İdari Örgütlenme ve Siyasi Yönetim İlkesi Olarak Özerklik Kavramı

ÖNSÖZ

Günümüz Dünyasının egemen devletlerinin özerklik kavramına ve içeriğine bakışları uluslararası hukuk, anayasa hukuku ve idare hukuku ze­mininde gelişmiş olan ve her ülkenin kendi özelliklerine göre şekillenen bir niteliğe sahiptir. Her devletin, egemenlik ve içeriğine gösterdiği hassasiyet ve özen hemen hemen aynıdır. Özerklik ise egemen devletin iradesine getiri­lecek bir sınırlama olarak kabul edilmekte ve devletin egemenliğini kısıtla­yacak böyle bir durumu kabul etmesi için zorlanamayacağı uluslararası hu­kukta kabul görmektedir. Ancak iç hukuk açısından durum bu kadar kolay değildir. Ülkenin tarihsel, kültürel, sosyal, coğrafi, ekonomik dokusu özerk­liğin bir araç olarak ülkenin siyasi yönetim ve idari yapılanmasında kullanı­mını ortaya çıkarabilmektedir. Buna karşılık ülke yönetiminde değişik içerik ve isimlerle (siyasal özerklik, bölgesel özerklik vb )uygulanan ya da uygu­lanması düşünülen özerkliğin ülkenin bölünmesine yol açacağı düşüncesi temel çekincedir.

Bu çalışma, uygulanma şekli ve içeriği ülkelere göre değişen ancak günümüzde sıkça adından söz edilen özerklik kavramının, siyasi ve idari özerklik olarak federal ve üniter devletlerde nasıl uygulandığının mukayeseli hukuk içinden seçilen örnekler üzerinden tespitine yönelmiştir. Bu tespit elbette her ülke için geçerli bir şablon olmayacaktır, olamaz da. Ancak üze­rinde çok tartışılan bir konu olarak özerklik kavramının ve bu konudaki öl­çütlerin, incelenen ülkelerin anayasa ve idare hukuku açısından nasıl düzen­lendiğini ortaya koymak, uygulama açısından daha somut hükümlere ulaş­mamıza yardımcı olacaktır.

Bu çalışmanın ortaya çıkmasında beni destekleyenlere ve bana bu im­kânı sunanlara teşekkür borcumu bu paragrafta sunmak isterim. Öncelikle bu çalışmanın hazırlığı safhasında kaybettiğim annemi rahmetle anıyorum. Beni yetiştiren ve varlığıyla bana destek olan babama teşekkür ediyorum. Bu çalışmayı yapabilmem için bana uygun ortamı sağlayan ve beni destekleyen sevgili eşim Semra'ya ve oğullarım Arda ve Efe' ye teşekkürlerimi sunuyo­rum.

Akademik yaşamım boyunca üzerimde emeği olan ve desteğini esir­gemeyen saygıdeğer hocalarıma, bu çalışmam boyunca beni yönlendiren  j değerli hocam Prof. Dr. E. Ethem Atay'a teşekkür ederim.

Çalışmamı yayımlamayı kabul eden Turhan Kitabevine başta Arif Deniz olmak üzere kitabevi çalışanlarına gösterdikleri özenden dolayı teşekkür ediyorum. Kitabımın bu konularda çalışan değerli araştırmacı ve bilim adamları­na az da olsa bir katkı sağlaması beni mutlu edecektir.

Yrd. Doç. Dr. Mehmet Emin AKGÜL Ankara, Ekim 2013

İÇİNDEKİLER

BİRİNCİ BÖLÜM

ÖZERKLİK

1. ÖZERKLİKLE İLGİLİ TEORİLER..........................................
2. HUKUKSAL DÜZLEMDE ÖZERKLİK...................................

A.  Uluslararası Hukuk ve Özerklik........................................................ 16

B.  Özerklik ve Kendi Kaderini Tayin Hakkı (Şelf Determinasyon).......... 23

III. SİYASAL ÖZERKLİK VE İDARİ ÖZERKLİĞİN

TEMEL ESASLARI......................................................................... 27

A. Siyasal Özerklik.............................................................................. 28

1. Siyasi Özerkliğin Hukuksal Kaynakları........................................ 30

2. Siyasi Özerkliğin Kapsamı........................................................... 32

B. İdari Özerklik................................................................................. 34

İKİNCİ BÖLÜM

FEDERAL DEVLET YAPILANMASI VE FEDERAL DEVLETLER İÇİNDEKİ ÖZERKLİK UYGULAMALARI I.    FEDERAL DEVLET........ ı............................................................. 41

A. Federal Devletin Kurulma*'

B.  Federal Devlet Yapıları ve Siyasal Özerklik, İdari Özerklik................. 51

1. Federal Yapıya Geçiş- ABD Örneği........................................... 51
2. Federal Yapıya Geçiş- Kanada Örneği........................................ 53
3. Federal Yapıya Geçiş- Almanya Örneği...................................... 55

C. Federal Devlet Sistemi İçindeki Siyasal Özerk

Yapıların Oluşumu.......................................................................... 57

1. ABD ve Porto Riko (Puerto Rico).............................................. 57
2. Kanada ve Nunavut................................................................... 60

D. Federal Devlet- Federe Devlet İlişkisi ve Özerklik............................. 62

1. Amerika Birleşik Devletleri (ABD)............................................. 63
2. Almanya................................................................................... 63
3. Kanada..................................................................................... 67

E.  Federal Sistemlerde Yerinden Yönetim ........................................... 70

F.  Federal Sistemlerde İdari Özerklik................................................... 73

1. Amerika Birleşik Devletleri (ABD)............................................. 74
2. Kanada..................................................................................... 77
3. Almanya.................................................................................... 77

ÖZERK YAPILAR........................................................................... 80

A.  ABD-Porto Riko (Puerto Rico)....................................................... 80

1. Porto Riko (Puerto Rico) Anayasası............................................ 81
2. ABD Siyasal Yapılanmasında Porto Riko'nun Statüsü................... 82
3. Porto Riko (Puerto Rico) Statüsünün Siyasi ve İdari

Özerklik Zemininde Değerlendirilmesi.......................................... 86

B.  Kanada-Nunavut............................................................................ 95

1. Nunavut Yasası......................................................................... 95
2. Nunavut Statüsünün Siyasi ve İdari Özerklik Zemininde
   Değerlendirilmesi....................................................................... 98

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM ÜNİTER DEVLET VE ÖZERKLİK I.    BÜYÜK BRİTANYA VE KUZEY İRLANDA

BİRLEŞİK KRALLIĞI ................................................................. 106

A.  Birleşik Krallık Siyasal Sisteminin Oluşum Süreci............................ 106

B.  Birleşik Krallık Anayasal Sisteminin Kaynakları.............................. 111

C.  İdari Yapılanması.......................................................................... 114

1.  Siyasi ve İdari Özerklik Açısından İskoçya Yasası

(Scotland Act)......................................................................... 117

a.  Yasama Yetkisi................................................................... 118

b.  Yürütme Yetkisi.................................................................. 119

c.  Yargı Yetkisi....................................................................... 122

2.  Birleşik Krallık İçinde Mahalli İdareler....................................... 125

D.  Birleşik Krallıktaki Uygulamalar Düzleminde

Siyasi ve İdari Özerklik ................................................................ 128

E.  İskoçya Statüsünün Siyasi ve İdari Özerklik Zemininde
Değerlendirilmesi.......................................................................... 134 II.   FRANSA-ANAYASAL YAPI-ÖZERKLİK.................................... 139

A.  Anayasal Yapılanmaya Göre Yasama-Yürütme ............................. 140

B.  Fransada Yerinden Yönetimlerin Anayasal Konumu........................ 143

1. Kendine Özgü Yapı - Yeni Kaledonya....................................... 146
2. Yeni Kaledonya Statüsünün Siyasi ve İdari Özerklik

Zemininde Değerlendirilmesi..................................................... 148

3. Korsika................................................................................... 152
4. Fransız Anayasa Konseyinin Korsika Kararlan.......................... 155
5. Korsika Statüsünün Siyasi ve İdari Özerklik Zemininde
   Değerlendirilmesi..................................................................... 158