlemesinin ikinci ne¬deni ise, izlenen liberal politikaların gereği olarak ekonomik ve top¬lumsal alanda devletin düzenleyici ve denetleyici rolünün genişleme¬sinin sonucu bağımsız idari otoriteler olarak adlandırılan düzenleyici ve denetleyici kurulların oluşturulması ve bunlara tanınan idari yaptı¬rım yetkileridir. Bu gelişme, uygulanan idari yaptırımların çeşitlenme¬sine ve geçmişe göre etkilerinin artmasına yol açmıştır.
Gerçekten, Sermaye Piyasası Kurulu, Rekabet Kurulu, Enerji Piyasası Düzenleme Kurulu, Radyo-Televizyon Üst Kurulu, Ban¬kacılık Düzenleme ve Denetleme Kurulu gibi bağımsız idari otoritele-
rin kuruluÅŸ, görev ve yetkileriyle ilgili yasaları incelediÄŸimizde, bu kurullara çeÅŸitli idari yaptırım uygulama yetkilerinin tanındığını gör¬mekteyiz. Bu idari yaptırımlar; faaliyetin geçici veya sürekli olarak durdurulması, verilen iznin geri alınması ve idari para cezaları ÅŸeklin¬de uygulanmaktadır. ÖrneÄŸin, 2499 sayılı Sermaye Piyasası Kanu¬nu′na göre, Sermaye Piyasası Kurulu, kamu yararının gerektirdiÄŸi hallerde sermaye piyasası araçlarının halka arz ve satışını geçici olarak durdurmaya (m.22/b); sermaye piyasası kurumlarının mali yapılarının ciddi surette zayıflamakta olduÄŸunu belirlemesi halinde, kurum yetki¬lilerinin imza yetkilerini sınırlamaya veya kaldırmaya, gerekli önlem¬lerin alınmaması halinde kurumların faaliyetlerini geçici veya sürekli olarak durdurmaya (m.46/g,h); idari para cezaları uygulamaya (47/A) yetkilidir.
Yine, 3984 sayılı Radyo ve Televizyonların KuruluÅŸ ve Yayın¬lan Hakkında Kanun′a göre, Radyo ve Televizyon Ãœst Kurulu, radyo ve televizyon kuruluÅŸlarına Yasa′da uyarı, yayın durdurma, idari para ce-zası ve yayın lisansının iptali olarak sayıları idari yaptırımları uygu¬layabilme yetkisine sahiptir.
4054 sayılı Rekabetin Korunması Hakkında Kanun′a göre, Re¬kabet Kurulu, rekabete aykırı davranışların önlenmesi için teÅŸebbüsle¬re belirli bir ÅŸekilde hareket etme yükümlülüğü getirebilmekte; Ka¬nun′a aykırı eylemler nedeniyle idari para cezaları (bu cezalar maktu ve nispi olabileceÄŸi gibi süreli de olabilmektedir) uygulayabilmekte¬dir. Bu yasalarda sayılan idari yaptırımların uygulanma usul ve esasla¬rıyla ilgili kimi ilkeler de getirilmiÅŸtir.
Tezimizde, idari yaptırımlar için uygulanması gereken ortak usul ve esasa iliÅŸkin ilkelerin yer aldığı bir hukuki rejimin olması ge¬rektiÄŸini savunmaktayız. Ä°dari suçların ceza kanunlarından çıkarılarak ayrı bir hukuki rejime tabi tutulması ve bu suçlarla ilgili olarak idare¬ye yaptırım uygulama yetkisinin tanınması sistemi, ilk olarak Alman¬ya, Avusturya, Ä°talya gibi Avrupa ülkelerinde uygulanmaya baÅŸlamış¬tır.′ Ä°dari yaptırımlar, ceza hukuku alanında bir ceza deÄŸildir, ancak bazı önemli ceza hukuku ilkeleri bu alanda da geçerlidir. Ä°darenin, bu cezaları idari iÅŸlemleriyle uyguladığı dikkate alındığında, idare huku¬ku ile ceza hukukunun kesiÅŸtiÄŸi bu alana Ä°dari Ceza Hukuku denilebi-
MAHMUTOĞLU, Fatih Selami, Kabahatleri Suç Olmaktan Çıkarma Eğilimi ve Para Yaptırımı, İstanbul, 1995, s. 13-36.
lir.2 İdari ceza hukuku, hukuk devleti ilkesinin gereği olan hukuki güvenceleri kişilere sağlarken, aynı zamanda idarenin faaliyetlerini yerine getirebilmesine de olanak sağlamaktadır.
İdari yaptırımlar, idari işlemlerle uygulanmakta ve idari işlemle¬rin hukuki rejimine tabi3 olmakla birlikte, caydırıcı ve cezalandırıcı yönleriyle idari işlemlerden farklılaşırlar, bu nedenle, idari yaptırımla¬ra salt idare hukuku ilkeleri uygulanmaz. Diğer yandan, idari yaptı¬rımlar ceza hukuku yaptırımı olmadığından, ceza hukuku ilkelerinin tamamı bu alanda uygulanamayacağı gibi uygulanacak ilkeler de ceza hukukundaki kadar katı uygulanmaz, bu ilkelerin daha esnek yorum¬lanması gerekebilir. Konumuz, bu alanın sınırlarını belirledikten sonra ilkelerini incelemektir.
Bu çerçevede, disiplin cezalan inceleme alanımızın dışında kalmaktadır. İdare karşısında memur, öğrenci veya kamu kurumu nite¬liğindeki meslek kuruluşunun üyesi olma gibi özel hukuki durumun sonucu olarak ilgili yasal düzenlemelere aykırı davranışlardan dolayı yaptırım uygulanması, idari yaptırımların genel niteliğine uymamak¬tadır. Bu nedenle, statü ilişkisinden kaynaklı olarak uygulanabilen disiplin cezaları tezde incelenmemektedir. Disiplin cezalarının uygu¬lama alanında, örneğin bir kamu kurumunda çalışan memur açısından konuyu incelediğimizde, özel bir hukuki ilişki vardır. Bu hukuki ilişki ast-üst ilişkisi niteliğindedir ve idare, özel bir üstünlük yetkisi ile ha¬reket eder. Dolayısıyla, disiplin cezaları, aralarında hukuki ilişkiler bulunan bireylerin, bu ilişkileri düzenleyen kurallara uymalarını sağ¬lamak ve bunlara aykırı davranılması sonucunda ortaya çıkabilecek düzensizliği gidermek ya da buna neden olanı cezalandırmak amacı ile yetkili idare tarafından uygulanabilecek yaptırımlardır. Sonuç olarak, disiplin cezaları, özel hukuki ilişkinin varlığını gerektirir. İdari yaptı¬rımlar ise, genele ilişkindir. Disiplin cezalarını gerektiren eylemler, sadece belirli bir statüdeki bireyler tarafından işlenebilir. İdari yaptı¬rımları gerektiren eylemler ise, toplumun tüm bireyleri tarafından iş¬lenebilir. İdari yaptırımlar Hakkında Avrupa Konseyi Bakanlar Komi¬tesinin 91 sayılı Tavsiye Kararında da disiplin cezaları, idari yaptırım¬lar içinde değerlendirilmemiştir. Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi de
ZANOBINI, Guido, İdari Müeyyideler, AÜSBF Yayınları, (Çev. GÜNAL, H. Yılmaz), Ankara, 1964, s.34.
TAN, Turgut, "İdari Yaptırımlar ve Avrupa İnsan Haklan Sözleşmesindeki Güvenceler", Hukuk Kurultayı, 6-10 Ocak 2004, Ankara Barosu Yayı¬nı/İnsan Hakları 2, Ankara, 2004, s.98.
disiplin cezalarını, ilke olarak, Avrupa Ä°nsan Hakları SözleÅŸmesi′nin 6. maddesi kapsamında görmemektedir. Bununla birlikte, tezimizde, idari yaptırımların bazı ilkelerinin (savunma hakkı, gerekçe ilkeleri gibi) incelenmesi sırasında, bu ilkeler disiplin cezalarında da uygulan¬dığı ve idari yaptırımları da etkileyebileceÄŸi için, disiplin cezalarıyla ilgili bazı yargı kararlarını inceleme gereÄŸi duyduk.
Bu çalışmanın konusu, idare içinde yer alan makam ve mercile¬rin idari yaptırımlarıyla sınırlıdır. Bu çerçevede, 5326 sayılı Kabahat¬ler Kanunu (m.23 ve m.24) ile 5252 sayılı Türk Ceza Kanununun Yü¬rürlük ve Uygulama Şekli Hakkında Kanunla (m.7/4) istisnai olarak Cumhuriyet savcılarına ve ceza mahkemelerine verilen idari para ce¬zası uygulama görev ve yetkisi, çalışmanın kapsamı dışında tutulmuş¬tur. Dolayısıyla, konu organik ölçüt benimsenerek incelenmektedir. İdari yaptırımlar, idarenin bir işlemi olduğundan organik ölçüte göre tanımlanmaktadır.
Tezde, idari yaptırımlar alanındaki bilimsel çalışmaların Ana¬yasa Mahkemesi′nin ve Danıştay′ın idari yaptırımlara iliÅŸkin kararları ile birlikte deÄŸerlendirilmesine, böylece doktrinin yargısal içtihatları, yargısal içtihatların da doktrini etkilemesi suretiyle konunun ilkeleri¬nin belirlenmesine ve geliÅŸtirilmesine gayret edilmiÅŸtir.
Tezin birinci bölümünde, idari yaptırım kavramı açıklandıktan ve idari yaptırımların uygulama alanının genişlemesinin nedenleri ve sonuçları belirtildikten sonra, idari yaptırımların türleri anlatılmak¬tadır. İdari yaptırımların ayrı bir hukuki rejime tabi olması için, bu alanda genel olarak uygulanması gereken usul ve esasa ilişkin ilkele¬rin neler olabileceği, bu ilkelerin neden gerekli olduğu açıklanmaya çalışılmaktadır. Bu kapsamda, mevzuatta yer alan çeşitli idari yaptı¬rımların tabi olduğu birbirinden farklı usul ve esasa ilişkin kurallara da değinilerek bu farklılıkların ortadan kaldırılması gerektiği vurgulan¬mıştır. Diğer yandan, Kabahatler Kanunu ile getirilmek istenen siste¬me, bu sistemin yol açtığı sorunlara ve bu konudaki yorum ve değer¬lendirmelere yer verilmektedir.
Tezin ikinci bölümünde usule ilişkin ilkeler incelenmiştir. Bu ilkeler, savunma hakkı, gerekçe ilkesi, tarafsızlık ilkesi ve yargı yolu olarak belirlenmiştir. Üçüncü bölümde ise, esasa ilişkin ilkeler, yasal-lık ilkesi, kusur ilkesi, cezaların bireyselliği ilkesi, ölçülülük ilkesi ve ne bis in idem ilkesi başlıkları altında incelenmiştir.
Ä°DARÄ° YAPTIRIMLARIN HUKUKÄ° REJÄ°MÄ°
İÇİNDEKİLER GİRİŞ...1
1. BÖLÜM
Ä°DARÄ° YAPTIRIMLARLA Ä°LGÄ°LÄ° TEMEL KAVRAMLAR VE GENEL DEÄžERLENDÄ°RMELER
A. YAPTIRIM KAVRAMI...7
B. Ä°DARÄ° YAPTIRIM KAVRAMI...8
B.l. Tanım...10
B.2. İdari Yaptırımların Nitelikleri...15
B.3. Uygulama Alanının Genişlemesi...18
C. Ä°DARÄ° YAPTIRIM TÃœRLERÄ°...21
C.l. İdari Para Cezaları...22
C.2. Diğer İdari Yaptırımlar...25
D. İDARİ YAPTIRIMLAR ALANINDA GENEL OLARAK GEÇERLİ OLABİLECEK İLKELER HAKKINDA BİR DEĞERLENDİRME...26
D.l. İdari Usulün Önemi ve İşlevi...27
D.2. Kabahatler Kanunu′nun Ä°dari Yaptırımlar Alanındaki
Etkileri...33
2. BÖLÜM USULE İLİŞKİN İLKELER
A. SAVUNMA HAKKI...39
A.l. Tanım...39
A.2. Danıştay ve Anayasa Mahkemesi Kararlarında Kavramın
Anlamı ve İdari Yaptırımlardaki Yeri...42
B. GEREKÇE İLKESİ...48
B.l. Tanım...48
B.2. Uygulama Alanı...48
B.3. Gerekçe ve Neden Kavramları...49
B.4. Gerekçe İlkesinin İşlevi...51
B.5. Gerekçenin Zorunlu Olmayabileceği İşlemler...54
B.6. Danıştay′ın Yaklaşımı...55
B.7. Türk İdare Hukukunda Gerekçe İlkesinin Yerleşmesi İçin
Yapılması Gerekenler...59
C. TARAFSIZLIK Ä°LKESÄ°...61
C.I. Tanım...61
C.2. Adil Yargılanma Hakkı ve Tarafsızlık İlkesi...62
C.3. Danıştay Kararlarında Tarafsızlık İlkesinin Uygulanması...64
D. YARGI YOLU...66
D.l. Hukuki Dayanağı...66
D.2. Yargısal Denetimin Gerekliliği...69
D.3. İdari Başvuru Yolunun Etkili Olması Zorunluluğu...73
D.4. Görevli Yargı Yeri...78
D.5. İdari Yargıda Farklı Bir Yargısal Denetim Usulü ve Temyiz Yolunun Kapatılması...88
D.6. Etkili Yargısal Denetim...99
D.6.a. Re′sen AraÅŸtırma...103
D.6.b. İdari Para Cezasının Azaltılması...106
3.BÖLÜM ESASA İLİŞKİN İLKELER
A. YASALLIK Ä°LKESÄ°...113
A.l. Belirlilik Kuralı...114
A.2. Kıyas Yasağı...122
A.3. Geçmişe Uygulama Yasağı...124
A.4. Yasada Yer Almayan Bir Yaptırımın İdarenin Düzenleyici
Ä°ÅŸlemleriyle GetirilemeyeceÄŸi...133
A.5. İdarenin Düzenleme Alanı...138
A.6. DeÄŸerlendirme...145
B. KUSUR Ä°LKESÄ°...146
B.l. Tanım...146
B.2. Kusurluluğu Ortadan Kaldıran veya Azaltan Nedenler...148
C. CEZALARIN BİREYSELLİĞİ İLKESİ...149
C.l. Tanım...149
C.2. Tüzel Kişilerin Ceza Sorumluluğu...150
C.3. İlkenin İdari Yaptırımlarda Uygulanması...151
D. ÖLÇÜLÜLÜK İLKESİ...155
D.l. Tanım...155
D.2. İlkenin Unsurları: Elverişlilik, Gereklilik, Orantılılık...155
D.3. İlkenin İdari Yaptırımlarda Uygulanması...158
D.4. Takdir Yetkisi ve Ölçülülük İlkesi...161
E. NE(NON) BIS Ä°N Ä°DEM Ä°LKESÄ°...163
E.l. Tanım...163
E.2. İlkenin İdari Yaptırımlarda Uygulanması...163
SONUÇ...169
KAYNAKÇA...173
KAVRAM DÄ°ZÄ°NÄ°...181
© Copyright 2024
Sitemizde yayınlanan görsel ve yazılı