Kargo Gönderim Saatleri;
Kartlarına Taksit
Yeni Üyelik
Üye Girişi
Hukukun Büyübozumu
Hukukun Büyübozumu
Kasım AKBAŞ
Sayfa Sayısı
:
208
Kitap Ölçüleri
:
13x19 cm
Basım Yılı
:
2006
ISBN NO
:
9944941301
204,00
TL KASIM AKBAŞ : "HUKUKUN BÜYÜBOZUMU" İSİMLİ KİTABI İLE 2011 YILI GENÇ SOSYAL BİLİMCİLER MANSİYON ÖDÜLÜNÜ KAZANMIŞTIR. GİRİŞ Her hukuk kuramı, neye hukuk denileceği konusunda açık ya da örtülü bir varsayımı olduğu kadar, hukuka duyulan bir inancı da ifade etmektedir. Zira bir hukuk kuramı oluştur¬ma çabası, daha baştan hukukun bir zorunluluk olarak kabul edildiğine işaret etmektedir. Ancak hukuk kuramları her zaman, kurucu ya da olumlayıcı nitelikte olmak zorunda değillerdir. Mevcut bir hukuk kuramını değerlendirme amacını taşıyan çalışmalar da, bu amaçla ortaya çıkmadıkları halde zamanla, kendileri bir kuram olarak değer kazanabilirler. 1977 yılında toplanan bir konferansın adını taşıyan Eleştirel Hukuk Çalışmalan/EHÇ (Critical Legal Studies/ CLS) da, bu ikinci türden kuramlardan biri olarak görülebilir. Zira bir iki girişim dışında, EHÇ′nin bağımsız bir hukuk kuramı oluşturma çabasında olduğunu gösteren bir iz bulun¬mamaktadır. EHÇ′ye katılanların niyeti daha çok, adma hukuk denilen toplumsal aygıtı anlamaya ve çözümlemeye yönelik gibidir. Bu anlamda EHÇ, derli toplu, tek bir ana düşünce etrafında toplanan bir grup hukukçunun sabit nitelikteki görüşlerinden ziyade, hukuka ilişkin değerlendirmeyapma ihtiyacını hisseden, ama çalışmalarını tek bir alana da özgülememiş, çok sayıda düşünürün bir araya gelmesiyle ortaya çıkan bir hareket olarak görülmelidir. EHÇ′nin anılan niteliği, elinizdeki çalışmanın en büyük meselesidir aynı zamanda. Zira elle tutulur, gözle görülür bir EHÇ kuramıyla değil de, onlarca farklı hukukçunun, yüzlerce farklı çalışmasında, meselenin bir ucundan tutmalarıyla ortaya çıkan bir manzarayla karşı karşıya oluşumuz, bu hareketi tanıt¬mayı hedefleyen betimleyici nitelikteki bu çalışmanın, hangi ana malzeme üzerine inşa edileceği sorununu, temel bir mesele haline getirmektedir. EHÇ hareketi içerisinde de yer alan bir hukukçunun dile getirdiği gibi, hareketin içerisinde yer alanların dahi EHÇ′yi tam olarak anlayamadıkları iddiası da göz önüne alınacak olursa, EHÇ′yi ele alma şeklinin ken¬disinin ne denli önemli bir ′mesele′ olduğu anlaşılacaktır. Bu gerekçeyle giriş kısmında, âdet olduğu üzere, her bölümde neyin, neden ele alınmak zorunda hissedildiğine kısaca değinilecek, ancak bir hedefler listesi oluşturmak müm¬kün olamayacaktır. Zira, çalışmada tez olarak ileri sürülen, EHÇ′yi ele alış şeklinin kendisidir. EHÇ′yi betimlemeye yönelen bu çalışma, öncelikle Eleştirel Hukuk Çalışmaları Konferansı′nm/EHÇK (Con-ference on Critical Legal Studies/CCLS) toplanma aşamasına yön veren bireysel ilişkilere dikkat çekecektir. Zira hareketin ortaya çıkışının temelinde, daha basit bir ilişki; üç kişinin dostluğu yatmaktadır. Bu vesile ile hangi isimlerin EHÇ kap¬samında ele alınabileceği de ifade edilmiş olacaktır. Konferansın toplanmasına ön ayak olan üç kişiyi, en azından kuramsal anlamda, EHÇ′nin "gerçek" kurucuları olarak kabul etmek tamamen doğru değildir. Yine de, gerek yapmış oldukları çalışmaların hukukun değişik alanlarına özgülenmesi, gerek metodolojik ve teorik kabullerinin çeşitliliği nedeniyle EHÇ′nin farklı teorik öncülleri hakkında fikir vermeleri, gerekse de daha sonraki çalışmalarda EHÇ ile ilgili olarak kendilerine -görece- en çok atıfta bulunulan isimler olmaları hasebiyle, David Trubek, Duncan Kennedy ve Mark Tushnet′in konferans öncesi çalışmaları, EHÇ′nin temeli olarak sunulacaktır. Ne ki, hem dışarıda bırakılan isimler; hem de bu üç ismin, özellikle çalışmanın sonraki bölümlerinde de izi sürülebilecek meseleler dışında yapmış oldukları çalış¬maların layıkıyla ele alınamayacak olması dolayısıyla, bu yaklaşımın eksikliği baştan kabul edilmelidir. Bu eksiklik, çalışmanın sonraki bölümlerinde Unger, Fitzpatrick gibi diğer isimlerin ve EHÇ′nin insan haklarına bakışı ya da Kennedy′nin çalışmaları içerisinde önemli bir yer tutan hukuk eğitimi meselelerinin de, çeşitli vesileler yaratılarak ele alın¬masıyla tamamlanmaya çalışılacaktır. İhtiyaç duyulduğunda, EHÇ′nin -belki de kuramcıların hepsince kabul edilen bir-iki temel ilkeden biri olarak- "hukuk siyasettir" önermesi de düşünülerek, hukuksal inceleme ala¬nının dışına, siyaset bilimi alanına taşmak tehlikesi de göze alınacaktır. Özellikle Trubek′in konferans öncesi çalışmaları incelenirken gündeme gelen Gelişme Kuramları ile ikinci bölüm altındaki, Frankfurt Okulu ve ideoloji meselelerindekialışılmadık uzunluktaki alıntı ve değinilere yer verme, bu çerçevede göze alınmıştır. Bir konferansa neden gerek duyulduğu sorusunun yanıtı, EHÇ′ye yön veren bir meselede saklıdır: Liberal hukuk anlayışının eleştirisi... Böylece, ilk bölümde üç isim belirlendikten sonra, ikinci bölümde, EHÇ′nin de üzerinde yoğun olarak durduğu, liberal hukuk anlayışının eleştirisine yönelen üç mesele belirlenmeye çalışılacaktır. Çalışmamızda, EHÇ′nin ele aldığı üç temel mesele olduğu ileri sürülmektedir: Hukukun belirsiz olduğu iddiası, hukukun taraflı olduğu iddiası ve nihayet hukukun bir ideoloji olduğu iddiası... Kanımızca bu üç iddia bir arada, hukuksal liberalizm eleştirisini oluşturmaktadır. Daha doğru bir deyişle, EHÇ, bu üç iddiayı ileri sürerek hukuksal liberalizmi eleştirmektedir. Ancak EHÇ′nin bu iddiaları, çeşitli meselelerle de birleşebilmektedir. Sözgelimi, hukuku ele almak için, geleneksel kuramlardan farklı, yeni bir episte-molojik ve metodolojik anlayışa ihtiyaç olduğu saptaması da, EHÇ′nin liberalizm eleştirisinin bir parçasını oluşturmak¬tadır. Öyleyse, hukuku ele alışta yerleşik epistemolojinin ve metodolojinin, liberalizmle ne gibi bir ilgisi olabileceği sos¬yolojik, felsefî ve siyasal alanlardan ödünç alınacak kavram¬larla açıklanmalıdır. Bu yaklaşım, hukukun siyaset, sosyoloji gibi sosyal bilim alanlarından ayrı düşünülemeyeceği şek¬lindeki Eleştirel iddiaya da uygun düşmektedir. EHÇ′nin ele aldığı meseleler, sadece bu hareket içe¬risinde yer alan hukukçulara, kendiliğinden malum olmuş de¬ğildir. Amerikan Hukuksal Realizmi′nin/AHR (AmericanLegal Realism), EHÇ için önemli bir öncül olduğu kabul edilmektedir. Gerçi EHÇ AHR′ye de köklü eleştiriler yönel¬tmiştir. Ancak hukuksal belirsizlik gibi pek çok kavramın AHR′den EHÇ′ye geçtiğine şüphe yoktur. Bu nedenle, AHR-EHÇ farkının, kısa da olsa irdelenmesi bir gereklilik olarak ortaya çıkmaktadır. Nitekim, EHÇ incelemelerini, yalnızca bu noktaya odaklamış çeşitli çalışmalara rastlamak mümkündür. EHÇ′nin AHR′den farklı bir iddia geliştirip geliştirememesi, EHÇ′ye yönelik bir eleştirinin de başlığı olarak kabul edile¬bilir. Bu veriden yola çıkılarak, EHÇ içerisinde İskandinav Hukuksal Realizmi ve ona ait çeşitli kavramlar, her hangi bir çalışmadan ödünç alınmadan tarafımızdan araştırılacaktır. Bu husus, EHÇ′nin bize, diğer hukuk kuramlarından farklı ne önerdiği sorunu etrafında düşünüldüğünden, son bölümde değerlendirilmiştir. Zira, EHÇ′nin farklı, kurucu bir tasarısı ol¬maması, bu çevreye yönelen önemli bir eleştiridir. EHÇ′nin yıkıcılığı, "haklar" meselesi gündeme geldi¬ğinde daha çarpıcı bir nitelik kazanmaktadır. EHÇ, liberal hak anlayışını eleştirmektedir. Ancak, alternatif bir hak dizgesine sahip olmaması dolayısıyla, EHÇ′nin, örnek olsun, yaşam hak¬kını da reddettiği söylenebilir mi? Bu durum EHÇ içinde, so¬ruya yanıt verme gayesini taşıyan bir isim olarak Unger′i kar¬şımıza çıkarmaktadır. EHÇ ile ilgili olarak kendisine en çok atıfta bulunulan bir diğer isim olarak Unger, bu bağlamda ele alınmaya çalışılacaktır. Nihayet, son olarak, EHÇ eleştirisine yönelen ve ciddiye alınan bir çalışma olarak Andrew Altman′m "Liberal Eleş-tirisi"ne temas edilmeye çalışılacaktır. Yaklaşık yirmi beş yıllık geçmişi olan hareket, ABD′deki hukuk okullarında ortaya çıkmış olsa da, Avrupa′da da etkinlik göstermiştir. Sözgelimi son olarak, EHÇK ismi ile olmasa da, 2004 yılında İngiltere′de Westminster Üniver-sitesi′nde Eleştirel Hukuk Konferansı (Critical Legal Con-ference) toplanmıştır. Aynı isimli konferans 2005′te Kent Üni-versitesi′nde toplanacaktır. Yine İngiltere′de Ulusal Eleştirel Hukukçular Grubu (The National Critical Lavvyers Group), etkinliğini sürdürmektedir. Ancak bu çalışmada, EHÇ′nin özellikle ilk on beş yılındaki belli başlı isimleri ve meseleleri sunulmaya çalışılmıştır. EHÇ, Türkiye′de ismi sıkça duyulmayan bir hareket olması dolayısıyla, betimleyici bir tarzda ortaya konmaya çalı¬şılmıştır. Çalışmanın öncelikli hedefi, EHÇ ve EHÇ′nin son yirmi beş yılda gündeme taşıdığı hukuksal kavram ve meseleler ile bir tanışıklık yaratılmasıdır. Bu nedenle, EHÇK toplanmadan önce, daha sonra EHÇ′nin kuramsal temelini oluşturacak çalışmaların neler olduğu gözden geçirilmiştir. Bu bağlamda, Trubek, Kennedy ve Tushnet′in 1977 öncesi ça¬lışmaları, kaynaklara ulaşma sorunu çözülebildiği oranda irdelenmeye çalışılmıştır. Trubek′in Hukuksal Gelişme çalış¬malarıyla flörtü, Kennedy′nin "Özel Hukuk Yargılamasında Biçim ve Öz" isimli, EHÇ içerisinde kendisine en çok atıfta bulunulan makale olma niteliğini de taşıyan çalışması ve Tushnet′in Yüksek Mahkeme kararları içinde hukukun sınıfsal bakışını bulmayı amaçlayan çabası birinci bölümü oluştur¬muştur. Bu üç çalışma alanı ve tarzına yapılan vurgunun aynızamanda, EHÇ′nin metodolojik anlamdaki çoğulculuğunu da yeterince yansıtabildiği umut edilmektedir. Çalışmanın içerisinde, herhangi bir postmodernizm atfına rastlanamaması, şaşırtıcı olmamalıdır. Zira her ne kadar EHÇ, postmodern hukuk kuramları listesinin başında ele alman bir hareket ise de, meseleleri, doğrudan modernitenin meseleleridir. Üstelik, Marx, VVeber ya da Realistler gibi EHÇ′ nin kuramsal öncülleri postmodernizm kapsamında ele alın¬mazken EHÇ′nin postmodern sayılması pek doğru görün¬memektedir. Modern hukukun kavram ve kurumlarını sorgu¬lamaya açan her çalışmanın postmodern olarak yaftalana-mayacağı kabul edilmelidir. EHÇ, hukuka duyulan inancı sorgulamış olması nedeniyle, gerek ABD′de, gerekse Avrupa′da ciddiye alın¬mıştır. EHÇ′yi oluşturan isimler de, ABD′deki tartışmalarda görmezden gelinemeyecek kişilerdir. ABD′nin en gözde hukuk fakültelerinde, dekanlık dahil, çok önemli pozisyon¬larda bulunan kişiler EHÇ içerisinde yer alabilmişlerdir. Bu nedenle, EHÇ hareketi, bir yüksek lisans çalışmasının -ve kitabın- konusu olmayı evleviyetle hak etmektedir. Ama bu¬nun ötesinde, yirmi birinci yüzyılın hemen başında uluslar¬arası alanda yaşanmakta olan gelişmeler de, hukukun sorgu¬lanabileceği gerçeğini bir kez daha gündeme getirmektedir. Ülkemizde, bir hukuk kuramı olarak pek tanınmayan eleştirel yaklaşımın, hukukun sorgulanmasında kullanılacak bir yöntem olabilmesi için, öncelikle betimleyici bir şekilde ele alınmasının zorunlu olduğu ortadadır. Bu çalışma, bu zorun¬luluğu giderme çabasındadır. Teşekkür... Elinizdeki çalışma, 2005 yılının Temmuz ayında Doç. Dr. Ayşe Tülin YÜRÜK, Doç. Dr. Mehmet Tevfik ÖZCAN ve Yard. Doç. Dr. Ahmet Halûk ATALAY′dan müteşekkil jüri önünde savunularak Yüksek Lisans tezi olarak kabul edilmiştir. Tez, yaklaşık on sekiz aylık bir zaman diliminde, Yard. Doç. Dr. Ahmet Halûk ATALAY′m danışmanlığında tamamlanmıştır. Bu kitabın ortaya çıkmasmdaki katkılarından dolayı jüri üyelerine teşekkür ederim. Doç. Dr. Ayşe Tülin YÜRÜK′e, jüri üyesi olarak sunduğu katkı bir tarafa, yüksek lisans sürecimin her aşamasındaki sorunlarımı ya da sıkıntılarımı -üstelik çoğu kez benim yerime- göğüslediği için; keza Yard. Doç. Dr. Ahmet Halûk ATALAY′a da tez danışmanlığının dışında, hem kişisel hem meslek yaşamımı yönlendirmekte aldığım kararlar konusunda "danışmanlık" yaptığı için teşekkür etmeliyim. Sosyal bilimler alanında bir çalışma yaparken öncelikli sorunlardan biri, ilgili literatüre yani kaynaklara ulaşma sıkıntısıdır. ABD′de ortaya çıkan ve ülkemizde henüz konu edilmemiş bir hukuk okulu hakkında -üstelik kimilerinin vurgulama ihtiyacı duydukları deyişle "Anadolu′nun ortasında"-bir tez yazma cesaretini, Anadolu Üniversitesi Merkez Kütüphanesi′nin bugüne kadarki çalışmalarının verdiği güven¬den aldığımı söylemeliyim. Çalışma büyük oranda, son otuz yılda Amerikan hukuk dergilerinde çıkan makalelere ve bunun yanında yine yurt dışında yayımlanan diğer kaynaklara dayanmaktadır ve kaynakların tamamına yakın kısmı AnadoluÜniversitesi Merkez kütüphanesinden temin edilebilmiştir. Üniversite kütüphanesi çalışanlarına bu vesileyle teşekkür ederim. Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü yöne¬ticilerine, çalışanlarına ve akademik personeline de yüksek lisans sürecindeki ilgileri için teşekkür ederim. Bazı kaynaklara ulaşmam konusunda yardımcı olan ve önerileriyle çalışmayı yönlendiren arkadaşlarım Barbaros, Hasan, Kıvılcım, Murat, Ozan, Uğur ve Yunus′a ayrıca teşekkür ediyorum. Ertuğrul, hem fikrî düzeydeki eşsiz önerileri hem de teknik konulardaki desteği ile çalışmanın tamamlanmasını sağlamıştır. Oda arkadaşlarım olarak, çalışmaya ilişkin kaygılarımı paylaş¬tıkları için Duygu′ya ve Ertuğrul′a teşekkür ediyorum. Sevgili eşim Nur′a ise, çalışma sürecindeki "tatsız¬lıklarıma" katlandığı için, asla ödeyemeyeceğimi bildiğim bir teşekkür borçluyum. Ve ithaf... Bu çalışma, akademik alana yönelmemi sağlayarak, bu ve benzeri çalışmaların ortaya çıkmasına vesile olan; dolaylı katkısı bir tarafa, önerileri ve kendi çalışmaları ile belli bir bakış açısına sahip olmamı sağlayan; ancak kendisine teşekkür etme fırsatı bile tanımayan bir dosta, Zafer Ekin′e ithaf edilmiştir. Onun yok¬luğunda, yaşamım gibi, bu çalışma da eksik kalmaya mah¬kumdur... Haziran 06 İÇİNDEKİLER KISALTMALAR vii GİRİŞ 1 ÜÇKİŞİ: ELEŞTİREL HUKUK ÇALIŞMALARI′NIN TEMEL BİLEŞENLERİ ELEŞTİREL HUKUK ÇALIŞMALARINA DOĞRU 9 1977 KONFERANSI 13 TRUBEK, KENNEDYVETUSHNET′İN KONFERANS ÖNCESİ ÇALIŞMALARI 18 David Trubek 18 Hukuk ve Gelişme 20 Hukuksal Liberalizm ve Hukuksal Gelişme 33 Duncan Kennedy 39 Mark Tushnet 57 ÜÇ KONU: ELEŞTİREL HUKUK ÇALIŞMALARI′NIN HUKUKA İLİŞKİN TEMEL SORUNSALLARI HUKUKUN "İŞLEV"İ 69 BİLGİ KURAMSAL ANLAMDA ELEŞTİREL HUKUK ÇALIŞMALARI 76 Hukuk Alanında Yeni Bir Bilgi Kuramı 76 EHÇ′nin Bilgi Kuramsal Öncülü: Frankfurt Okulu 78 BİLGİ SOSYOLOJİSİ ANLAMINDA ELEŞTİREL HUKUK ÇALIŞMALARI 83 POZİTİVİZMİN REDDİNDEN LİBERAL TOPLUM ELEŞTİRİSİNE 86 ELEŞTİREL HUKUK ÇALIŞMALARI′NIN GÜNDEMİ 89 Hukukun Belirsizliği 97 Hukukun Taraflılığı ve Saf Hukukun Olanaksızlığı 103 Hukukun İdeolojisi ve Hukuk İdeolojisi 112 Hukuksal Bilinç 121 EHÇİçinden Hukuksal Bilince İlişkin Aykırı Sesler.... 135 Hukuk İdeolojisinin Yeniden Üretimi: Hukuk Eğitimi.. 139 İKİ AKIM, BİR ELEŞTİRİ: ELEŞTİREL HUKUK ÇALIŞMALARI ′NIN HUKUKSAL REALİZM(LER)DEN FARKI ELEŞTİREL HUKUK ÇALIŞMALARI VE AMERİKAN HUKUKSAL REALİZMİ 147 ELEŞTİREL HUKUK ÇALIŞMALARI VE İSKANDİNAV HUKUKSAL REALİZMİ 159 ELEŞTİRELLER′i ELEŞTİRMEK 165 EHÇ ve Hak kuramı 165 EHÇ′nin Toplum, Hukuk ya da Yargı Projesinin Varlığını Sorgulamak 169 Unger′in Kavramlarıyla Toplum ve Hukuk 173 Unger′in Sunduğu Alternatif 177 EHÇ′ye "Liberal Bir Eleştiri": Andrew Altman 181 SONUÇ 187 KAYNAKÇA 193 DİZİN 205
© Copyright 2024
Sitemizde yayınlanan görsel ve yazılı