Kargo Gönderim Saatleri;
Kartlarına Taksit
Yeni Ãœyelik
Ãœye GiriÅŸi
İdarenin Takdir Yetkisinin Saptanması ( Vergi Normlarında )
İdarenin Takdir Yetkisinin Saptanması ( Vergi Normlarında )
Oytun CANYAÅž
Sayfa Sayısı
:
186
Kitap Ölçüleri
:
16x23 cm
Basım Yılı
:
2012
ISBN NO
:
9786056278013
200,00
TL
GÄ°RÄ°Åž VE KONUNUN SINIRLANDIRILMASI
Hukuk düzeni, hukukun üstlendiği işlevleri yerine getirmeye yönelik normlar bütününden oluşur. Etki alanı itibariyle daha somut ve özel olan normların hangi hukuki sonucu doğuracakları çoğunlukla bir üst kademede yer alan normlarda düzenlenir. Buna karşılık bazı hukuk normlarında, hukuk sinelerinin alt kademede yaratacağı normun doğuracağı hukuki sonuç düzenlenmemiş olabilir. İşte bu hallerde, hukuk süjeleri belirli bir hukuki sonucu doğuracak irade beyanları arasından tercihte bulunma zorunluluğuyla karşı karşıya kalırlar. Hukuk düzeni içerisinde norm yaratma yetkisine sahip sinelerden biri olan idare de üstlendiği fonksiyonu yerine getirirken sıklıkla tercihte bulunma yetkisiyle donatılmaktadır. İdareye yürüttüğü yasalarla verilen bu yetki \\\"idarenin takdir yetkisi\\\" kavramıyla ifade edilmektedir.
Bir normda idarenin takdir yetkisiyle donatılıp donatılmadığının saptanması hukuk devleti ilkesinin hayata geçirilmesi bakımından büyük bir öneme sahiptir. Zira hukuk devleti ilkesi ancak idarenin işlem ve eylemleri yargısal denetime tabi tutulabilirse anlam ifade edecektir. Ne var ki, Anayasa m. 125/4 ve 2577 sayılı İYUK m.2/2 kapsamında, idari işlemlerin yargısal denetim dışında bırakılan kısmı bulunmaktadır. Anılan hükümler doğrultusunda yerindelik alanı olarak adlandırılabilecek olan bu kısım, idarenin takdir yetkisini kullanabildiği alanı oluşturmaktadır. Bu nedenle bir normda idarenin takdir yetkisiyle donatılıp donatılmadığının saptanması aynı zamanda yargısal denetimin sınırlarının çizilmesi sonucunu doğuracaktır. Bu doğrultuda bir normda idare takdir yetkisiyle donatılmadığı halde idari işlemin belirli bir unsurunun yargısal denetim dışında bırakılması aynı zamanda hukuk devleti ilkesinden uzaklaşma anlamına gelecektir. Bununla birlikte gerek öğretide gerek yargı içtihadında, normlarda idarenin takdir yetkisiyle donatılıp donatılmadığını saptayabilecek kesin bir ölçütün varlığından bahsetmek mümkün gözükmemektedir.
Vergi hukukunun çoğunlukla idare hukuku kavram ve ilkelerine dayanması idare hukukuna ait tartışmalarla vergi hukukunda da karşılaşılması sonucunu doğurmuştur. Vergi hukukunda \\\"idarenin takdir yetkisi\\\" kavramı idare hukukundan ayrı kural ve ilkelere tabi tutulmamıştır. Bu nedenle normlarda idarenin takdir yetkisinin saptanmasına ilişkin belirsizlik vergi idaresinin takdir yetkisinin saptanması bakımından da geçerlidir. Bu çalışmanın yapılmasının nedeni de vergi idaresinin takdir yetkisiyle donatılıp donatılmadığı hususunda karşılaşılan belirsizliği gidermektedir. Böylelikle vergi yargısının sınırlarının çizilebilmesine ve hukuk devleti ilkesinin tüm unsurlarıyla hayata geçirilebilmesine katkıda bulunulması amaçlanmaktadır.
Yukarıda açıklanan nedenlerle, bu çalışmada vergi hukukunda idarenin takdir yetkisi tüm detayları ile ele alınmamış; bunun yerine salt vergi idaresinin takdir yetkisinin belirlenmesine odaklanılmıştır. Belirtilen sınırlamanın doğal sonucu olarak, Anayasa uyarınca vergi idaresinin hangi konularda takdir yetkisiyle donatılabileceği sorunu da çalışmanın kapsamı dışında bırakılmıştır. Bunun yerine çalışma, vergi normlarında hukuk metodolojisi yöntemleri kullanılarak vergi idaresinin takdir yetkisinin varlığının saptanmasını konu edinmektedir. Öte yandan çalışmanın vergi normlarında idarenin takdir yetkisini hukuk metodolojisinden hareketle saptamayı hedeflemiş olmasının, çalışmanın önemli bir kısmının norm teorisi ve hukuk mantığı gibi yöntemsel araçların sergilenmesine ayrılması sonucunu doğurduğunu belirtmek gerekir.
Bu doğrultuda çalışma konusu iki bölüm altında ele alınacaktır. \\\"İdarenin takdir yetkisi\\\"\\\" başlıklı birinci bölümde öncelikle idarenin takdir yetkisi kavramının tanımına ve söz konusu kavrama atfedilebilecek özelliklere ulaşılmaya çalışılacaktır. Zira kavramın içeriğinin yanlış belirlenmesi hatalı sonuçlara ulaşılması sonucunu doğurabilecektir. Bu çerçevede ikincil hukuk kaynakları, hukuk teorisi ve pozitif hukuktan hareketle idarenin takdir yetkisi kavramı tanımlanacak ve söz konusu kavramın bünyesinde barındırdığı özellikler saptanacaktır. Takip eden alt bölümde ise idarenin takdir yetkisine atfedilecek özellikler pozitif hukukta da büyük ölçüde geçerli olan normlar hiyerarşisi teorisinden hareketle analiz edilecektir. Böylelikle idarenin takdir yetkisi kavramı pozitif hukuk açısından geçerli bir teori çerçevesinde irdelenmeye çalışılacak ve ikinci bölümde sergilenecek metodolojik tartışmaların da temelleri atılabilecektir.
Çalışmanın ikinci bölümünde ise, vergi hukuku normlarında idarenin takdir yetkisinin saptanması sorunu ele alınacaktır. Bu çerçevede öncelikle yasa türünden normların uygulanması süreci genel bir perspektiften irdelenecek, daha sonra söz konusu süreç norm teorisi açısından analiz edilmeye çalışılacaktır. Yasanın uygulanması sürecinin norm teorisinde yer alan bağımlı-bağımsız normlar ayrımı bakımından farklılaştığı düşünüldüğü için, konu bu ayrım çerçevesinde ele alınacaktır. Bu kapsamda özellikle takdir yetkisinin varlığının saptanmasında kilit rol oynayan hipotetik (koşullu) kıyas uygulaması üzerine yoğunlaşılacaktır. Hemen belirtmek gerekir ki, yasa türünden normların uygulanması sürecinin bağımlı-bağımsız normlar çerçevesinde irdeleneceği bu bölümde söz konusu sürecin idari işlemin unsurları bakımından taşıdığı görünüme de değinilecektir. Böylelikle hukuk metodolojisi düzeyinde yapılan saptamaların idare ve vergi hukukundaki yansımalarının da gösterilmesi mümkün olabilecektir.
Bağımlı-bağımsız normların uygulanması sürecinin sergilendiği bölümden sonra söz konusu normların uygulanma sürecinde takdir yetkisinin konumu saptanmaya çalışılacaktır. Bu çerçevede ilk olarak takdir yetkisinin idari işlemin hangi unsuruna ilişkin olduğunu belirlenecek; öğretideki görüşle1\\\" idari işlemin tüm unsurları bakımından irdelendikten sonra, takdir yetkisinin idari işlemin salt konu unsuruna ilişkin olduğu görüşünden hareketle, bağımlı ve bağımsız vergi normlarının uygulanması sürecinde takdir yetkisinin konumu sergilenmeye çalışılacaktır.
Takdir yetkisinin yasanın uygulanma sürecindeki konumu yukarıda çizilen çerçeve içerisinde incelendikten sonra, son olarak takdir yetkisinin varlığının saptanmasına yönelik ölçütün ne olabileceği ortaya konulacaktır. Bu doğrultuda öncelikle öğretideki mevcut ölçütler incelenecek ve söz konusu ölçütlere yönelik eleştiriler sergilenecektir. Çalışmanın son kısmında ise geliştirilen ölçüt, vergi hukuku normları esas alınarak test edilecektir. Bununla birlikte çalışmanın bütününde olduğu üzere bu bölümde de, sınırlı sayıda idare hukuku normuna, konunun daha iyi sergilenmesi amacıyla örnek olarak yer verilecektir.
ÖNSÖZ
Bu çalışma, Ankara Ãœniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Kamu Hukuku (Vergi Hukuku) doktora programı çerçevesinde hazırlanmış ve 13.10.2011 tarihinde Prof. Dr. Nami ÇAÄžAN, Prof. Dr. Nurettin BÄ°LÄ°CÄ°, Prof. Dr. Mustafa AKKAYA, Yrd. Doç. Dr. Burak ÖZTÃœRK ve Yrd.Doç. Dr. Ä°brahim Nihat BAYAR\\\′dan oluÅŸan jüri önünde savunularak oybirliÄŸi ile kabul edilmiÅŸtir.
İdarenin takdir yetkisinin saptanması idarenin yargısal denetiminin sınırlarının çizilmesi bakımından hayati öneme sahiptir. Bu doğrultuda ça¬lışmada vergi idaresi özelinde idarenin takdir yetkisi değil; takdir yetkisinin saptanması incelenmiştir. İncelemenin norm teorisinden hareketle yapılmış olması, çalışmada önerilen ölçüt ile diğer sonuçların vergi hukukunun dışın¬da da kullanılmasını olanaklı hale getirmektedir. Bu nedenle çalışmanın orijinal başlık olan \\\"Vergi İdaresinin Takdir Yetkisinin Saptanması\\\" yerine \\\"Vergi Normlarında İdarenin Takdir Yetkisinin Saptanması\\\" başlığı altında sunulması tercih edilmiştir. Öte yandan bu tercihte akademik çevrelerden gelen yaygın önerilerin de etkili olduğunu belirtmek isterim.
Bu vesileyle desteÄŸini ve ilgisini hiçbir zaman eksik etmeyen, her konuda yol gösteren saygıdeÄŸer hocam Prof. Dr. Nami ÇAÄžAN\\\′a tezime iliÅŸkin eleÅŸtirileri ve katkıları için saygı ve şükranlarımı sunuyorum. Aynı ÅŸekilde, asistanlığını yapmış olmaktan onur duyduÄŸum, sayın hocam Prof. Dr. Nurettin Bilici\\\′ye de tüm akademik yaÅŸamıma katkısı ve doktora tezime iliÅŸkin eleÅŸtirileri ve yönlendirmeleri için şükranlarımı sunuyorum. Yine saygıdeÄŸer hocam ve tez danışmanım sayın Prof. Dr. Mustafa AKKAYA\\\′ya hem doktora tezime hem diÄŸer tüm çalışmalarıma yönelik teÅŸvik, destek ve emekleri için minnet ve şükranlarımı sunuyorum. Aynı ÅŸekilde, savunma sırasındaki eleÅŸtirileri ile yönlendiren, katkıları ile destek olan sayın hocam Yrd. Doç. Dr. Burak ÖZTÃœRK\\\′e de minnet ve teÅŸekkürlerimi sunuyorum. Sayın Yrd. Doç. Dr. Ä°brahim Nihat BAYAR\\\′a da içten desteÄŸi, savunma sırasındaki yapıcı eleÅŸtirileri ve katkıları için teÅŸekkürlerimi sunuyorum.
Tez çalışmamın önemli bir bölümünü yürüttüğüm University of Texas at Austin Hukuk Fakültesinde görevli Sayın Jonathan PRATTER\\\′a (J.D.) da saÄŸlamış olduÄŸu olanaklar için teÅŸekkür ediyorum.
Son olarak, Mali Akademi adına çalışmamın düzeltmelerini yapan Sayın ÇiÄŸdem GÃœNER\\\′e de yoÄŸun, hızlı ve profesyonel çalışması için çok teÅŸekkür etmek isterim.
Yrd. Doç. Dr. Oytun CANYAŞ
Ankara, Haziran 2012
İÇİNDEKİLER
VERGÄ° Ä°DARESÄ°NÄ°N TAKDÄ°R YETKÄ°SÄ°NÄ°N SAPTANMASI
BİRİNCİ BÖLÜM
Ä°DARENÄ°N TAKDÄ°R YETKÄ°SÄ°
I. KAVRAMSAL ÇERÇEVE 5
A. Ä°DARENÄ°N TAKDÄ°R YETKÄ°SÄ° KAVRAMI 7
1. HUKUKTA TAKDÄ°R YETKÄ°SÄ° 7
2. Ä°DARE HUKUKUNDA \\\"Ä°DARENÄ°N TAKDÄ°R YETKÄ°SÄ°\\\" 12
a) İkincil (Tali) Hukuk Kaynaklarında Yer Alan Tanımlar 12
aa. Doktrindeki Tanımlar ve Özellikleri 12
ab. Diğer İkinci Hukuk Kaynaklarında Yer Alan Tanımlar 16
b) Pozitif Hukukta İdarenin Takdir Yetkisi ve Özellikleri 17
c) Takdir Yetkisinin Özellikleri ve Tanımlanması 22
B. KARÅžIT KAVRAMDAN AYRIÅžTIRMA: BAÄžLI YETKÄ° TAKDÄ°R
YETKÄ°SÄ° 24
II. TAKDİR YETKİSİNE ATFEDİLEN ÖZELLİKLER VE ANALİZİ 26
A. TERCÄ°HTE BULUNMA YETKÄ°SÄ° 26
1. \\\"TERCİHTE BULUNMA\\\" ÖZELLİĞİNİN NORMLAR
HİYERARŞİSİ KARŞISINDAKİ KONUMU 26
a) Normlar HiyerarÅŸisi Teorisi 26
b) Normlar HiyerarÅŸisi Teorisinin Pozitif Hukuktaki DeÄŸeri 29
c) Normlar Hiyerarşisi Teorisi Açısından İdari İşlem 31
2. TERCÄ°HTE BULUNMANIN ÃœST NORMU UYGULAMAK
SURETÄ°YLE YENÄ° BÄ°R NORM YARATMA OLUP OLMADIÄžI 33
B. NORMA DAYALÄ° OLMA 34
1. TAKDÄ°R YETKÄ°SÄ°NÄ°N NORM KATMANLARI ARASINDA
BOŞLUK BULUNMASI HALİNDE ORTAYA ÇIKIP
ÇIKMAYACAĞI SORUNU 34
a) Takdir Yetkisinin Normlar Hiyerarşisi ile Açıklayan Görüş 35
b) Normlar HiyerarÅŸisi Teorisinin DeÄŸerlendirilmesi 37
aa. Önermeler Arası Bağlantı Bakımından Norm Türleri 37
ab. Norm Katmanları Arasında Boşluk Bulunmasının Mutlak
Olup Olmadığı 40
c) Yasa Boşluğu Sınıflandırmaları ve Takdir Yetkisiyle İlişkisi 41
aa. Yasa Boşluğu Sınıflandırmaları 41
ab. İdare (Vergi) Normlarında Yasa Boşluğu 44
ac. Yasa Boşluğu Sınıflandırmalarında Takdir Yetkisi 45
2. NORMA DAYALI OLMA ÖZELLİĞİNİN SONUÇLARI 47
a) Takdir Yetkisinin Varlığının Uygulanan Üst Normun Yapısına
Göre Belirlenmesi 47
b) Takdir Yetkisinin Sınırlarının Üst Normlara Göre Belirlenmesi 48
aa. Üst Normun Takdir Yetkisinin Sınırlarını Oluşturması 48
ab. Normlar Arası Boşluğun \\\"Takdir Yetkisi Alanı\\\" Biçiminde
Kavramlaştırılması 52
C NORMUN AMACINA ULAÅžMADAKÄ° BELÄ°RSÄ°ZLÄ°K 53
1. NORMUN AMACI 53
2. NORMUN AMACININ BELÄ°RLENMESÄ° VE YORUM
SORUNU 55
3. TAKDÄ°R YETKÄ°SÄ°NÄ°N VARLIÄžININ SAPTANMASI VE
NORMUN AMACI 61
a) Normun Amacına Ulaşmadaki Belirsizlik ve İdare
(Vergi) Normlarında Boşluk 61
b) Takdir Yetkisinin Yargısal Denetiminde Normun Amacı 64
D. YARGISAL DENETİMİN YERİNDELİĞİ KAPSAMAMASI 64
1. Ä°DARÄ° YARGI DENETÄ°MÄ°NDE SINIRLAR 66
2. YERÄ°NDELÄ°K DENETÄ°MÄ° YASAÄžI VE TAKDÄ°R YETKÄ°SÄ° 68
İKİNCİ BÖLÜM
TAKDÄ°R YETKÄ°SÄ°NÄ°N VARLIÄžININ SAPTANMASI
I. YASANIN UYGULANMA SÃœRECÄ°NÄ°N ANALÄ°ZÄ° 75
A. YASANIN UYGULANMASININ ANLAMI 77
B. YASAYA UYGUNLUÄžUN KAPSAMI 84
C. BAÄžIMLI-BAÄžIMSIZ NORMLAR BAKIMINDAN ANALÄ°Z 87
1. BAÄžIMLI BAÄžIMSIZ NORM AYRIMI 88
2. Ä°DARÄ° Ä°ÅžLEM TESÄ°SÄ° BAKIMINDAN BAÄžIMLI-BAÄžIMSIZ
NORMLAR 92
a) Bire] İdari İşlem Tesis Etmenin Bağımsız Normu
(Yasayı) uygulama Anlamı Taşıması 92
aa. Genel Çerçeve 92
ab. Birel İdari İşlem Tesisi-Hipotetik (Koşullu) Kıyas
Uygulaması 94
ac. Hukuk Metodolojisinde Hipotetik Kıyas (Subsumsiyon)
Süreci 96
ad. İdari İşlemin Unsurları Bakımından İrdeleme 99
b) Düzenleyici İdari İşlem Tesisinin Bağımlı Normun Uygulanması
Anlamını Taşıması 102
aa. Genel Çerçeve 102
ab. İdari İşlemin Unsurları Bakımından İrdeleme 103
II. BAÄžIMLI-BAÄžIMSIZ NORMLARININ UYGULANMASI
SÃœRECÄ°NDE TAKDÄ°R YETKÄ°SÄ°NÄ°N SAPTANMASI 105
A. Ä°DARÄ° Ä°ÅžLEMÄ°N UNSURLARINDA TAKDÄ°R YETKÄ°SÄ°NÄ°N
SAPTANMASI 106
1. ÖĞRETİDEKİ GÖRÜŞLER 106
a) Yetki Unsuru Açısından 106
b) Şekil Unsuru Açısından 108
c) Amaç Unsuru Açısından 109
d) Sebep Unsuru Açısından 110
e) Konu Unsuru Açısından 115
2. TAKDÄ°R YETKÄ°SÄ°NÄ°N Ä°DARÄ° Ä°ÅžLEMÄ°N KONU UNSURUNA
İLİŞKİN OLDUĞU YÖNÜNDEKİ GÖRÜŞ 117
a) Genel Çerçeve 117
b) Bağımsız Vergi Normlarının Uygulanması Sürecinde
Takdir Yetkisi 121
aa. Tam-Eksik Vergi Normları Bakımından 122
ab. Açık Vergi Normları Bakımından 126
c) Bağımlı Vergi Normlarının Uygulanması Sürecinde
Takdir Yetkisi 129
aa. Hipotetik (Koşullu) Kıyas Sürecine Bağlanmayan
Durumlarda Düzenleyici İşlem Tesisi 129
aaa. Birel Ä°dari Ä°ÅŸleme Dayanak OluÅŸturmayan Vergi
Normlarından Düzenleyici İşlem Tesisi 130
aab. Birel Ä°dari Ä°ÅŸleme Dayanak OluÅŸturan Vergi
Normlarından Düzenleyici İşlem Tesisi 132
ab. Düzenleyici İşlem Tesis Etmenin Hipotetik (Koşullu)
Kıyas Sürecine Bağlandığı Durumlarda 135
B. DEÄžERLENDÄ°RME YETKÄ°SÄ°NÄ°N TAKDÄ°R YETKÄ°SÄ°NDEN
AYRIÅžTIRILMASI 138
1. DEÄžERLENDÄ°RME YETKÄ°SÄ° 138
2. DEÄžERLENDÄ°RME YETKÄ°SÄ°NÄ°N HUKUKÄ°LÄ°K DENETÄ°MÄ° 145
3. VERGÄ° NORMLARI VE SOYUT SEBEP UNSURUNDA
TAKDÄ°R YETKÄ°SÄ° 156
III. TAKDÄ°R YETKÄ°SÄ°NÄ°N VARLIÄžINI SAPTAYACAK
ÖLÇÜT SORUNU 157
A. ÖĞRETİDEKİ ÖLÇÜTLER 158
B. ÖLÇÜT ÖNERİSİ 165
C. ÖLÇÜT ÖNERİSİNİN UYGULAMADAN ÖRNEKLERLE
DEÄžERLENDÄ°RÄ°LMESÄ° 168
1. 6183 SAYILI AATUHK 13. MADDESÄ° 169
2. 5411 SAYILI BANKACILIK KANUNU 148. MADDESÄ° 171
3. 6183 SAYILI AATUHK 51. MADDESÄ° 173
4. 3065 SAYILI KDVK 28. MADDESÄ° 177
DEĞERLENDİRME VE SONUÇ 181
EK. 1 186
Hukuk düzeni, hukukun üstlendiği işlevleri yerine getirmeye yönelik normlar bütününden oluşur. Etki alanı itibariyle daha somut ve özel olan normların hangi hukuki sonucu doğuracakları çoğunlukla bir üst kademede yer alan normlarda düzenlenir. Buna karşılık bazı hukuk normlarında, hukuk sinelerinin alt kademede yaratacağı normun doğuracağı hukuki sonuç düzenlenmemiş olabilir. İşte bu hallerde, hukuk süjeleri belirli bir hukuki sonucu doğuracak irade beyanları arasından tercihte bulunma zorunluluğuyla karşı karşıya kalırlar. Hukuk düzeni içerisinde norm yaratma yetkisine sahip sinelerden biri olan idare de üstlendiği fonksiyonu yerine getirirken sıklıkla tercihte bulunma yetkisiyle donatılmaktadır. İdareye yürüttüğü yasalarla verilen bu yetki \\\"idarenin takdir yetkisi\\\" kavramıyla ifade edilmektedir.
Bir normda idarenin takdir yetkisiyle donatılıp donatılmadığının saptanması hukuk devleti ilkesinin hayata geçirilmesi bakımından büyük bir öneme sahiptir. Zira hukuk devleti ilkesi ancak idarenin işlem ve eylemleri yargısal denetime tabi tutulabilirse anlam ifade edecektir. Ne var ki, Anayasa m. 125/4 ve 2577 sayılı İYUK m.2/2 kapsamında, idari işlemlerin yargısal denetim dışında bırakılan kısmı bulunmaktadır. Anılan hükümler doğrultusunda yerindelik alanı olarak adlandırılabilecek olan bu kısım, idarenin takdir yetkisini kullanabildiği alanı oluşturmaktadır. Bu nedenle bir normda idarenin takdir yetkisiyle donatılıp donatılmadığının saptanması aynı zamanda yargısal denetimin sınırlarının çizilmesi sonucunu doğuracaktır. Bu doğrultuda bir normda idare takdir yetkisiyle donatılmadığı halde idari işlemin belirli bir unsurunun yargısal denetim dışında bırakılması aynı zamanda hukuk devleti ilkesinden uzaklaşma anlamına gelecektir. Bununla birlikte gerek öğretide gerek yargı içtihadında, normlarda idarenin takdir yetkisiyle donatılıp donatılmadığını saptayabilecek kesin bir ölçütün varlığından bahsetmek mümkün gözükmemektedir.
Vergi hukukunun çoğunlukla idare hukuku kavram ve ilkelerine dayanması idare hukukuna ait tartışmalarla vergi hukukunda da karşılaşılması sonucunu doğurmuştur. Vergi hukukunda \\\"idarenin takdir yetkisi\\\" kavramı idare hukukundan ayrı kural ve ilkelere tabi tutulmamıştır. Bu nedenle normlarda idarenin takdir yetkisinin saptanmasına ilişkin belirsizlik vergi idaresinin takdir yetkisinin saptanması bakımından da geçerlidir. Bu çalışmanın yapılmasının nedeni de vergi idaresinin takdir yetkisiyle donatılıp donatılmadığı hususunda karşılaşılan belirsizliği gidermektedir. Böylelikle vergi yargısının sınırlarının çizilebilmesine ve hukuk devleti ilkesinin tüm unsurlarıyla hayata geçirilebilmesine katkıda bulunulması amaçlanmaktadır.
Yukarıda açıklanan nedenlerle, bu çalışmada vergi hukukunda idarenin takdir yetkisi tüm detayları ile ele alınmamış; bunun yerine salt vergi idaresinin takdir yetkisinin belirlenmesine odaklanılmıştır. Belirtilen sınırlamanın doğal sonucu olarak, Anayasa uyarınca vergi idaresinin hangi konularda takdir yetkisiyle donatılabileceği sorunu da çalışmanın kapsamı dışında bırakılmıştır. Bunun yerine çalışma, vergi normlarında hukuk metodolojisi yöntemleri kullanılarak vergi idaresinin takdir yetkisinin varlığının saptanmasını konu edinmektedir. Öte yandan çalışmanın vergi normlarında idarenin takdir yetkisini hukuk metodolojisinden hareketle saptamayı hedeflemiş olmasının, çalışmanın önemli bir kısmının norm teorisi ve hukuk mantığı gibi yöntemsel araçların sergilenmesine ayrılması sonucunu doğurduğunu belirtmek gerekir.
Bu doğrultuda çalışma konusu iki bölüm altında ele alınacaktır. \\\"İdarenin takdir yetkisi\\\"\\\" başlıklı birinci bölümde öncelikle idarenin takdir yetkisi kavramının tanımına ve söz konusu kavrama atfedilebilecek özelliklere ulaşılmaya çalışılacaktır. Zira kavramın içeriğinin yanlış belirlenmesi hatalı sonuçlara ulaşılması sonucunu doğurabilecektir. Bu çerçevede ikincil hukuk kaynakları, hukuk teorisi ve pozitif hukuktan hareketle idarenin takdir yetkisi kavramı tanımlanacak ve söz konusu kavramın bünyesinde barındırdığı özellikler saptanacaktır. Takip eden alt bölümde ise idarenin takdir yetkisine atfedilecek özellikler pozitif hukukta da büyük ölçüde geçerli olan normlar hiyerarşisi teorisinden hareketle analiz edilecektir. Böylelikle idarenin takdir yetkisi kavramı pozitif hukuk açısından geçerli bir teori çerçevesinde irdelenmeye çalışılacak ve ikinci bölümde sergilenecek metodolojik tartışmaların da temelleri atılabilecektir.
Çalışmanın ikinci bölümünde ise, vergi hukuku normlarında idarenin takdir yetkisinin saptanması sorunu ele alınacaktır. Bu çerçevede öncelikle yasa türünden normların uygulanması süreci genel bir perspektiften irdelenecek, daha sonra söz konusu süreç norm teorisi açısından analiz edilmeye çalışılacaktır. Yasanın uygulanması sürecinin norm teorisinde yer alan bağımlı-bağımsız normlar ayrımı bakımından farklılaştığı düşünüldüğü için, konu bu ayrım çerçevesinde ele alınacaktır. Bu kapsamda özellikle takdir yetkisinin varlığının saptanmasında kilit rol oynayan hipotetik (koşullu) kıyas uygulaması üzerine yoğunlaşılacaktır. Hemen belirtmek gerekir ki, yasa türünden normların uygulanması sürecinin bağımlı-bağımsız normlar çerçevesinde irdeleneceği bu bölümde söz konusu sürecin idari işlemin unsurları bakımından taşıdığı görünüme de değinilecektir. Böylelikle hukuk metodolojisi düzeyinde yapılan saptamaların idare ve vergi hukukundaki yansımalarının da gösterilmesi mümkün olabilecektir.
Bağımlı-bağımsız normların uygulanması sürecinin sergilendiği bölümden sonra söz konusu normların uygulanma sürecinde takdir yetkisinin konumu saptanmaya çalışılacaktır. Bu çerçevede ilk olarak takdir yetkisinin idari işlemin hangi unsuruna ilişkin olduğunu belirlenecek; öğretideki görüşle1\\\" idari işlemin tüm unsurları bakımından irdelendikten sonra, takdir yetkisinin idari işlemin salt konu unsuruna ilişkin olduğu görüşünden hareketle, bağımlı ve bağımsız vergi normlarının uygulanması sürecinde takdir yetkisinin konumu sergilenmeye çalışılacaktır.
Takdir yetkisinin yasanın uygulanma sürecindeki konumu yukarıda çizilen çerçeve içerisinde incelendikten sonra, son olarak takdir yetkisinin varlığının saptanmasına yönelik ölçütün ne olabileceği ortaya konulacaktır. Bu doğrultuda öncelikle öğretideki mevcut ölçütler incelenecek ve söz konusu ölçütlere yönelik eleştiriler sergilenecektir. Çalışmanın son kısmında ise geliştirilen ölçüt, vergi hukuku normları esas alınarak test edilecektir. Bununla birlikte çalışmanın bütününde olduğu üzere bu bölümde de, sınırlı sayıda idare hukuku normuna, konunun daha iyi sergilenmesi amacıyla örnek olarak yer verilecektir.
ÖNSÖZ
Bu çalışma, Ankara Ãœniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Kamu Hukuku (Vergi Hukuku) doktora programı çerçevesinde hazırlanmış ve 13.10.2011 tarihinde Prof. Dr. Nami ÇAÄžAN, Prof. Dr. Nurettin BÄ°LÄ°CÄ°, Prof. Dr. Mustafa AKKAYA, Yrd. Doç. Dr. Burak ÖZTÃœRK ve Yrd.Doç. Dr. Ä°brahim Nihat BAYAR\\\′dan oluÅŸan jüri önünde savunularak oybirliÄŸi ile kabul edilmiÅŸtir.
İdarenin takdir yetkisinin saptanması idarenin yargısal denetiminin sınırlarının çizilmesi bakımından hayati öneme sahiptir. Bu doğrultuda ça¬lışmada vergi idaresi özelinde idarenin takdir yetkisi değil; takdir yetkisinin saptanması incelenmiştir. İncelemenin norm teorisinden hareketle yapılmış olması, çalışmada önerilen ölçüt ile diğer sonuçların vergi hukukunun dışın¬da da kullanılmasını olanaklı hale getirmektedir. Bu nedenle çalışmanın orijinal başlık olan \\\"Vergi İdaresinin Takdir Yetkisinin Saptanması\\\" yerine \\\"Vergi Normlarında İdarenin Takdir Yetkisinin Saptanması\\\" başlığı altında sunulması tercih edilmiştir. Öte yandan bu tercihte akademik çevrelerden gelen yaygın önerilerin de etkili olduğunu belirtmek isterim.
Bu vesileyle desteÄŸini ve ilgisini hiçbir zaman eksik etmeyen, her konuda yol gösteren saygıdeÄŸer hocam Prof. Dr. Nami ÇAÄžAN\\\′a tezime iliÅŸkin eleÅŸtirileri ve katkıları için saygı ve şükranlarımı sunuyorum. Aynı ÅŸekilde, asistanlığını yapmış olmaktan onur duyduÄŸum, sayın hocam Prof. Dr. Nurettin Bilici\\\′ye de tüm akademik yaÅŸamıma katkısı ve doktora tezime iliÅŸkin eleÅŸtirileri ve yönlendirmeleri için şükranlarımı sunuyorum. Yine saygıdeÄŸer hocam ve tez danışmanım sayın Prof. Dr. Mustafa AKKAYA\\\′ya hem doktora tezime hem diÄŸer tüm çalışmalarıma yönelik teÅŸvik, destek ve emekleri için minnet ve şükranlarımı sunuyorum. Aynı ÅŸekilde, savunma sırasındaki eleÅŸtirileri ile yönlendiren, katkıları ile destek olan sayın hocam Yrd. Doç. Dr. Burak ÖZTÃœRK\\\′e de minnet ve teÅŸekkürlerimi sunuyorum. Sayın Yrd. Doç. Dr. Ä°brahim Nihat BAYAR\\\′a da içten desteÄŸi, savunma sırasındaki yapıcı eleÅŸtirileri ve katkıları için teÅŸekkürlerimi sunuyorum.
Tez çalışmamın önemli bir bölümünü yürüttüğüm University of Texas at Austin Hukuk Fakültesinde görevli Sayın Jonathan PRATTER\\\′a (J.D.) da saÄŸlamış olduÄŸu olanaklar için teÅŸekkür ediyorum.
Son olarak, Mali Akademi adına çalışmamın düzeltmelerini yapan Sayın ÇiÄŸdem GÃœNER\\\′e de yoÄŸun, hızlı ve profesyonel çalışması için çok teÅŸekkür etmek isterim.
Yrd. Doç. Dr. Oytun CANYAŞ
Ankara, Haziran 2012
İÇİNDEKİLER
VERGÄ° Ä°DARESÄ°NÄ°N TAKDÄ°R YETKÄ°SÄ°NÄ°N SAPTANMASI
BİRİNCİ BÖLÜM
Ä°DARENÄ°N TAKDÄ°R YETKÄ°SÄ°
I. KAVRAMSAL ÇERÇEVE 5
A. Ä°DARENÄ°N TAKDÄ°R YETKÄ°SÄ° KAVRAMI 7
1. HUKUKTA TAKDÄ°R YETKÄ°SÄ° 7
2. Ä°DARE HUKUKUNDA \\\"Ä°DARENÄ°N TAKDÄ°R YETKÄ°SÄ°\\\" 12
a) İkincil (Tali) Hukuk Kaynaklarında Yer Alan Tanımlar 12
aa. Doktrindeki Tanımlar ve Özellikleri 12
ab. Diğer İkinci Hukuk Kaynaklarında Yer Alan Tanımlar 16
b) Pozitif Hukukta İdarenin Takdir Yetkisi ve Özellikleri 17
c) Takdir Yetkisinin Özellikleri ve Tanımlanması 22
B. KARÅžIT KAVRAMDAN AYRIÅžTIRMA: BAÄžLI YETKÄ° TAKDÄ°R
YETKÄ°SÄ° 24
II. TAKDİR YETKİSİNE ATFEDİLEN ÖZELLİKLER VE ANALİZİ 26
A. TERCÄ°HTE BULUNMA YETKÄ°SÄ° 26
1. \\\"TERCİHTE BULUNMA\\\" ÖZELLİĞİNİN NORMLAR
HİYERARŞİSİ KARŞISINDAKİ KONUMU 26
a) Normlar HiyerarÅŸisi Teorisi 26
b) Normlar HiyerarÅŸisi Teorisinin Pozitif Hukuktaki DeÄŸeri 29
c) Normlar Hiyerarşisi Teorisi Açısından İdari İşlem 31
2. TERCÄ°HTE BULUNMANIN ÃœST NORMU UYGULAMAK
SURETÄ°YLE YENÄ° BÄ°R NORM YARATMA OLUP OLMADIÄžI 33
B. NORMA DAYALÄ° OLMA 34
1. TAKDÄ°R YETKÄ°SÄ°NÄ°N NORM KATMANLARI ARASINDA
BOŞLUK BULUNMASI HALİNDE ORTAYA ÇIKIP
ÇIKMAYACAĞI SORUNU 34
a) Takdir Yetkisinin Normlar Hiyerarşisi ile Açıklayan Görüş 35
b) Normlar HiyerarÅŸisi Teorisinin DeÄŸerlendirilmesi 37
aa. Önermeler Arası Bağlantı Bakımından Norm Türleri 37
ab. Norm Katmanları Arasında Boşluk Bulunmasının Mutlak
Olup Olmadığı 40
c) Yasa Boşluğu Sınıflandırmaları ve Takdir Yetkisiyle İlişkisi 41
aa. Yasa Boşluğu Sınıflandırmaları 41
ab. İdare (Vergi) Normlarında Yasa Boşluğu 44
ac. Yasa Boşluğu Sınıflandırmalarında Takdir Yetkisi 45
2. NORMA DAYALI OLMA ÖZELLİĞİNİN SONUÇLARI 47
a) Takdir Yetkisinin Varlığının Uygulanan Üst Normun Yapısına
Göre Belirlenmesi 47
b) Takdir Yetkisinin Sınırlarının Üst Normlara Göre Belirlenmesi 48
aa. Üst Normun Takdir Yetkisinin Sınırlarını Oluşturması 48
ab. Normlar Arası Boşluğun \\\"Takdir Yetkisi Alanı\\\" Biçiminde
Kavramlaştırılması 52
C NORMUN AMACINA ULAÅžMADAKÄ° BELÄ°RSÄ°ZLÄ°K 53
1. NORMUN AMACI 53
2. NORMUN AMACININ BELÄ°RLENMESÄ° VE YORUM
SORUNU 55
3. TAKDÄ°R YETKÄ°SÄ°NÄ°N VARLIÄžININ SAPTANMASI VE
NORMUN AMACI 61
a) Normun Amacına Ulaşmadaki Belirsizlik ve İdare
(Vergi) Normlarında Boşluk 61
b) Takdir Yetkisinin Yargısal Denetiminde Normun Amacı 64
D. YARGISAL DENETİMİN YERİNDELİĞİ KAPSAMAMASI 64
1. Ä°DARÄ° YARGI DENETÄ°MÄ°NDE SINIRLAR 66
2. YERÄ°NDELÄ°K DENETÄ°MÄ° YASAÄžI VE TAKDÄ°R YETKÄ°SÄ° 68
İKİNCİ BÖLÜM
TAKDÄ°R YETKÄ°SÄ°NÄ°N VARLIÄžININ SAPTANMASI
I. YASANIN UYGULANMA SÃœRECÄ°NÄ°N ANALÄ°ZÄ° 75
A. YASANIN UYGULANMASININ ANLAMI 77
B. YASAYA UYGUNLUÄžUN KAPSAMI 84
C. BAÄžIMLI-BAÄžIMSIZ NORMLAR BAKIMINDAN ANALÄ°Z 87
1. BAÄžIMLI BAÄžIMSIZ NORM AYRIMI 88
2. Ä°DARÄ° Ä°ÅžLEM TESÄ°SÄ° BAKIMINDAN BAÄžIMLI-BAÄžIMSIZ
NORMLAR 92
a) Bire] İdari İşlem Tesis Etmenin Bağımsız Normu
(Yasayı) uygulama Anlamı Taşıması 92
aa. Genel Çerçeve 92
ab. Birel İdari İşlem Tesisi-Hipotetik (Koşullu) Kıyas
Uygulaması 94
ac. Hukuk Metodolojisinde Hipotetik Kıyas (Subsumsiyon)
Süreci 96
ad. İdari İşlemin Unsurları Bakımından İrdeleme 99
b) Düzenleyici İdari İşlem Tesisinin Bağımlı Normun Uygulanması
Anlamını Taşıması 102
aa. Genel Çerçeve 102
ab. İdari İşlemin Unsurları Bakımından İrdeleme 103
II. BAÄžIMLI-BAÄžIMSIZ NORMLARININ UYGULANMASI
SÃœRECÄ°NDE TAKDÄ°R YETKÄ°SÄ°NÄ°N SAPTANMASI 105
A. Ä°DARÄ° Ä°ÅžLEMÄ°N UNSURLARINDA TAKDÄ°R YETKÄ°SÄ°NÄ°N
SAPTANMASI 106
1. ÖĞRETİDEKİ GÖRÜŞLER 106
a) Yetki Unsuru Açısından 106
b) Şekil Unsuru Açısından 108
c) Amaç Unsuru Açısından 109
d) Sebep Unsuru Açısından 110
e) Konu Unsuru Açısından 115
2. TAKDÄ°R YETKÄ°SÄ°NÄ°N Ä°DARÄ° Ä°ÅžLEMÄ°N KONU UNSURUNA
İLİŞKİN OLDUĞU YÖNÜNDEKİ GÖRÜŞ 117
a) Genel Çerçeve 117
b) Bağımsız Vergi Normlarının Uygulanması Sürecinde
Takdir Yetkisi 121
aa. Tam-Eksik Vergi Normları Bakımından 122
ab. Açık Vergi Normları Bakımından 126
c) Bağımlı Vergi Normlarının Uygulanması Sürecinde
Takdir Yetkisi 129
aa. Hipotetik (Koşullu) Kıyas Sürecine Bağlanmayan
Durumlarda Düzenleyici İşlem Tesisi 129
aaa. Birel Ä°dari Ä°ÅŸleme Dayanak OluÅŸturmayan Vergi
Normlarından Düzenleyici İşlem Tesisi 130
aab. Birel Ä°dari Ä°ÅŸleme Dayanak OluÅŸturan Vergi
Normlarından Düzenleyici İşlem Tesisi 132
ab. Düzenleyici İşlem Tesis Etmenin Hipotetik (Koşullu)
Kıyas Sürecine Bağlandığı Durumlarda 135
B. DEÄžERLENDÄ°RME YETKÄ°SÄ°NÄ°N TAKDÄ°R YETKÄ°SÄ°NDEN
AYRIÅžTIRILMASI 138
1. DEÄžERLENDÄ°RME YETKÄ°SÄ° 138
2. DEÄžERLENDÄ°RME YETKÄ°SÄ°NÄ°N HUKUKÄ°LÄ°K DENETÄ°MÄ° 145
3. VERGÄ° NORMLARI VE SOYUT SEBEP UNSURUNDA
TAKDÄ°R YETKÄ°SÄ° 156
III. TAKDÄ°R YETKÄ°SÄ°NÄ°N VARLIÄžINI SAPTAYACAK
ÖLÇÜT SORUNU 157
A. ÖĞRETİDEKİ ÖLÇÜTLER 158
B. ÖLÇÜT ÖNERİSİ 165
C. ÖLÇÜT ÖNERİSİNİN UYGULAMADAN ÖRNEKLERLE
DEÄžERLENDÄ°RÄ°LMESÄ° 168
1. 6183 SAYILI AATUHK 13. MADDESÄ° 169
2. 5411 SAYILI BANKACILIK KANUNU 148. MADDESÄ° 171
3. 6183 SAYILI AATUHK 51. MADDESÄ° 173
4. 3065 SAYILI KDVK 28. MADDESÄ° 177
DEĞERLENDİRME VE SONUÇ 181
EK. 1 186
© Copyright 2024
Sitemizde yayınlanan görsel ve yazılı