Kargo Gönderim Saatleri;
Yeni Ãœyelik
Ãœye GiriÅŸi
Ä°darenin Kusursuz SorumluluÄŸu
Ä°darenin Kusursuz SorumluluÄŸu
Ramazan ÇAĞLAYAN
Sayfa Sayısı
:
419
Kitap Ölçüleri
:
16x23 cm
Basım Yılı
:
2007
ISBN NO
:
9789944135238
22,00
TL 
Bu ürün şu anda stoklarımızda yok!Yazarın diğer ürünlerine gözatmanızı tavsiye ederiz...
GÄ°RÄ°Åž
Anayasası da bulunan bir hukuk sisteminde, yürürlükteki hukukun temel kuralları Anayasada kendini gösterir. Bu yüzden temel ilkeleri tespit için öncelikle Anayasaya bakmak gerekir. Üzerinde durduğumuz konu kamu tüzel kişileri olduğundan, bu konuya ilişkin 1982 Anayasası hükümlerine bir göz attığımızda, birinci maddede "Türkiye Devleti bir Cumhuriyettir" (m.l) kuralının yer aldığını görürüz. Sonrasında "Türkiye Devleti ülkesi ve milletiyle bölünmez bir bütündür "(m.3), "Egemenlik kayıtsız şartsız Türk Milletinindir. Türk Milleti egemenliğini, Anayasanın koyduğu esaslara göre yetkili organları eliyle kulla-nır"(m.6) hükümleri gelmektedir.
Bu düzenlemeler gösteriyor ki, "egemenlik", Türk Milleti denilen ve bu ülkede yaşayan bütün insanların oluşturduğu bir "bütün"e aittir. Dolayısıyla, ülkede yaşayan insanlardan ayrı bir "kişilik", başka bir ifade ile "kişi topluluğu" ile karşılaşmış oluyoruz. "Egemenliğin kullanılması, hiçbir surette hiçbir kişiye, zümreye veya sınıfa bırakılamaz" (m.6). Ülkede yaşayan insanların bütününün ifadesi olan bu "millet", gerçek kişiler toplamına veya kendi hukuki varlığı dışında, başka bir hukuki varlığa, egemenliği devredemez. Demek oluyor ki, ülkede yaşayan insanların bütününün ifadesi olan "Türkiye Devleti" diye bir hukuki kişilik söz konusudur.
Anayasanın 46. maddesinde "Devlet ve kamu tüzel kişileri" ifadesi yer almaktadır. Böylece "tüzel kişi" kavramıyla açıkça karşılaşıyoruz. Hukukun öznesi olarak gerçek kişiler yanında, hukuken kişi olarak kabul edilen "tüzel kişiler" de bulunmaktadır.
Anayasanın hükümlerine göz atmaya devam ettiğimizde 33. maddede "dernek kurma hakkından", 51. maddede "sendika kurma hakkından", 68 ve 69. maddelerde "siyasi partiler"den söz edilmektedir.
Konuya ilişkin 123. maddede ise "Kamu tüzel kişiliği, ancak kanunla veya kanunun açıkça verdiği yetkiye dayanılarak kurulur" hükmü bulunmaktadır. 127. maddede kamu tüzel kişilerinin bir türü olan "mahalli idareler", 130 ve 131. maddelerde bir başka kamu tüzel kişisi olan "üniversiteler", 133. maddede "radyo ve televizyon kurumu, 135. maddede "kamu kurumu niteliğinde meslek kuruluşları" düzenlenmektedir.
Yukarıya bazılarını aktardığımız anayasa hükümlerinden de anlaşılacağı gibi, gerçek kişiler yanında, gerçek kişi olan insanlardan ayrı bir hukuki varlığa sahip "tüzel kişi" denilen varlıklar bulunmaktadır.
Sorumluluk, bir kişinin eylemlerinin meydana getirdiği zararlı sonuçlara katlanması, bu eylemler neticesinde başkasının gördüğü zararı tazmin etmesi demek olduğuna göre, öncelikle ortada hukukun kabul ettiği bir "kişi"nin bulunması gerekmektedir. Hukuk dilinde kişi (şahıs), hak ehliyetine yani haklara ve borçlara ehil olabilen varlık demektir. Haklara ve borçlara ehil olabilen bir varlık bulunmuyorsa, sorumluluktan da bahsedilemez. İdarenin sorumluluğundan söz edebilmek için, İdare dediğimiz teşkilatın, hukuken tanınan bir kişi olması gerekmektedir. Bu sebeple tüzel kişi kavramı ve bu kavramın tarihsel gelişimi üzerinde durma zavreti hasıl olmuştur.
Çalışmamızda sorumluluğu söz konusu olan İdare, organik ve işlevsel anlamda İdaremdir. Başka bir ifade ile Devlet ve diğer kamu tüzel kişilerinin sorumluluğu ele alınacaktır. Bu bakımdan işlevsel açıdan İdare, yürütme organı yanında yasama ve yargı organlarını da kapsamaktadır. Başka bir ifade ile, yasama ve yargı, idare işlevine giren faaliyetleri bakımından, yürütmeye uygulanan kurallara tâbi olacaktır. Ancak Devlet tüzel kişisinin bir faaliyeti olan yasama ve yargı faaliyetlerinden de bazı zararlar meydana gelebilir. Bunlar bakımından Devlet tüzel kişiliğinin sorumluluğu üzerinde de ayrıca durulacaktır.
Kamu tüzel kişileri, kamu hizmetlerini yürütürken, kamu hukuku hükümlerine göre faaliyete bulunmanın yanında, özel hukuk hükümlerine göre de faaliyette bulunabilmektedir. Özel hukuk kuralları çerçevesinde yürütülen faaliyetlerden doğan sorumluluğu çalışmanın kapsamı dışında tutacağız.
Yine sorumluluk konusunun bir "esas", bir de "usûl" yönü bulunmaktadır. Usûl yönünden kasıt, uyuşmazlığın yargı önünde çözümlenmesi aşamasında uygulanan kurallardır. Yargılama sürecini de çalışmanın kapsamı dışında tuttuk.
İdarenin sorumluluğu, idarî işlem ve eylemlerden doğabileceği gibi, İdarenin sözleşmelerden de doğabilmektedir. İdari sözleşmelerden doğan sorumluluğun, sözleşmeye dayalı bir sorumluluk olması hasebiyle kendine özgü kuralları bulunmaktadır. Bu yüzden çalışmada sadece sözleşme-dışı, yani idarî eylem ve işlemlerden doğan sorumluluğu inceleme konusu yapacağız.
Hukukî anlamda sorumluluk denildiğinde, günümüzde iki tür sorumluluktan söz edilmektedir. Kusur sorumluluğu ve kusursuz (objektif) sorumluluk. İdare hukukunda da bu iki tür sorumluluk söz konusu olmaktadır. Çalışmamızda esas olarak İdarenin kusursuz sorumluluğu üzerinde durulacaktır. Ancak kusursuz sorumluluğun anlaşılabilmesi için, kusura dayalı (hizmet kusuru) sorumlu-
luğun da bazı temel ilkelerinin bilinmesi gerekmektedir. Bu yüzden ayrıntıya girmeden yeri geldikçe kusursuz sorumluluk üzerinde de durulacaktır.
Günümüzde yaygın olarak kabul edilen sorumlu ve yargılanabilir İdare anlayışına ulaşılıncaya kadar, hukuk düzenlerinde cereyan eden gelişmelere değinilecektir. Ulaşılan bu günkü aşamanın kavranılabilmesi açısından bu tarihsel sürecin incelenmesi gerektiğini düşünmekteyiz.
Bilindiği üzere, idare hukuku ve buna bağlı olarak idarî yargı, varlığını Fransız hukukuna borçludur. Türk idare hukukunun, Fransız idare hukuku öğretisi ve içtihatlarından etkilendiği de kuşkusuzdur. Bu yüzden Fransız idare hukuku öğreti ve içtihatlarına da yer vermeyi uygun bulduk.
Çalışmamızın konusu olarak "İdarenin kusursuz sorumluluğu"nu seçerken, konunun tarihsel, teorik ve pratik yönünü de ortaya koymayı amaçladık. Bu bakımdan çalışmayı üç bölüme ayırdık. Tarihsel süreç bakımından ilkin özel hukuktaki kusursuz sorumluluk ortaya çıktığından, birinci bölümde, genel olarak kusursuz sorumluluğun tarihsel sürecini aktardıktan sonra, kamu tüzel kişiliğinin ve bunun sorumluluğunun kabulünün seyri üzerinde durduk. İkinci bölümde genel olarak idari sorumluluğun temel ilkelerini ortaya koyduktan sonra, özel olarak İdarenin kusursuz sorumluluğunun genel teorisi üzerinde durduk. Son bölümü ise, bu teorik çerçevenin uygulamada meydana getirdiği neticeler ve uygulamanın karşılaştığı sorunlara ayırdık.
İÇİNDEKİLER
İÇİNDEKİLER III
GÄ°RÄ°Åž 1
BİRİNCİ BÖLÜM
SORUMLULUK KAVRAMI VE Ä°DARENÄ°N
SORUMLULUĞUNUN TARİHSEL GELİŞİMİ
I. SORUMLULUK KAVRAMI VE TÃœRLERÄ° 5
A. KELÄ°ME VE KAVRAM OLARAK SORUMLULUK 5
1. Kelime Olarak Sorumluluk 5
2. Hukuki Kavram Olarak Sorumluluk 6
a. Siyasî Sorumluluk 9
b. Cezaî Sorumluluk 10
c. Hukukî (Malî) Sorumluluk 12
3. Sorumluluk Çeşitlerinin Mukayesesi 14
B. HUKUKÎ SORUMLULUK TÜRLERİ 15
1. Kusur SorumluluÄŸu 16
2. Kusursuz Sorumluluk 18
C. İDARENİN MALÎ SORUMLULUĞU KAVRAMI 20
II. ÖZEL HUKUKTA KUSURSUZ SORUMLULUĞUN
TARİHSEL KÖKLERİ 24
A. Roma Hukukunda Kusursuz Sorumluluk 24
B. Ortaçağ Hukuklarında Kusursuz Sorumluluk 28
C. Modern Düzenlemelerde Kusursuz Sorumluluk 29
1. Fransız Hukuku 30
2. Alman Hukuku 30
3. Ä°ngiliz Hukuku : 31
D. Önceki Hukukumuzda Kusursuz Sorumluluk 32
III. Ä°DARENÄ°N SORUMLULUÄžU TEORÄ°SÄ°NÄ°N
TARÄ°HÄ°NE GENEL BAKIÅž 34
A. TÜZELKİŞİLİK KAVRAMI VE HUKUKİ NİTELİĞİ 35
1. Tüzel Kişilik Kavramı 35
2. Tüzel Kişilik Kavramının Kabulünü Doğuran İhtiyaçlar 39
3. Tüzel Kişiliğin Hukukî Niteliğini Açıklayan Teoriler 39
a.Varsayım (Farazilik= Fiksiyon) Teorisi 40
b. Gerçeklik Teorisi (Organ Teorisi) 42
c. Amaç Kişiliği Teorisi 43
d. Hukuki KiÅŸilik Teorisi 43
e. Soyutlama Teorisi 44
f. Realist Teori 45
g. Müessese Teorisi 45
B. TARİHSEL SÜREÇ BAKIMINDAN DEVLET TÜZEL
KİŞİLİĞİ VE SORUMLULUK 49
1. Devletin Ortaya Çıkışını Açıklayan Teoriler 51
2. Tarihsel Süreç İçinde Devlet Tüzel Kişiliği ve Sorumluluk 55
a. İlkçağ Hukuklarında 55
b. Roma Hukukunda 56
c. Ortaçağ Dönemi 60
d. Monarşiler Dönemi 61
e. Modern Hukuklarda Devlet Tüzel Kişiliği ve Sorumluluk 62
3. Türk Hukukunda İdari Sorumluluğun Gelişimi 83
a. Tanzimat Öncesi Dönem 83
b. Hukuk Devletine Geçiş Süreci 90
c. Kamu Tüzel Kişiliğinin İlk Belirtileri 91
d. İdarî Yargı ve İdarî Sorumluluğun Doğuşu 97
İKİNCİ BÖLÜM
Ä°DARENÄ°N KUSURSUZ SORUMLULUÄžUNUN GENEL TEORÄ°SÄ°
I. İDARÎ SORUMLULUĞA GENEL BAKIŞ 111
A. Ä°DARE HUKUKUNDA SORUMLULUK 111
1. Genel Olarak 111
2. İdarenin Sorumluluğu-İdarî Sorumluluk Ayırımı 114
a. İdarenin Özel Hukuk Sorumluluğu 114
b. İdarenin İdarî Sorumluluğu 117
3. İdarî Sorumluluğun Özerkliği 118
a. İdarî Sorumluluğun Özel Hukuk Karşısında Özerkliği 119
b. İdarî Sorumluluğun Adlî Yargı Karşısında Özerkliği 120
B. İDARENİN MALÎ SORUMLULUĞUNUN TEMELİ 120
l.Nimet ve Külfetlerde Eşitlik İlkesi 123
2. İmkân ve Fırsat Eşitliği İlkesi 124
3. Sosyal Devlet Ä°lkesi 125
4. Hukuk Devleti Ä°lkesi 126
C. İDARÎ SORUMLULUĞA İLİŞKİN SİSTEMLER VE MODELLER 128
1. Sorumluluğun Bağlandığı Nedeni Açıklayan Sistemler 128
a. Zarar Olgusuna Dayanan Sistem 128
b. Hukuka Aykırılık Olgusuna Dayanan Sistem 129
c. İdarî Kusur Olgusuna Dayanan Sistem 129
2. Kamu Görevlilerinin Kusuru Açısından Sorumluluk Modelleri 130
a. Memur SorumluluÄŸu 130
c. Devlet SorumluluÄŸu 130
d. Görev Sorumluluğu 131
e. Birlikte Sorumluluk 132
D. İDARÎ SORUMLULUĞUNUN TÜRLERİ VE GENEL ŞARTLARI 132
1. İdarî Sorumluluğun Türleri 132
a. Hizmet Kusuru 132
b. Kusursuz Sorumluluk 134
2. İdarî Sorumluluğun Genel Koşulları 134
a. İdarî Davranış (Fiil) 134
b. Kusur 136
c. Zarar 138
d. İlliyet Bağı 139
II. KUSURSUZ SORUMLULUÄžUN
NİTELİĞİ VE ÖZELLİKLERİ 142
A. GENEL OLARAK KUSURSUZ SORUMLULUÄžUN
KABULÜNÜ GEREKTİREN İHTİYAÇLAR 142
1. Sınai ve Teknik Gelişmeler 143
2. Kusuru İspat Güçlüğü 144
3. Kusurla Zarar Arasında Orantısızhkların Oluşması 144
4. Kusur Ä°lkesinin YetersizliÄŸi 144
5. Kusur İlkesinin Ahlâkî Temelinin Zayıflaması 145
6. Tazminat Hukukunda Sosyal Düşünce 145
B. GENEL OLARAK KUSURSUZ SORUMLULUÄžUN DAYANAKLARI 145
1. Sebep Olma (İlliyet Bağı) Görüşü 146
2. Yarar-Zarar Dengesi Görüşü 147
3. Tehlike Oluşturma Görüşü 147
4. Hakkaniyet Görüşü 148
5. Egemenlik Alanı Görüşü 148
6. Hukuka Aykırılık Görüşü 149
7. Objektif Özen Ödevinin Yerine Getirilmemesi Görüşü 150
8. Anormallik Görüşü 150
9. Emniyet ve Garanti Görüşü 150
10. Fedakârlığın Denkleştirilmesi Görüşü 151
C. İDARENİN KUSURSUZ SORUMLULUĞUNUN ÖZELLİKLERİ 151
1. Kusursuz Sorumluluğun İkincil Özelliği 152
2. Mağdur İçin Elverişlilik Özelliği 154
3. Zararın Anormal ve Özel Oluşu Özelliği 155
4. Kusurun İspatı Bakımından Özelliği 156
5. Kusursuz Sorumluluğun Orijinal Olma Özelliği 157
6. Kusursuz Sorumluluğun Nötr Olma Özelliği 157
7. Kusursuz Sorumluluğun Kamu Düzeninden Olma Özelliği 158
D. KUSURSUZ SORUMLULUÄžUN KOÅžULLARI 158
1. İdarî Davranış (Fiil) 158
a. îsnadiyet 159
b. Kusur 163
2. Zarar 165
a. Ortada Bir Zarar Olmalıdır 165
b. Zarar Gerçekleşmiş Olmalıdır 166
c. Zarar Kesin Olmalıdır 166
d. Zarar Hukuken Korunan Bir Menfaate Yönelik Olmalıdır 168
e. Zarar Parayla Ölçülebilir Nitelikte Olmalıdır 169
f. Zararın Özel ve Anormal Olması ^7....... 172
3. İlliyet Bağı 175
III. Ä°DARENÄ°N SORUMLULUÄžUNU ETKÄ°LEYEN DURUMLAR 179
A. MÃœCBÄ°R SEBEP 180
1. Mücbir Sebep Tanımı 180
2. Mücbir Sebebin Şartlan 181
a. Dışsalhk 181
b. Öngörülemezlik 182
c. Önlenemezlik 186
3. Şartların Biraradalığı 191
4. Sonuçları 191
B. BEKLENMEYEN HÂL 192
LTanımı 192
2. Şartları 193
a. İçsellik 193
b. Öngörülemezlik 194
c. Önlenemezlik 195
3. Sonuçları 195
C. ZARAR GÖRENİN DAVRANIŞI (FİİLİ) 196
1. Tanımı 196
2. Åžartlan 197
a. MaÄŸdurun Kanomu 197
b. Müterafik Davranış 199
3. Sonuçları 205
D. ÜÇÜNCÜ KİŞİNİN DAVRANIŞI 205
1. Tanımı 205
2. Şartları 206
3. Sonuçları 212
IV. ZARARIN TAZMÄ°NÄ° 213
A. SORUMLU KAMU TÜZEL KİŞİSİNİN TESPİTİ 213
1. Kamu Görevlisinin Birden Fazla Görev Üstlenmesi 214
2. Faaliyetin Birden Fazla Kamu Tüzel Kişisi Tarafından Yapılması 215
3. İdarî Vesayet Denetimi 216
4. Hizmetin Özel Hukuk Kişisince Yürütülmesi 216
5. Arızî İşbirlikçilerin Zararları 216
6. Bayındırlık Eserlerinden Kaynaklanan Zararlar 216
7. Bayındırlık Faaliyetlerinden Kaynaklanan Zararlar 217
B. ZARARIN TAZMÄ°NÄ°NE Ä°LÄ°ÅžKÄ°N Ä°LKELER 219
1. Nakden Tazmin Ä°lkesi 219
2. Sorumluluk Oranınca Tazmin İlkesi 222
3. Taleple Bağlılık İlkesi 223
4. Tam Tazmin Ä°lkesi 228
5. DenkleÅŸtirme Ä°lkesi 229
C. TAZMÄ°NAT MÄ°KTARININ TESPÄ°TÄ° 233
1. Zararın Hesaplanma Tarihi 233
2. Tazminatın Hesaplanması Yöntemi 238
3. Tazminatın Türü 241
4. Tazminatta Faiz 245
a. Talep Şartı 245
b. Faizinin Başlangıç Tarihi 245
c.Temerrüt Faizi 248
d. Mürekkep Faiz Yasağı 248
e. Manevi Tazminatta Faiz 248
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
Ä°DARE HUKUKUNDA KUSURSUZ SORUMLULUK Ä°LKELERÄ°
I. RİSK İLKESİ GEREĞİNCE SORUMLULUK 255
A. Tehlikeli Şeylerin Kullanımı 258
1. Patlayıcı Maddeler 258
2. Tehlikeli Âlet ve Silahlar 261
3. Bayındırlık Tesisleri 266
4. Sağlık Hizmetleri 271
5. İdarenin Taşıtları 276
B. Tehlikeli Yöntemler 282
1. Genç Suçluların Eğitimi 282
2. Akıl Hastalarının Deneme Çıkışları 283
3. Mahkumlara Verilen Çıkma İzinleri 283
4. Tehlikeli Tıbbî Yöntemler 284
C. Tehlikeli Durumlar 285
D. Meslekî Riskler 286
1. Fransız Hukukundaki Uygulamalar 286
2. Türk Hukukunda Meslekî Risk Uygulaması 290
a. Yargı Yerlerinin Uygulamaları 290
b. Yasal Düzenlemeler 296
E. Kamu Hizmetinin Geçici Görevlilerinin Uğradığı Zararlar 298
F. Sosyal Risk Yaklaşımı 304
1. Sosyal Olaylarda Sorumluluk 308
a. Fransız Hukukunda Durum 308
b. Türk Hukukunda Durum 311
2. Terör Olaylarında Sorumluluk 319
a. Fransız Hukukunda Durum 320
b. Türk Hukukunda Durum 321
II. KAMU KÜLFETLERİ KARŞISINDA EŞİTLİK İLKESİ 340
A. Bayındırlık Faaliyetlerinin Daimî Zararlarından Sorumluluk 347
1. İçeriği 347
2. Zararın Şartları 348
3. Zararın Çeşitleri 349
4. Türk Hukukunda Durum 351
B. Hukuka Uygun İdarî İşlemlerden Sorumluluk 353
1. Fransız Hukukunda Durum 354
2. Türk Hukukunda Durum 357
III. ÖZELLİK ARZEDEN BAZI SORUMLULUK SEBEPLERİ 361
A. Yasama Faaliyetinden Dolayı Sorumluluk 361
1. Sorumsuzluk İlkesi ve İstisnaları 363
2. Fransız Hukukunda Durum 366
3. Türk Hukukunda Durum 370
B .Uluslararası Sözleşmelerden Dolayı Sorumluluk 371
C. Yargısal Faaliyetlerden Doğan Sorumluluk 376
1.Fransız Hukukunda Durum 378
2. Türk Hukukunda Durum 380
a. Öğretideki Yaklaşım 380
b. Yasal Düzenlemeler 383
c. Yargı Yerlerinin Yaklaşımı 388
d. DeÄŸerlendirme 395
D. Çevre Kirliliği Nedeniyle Sorumluluk 396
1.Temel Kavramlar : 396
2. Sorumluluk Esasları 397
a. Özel Hukuk Yaklaşımı 397
b. Ä°darenin SorumluluÄŸu 399
GENEL DEĞERLENDİRME VE SONUÇ 401
YARARLANILAN KAYNAKLAR 407
Anayasası da bulunan bir hukuk sisteminde, yürürlükteki hukukun temel kuralları Anayasada kendini gösterir. Bu yüzden temel ilkeleri tespit için öncelikle Anayasaya bakmak gerekir. Üzerinde durduğumuz konu kamu tüzel kişileri olduğundan, bu konuya ilişkin 1982 Anayasası hükümlerine bir göz attığımızda, birinci maddede "Türkiye Devleti bir Cumhuriyettir" (m.l) kuralının yer aldığını görürüz. Sonrasında "Türkiye Devleti ülkesi ve milletiyle bölünmez bir bütündür "(m.3), "Egemenlik kayıtsız şartsız Türk Milletinindir. Türk Milleti egemenliğini, Anayasanın koyduğu esaslara göre yetkili organları eliyle kulla-nır"(m.6) hükümleri gelmektedir.
Bu düzenlemeler gösteriyor ki, "egemenlik", Türk Milleti denilen ve bu ülkede yaşayan bütün insanların oluşturduğu bir "bütün"e aittir. Dolayısıyla, ülkede yaşayan insanlardan ayrı bir "kişilik", başka bir ifade ile "kişi topluluğu" ile karşılaşmış oluyoruz. "Egemenliğin kullanılması, hiçbir surette hiçbir kişiye, zümreye veya sınıfa bırakılamaz" (m.6). Ülkede yaşayan insanların bütününün ifadesi olan bu "millet", gerçek kişiler toplamına veya kendi hukuki varlığı dışında, başka bir hukuki varlığa, egemenliği devredemez. Demek oluyor ki, ülkede yaşayan insanların bütününün ifadesi olan "Türkiye Devleti" diye bir hukuki kişilik söz konusudur.
Anayasanın 46. maddesinde "Devlet ve kamu tüzel kişileri" ifadesi yer almaktadır. Böylece "tüzel kişi" kavramıyla açıkça karşılaşıyoruz. Hukukun öznesi olarak gerçek kişiler yanında, hukuken kişi olarak kabul edilen "tüzel kişiler" de bulunmaktadır.
Anayasanın hükümlerine göz atmaya devam ettiğimizde 33. maddede "dernek kurma hakkından", 51. maddede "sendika kurma hakkından", 68 ve 69. maddelerde "siyasi partiler"den söz edilmektedir.
Konuya ilişkin 123. maddede ise "Kamu tüzel kişiliği, ancak kanunla veya kanunun açıkça verdiği yetkiye dayanılarak kurulur" hükmü bulunmaktadır. 127. maddede kamu tüzel kişilerinin bir türü olan "mahalli idareler", 130 ve 131. maddelerde bir başka kamu tüzel kişisi olan "üniversiteler", 133. maddede "radyo ve televizyon kurumu, 135. maddede "kamu kurumu niteliğinde meslek kuruluşları" düzenlenmektedir.
Yukarıya bazılarını aktardığımız anayasa hükümlerinden de anlaşılacağı gibi, gerçek kişiler yanında, gerçek kişi olan insanlardan ayrı bir hukuki varlığa sahip "tüzel kişi" denilen varlıklar bulunmaktadır.
Sorumluluk, bir kişinin eylemlerinin meydana getirdiği zararlı sonuçlara katlanması, bu eylemler neticesinde başkasının gördüğü zararı tazmin etmesi demek olduğuna göre, öncelikle ortada hukukun kabul ettiği bir "kişi"nin bulunması gerekmektedir. Hukuk dilinde kişi (şahıs), hak ehliyetine yani haklara ve borçlara ehil olabilen varlık demektir. Haklara ve borçlara ehil olabilen bir varlık bulunmuyorsa, sorumluluktan da bahsedilemez. İdarenin sorumluluğundan söz edebilmek için, İdare dediğimiz teşkilatın, hukuken tanınan bir kişi olması gerekmektedir. Bu sebeple tüzel kişi kavramı ve bu kavramın tarihsel gelişimi üzerinde durma zavreti hasıl olmuştur.
Çalışmamızda sorumluluğu söz konusu olan İdare, organik ve işlevsel anlamda İdaremdir. Başka bir ifade ile Devlet ve diğer kamu tüzel kişilerinin sorumluluğu ele alınacaktır. Bu bakımdan işlevsel açıdan İdare, yürütme organı yanında yasama ve yargı organlarını da kapsamaktadır. Başka bir ifade ile, yasama ve yargı, idare işlevine giren faaliyetleri bakımından, yürütmeye uygulanan kurallara tâbi olacaktır. Ancak Devlet tüzel kişisinin bir faaliyeti olan yasama ve yargı faaliyetlerinden de bazı zararlar meydana gelebilir. Bunlar bakımından Devlet tüzel kişiliğinin sorumluluğu üzerinde de ayrıca durulacaktır.
Kamu tüzel kişileri, kamu hizmetlerini yürütürken, kamu hukuku hükümlerine göre faaliyete bulunmanın yanında, özel hukuk hükümlerine göre de faaliyette bulunabilmektedir. Özel hukuk kuralları çerçevesinde yürütülen faaliyetlerden doğan sorumluluğu çalışmanın kapsamı dışında tutacağız.
Yine sorumluluk konusunun bir "esas", bir de "usûl" yönü bulunmaktadır. Usûl yönünden kasıt, uyuşmazlığın yargı önünde çözümlenmesi aşamasında uygulanan kurallardır. Yargılama sürecini de çalışmanın kapsamı dışında tuttuk.
İdarenin sorumluluğu, idarî işlem ve eylemlerden doğabileceği gibi, İdarenin sözleşmelerden de doğabilmektedir. İdari sözleşmelerden doğan sorumluluğun, sözleşmeye dayalı bir sorumluluk olması hasebiyle kendine özgü kuralları bulunmaktadır. Bu yüzden çalışmada sadece sözleşme-dışı, yani idarî eylem ve işlemlerden doğan sorumluluğu inceleme konusu yapacağız.
Hukukî anlamda sorumluluk denildiğinde, günümüzde iki tür sorumluluktan söz edilmektedir. Kusur sorumluluğu ve kusursuz (objektif) sorumluluk. İdare hukukunda da bu iki tür sorumluluk söz konusu olmaktadır. Çalışmamızda esas olarak İdarenin kusursuz sorumluluğu üzerinde durulacaktır. Ancak kusursuz sorumluluğun anlaşılabilmesi için, kusura dayalı (hizmet kusuru) sorumlu-
luğun da bazı temel ilkelerinin bilinmesi gerekmektedir. Bu yüzden ayrıntıya girmeden yeri geldikçe kusursuz sorumluluk üzerinde de durulacaktır.
Günümüzde yaygın olarak kabul edilen sorumlu ve yargılanabilir İdare anlayışına ulaşılıncaya kadar, hukuk düzenlerinde cereyan eden gelişmelere değinilecektir. Ulaşılan bu günkü aşamanın kavranılabilmesi açısından bu tarihsel sürecin incelenmesi gerektiğini düşünmekteyiz.
Bilindiği üzere, idare hukuku ve buna bağlı olarak idarî yargı, varlığını Fransız hukukuna borçludur. Türk idare hukukunun, Fransız idare hukuku öğretisi ve içtihatlarından etkilendiği de kuşkusuzdur. Bu yüzden Fransız idare hukuku öğreti ve içtihatlarına da yer vermeyi uygun bulduk.
Çalışmamızın konusu olarak "İdarenin kusursuz sorumluluğu"nu seçerken, konunun tarihsel, teorik ve pratik yönünü de ortaya koymayı amaçladık. Bu bakımdan çalışmayı üç bölüme ayırdık. Tarihsel süreç bakımından ilkin özel hukuktaki kusursuz sorumluluk ortaya çıktığından, birinci bölümde, genel olarak kusursuz sorumluluğun tarihsel sürecini aktardıktan sonra, kamu tüzel kişiliğinin ve bunun sorumluluğunun kabulünün seyri üzerinde durduk. İkinci bölümde genel olarak idari sorumluluğun temel ilkelerini ortaya koyduktan sonra, özel olarak İdarenin kusursuz sorumluluğunun genel teorisi üzerinde durduk. Son bölümü ise, bu teorik çerçevenin uygulamada meydana getirdiği neticeler ve uygulamanın karşılaştığı sorunlara ayırdık.
İÇİNDEKİLER
İÇİNDEKİLER III
GÄ°RÄ°Åž 1
BİRİNCİ BÖLÜM
SORUMLULUK KAVRAMI VE Ä°DARENÄ°N
SORUMLULUĞUNUN TARİHSEL GELİŞİMİ
I. SORUMLULUK KAVRAMI VE TÃœRLERÄ° 5
A. KELÄ°ME VE KAVRAM OLARAK SORUMLULUK 5
1. Kelime Olarak Sorumluluk 5
2. Hukuki Kavram Olarak Sorumluluk 6
a. Siyasî Sorumluluk 9
b. Cezaî Sorumluluk 10
c. Hukukî (Malî) Sorumluluk 12
3. Sorumluluk Çeşitlerinin Mukayesesi 14
B. HUKUKÎ SORUMLULUK TÜRLERİ 15
1. Kusur SorumluluÄŸu 16
2. Kusursuz Sorumluluk 18
C. İDARENİN MALÎ SORUMLULUĞU KAVRAMI 20
II. ÖZEL HUKUKTA KUSURSUZ SORUMLULUĞUN
TARİHSEL KÖKLERİ 24
A. Roma Hukukunda Kusursuz Sorumluluk 24
B. Ortaçağ Hukuklarında Kusursuz Sorumluluk 28
C. Modern Düzenlemelerde Kusursuz Sorumluluk 29
1. Fransız Hukuku 30
2. Alman Hukuku 30
3. Ä°ngiliz Hukuku : 31
D. Önceki Hukukumuzda Kusursuz Sorumluluk 32
III. Ä°DARENÄ°N SORUMLULUÄžU TEORÄ°SÄ°NÄ°N
TARÄ°HÄ°NE GENEL BAKIÅž 34
A. TÜZELKİŞİLİK KAVRAMI VE HUKUKİ NİTELİĞİ 35
1. Tüzel Kişilik Kavramı 35
2. Tüzel Kişilik Kavramının Kabulünü Doğuran İhtiyaçlar 39
3. Tüzel Kişiliğin Hukukî Niteliğini Açıklayan Teoriler 39
a.Varsayım (Farazilik= Fiksiyon) Teorisi 40
b. Gerçeklik Teorisi (Organ Teorisi) 42
c. Amaç Kişiliği Teorisi 43
d. Hukuki KiÅŸilik Teorisi 43
e. Soyutlama Teorisi 44
f. Realist Teori 45
g. Müessese Teorisi 45
B. TARİHSEL SÜREÇ BAKIMINDAN DEVLET TÜZEL
KİŞİLİĞİ VE SORUMLULUK 49
1. Devletin Ortaya Çıkışını Açıklayan Teoriler 51
2. Tarihsel Süreç İçinde Devlet Tüzel Kişiliği ve Sorumluluk 55
a. İlkçağ Hukuklarında 55
b. Roma Hukukunda 56
c. Ortaçağ Dönemi 60
d. Monarşiler Dönemi 61
e. Modern Hukuklarda Devlet Tüzel Kişiliği ve Sorumluluk 62
3. Türk Hukukunda İdari Sorumluluğun Gelişimi 83
a. Tanzimat Öncesi Dönem 83
b. Hukuk Devletine Geçiş Süreci 90
c. Kamu Tüzel Kişiliğinin İlk Belirtileri 91
d. İdarî Yargı ve İdarî Sorumluluğun Doğuşu 97
İKİNCİ BÖLÜM
Ä°DARENÄ°N KUSURSUZ SORUMLULUÄžUNUN GENEL TEORÄ°SÄ°
I. İDARÎ SORUMLULUĞA GENEL BAKIŞ 111
A. Ä°DARE HUKUKUNDA SORUMLULUK 111
1. Genel Olarak 111
2. İdarenin Sorumluluğu-İdarî Sorumluluk Ayırımı 114
a. İdarenin Özel Hukuk Sorumluluğu 114
b. İdarenin İdarî Sorumluluğu 117
3. İdarî Sorumluluğun Özerkliği 118
a. İdarî Sorumluluğun Özel Hukuk Karşısında Özerkliği 119
b. İdarî Sorumluluğun Adlî Yargı Karşısında Özerkliği 120
B. İDARENİN MALÎ SORUMLULUĞUNUN TEMELİ 120
l.Nimet ve Külfetlerde Eşitlik İlkesi 123
2. İmkân ve Fırsat Eşitliği İlkesi 124
3. Sosyal Devlet Ä°lkesi 125
4. Hukuk Devleti Ä°lkesi 126
C. İDARÎ SORUMLULUĞA İLİŞKİN SİSTEMLER VE MODELLER 128
1. Sorumluluğun Bağlandığı Nedeni Açıklayan Sistemler 128
a. Zarar Olgusuna Dayanan Sistem 128
b. Hukuka Aykırılık Olgusuna Dayanan Sistem 129
c. İdarî Kusur Olgusuna Dayanan Sistem 129
2. Kamu Görevlilerinin Kusuru Açısından Sorumluluk Modelleri 130
a. Memur SorumluluÄŸu 130
c. Devlet SorumluluÄŸu 130
d. Görev Sorumluluğu 131
e. Birlikte Sorumluluk 132
D. İDARÎ SORUMLULUĞUNUN TÜRLERİ VE GENEL ŞARTLARI 132
1. İdarî Sorumluluğun Türleri 132
a. Hizmet Kusuru 132
b. Kusursuz Sorumluluk 134
2. İdarî Sorumluluğun Genel Koşulları 134
a. İdarî Davranış (Fiil) 134
b. Kusur 136
c. Zarar 138
d. İlliyet Bağı 139
II. KUSURSUZ SORUMLULUÄžUN
NİTELİĞİ VE ÖZELLİKLERİ 142
A. GENEL OLARAK KUSURSUZ SORUMLULUÄžUN
KABULÜNÜ GEREKTİREN İHTİYAÇLAR 142
1. Sınai ve Teknik Gelişmeler 143
2. Kusuru İspat Güçlüğü 144
3. Kusurla Zarar Arasında Orantısızhkların Oluşması 144
4. Kusur Ä°lkesinin YetersizliÄŸi 144
5. Kusur İlkesinin Ahlâkî Temelinin Zayıflaması 145
6. Tazminat Hukukunda Sosyal Düşünce 145
B. GENEL OLARAK KUSURSUZ SORUMLULUÄžUN DAYANAKLARI 145
1. Sebep Olma (İlliyet Bağı) Görüşü 146
2. Yarar-Zarar Dengesi Görüşü 147
3. Tehlike Oluşturma Görüşü 147
4. Hakkaniyet Görüşü 148
5. Egemenlik Alanı Görüşü 148
6. Hukuka Aykırılık Görüşü 149
7. Objektif Özen Ödevinin Yerine Getirilmemesi Görüşü 150
8. Anormallik Görüşü 150
9. Emniyet ve Garanti Görüşü 150
10. Fedakârlığın Denkleştirilmesi Görüşü 151
C. İDARENİN KUSURSUZ SORUMLULUĞUNUN ÖZELLİKLERİ 151
1. Kusursuz Sorumluluğun İkincil Özelliği 152
2. Mağdur İçin Elverişlilik Özelliği 154
3. Zararın Anormal ve Özel Oluşu Özelliği 155
4. Kusurun İspatı Bakımından Özelliği 156
5. Kusursuz Sorumluluğun Orijinal Olma Özelliği 157
6. Kusursuz Sorumluluğun Nötr Olma Özelliği 157
7. Kusursuz Sorumluluğun Kamu Düzeninden Olma Özelliği 158
D. KUSURSUZ SORUMLULUÄžUN KOÅžULLARI 158
1. İdarî Davranış (Fiil) 158
a. îsnadiyet 159
b. Kusur 163
2. Zarar 165
a. Ortada Bir Zarar Olmalıdır 165
b. Zarar Gerçekleşmiş Olmalıdır 166
c. Zarar Kesin Olmalıdır 166
d. Zarar Hukuken Korunan Bir Menfaate Yönelik Olmalıdır 168
e. Zarar Parayla Ölçülebilir Nitelikte Olmalıdır 169
f. Zararın Özel ve Anormal Olması ^7....... 172
3. İlliyet Bağı 175
III. Ä°DARENÄ°N SORUMLULUÄžUNU ETKÄ°LEYEN DURUMLAR 179
A. MÃœCBÄ°R SEBEP 180
1. Mücbir Sebep Tanımı 180
2. Mücbir Sebebin Şartlan 181
a. Dışsalhk 181
b. Öngörülemezlik 182
c. Önlenemezlik 186
3. Şartların Biraradalığı 191
4. Sonuçları 191
B. BEKLENMEYEN HÂL 192
LTanımı 192
2. Şartları 193
a. İçsellik 193
b. Öngörülemezlik 194
c. Önlenemezlik 195
3. Sonuçları 195
C. ZARAR GÖRENİN DAVRANIŞI (FİİLİ) 196
1. Tanımı 196
2. Åžartlan 197
a. MaÄŸdurun Kanomu 197
b. Müterafik Davranış 199
3. Sonuçları 205
D. ÜÇÜNCÜ KİŞİNİN DAVRANIŞI 205
1. Tanımı 205
2. Şartları 206
3. Sonuçları 212
IV. ZARARIN TAZMÄ°NÄ° 213
A. SORUMLU KAMU TÜZEL KİŞİSİNİN TESPİTİ 213
1. Kamu Görevlisinin Birden Fazla Görev Üstlenmesi 214
2. Faaliyetin Birden Fazla Kamu Tüzel Kişisi Tarafından Yapılması 215
3. İdarî Vesayet Denetimi 216
4. Hizmetin Özel Hukuk Kişisince Yürütülmesi 216
5. Arızî İşbirlikçilerin Zararları 216
6. Bayındırlık Eserlerinden Kaynaklanan Zararlar 216
7. Bayındırlık Faaliyetlerinden Kaynaklanan Zararlar 217
B. ZARARIN TAZMÄ°NÄ°NE Ä°LÄ°ÅžKÄ°N Ä°LKELER 219
1. Nakden Tazmin Ä°lkesi 219
2. Sorumluluk Oranınca Tazmin İlkesi 222
3. Taleple Bağlılık İlkesi 223
4. Tam Tazmin Ä°lkesi 228
5. DenkleÅŸtirme Ä°lkesi 229
C. TAZMÄ°NAT MÄ°KTARININ TESPÄ°TÄ° 233
1. Zararın Hesaplanma Tarihi 233
2. Tazminatın Hesaplanması Yöntemi 238
3. Tazminatın Türü 241
4. Tazminatta Faiz 245
a. Talep Şartı 245
b. Faizinin Başlangıç Tarihi 245
c.Temerrüt Faizi 248
d. Mürekkep Faiz Yasağı 248
e. Manevi Tazminatta Faiz 248
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
Ä°DARE HUKUKUNDA KUSURSUZ SORUMLULUK Ä°LKELERÄ°
I. RİSK İLKESİ GEREĞİNCE SORUMLULUK 255
A. Tehlikeli Şeylerin Kullanımı 258
1. Patlayıcı Maddeler 258
2. Tehlikeli Âlet ve Silahlar 261
3. Bayındırlık Tesisleri 266
4. Sağlık Hizmetleri 271
5. İdarenin Taşıtları 276
B. Tehlikeli Yöntemler 282
1. Genç Suçluların Eğitimi 282
2. Akıl Hastalarının Deneme Çıkışları 283
3. Mahkumlara Verilen Çıkma İzinleri 283
4. Tehlikeli Tıbbî Yöntemler 284
C. Tehlikeli Durumlar 285
D. Meslekî Riskler 286
1. Fransız Hukukundaki Uygulamalar 286
2. Türk Hukukunda Meslekî Risk Uygulaması 290
a. Yargı Yerlerinin Uygulamaları 290
b. Yasal Düzenlemeler 296
E. Kamu Hizmetinin Geçici Görevlilerinin Uğradığı Zararlar 298
F. Sosyal Risk Yaklaşımı 304
1. Sosyal Olaylarda Sorumluluk 308
a. Fransız Hukukunda Durum 308
b. Türk Hukukunda Durum 311
2. Terör Olaylarında Sorumluluk 319
a. Fransız Hukukunda Durum 320
b. Türk Hukukunda Durum 321
II. KAMU KÜLFETLERİ KARŞISINDA EŞİTLİK İLKESİ 340
A. Bayındırlık Faaliyetlerinin Daimî Zararlarından Sorumluluk 347
1. İçeriği 347
2. Zararın Şartları 348
3. Zararın Çeşitleri 349
4. Türk Hukukunda Durum 351
B. Hukuka Uygun İdarî İşlemlerden Sorumluluk 353
1. Fransız Hukukunda Durum 354
2. Türk Hukukunda Durum 357
III. ÖZELLİK ARZEDEN BAZI SORUMLULUK SEBEPLERİ 361
A. Yasama Faaliyetinden Dolayı Sorumluluk 361
1. Sorumsuzluk İlkesi ve İstisnaları 363
2. Fransız Hukukunda Durum 366
3. Türk Hukukunda Durum 370
B .Uluslararası Sözleşmelerden Dolayı Sorumluluk 371
C. Yargısal Faaliyetlerden Doğan Sorumluluk 376
1.Fransız Hukukunda Durum 378
2. Türk Hukukunda Durum 380
a. Öğretideki Yaklaşım 380
b. Yasal Düzenlemeler 383
c. Yargı Yerlerinin Yaklaşımı 388
d. DeÄŸerlendirme 395
D. Çevre Kirliliği Nedeniyle Sorumluluk 396
1.Temel Kavramlar : 396
2. Sorumluluk Esasları 397
a. Özel Hukuk Yaklaşımı 397
b. Ä°darenin SorumluluÄŸu 399
GENEL DEĞERLENDİRME VE SONUÇ 401
YARARLANILAN KAYNAKLAR 407
© Copyright 2024
Sitemizde yayınlanan görsel ve yazılı