I. Türk Hukuk Tarihi Kongresi Bildirileri

ÖNSÖZ

21-22 Aralık 2012 tarihinde İstanbul Üniversitesi Kongre Kültür Merkezi'nde "Birinci Türk Hukuk Tarihi Kongresi" gerçekleştirildi. Kongre İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dekanı Adem Sözüer, ben­deniz, Halil Cin ve M. Akif Aydm'ın konuşmalarıyla faaliyetine başladı. Türkiye'deki hukuk tarihinin çeşitli konularında çalışan, hukuk tarihçisi, tarihçi, ilahiyatçı bilimciler iki gün süreyle, iki ayrı salonda, 15 oturumda çeşitli konularda bildiriler sundular ve bunlar üzerine tartışmalar yaptılar. Oldukça başarılı bir kongre oldu.

Kongreye katılım yüksek idi; 47 kişi bildirileriyle kongreye iştirak ettiler. Birkaç kişi ise programda olmasına rağmen kongreye katıl(a) madı. Kongreye katılamayan hukuk tarihçileri Ahmet Mumcu, Ahmet Bilgin, Ekrem Buğra Ekinci, Mustafa Avcı ve Osman Kaşıkçı'nın eksikliği hissedildi. Gülnihal Bozkurt ve Mustafa Şentop ise katılacaklarını bildir­melerine rağmen, mazeretleri sebebiyle son anda gelemediler.

  Kongreye katılanlar arasında Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fa­kültesi Dekanı Yusuf Karakoç, İstanbul Şehir Üniversitesi Dekanı Macit Kenanoğlu, Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Hukuk Tarihi profesörü Gül Akyılmaz ve İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi İslam hukuku profesörü Murteza Bedir de vardı. İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakül­tesi profesörleri Hüseyin Hatemi, Aydın Gülan, Cemil Kaya, M. Tevfik Özcan; Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesinden profesör Mehmet Akman, Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesinden profesör Tahsin Özcan katılıp oturumları yönettiler. Kongreye yurt dışından iştirak eden iki kişi vardı: Rotterdam İslam Üniversitesi Rektörü Ahmed Akgündüz Hollanda'dan, Cavid Qasımlı ise Azerbaycan'dan geldiler.

Böylece çok sayıda ilahiyatçı, tarihçi ve hukuk tarihçisi bir araya gelip bildiri sunup tartışma imkanı buldular. Birbiriyle tanıştılar. Kongre firsatıyla bir kere daha disiplinler arası çalışmanın önemini fark ettiler.

  Kongrenin kış mevsiminde düzenlenmesi eleştiri konusu oldu; ba­har veya yaza tesadüf etmesi daha iyi olurdu dendi. Gerçekten, kongre başlamadan bir gün evvel İstanbul'a kar yağması ile birlikte ulaşımda meydana gelen aksaklıklar bazı iştirakçıları zor durumda bıraktı.   Kongrenin gerçekleştirilmesinde büyük katkıları olan İstanbul Üni­versitesi Hukuk Fakültesi Dekanı Adem Sözüer'e, TBMM üyesi Mustafa Şentop'a, Esenler Belediyesi Başkam Tevfik Göksu'ya ve Başkan Yardım­cısı Aydın Polat'a, bildiri sunanlara, kongreyi izleyen bütün iştirakçılara buradan şükranlarımı arz ediyorum. Kongrenin hazırlanmasında ve dü­zenlenmesinde özveriyle çalışan Anabilim Dalı mensupları Cihan Osma-nağaoğlu Karahasanoğlu, Ebru Kayabaş Eşici, Abdullah İslamoğlu, Sevgi Kayak, Cemil Ozansü, Ali Adem Yörük ve Mahmud Esad Kalıpçı'ya da teşekkür ederim. Bu son iki ismin bu yayının gerçekleşmesinde büyükbir gayret ortaya koyduğunu da bilhassa belirtmek isterim. Ayrıca yardımla­rını gördüğümüz Doç. Dr. Ayhan Ceylan, Araş. Gör. Fatma Gül Karagöz ve Araş. Gör. Gizem Ersen Perçin'e teşekkür ederim.  

Bu kitapta 39 bildiri yayınlanmıştır. Bununla birlikte, kongrede sunulduğu halde şu veya bu sebeple basım aşamasına kadar elimize geçmeyen bildiriler de vardır. Bildirilerin yayınlanmasında basit bir yola başvurulmuştur. Her bildiri tek tek okunarak bazı yazım hataları ve okuyuşlar düzeltilmiştir. Bilindiği üzere, kongre bildirilerinin yayın­lanması, kongreden elde edilen verimlerin bir bütün olarak ilgilileri ile paylaşılması demektir. Bildirilerin toplu olarak kongre kitabında yer al­ması da kongreyi bütünlüklü olarak değerlendirmek imkânını doğurur. Dileğimiz, ileride yapılacak kongrelerin de bildirilerinin yayınlanmasıdır. Hukuk tarihi alanında bunun gelenekselleşmesi bizi mutlu edecektir.

  Bildirilere hızlıca bir göz gezdirildiğinde eski Türk hukukundan başlayarak Cumhuriyet devri hukuk tarihine kadar birçok konunun iş­lendiği görülmektedir. Burada Selçuklu devrine ilişkin hiç bildirinin ol­mayışı bir eksiklik olarak not edilebilir. Katılanların Türk Hukuk Tarihini ağırlıkla Türkiye tarihi bağlamında ele aldıkları tespit edilebilmektedir. Azerbaycan'da hukuk tarihinin ele almışı dışında, Türklerin kurduğu diğer devletlerin hukuk müesseselerinin araştırıcıların ilgisini çekmediği anlaşılmaktadır. Gelecek kongrelerde bu konularda daha fazla bildiri gör­mek arzu edilir. Devir ve coğrafya olarak bu eksikliklere rağmen, ele alı­nan konular bakımından büyük bir çeşitlilik olduğu dikkati çekmektedir. Hukuk felsefesi, idare hukuku, ceza hukuku, yargılama hukuku, noterlik müessesesi, devletler özel hukuku, vb. ile ilgili konular ele alınmıştır. Bu­rada yer alan bildirilere bakıldığında Cumhuriyet devri hukuk tarihinin de önemli bir araştırma konusu olarak ilgi çektiği görülmektedir. Kong­reye kadar hukuk tarihçileri olarak Türk Hukuk Tarihi disiplininin ince­leme alanını Cumhuriyet devriyle sınırlıyorduk. Bu kongre ile birlikte bu sınırlama kalkmış oldu. Bu anlayış değişikliğinde Cumhuriyetin yaşının yüz yıla yaklaşmasının rolü olduğu kadar Türkiye'nin 2000'li yıllarda ger­çekleştirdiği yeni kanunlaştırmaların da büyük tesiri olduğunu belirtmek gerekir.  

İÇİNDEKİLER

ÖNSÖZ............................................................................................ IX

İÇİNDEKİLER............................................................................... XIII

Töre Yapmak, Âdet Çıkartmak:

Eski Türklerde Oydaşılmış Hukukun Toplumsal Temelleri....................... 1

Osman KARAT AY

Seyyahın Gözüyle İdil Bulgar ve Oğuzlarda Töre-Hukuk Anlayışı........... 9

Umut ÜREN Azerbaycan Hukuk Tarihinin Araştırılmasında Bazı Sorunlar:

Kavram, Dönemler, Etnik Kimlik ve İdeoloji.................................................. 15

Ali ASKER

Kadının Vazgeçilebilir Kişilik Hakkı: Soyadı - Kadının Soyadı
Üzerindeki Hakkının Türkiye'deki Tarihsel Gelişimi.............................. 23

Nevin ÜNAL ÖZKORKUT

Medeni Kanun ve Toplumsal Dönüşüm........................................................ 31

Zeynep Özlem ÜSKÜL ENGİN

İsviçre Medeni Kanunu nun Türkiye Cumhuriyeti Tarafından
Resepsiyonuna Uzanan Sürece İlişkin Genel Bir Değerlendirme............ 45

Cihan OSMANAĞAOĞLUKARAHASANOĞLU

Türk Hukuk Tarihinde Medeni Hukuk Alanındaki Resepsiyon
Sürecinin Meşruluğu............................................................................ 55

Sevgi KAYAK

Roma Özel Hukuku ile Osmanlı Özel Hukukundaki Gelişmeler
Bağlamında Mecelle-i Ahkâm-ı Adliyye'nin Özellikleri........................... 63

İrem KARAKOÇ

Hukuk Tarihimiz Açısından Fatih Sultan Mehmet.................................. 117

Abdullah DEMİR

Karamanoğlu Osmanlı Münasebetlerine Ait İki Hukuki Vesika............. 137

Yahya BAŞKAN

Klasik Dönem Osmanlı Devleti'nde Vergi Adaleti................................ 151

Yılmaz YURTSEVEN

Osmanlı Hukukunda Masuniyet-i Şahsiyye İlkesi................................. 163

GülAKYILMAZ

Türk ve Alman Ceza Hukuku Tarihi Yazımında Konu Edilen
Sorunların Tespiti............................................................................... 221

Mehmet Cemil OZANSÜ 1915 Tarihli "Memâlik-i Osmaniye'de Bulunan Ecanibin Hukuk ve Vezaifi Hakkında Kanun-ı Muvakkat "a Göre Yabancıların Osmanlı

Devletinde Hukuki Durumunun Değerlendirilmesi................................ 225

Belkıs KONAN

Osmanlı Hukukunda İstatistiğin Önemi ve H. 1288 Tarihinde
Mahkemelerde Görülen Davalara Ait İcmal Cetvelinin Tahlili............... 247

Muhammed CEYHAN

Tanzimat'tan Önce Osmanlı Devleti'nde Memur Yargılaması................ 277

Mehmet Ali ÜNAL

Osmanlı İdare Hukuku ve Modern Devlet........................................... 305

Erkan TURAL

Osmanlı Devleti nde Kamu Hizmeti İmtiyaz Sözleşmelerinin

Hukukî Çerçevesi............................................................................... 317

Seda ÖRSTEN ESİRGEN

Hukuk Tarihimizde Polis Kurumuna Kısa Bir Bakış............................. 327

Abdullah İSLAMOĞLU

Kuleli Vakası ve Yargılamaları: Neydi? Ne Değildi?............................ 335

Ebru KAYABAŞ EŞİCİ

Sıkıyönetim Mahkemelerinin Tarihçi Gözüyle

Değerlendirilmesine Bir Örnek: Talat Aydemir Olayı............................ 343

Gülben MAT

Osmanlı Devleti'nde Sarrafların Mültezimlere Kefaleti......................... 361

Nuran KOYUNCU

İslam Hukukunda Belge Tanzîmi: İlm-i Şürût (Belgeleme İlmi).............. 373

Şenol SAYLAN

Osmanlı Devletinde Divan'a Gönderilen Şikâyetler............................... 385

Saliha OKUR GÜMRÜKÇÜOĞLU

Osmanlı İmparatorluğu’nda Toplu Hak Arama: XVIII. Yüzyıla Ait 100 Örnek Mahzar................................................. 411

EnsarKÖSE

Mukarrerat-ı Temyiziyye Mecmualarında (1327/1911-1332/1916)
Görülen Arazi Davalarının Tedkiki...................................................... 449

Ahmet YİĞİT

17. Yüzyılda Osmanlı Devleti'nde Tarımsal Üretimin Hukuki

Olarak Korunması............................................................................. 475

Fatma Gül KARAGÖZ

Osmanlı Uygulamasında Vakıftan Geri Dönülebilir mi?........................ 497

Prof. Dr. Fethi GEDİKLİ

Evkaf-ı Ümem Tarihi Yayınlanamaz mıydı?......................................... 503

Ali Adem YÖRÜK Yeni Kantçı İstanbul Okulu................................................................. 517

Yasemin IŞIKTAÇ Yeni Osmanlıların Tabii Hukuk Anlayışı.............................................. 539

Ömer Faruk OCAKOĞLU

Cumhuriyet Dönemi Hukuk Tarihini Sözlüklerden Okumak

(Cumhuriyet Döneminde Yazılan Latin Harfli Hukuk

Sözlüklerinde Yer Alan Temel Hukuk Terimleri

Hakkında Bir İnceleme).................................................................... 553

Ser can GÜRLER

Türk Hukuk Kurumu nun Kuruluşu ve İlk Yıllardaki Faaliyetleri............ 559

İbrahim ÇOBAN

Osmanlı Devleti'nde Anayasal Bir Belge: Hüccet-i Şeriyye.................. 589

Ayhan CEYLAN

1921 Teşkilat-ı Esasiye Kanunu’nun Hukuk Tarihimizdeki Önemi......... 599

Rıdvan AKIN

Osmanlı'dan Günümüze Yasama Bağışıklıkları..................................... 607

SedaDUNBAY

İslâm ve Osmanlı Hukûku Mevzuatı.................................................... 635

AhmedAKGÜNDÜZ

İslam Hukuku ve İngiliz Hukuku Mukayesesi Üzerine

-Hukuk Tarihi Bakımından Bir Deneme-............................................ 647

Haluk SONGUR